2. • Zrenjanin se ubraja među gradove koji su imali povoljne prirodne
uslove za svoj graditeljski razvoj, a krivudavi tok reke Begej, sa
brojnim meandrima, dao je osnovu za formiranje gradskih ulica i ta
osnovna regulacija sačuvana je do danas.
3. • Istorijski okvir formiranja vojvođanskih gradova, pa tako i
Zrenjanina, u celosti pripada periodu 18. veka. Definitivno
formiranje gradske strukture usledilo je nakon velikog požara,
1807. godine. Obnova grada donela mu je i najveći uspon –
privredni, kulturni i graditeljski. Broj stanovnika se tokom 19.
veka gotovo udvostručuje, a u gradskom jezgru podižu se
prve monumentalne građevine koje su i danas svojevrsni
gradski simboli i reprezentativni primerci graditeljske baštine –
• Gradska kuća (podignuta 1820, rekonstruisana i dograđena
1888. godine),
• Pozorište (1839.),
• Rimokatolička katedrala (1868.),
• Trgovačka akademija (1891.),
• Reformatska crkva (1891.),
• Palata finansija, danas Narodni muzej (1894.) i mnoge druge.
4. Zgrada Skupštine grada
(Torontalska županija)
Stil: barok, nakon rekonstrukcije – neobarok
5. • Zgrada je izgrađena pre oko dve stotine godine i oduvek je bila simbol
Zrenjanina, istorije, kulture, pa i simbol političkog života grada
• Upravno – administrativna zgrada u Velikom Bečkereku, bila je reprezent
ekonomske i privredne moći Velikog Bečkereka, Torontalske županije, i isto
tako, političke moći Habzburške monarhije. Nastala je u isto vreme, kada se
grade Gradske kuće i u drugim gradovima na rubu Austro-Ugarske Monarhije:
Segedinu, Somboru, Kikindi, Kečkemetu, nešto kasnije, Subotici, Kanjiži i Senti
6. • Prvobitnu Županijsku palatu sagradio je Josif Fišer između 1816 –
1820, nešto nakon katastrofalnog požara koji je 1807. godine uništio
gotovo celokupno graditeljsko nasleđe Velikog Bečkereka 18. veka.
• Već nakon šezdesetak godina, zbog malog smeštajnog kapaciteta,
zgrada je morala biti proširena, rekonstruisana i modernizovana po
planovima najpoznatijih budimpeštanskih arhitekata, toga doba,
Edena Lehnera i Đule Partoša.
• Od kada je sagrađena u stilu akademizma sa elementima
neobaroka, pa do danas, zgrada nije menjala svoju namenu, a skoro
je u potpunosti sačuvala i svoj autentičan izgled.
7. • Unutrašnjost je prilagođena administrativnim potrebama činovničkog
aparata i nezaostaje u svojoj reprezentativnosti za spoljašnjim
izgledom. Oko 135 kancelarija spaja lavirint hodnika i stepeništa, a
centralno, dvokrako stepenište od ružičastog mermera koje se spaja
na međuspratu, prati kamena ograda.
8. • Na prvom spratu centralnog dela zgrade, nalazi se Barokna ili Svečana sala
koja je bila ranije namenjena održavanju županijskih sednica i koja je u
vreme rekonstrukcije zgrade, dobila novu maltersku i štuko dekoraciju, po
nacrtu poznatog bečkerečkog slikara Johana Goignera.
U ovom reprezentativnom svečanom prostoru, održavaju se danas, ne
samo skupovi političkog karaktera, već i kulturne priredbe, koncerti i
književne večeri.
9. • Ono što enterijer Županijske
palate čini još zanimljivijim,
jesu i veliki vitraži koji se
nalaze nad glavnim
stepeništem u zgradi.
Simbolično predstavljaju –
Mudrost, Pravdu i Moć. Ovi
vitraži, postavljeni na
prozorima ka Gradskoj bašti,
osim dekorativne funkcije
imaju i umetničku vrednost.
Delo su Eduarda Kracmana,
najpoznatijeg vitražiste druge
polovine 19. veka u Mađarskoj
i sina poznatog češkog slikara
Gustava Kracmana.
10. Narodno pozorište Toša Jovanović
• Prvi zapisi o pozorišnoj
umetnosti kod Srba vezuju
se za Bečkerek još u XVIII
veku i za ime domaćeg
učitelja Jelisejića i njegove
đačke glumačke trupe. Žitni
magacin preuređen je 1839.
godine u pozorište. Po
legendi, pozorište je nastalo
iz neizmerne ljubavi jednog
domaćeg imućnog
građanina prema čuvenoj
peštanskoj glumici; da bi je
približio sebi i doveo u grad,
izgradio je pozorište.
11. Tako je bečkerečko pozorište jedno od najstarijih teatarskih
zdanja u Jugoslaviji. Barokni enterijer je izuzetne lepote,
akustike i funkcionalnosti, a u osnovi je kamernog tipa.
Pozorište nosi ime čuvenog srpskog glumca romantizma, Toše
Jovanovića.
12. • Pocetkom XX veka u Zrenjaninu
se igraju prvi lutkarski komadi,
uglavnom u amaterskim
družinama.
• Ansambl lutkarske scene je tokom
poslednjih deset godina ostvario
znacajne domete i time postao
najistaknutiji lutkarski ansambl u
Srbiji.
13. Narodni gradski muzej
(Palata finansija)
Stil: akademizam (neorenesansa)
• Dvospratna Palata finansija,
sagrađena 1893., jedan je
od najznačajnijih objekata
stilske arhitekture u gradu.
Planove za njenu izgradnju
potpisao je ugledni
peštanski arhitekta, Ištvan
Kiš,koji je kao osnov
graditeljskih inspiracija
našao u arhitekturi italijanske
renesanse.
• Objekat je u velikoj meri
sačuvao svoj prvobitni
izgled. Od 1966. godine u
njemu je svoj konačni
smeštaj pronašao Narodni
muzej.
14. Zrenjaninski Narodni muzej
• Unutar zbirki pet odeljenja
Muzeja smešteno je preko
33.000 muzejskih predmeta a
pomenućemo samo nekoliko
najznačajnijih zbirki: zbirka
hladnog i vatrenog oružja,
zbirka kapa zlatara, likovna
zbirka sa značajnim fondom
slika iz XVIII i XIX veka, zbirka
nakita iz praistorije i srednjeg
veka, zbirka ptica.
15. • Na prvom spratu se takođe
nalazi i Soba sporta a deo
stalne postavke na drugom
spratu Narodnog muzeja
obuhvata postavke
Prirodnjačkog, Arheološkog,
Istorijskog i Etnološko
odeljenje. Prezentacija zbirki
odvija se u okviru stalne
postavke i tematskih izložbi.
• Zrenjaninski Narodni muzej
proglašen je za najbolji muzej u
Srbiji u 2006. godini
16. Gradska narodna biblioteka
"Žarko Zrenjanin“
Stil: akademizam (neorenesansa)
• U slučајu zgrаdе Grаdskе
bibliоtеkе rеč је о
rеnеsаnsnim stilskim
оbrаscimа,iаkо nаm је јоš
uvеk nеpоznаt аutоr zgrade
• Gradska narodna biblioteka
"Žarko Zrenjanin organizaciono
funkcioniše kroz pozajmno,
naučno i zavičajno odeljenje,
klub knjige i izdavačku delatnost.
Godišnje plasira veći broj novih
naslova, organizuje promocije i
tematske književne večeri, a
1991. godine ustanovila je i
Fond "Todor Manojlović.
17. Palata pravde
Stil: akademizam (neoromanika)
• Palata pravde (zgrada suda i zatvora),sagrađenau periodu od 1906
– 1908. godine.. Svojom namenom i veličinom zgrada svedoči o sve
većoj ulozi Velikog Bečkereka kao administrativno upravnog i
regionalnog sedišta Torontalske Županije.
• U arhitekturi palate preovlađuju elementi stila neoromanike a
izgrađena je u periodu kasnog istorizma.
18. Palata Dunđerski
Stil: secesija
• Krajem devetnaestog i početkom
dvadesetog veka, Veliki Bečkerek
započinje svoj postepeni privredni
razvoj i urbanistički rast i izvan
granica tzv. „Varoškog kvarta“, do
kojeg se stizalo preko Velikog
mosta. Na desnoj obali Begeja,
podignuta je palata Lazara
Dunđerskog, jednog od najbogatijih
vojvođanskih veleposednika i
industrijalaca toga doba.
• Palata je sagrađena u stlilu secesije.
Nakon izgradnje predstavljala je deo
kompleksa Bečkerečke pivare, na
koju se nadovezuje, i koja je,
takođe, bila u vlasništvu porodice
Dunđerski.
19. Fotografski atelje Ištvana Oldala
Stil: industrijska arhitektura
• Оbјеkаt је grаđеn za potrebe
slikarskog i fotografskog
аtеlјеa Ištvana Oldala – slikаra
i fotografa iz Bеčkеrеkа, zа čiје
se imе i gоdinu 1853. vеzuје
pојаvа prvоg fоtоаtеlјеа nа tru
Јugоslаviје. Poznati međuratni
fotograf, Đorđe Roknić, 1921.
godine preuzeo je atelje od
Oldalovih, preuredio ga je i
modernizovao za svoje
potrebe.
20. Srpska pravoslavna crkva Uspenja Bogorodice
(Svetosavska crkva)
• Crkva Uspenja Bogorodice je
jedna od retkih sačuvanih baroknih
crkava iz prve polovine XVIII veka
u Vojvodini. Crkva je podignuta
1746. godine u vreme Marije
Terezije i predstavlja jednu od
nastarijih sakralnih građevina u
Banatu izgrađenu od tvrdog
materijala.
• Po najnovijim istraživanjima ikonostas
je započeo Dimitrije Popović, te ga je
dovršio Georgije Popović 1815.
godine. Slikarska porodica Popović čiji
je rodonačelnik Georgijev otac
Teodor, radila je širom Banata i
prepoznatljivim manirom obeležila
crkveno slikarstvo u tom predelu na
prelazu iz XVIII u XIX vek.
21. Rimokatolička crkva svetog Ivana Nepomuka (katedrala)
Stil: romantizam (neoromanika)
• Godine 1864. otpočela je
izgradnja novog hrama
velikih razmera. Plan crkve
projektovao je građevinski
inžinjer Stevan Đorđević.
Sagrađena je u duhu
romantizma u stilu
neoromanike,
karakteristično za period
druge polovine 19. veka,
kada se katolička crkva
arhitekturom svojih novih
hramova okreće tradiciji i
korenima srednjevekovne
duhovnosti kroz formu
romanike i gotike.
22. Palata srpske Štedionice
(Dom pravoslavne crkvene opštine)
Stil: istoricizam (neobarok sa elementima secesije)
Palata Panji
Stil: pozna secesija
23. Palata Šandora Kovača – apotekara
Stil: istoricizam (neobarok)
Bukovčeva palata
Stil: eklektika (neorenesansa i neobarok)
24. Zgrada kamenoresca Teodosija Tunera
(Šeherezada)
Stil: istoricizam (neomavarski)
Robna kuća nameštaja ,,Bence i sin” –
danas Simpo
Stil: secesija sa elementima neobaroka
25. Zgrada Prve hrvatske štedionice
(Torontalska banka)
Stil: kasni istoricizam sa elementima secesija
Zgrada Lipota Goldšmita, trgovca
Stil: prvobitno – klasicizam, nakon
rekonstrukcije secesija
30. Palata Srpske Zadružne banke
(Dom sindikata)
Stil: klasicizam na prelazu u romantizam
Zgrada Austrougarske štedionice
(danas,,Ogrev”)
Stil: neorenesansa
31. • U periodu svetskih ratova grad
je pošteđen razaranja, a od
nekadašnjih graditeljskih
simbola nestala je jedino
sinagoga, srušena 1941.
godine.
• Nažalost, nakon Drugog
svetskog rata, radikalan odnos
novih vlasti prema
graditeljskom nasleđu i nova
urbanistička doktrina doveli su
do osiromašenja stare
urbanističke matrice i nestanka
više vrednih građevina.
32. Reformatska crkva
Stil: neogotika
• Reformatska crkva je sagrađena 1891. godine po planovima arhitekte
Zaboreckog. Pokušaj da se prizove gotika i njen dekorativni ansambl učinili
su ovu građevinu jedinstvenom. Njen kulturno – istorijski značaj opravdava
se time što je ovo jedinstven primer takve vrste objekta u Zrenjaninu.
April 2014.
