SlideShare a Scribd company logo
1 of 27
(Voor)waarden in relatie tot
integrale duurzaamheid
Edith Lammerts van Bueren
Wetenschappelijke Raad voor Integrale
Duurzame Landbouw en Voeding
info@ridlv.nl
Louis Bolk Instituut & Wageningen University
Young & Fair, 20 april 2013
Vier type problemen...
Ongestructureerde
problemen
Matig
gestructureerde
problemen
(doelen)
Matig
gestructureerde
problemen
(middelen)
Gestructureerde
problemen
Overeenstemming over
relevante normen en waarden
Geen
zekerheid
omtrent
nodige en
voorhanden
kennis
Zekerheid
Geen overeenstemming
Hisschemöller & Hoppe 2001,
Policy Studies Review Annual
Vier type problemen...
Ongestructureerde
problemen
Matig
gestructureerde
problemen
(doelen)
Matig
gestructureerde
problemen
(middelen)
Gestructureerde
problemen
Overeenstemming over
relevante normen en waarden
Geen
zekerheid
omtrent
nodige en
voorhanden
kennis
Zekerheid
Geen overeenstemming
Hisschemöller & Hoppe 2001,
Policy Studies Review Annual
‘Messy’ problems
Inhoud
- Wie is de Raad?
- Waarom zijn we nog niet duurzaam genoeg?
- Onderliggende (voor)waarden
Wie is deze Raad?
- Onafhankelijke denktank
- Interdisciplinair georiënteerd
- Kennis van integraal systeemdenken
- Levert gevraagd en ongevraagd advies,
- Gericht op voorstudies en conceptvorming,
- Vertaalslag naar onderzoeksagenda,
- Zie 1e rapport januari 2012, www.ridlv.nl
Waarom nog niet duurzaam genoeg?
Eén oorzaak sterk onderbelicht:
• Voedsel is losgemaakt uit de ecologische en
sociale context.
• Door sterke specialisatie en opdeling van de
keten in afzonderlijke schakels…
– zijn samenhangen en relaties verloren gegaan,
en soms zelfs ontspoord.
– en is een systeem ontstaan van
‘georganiseerde onverantwoordelijkheid’.
Integrale aanpak:
herstel van relaties
1. Relatie sociaal + economisch + ecologisch
(PPP)
2. Relaties in de hele keten
3. Relatie duurzame landbouw + gezonde
voeding in samenhang
Van een (lineaire) Voedselketen
Naar een (circulaire) Voedselketting
Controle model Adaptatie model
• probleem gericht
• variatie uitschakelen
• continue monitoring,
en direct ingrijpen
• statisch evenwicht.
• systeem gericht
• variatie en relaties benutten
• zelfregulerend vermogen
stimuleren, indirect sturen
• dynamisch evenwicht.
(Nap et al., 2006)
Controle versus adaptatie
Naar integrale duurzaamheid
► Herstel van (ecologische) relaties
noodzakelijk!
► Dat vraagt allereerst een andere
grondhouding m.b.t. relatie mens-natuur
…maar hoe moeten we ‘natuur’ dan zien?
Definities van natuur (1)
Natuur(lijk) is wat niet door de mens is
gemaakt of beïnvloed.
• Maar er is geen ongerepte/wilde natuur in
Nederland…
• Landbouw is sowieso onnatuurlijk…
• Mens wordt buiten de natuur geplaatst!
Definities van natuur (2)
Natuur is wat werkt volgens
wetmatigheden, en daarom
• is alles wat door wetenschap verklaard kan
worden is natuur…
• en dus hoort techniek ook bij natuur…
• onderscheid tussen levende en niet
levende natuur niet relevant…
• mens wordt tegenover de natuur geplaatst!
Definities van natuur (3)
Definitie 1 en 2 werken niet in een visie
naar integrale duurzame samenleving.
Nieuwe definitie natuur is niet los te
zien van relatie mens - natuur:
• heerser – alleen belang mens centraal
• rentmeester – maar denk ook aan het nageslacht
• partner – ook respect voor de natuur
• participant - wederzijdse afhankelijkheid.
Componenten van
waarderingsproces
• Cognitieve dimensie:
- onze theoretische visie op natuur
• Emotieve dimensie:
- wat doet de natuur ons, gevoelsmatige,
esthetische kant, grondhoudingen
• Normatieve dimensie:
- hoe behoor ik als mens te handelen ten
opzichte van de natuur
Normatieve waarden
Normatieve waarden geven argumenten om:
• ongewenste ontwikkelingen buiten te sluiten;
• nieuwe ontwikkelingen richting te geven;
• pro-actief onderzoek op te zetten;
• de regelgeving te toetsen of herijken, en te
actualiseren.
► Regels zijn ‘gestolde’ waarden.
Bio-ethische handelingskaders (1)
(op welk deel v h handelen heeft het betrekking?)
Elementen die met het (morele) kader van
handelingen samenhangen:
– deugden-ethiek: de in vrijheid handelende,
ethisch afwegende persoon, en de context
van de handelende persoon
– deontologische ethiek: de handeling zelf
– consequentialistische ethiek: de
gevolgen van de handeling.
Bio-ethische handelingskaders (2)
(wie wordt in het ethisch kader betrokken?)
Antropocentrisch Zoocentrisch Biocentrisch Ecocentrisch
alleen mensen ook hogere alle levende ook
ethisch relevant dieren organismen ecosystemen
• Het maatschappelijk denken schuift op naar
een bio-centrisch handelingskader;
• Ethisch relevant wil zeggen, dat de intrinsieke
(eigen) aard, heelheid en autonomie van object
in de afweging van menselijk handelen mee-
genomen wordt.
Drang tot beheersbaar maken?
Beheersbaar (maakbaar) maken van processen
doen we veelal door downplayen:
Mens
Dier
Plant
Mineraal
Of de complexiteit onder ogen zien
en leren verstaan?
Plantenveredeling
Trait breeding
Systems breeding
Plantenveredeling
En/of?!
Relaties in sociale context
• Producent en consument zijn vreemden van
elkaar geworden, door
• Verstedelijking
• Afname % boeren
• Schaalvergroting
• Globalisatie > ontkoppeling consument / producent
• Tussen actoren in de keten, incl. verwerkers,
handelaren
► Minder kennis, inzicht en verantwoordelijkheid
► Meer ‘careless-ness’, meer
‘georganiseerde onverantwoorlijkheid’
Cruciaal
• Herstel communicatie tussen producent en consument
door:
– Ontmoetingsmomenten creëren:
• Open dagen op de boerderij
• Boeren markten
• Lokale projecten, zoals stadslandbouw
• Ieder klein, maar groeiende en samen grote impact!
– Veel belovend: sociale media
• Voedsel niet langer anoniem, moet een gezicht krijgen en een verhaal
• Als er eenmaal relatie is, neemt verantwoordelijkheid toe
• Consument is bereid een beetje meer te betalen voor regionale,
duurzame en herkenbare producten.
Herstel van relaties bij voeding
1.Gedrag:
► Van vervreemding naar verbondenheid
2. Gezondheid:
► Van ziektebestrijding naar gezondheids-
bevordering via de voeding
De onderzoeksagenda RIDL&V
1. Agro-ecologisch:
Kennis om ecologisch weerbare en veerkrachtige systemen te
ontwerpen + effecten op gezondheid?
2. Sociaal:
Kennis om relaties te herstellen + effecten op producent,
consument en gedrag?
3. Maatschappelijk:
Kennis om naar een “duurzame ketting” te komen. Rol van
intermediaren? Institutionele barrieres? Invulling van het
onderwijs?
Door herstel van relaties!
Dank voor jullie aandacht!
Naar een integrale visie op duurzame
landbouw en voeding?

More Related Content

Similar to MDO traject Voedselsystemen RIDLV

Filosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne Denier
Filosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne DenierFilosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne Denier
Filosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne DenierUZ Brussel
 
Openbare les JS def
Openbare les JS defOpenbare les JS def
Openbare les JS defJan Swinkels
 
Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11
Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11
Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11Sibolt Mulder
 
Congres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorg
Congres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorgCongres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorg
Congres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorgMVO Nederland
 
Waardendillema's
Waardendillema'sWaardendillema's
Waardendillema'sETION
 
Presentatie koen hooijer
Presentatie koen hooijerPresentatie koen hooijer
Presentatie koen hooijerRadboudumc
 
Leiderschap 2 college ethisch leiderschap
Leiderschap 2 college ethisch leiderschap Leiderschap 2 college ethisch leiderschap
Leiderschap 2 college ethisch leiderschap Michael Makowski
 
Eindopdracht Roel in \'t Veld
Eindopdracht Roel in \'t VeldEindopdracht Roel in \'t Veld
Eindopdracht Roel in \'t Veldanijhuis
 
Creatief Mediaconcept College 5 1011 Incl Aantekeningen.Pptx
Creatief Mediaconcept   College 5 1011 Incl Aantekeningen.PptxCreatief Mediaconcept   College 5 1011 Incl Aantekeningen.Pptx
Creatief Mediaconcept College 5 1011 Incl Aantekeningen.PptxKatja Boroenina
 
100503 Jv H Ppp Head Masterclass D D 100602
100503   Jv H   Ppp Head Masterclass D D  100602100503   Jv H   Ppp Head Masterclass D D  100602
100503 Jv H Ppp Head Masterclass D D 100602Johan van Houwelingen
 
Lecture 4 Business Ethics
Lecture 4 Business Ethics Lecture 4 Business Ethics
Lecture 4 Business Ethics Claudio Missier
 
Slides vitalITylab vs1.0 extern
Slides vitalITylab vs1.0 externSlides vitalITylab vs1.0 extern
Slides vitalITylab vs1.0 externrloggen
 

Similar to MDO traject Voedselsystemen RIDLV (20)

Filosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne Denier
Filosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne DenierFilosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne Denier
Filosofische reflecties rond autonomie van de patiënt – prof. Dr. Yvonne Denier
 
Eur congres11dec14 context.pptx
Eur congres11dec14 context.pptxEur congres11dec14 context.pptx
Eur congres11dec14 context.pptx
 
EurCongres11dec14 Context.pptx
EurCongres11dec14 Context.pptxEurCongres11dec14 Context.pptx
EurCongres11dec14 Context.pptx
 
Openbare les JS def
Openbare les JS defOpenbare les JS def
Openbare les JS def
 
Najaar 2011 verpleegkundig vizier trudy jacobs
Najaar 2011 verpleegkundig vizier trudy jacobsNajaar 2011 verpleegkundig vizier trudy jacobs
Najaar 2011 verpleegkundig vizier trudy jacobs
 
Cns 2010 week 2 av h
Cns 2010 week 2 av hCns 2010 week 2 av h
Cns 2010 week 2 av h
 
Zorgruilpresentatie New Tribes
Zorgruilpresentatie New TribesZorgruilpresentatie New Tribes
Zorgruilpresentatie New Tribes
 
Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11
Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11
Tns Nipo Mulder duurzamer voeding_29_3_11
 
Congres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorg
Congres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorgCongres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorg
Congres Gezonde Zorg - 4 december 2014 - BrabantZorg
 
Impulsbijeenkomsten 2009 - zorgruil
Impulsbijeenkomsten 2009 - zorgruilImpulsbijeenkomsten 2009 - zorgruil
Impulsbijeenkomsten 2009 - zorgruil
 
Waardendillema's
Waardendillema'sWaardendillema's
Waardendillema's
 
Presentatie koen hooijer
Presentatie koen hooijerPresentatie koen hooijer
Presentatie koen hooijer
 
ISP Presentatie Zorgruil
ISP Presentatie ZorgruilISP Presentatie Zorgruil
ISP Presentatie Zorgruil
 
Sociaal-culturele methodiek
Sociaal-culturele methodiekSociaal-culturele methodiek
Sociaal-culturele methodiek
 
Leiderschap 2 college ethisch leiderschap
Leiderschap 2 college ethisch leiderschap Leiderschap 2 college ethisch leiderschap
Leiderschap 2 college ethisch leiderschap
 
Eindopdracht Roel in \'t Veld
Eindopdracht Roel in \'t VeldEindopdracht Roel in \'t Veld
Eindopdracht Roel in \'t Veld
 
Creatief Mediaconcept College 5 1011 Incl Aantekeningen.Pptx
Creatief Mediaconcept   College 5 1011 Incl Aantekeningen.PptxCreatief Mediaconcept   College 5 1011 Incl Aantekeningen.Pptx
Creatief Mediaconcept College 5 1011 Incl Aantekeningen.Pptx
 
100503 Jv H Ppp Head Masterclass D D 100602
100503   Jv H   Ppp Head Masterclass D D  100602100503   Jv H   Ppp Head Masterclass D D  100602
100503 Jv H Ppp Head Masterclass D D 100602
 
Lecture 4 Business Ethics
Lecture 4 Business Ethics Lecture 4 Business Ethics
Lecture 4 Business Ethics
 
Slides vitalITylab vs1.0 extern
Slides vitalITylab vs1.0 externSlides vitalITylab vs1.0 extern
Slides vitalITylab vs1.0 extern
 

MDO traject Voedselsystemen RIDLV

  • 1. (Voor)waarden in relatie tot integrale duurzaamheid Edith Lammerts van Bueren Wetenschappelijke Raad voor Integrale Duurzame Landbouw en Voeding info@ridlv.nl Louis Bolk Instituut & Wageningen University Young & Fair, 20 april 2013
  • 2. Vier type problemen... Ongestructureerde problemen Matig gestructureerde problemen (doelen) Matig gestructureerde problemen (middelen) Gestructureerde problemen Overeenstemming over relevante normen en waarden Geen zekerheid omtrent nodige en voorhanden kennis Zekerheid Geen overeenstemming Hisschemöller & Hoppe 2001, Policy Studies Review Annual
  • 3. Vier type problemen... Ongestructureerde problemen Matig gestructureerde problemen (doelen) Matig gestructureerde problemen (middelen) Gestructureerde problemen Overeenstemming over relevante normen en waarden Geen zekerheid omtrent nodige en voorhanden kennis Zekerheid Geen overeenstemming Hisschemöller & Hoppe 2001, Policy Studies Review Annual ‘Messy’ problems
  • 4. Inhoud - Wie is de Raad? - Waarom zijn we nog niet duurzaam genoeg? - Onderliggende (voor)waarden
  • 5. Wie is deze Raad? - Onafhankelijke denktank - Interdisciplinair georiënteerd - Kennis van integraal systeemdenken - Levert gevraagd en ongevraagd advies, - Gericht op voorstudies en conceptvorming, - Vertaalslag naar onderzoeksagenda, - Zie 1e rapport januari 2012, www.ridlv.nl
  • 6. Waarom nog niet duurzaam genoeg? Eén oorzaak sterk onderbelicht: • Voedsel is losgemaakt uit de ecologische en sociale context. • Door sterke specialisatie en opdeling van de keten in afzonderlijke schakels… – zijn samenhangen en relaties verloren gegaan, en soms zelfs ontspoord. – en is een systeem ontstaan van ‘georganiseerde onverantwoordelijkheid’.
  • 7. Integrale aanpak: herstel van relaties 1. Relatie sociaal + economisch + ecologisch (PPP) 2. Relaties in de hele keten 3. Relatie duurzame landbouw + gezonde voeding in samenhang
  • 8. Van een (lineaire) Voedselketen
  • 9. Naar een (circulaire) Voedselketting
  • 10. Controle model Adaptatie model • probleem gericht • variatie uitschakelen • continue monitoring, en direct ingrijpen • statisch evenwicht. • systeem gericht • variatie en relaties benutten • zelfregulerend vermogen stimuleren, indirect sturen • dynamisch evenwicht. (Nap et al., 2006) Controle versus adaptatie
  • 11.
  • 12.
  • 13. Naar integrale duurzaamheid ► Herstel van (ecologische) relaties noodzakelijk! ► Dat vraagt allereerst een andere grondhouding m.b.t. relatie mens-natuur …maar hoe moeten we ‘natuur’ dan zien?
  • 14. Definities van natuur (1) Natuur(lijk) is wat niet door de mens is gemaakt of beïnvloed. • Maar er is geen ongerepte/wilde natuur in Nederland… • Landbouw is sowieso onnatuurlijk… • Mens wordt buiten de natuur geplaatst!
  • 15. Definities van natuur (2) Natuur is wat werkt volgens wetmatigheden, en daarom • is alles wat door wetenschap verklaard kan worden is natuur… • en dus hoort techniek ook bij natuur… • onderscheid tussen levende en niet levende natuur niet relevant… • mens wordt tegenover de natuur geplaatst!
  • 16. Definities van natuur (3) Definitie 1 en 2 werken niet in een visie naar integrale duurzame samenleving. Nieuwe definitie natuur is niet los te zien van relatie mens - natuur: • heerser – alleen belang mens centraal • rentmeester – maar denk ook aan het nageslacht • partner – ook respect voor de natuur • participant - wederzijdse afhankelijkheid.
  • 17. Componenten van waarderingsproces • Cognitieve dimensie: - onze theoretische visie op natuur • Emotieve dimensie: - wat doet de natuur ons, gevoelsmatige, esthetische kant, grondhoudingen • Normatieve dimensie: - hoe behoor ik als mens te handelen ten opzichte van de natuur
  • 18. Normatieve waarden Normatieve waarden geven argumenten om: • ongewenste ontwikkelingen buiten te sluiten; • nieuwe ontwikkelingen richting te geven; • pro-actief onderzoek op te zetten; • de regelgeving te toetsen of herijken, en te actualiseren. ► Regels zijn ‘gestolde’ waarden.
  • 19. Bio-ethische handelingskaders (1) (op welk deel v h handelen heeft het betrekking?) Elementen die met het (morele) kader van handelingen samenhangen: – deugden-ethiek: de in vrijheid handelende, ethisch afwegende persoon, en de context van de handelende persoon – deontologische ethiek: de handeling zelf – consequentialistische ethiek: de gevolgen van de handeling.
  • 20. Bio-ethische handelingskaders (2) (wie wordt in het ethisch kader betrokken?) Antropocentrisch Zoocentrisch Biocentrisch Ecocentrisch alleen mensen ook hogere alle levende ook ethisch relevant dieren organismen ecosystemen • Het maatschappelijk denken schuift op naar een bio-centrisch handelingskader; • Ethisch relevant wil zeggen, dat de intrinsieke (eigen) aard, heelheid en autonomie van object in de afweging van menselijk handelen mee- genomen wordt.
  • 21. Drang tot beheersbaar maken? Beheersbaar (maakbaar) maken van processen doen we veelal door downplayen: Mens Dier Plant Mineraal
  • 22. Of de complexiteit onder ogen zien en leren verstaan? Plantenveredeling Trait breeding Systems breeding Plantenveredeling En/of?!
  • 23. Relaties in sociale context • Producent en consument zijn vreemden van elkaar geworden, door • Verstedelijking • Afname % boeren • Schaalvergroting • Globalisatie > ontkoppeling consument / producent • Tussen actoren in de keten, incl. verwerkers, handelaren ► Minder kennis, inzicht en verantwoordelijkheid ► Meer ‘careless-ness’, meer ‘georganiseerde onverantwoorlijkheid’
  • 24. Cruciaal • Herstel communicatie tussen producent en consument door: – Ontmoetingsmomenten creëren: • Open dagen op de boerderij • Boeren markten • Lokale projecten, zoals stadslandbouw • Ieder klein, maar groeiende en samen grote impact! – Veel belovend: sociale media • Voedsel niet langer anoniem, moet een gezicht krijgen en een verhaal • Als er eenmaal relatie is, neemt verantwoordelijkheid toe • Consument is bereid een beetje meer te betalen voor regionale, duurzame en herkenbare producten.
  • 25. Herstel van relaties bij voeding 1.Gedrag: ► Van vervreemding naar verbondenheid 2. Gezondheid: ► Van ziektebestrijding naar gezondheids- bevordering via de voeding
  • 26. De onderzoeksagenda RIDL&V 1. Agro-ecologisch: Kennis om ecologisch weerbare en veerkrachtige systemen te ontwerpen + effecten op gezondheid? 2. Sociaal: Kennis om relaties te herstellen + effecten op producent, consument en gedrag? 3. Maatschappelijk: Kennis om naar een “duurzame ketting” te komen. Rol van intermediaren? Institutionele barrieres? Invulling van het onderwijs?
  • 27. Door herstel van relaties! Dank voor jullie aandacht! Naar een integrale visie op duurzame landbouw en voeding?

Editor's Notes

  1. 23/04/13 Let’s now have a look at the types of decision problems that learning may be useful for, and at possible roles for science. The x-axis describes the level of agreement on the norms and values that are at stake in the decision problem, running from far from agreement to close to agreement. The Y-axis describes the certainty about the required and the available knowledge for the decision proablem, runing from close to certainty to far from certainty. In the graph you see four types of decision problems: structured problems where the is agreements on both knowldge and on the norms and values. On the opposite side there are the unstructured problems, where there is little knowledge available and no agreement on norms and values. On the left bottom there is the category where knowledge is available, but no agreement on norms and values. This is the case for a large range of pesticides used in agriculture. At the right top are the problems where knowledge is lacking or not agreed upon, but norms and values converge. Here we might think of XXXXXX. Many science domains, also those represented at this conference, contribute to societal debate where there is limited agreement on norms and values and/or where knowledge on important aspects is lacking or is contested. And the most pressing problems are unstructured – role of humans in climate change and best course of action; food security in 2050 and reliance on external inputs.
  2. 23/04/13 Let’s now have a look at the types of decision problems that learning may be useful for, and at possible roles for science. The x-axis describes the level of agreement on the norms and values that are at stake in the decision problem, running from far from agreement to close to agreement. The Y-axis describes the certainty about the required and the available knowledge for the decision proablem, runing from close to certainty to far from certainty. In the graph you see four types of decision problems: structured problems where the is agreements on both knowldge and on the norms and values. On the opposite side there are the unstructured problems, where there is little knowledge available and no agreement on norms and values. On the left bottom there is the category where knowledge is available, but no agreement on norms and values. This is the case for a large range of pesticides used in agriculture. At the right top are the problems where knowledge is lacking or not agreed upon, but norms and values converge. Here we might think of XXXXXX. Many science domains, also those represented at this conference, contribute to societal debate where there is limited agreement on norms and values and/or where knowledge on important aspects is lacking or is contested. And the most pressing problems are unstructured – role of humans in climate change and best course of action; food security in 2050 and reliance on external inputs.
  3. In een recente studie naar nieuwe vormen van duurzaamheid waaraan het LBI heeft deelgenomen, hebben twee modellen geformuleerd; het controle model en het adaptieve model. Bij het adaptieve model is het hele ontwerp erop gericht om de gevolgen van variatie te verminderen, en niet zozeer de variatie zelf weg te nemen (met een stikstofdeken en chemie paraplu) Biola kan zich goed herkennen is het adaptieve model. Een van de kernwaarden van het biologische landbouwsysteem is een hoge mate van zelfregulering, 3 kernbegrippen staan daar centraal: 1. robuustheid (= het vermogen om tussen onderliggende processen te kunnen schakelen om balans te verzorgen), 2. veerkracht (= het vermogen balans te hervinden na een verstoring), 3. weerstand (= ongevoeligheid voor verstoring).
  4. In een recente studie naar nieuwe vormen van duurzaamheid waaraan het LBI heeft deelgenomen, hebben twee modellen geformuleerd; het controle model en het adaptieve model. Bij het adaptieve model is het hele ontwerp erop gericht om de gevolgen van variatie te verminderen, en niet zozeer de variatie zelf weg te nemen (met een stikstofdeken en chemie paraplu) Biola kan zich goed herkennen is het adaptieve model. Een van de kernwaarden van het biologische landbouwsysteem is een hoge mate van zelfregulering, 3 kernbegrippen staan daar centraal: 1. robuustheid (= het vermogen om tussen onderliggende processen te kunnen schakelen om balans te verzorgen), 2. veerkracht (= het vermogen balans te hervinden na een verstoring), 3. weerstand (= ongevoeligheid voor verstoring).