ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

1. ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÏÕ ÍÅÏÔÅÑÏÕ ÊÁÉ
ÔÏÕ ÓÕÃ×ÑÏÍÏÕ ÊÏÓÌÏÕ
(áðü ôï 1815 Ýùò óÞìåñá)
ÂÉÂËÉÏ ÊÁÈÇÃÇÔÇ
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 1

2. istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 2

3. !
ÕÐÏÕÑÃÅÉÏ ÅÈÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÊÁÉ ÈÑÇÓÊÅÕÌÁÔÙÍ
ÐÁÉÄÁÃÙÃÉÊÏ ÉÍÓÔÉÔÏÕÔÏ
ÉùÜííçò Êïëéüðïõëïò Êùíóôáíôßíïò Óâïëüðïõëïò ÅõÜíèçò ×áôæçâáóéëåßïõ
Èåüäùñïò ÍçìÜò ×Üñéò Ó÷ïëéíÜêç-×åëéþôç
ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÏÕ ÍÅÏÔÅÑÏÕ
ÊÁÉ ÔÏÕ ÓÕÃ×ÑÏÍÏÕ ÊÏÓÌÏÕ
(áðü ôï 1815 Ýùò óÞìåñá)
ÂÉÂËÉÏ ÊÁÈÇÃÇÔÇ
ô ÔÜîç Ãåíéêïý Ëõêåßïõ êáé Ä´ ÔÜîç Åóðåñéíïý Ëõêåßïõ
ÃåíéêÞò Ðáéäåßáò
ÏÑÃÁÍÉÓÌÏÓ ÅÊÄÏÓÅÙÓ ÄÉÄÁÊÔÉÊÙÍ ÂÉÂËÉÙÍ
ÁÈÇÍÁ
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 3

4. ÉùÜííçò Êïëéüðïõëïò
ÊáèçãçôÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíßêçò
Êùíóôáíôßíïò Óâïëüðïõëïò
Áêáäçìáúêüò, ÊáèçãçôÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí
ÅõÜíèçò ×áôæçâáóéëåßïõ
Åðßêïõñïò ÊáèçãçôÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí
Èåüäùñïò ÍçìÜò
Ó÷ïëéêüò Óýìâïõëïò Öéëïëüãùí - äñ. ö.
×Üñéò Ó÷ïëéíÜêç - ×åëéþôç
Åêðáéäåõôéêüò ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò-
äñ. éóôïñßáò ôçò ôÝ÷íçò
ÁèáíÜóéïò ÂåñÝìçò
ÊáèçãçôÞò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí
¢ñôåìéò Îáíèïðïýëïõ - Êõñéáêïý
ÊáèçãÞôñéá ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Èåóóáëïíßêçò
ÄçìÞôñéïò Ãéáííáêüðïõëïò
ÐÜñåäñïò å.è. ôïõ ôìÞìáôïò Áîéïëüãçóçò êáé
Åðéìüñöùóçò ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ -
äñ. åõñùðáúêÞò éóôïñßáò
Âáóßëåéïò Ôóéëéìßãêñáò
Ó÷ïëéêüò Óýìâïõëïò Öéëïëüãùí - ì.ä. éóôïñßáò
ÁèáíÜóéïò ×ñÞóôïõ
Åêðáéäåõôéêüò ÄåõôåñïâÜèìéáò Åêðáßäåõóçò -
äñ. éóôïñßáò
Áíáóôáóßá Êõñêßíç - Êïýôïõëá
Óýìâïõëïò Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ - äñ. éóôïñßáò
ÓÕÃÃÑÁÖÅÉÓ
ÊÑÉÔÅÓ
ÁÎÉÏËÏÃÇÔÅÓ
ÓÕÍÔÏÍÉÓÌÏÓ/
ÅÐÏÐÔÅÉÁ
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 4

5. #
ÉÓÔÏÑÉÁ ÔÏÕ ÍÅÏÔÅÑÏÕ ÊÁÉ ÔÏÕ ÓÕÃ×ÑÏÍÏÕ ÊÏÓÌÏÕ
ÌÁÈÇÌÁ ÃÅÍÉÊÇÓ ÐÁÉÄÅÉÁÓ ÃÉÁ ÔÇÍ Ã´ ÔÁÎÇ ÔÏÕ ÃÅÍÉÊÏÕ
ÊÁÉ ÔÇÍ Ä´ ÔÁÎÇ ÔÏÕ ÅÓÐÅÑÉÍÏÕ ËÕÊÅÉÏÕ
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
ÐÑÏËÏÃÏÓ
ÅÉÓÁÃÙÃÇ
Á. Ïñéóìïß - ÐçãÝò - ÌÝèïäïé ôçò Éóôïñßáò 8
Â. Ç Éóôïñßá ùò ìÜèçìá êáé ôï “Âéâëßï Éóôïñßáò” 10
ÊÅÖ. Á´. Ç Åõñþðç êáé ï êüóìïò ôïí 19ï áéþíá (1815-1871)
1. Ôï ÓõíÝäñéï ÅéñÞíçò ôçò ÂéÝííçò (1814-1815) 17
2. Ôá åèíéêÜ êáé öéëåëåýèåñá êéíÞìáôá óôçí Åõñþðç 19
3. Ç ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1821 - ¸íá ìÞíõìá åëåõèåñßáò ãéá ôçí Åõñþðç 22
4. Ôï åëëçíéêü êñÜôïò êáé ç åîÝëéîÞ ôïõ (1830-1881) 39
5. Ôï Áíáôïëéêü ÆÞôçìá êáé ï Êñéìáúêüò Ðüëåìïò 48
6. Ç Âéïìç÷áíéêÞ ÅðáíÜóôáóç 51
7. Ç êñßóç ôçò Áõôïêñáôïñßáò ôùí Áøâïýñãùí - Ç éôáëéêÞ
êáé ç ãåñìáíéêÞ åíïðïßçóç (1848-1871) 56
8. Ç Üíïäïò ôùí ÷ùñþí ôçò áìåñéêáíéêÞò çðåßñïõ 61
ÊÅÖ. ´. Áðü ôïí 19ï óôïí 20ü áéþíá (1871-1914)
1. Ç áêìÞ ôçò åõñùðáúêÞò áðïéêéïêñáôßáò 65
2. Ç ¢ðù ÁíáôïëÞ 67
3. ÐñïóðÜèåéåò ãéá ôïí åêóõã÷ñïíéóìü ôçò ÅëëÜäáò 70
4. ÅèíéêÜ êéíÞìáôá óôç ÍïôéïáíáôïëéêÞ Åõñþðç 74
5. Ïé Âáëêáíéêïß Ðüëåìïé (1912-1913) 78
ÊÅÖ. ô. Ï Á´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò êáé ïé Üìåóåò åðéðôþóåéò ôïõ
1. Ïé áíôáãùíéóìïß ôùí ìåãÜëùí äõíÜìåùí (1870-1914) 83
2. Ç äéåîáãùãÞ êáé ç Ýêâáóç ôïõ ðïëÝìïõ (1914-1918) 86
3. Ç ÅëëÜäá óôïí Á´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï 90
4. To ÓõíÝäñéï ÅéñÞíçò ôùí Ðáñéóßùí (1919 -1920) 95
5. Ï Ìéêñáóéáôéêüò Ðüëåìïò (1919-1922) 97
6. Ç ÑùóéêÞ ÅðáíÜóôáóç 107
ÊÅÖ. Ä´. Ç Åõñþðç êáé ï êüóìïò êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ÌåóïðïëÝìïõ
1. Ç äåêáåôßá 1920 -1930 111
2. ÅóùôåñéêÝò åîåëßîåéò óôçí ÅëëÜäá (1923-1930) 113
3. Ç äéåèíÞò ïéêïíïìéêÞ êñßóç êáé ïé óõíÝðåéÝò ôçò 115
4. Ç ÅëëÜäá óôçí êñßóéìç äåêáåôßá (1930-1940) 119
5. Ï õðüëïéðïò êüóìïò 122
ÊÅÖ. Å´. Ï Â´ Ðáãêüóìéïò Ðüëåìïò
1. Ðñïò íÝá Ýíïðëç áíáìÝôñçóç 125
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 5

6. $
2. Ç åðéêñÜôçóç ôçò Ãåñìáíßáò óôçí çðåéñùôéêÞ Åõñþðç êáé ç åðÝêôáóç ôïõ
ðïëÝìïõ (1939-1942) 127
3. Ç óõììåôï÷Þ ôçò ÅëëÜäáò óôïí ´ Ðáãêüóìéï ðüëåìï êáé ç ÅèíéêÞ Áíôßóôáóç 129
4. Ç óõììá÷éêÞ áíôåðßèåóç êáé ç ïëïêëçñùôéêÞ Þôôá ôçò íáæéóôéêÞò Ãåñìáíßáò -
Ç óõíèçêïëüãçóç ôçò Éáðùíßáò 137
5. Ôá åãêëÞìáôá ðïëÝìïõ êáôÜ ôçò áíèñùðüôçôáò. Ôï Ïëïêáýôùìá 139
6. Ï áíôáãùíéóìüò óôï óôñáôüðåäï ôùí íéêçôþí 143
7. Ïé óõíèÞêåò åéñÞíçò êáé ç åíóùìÜôùóç ôçò ÄùäåêáíÞóïõ óôçí ÅëëÜäá 145
ÊÅÖ. ÓÔ´. Ï ìåôáðïëåìéêüò êüóìïò
1. Ç ìåôáðïëåìéêÞ ïñãÜíùóç ôçò äéåèíïýò êïéíùíßáò. - Ç óýóôáóç
êáé ç ëåéôïõñãßá ôïõ ÏÇÅ 149
2. Ç Ýíáñîç ôïõ Øõ÷ñïý ÐïëÝìïõ, ïé åðéðôþóåéò ôïõ óôçí ÅëëÜäá
êáé ï Åìöýëéïò Ðüëåìïò 151
3. Ç åîÝëéîç êáé ôï ôÝëïò ôïõ Øõ÷ñïý ÐïëÝìïõ 157
4. Ç áðïáðïéêéïðïßçóç êáé ï Ôñßôïò Êüóìïò 160
5. Ç ðïñåßá ðñïò ôçí åõñùðáúêÞ åíïðïßçóç: Ðñáãìáôéêüôçôåò êáé ðñïïðôéêÝò 163
6. Ç ÅëëÜäá Ýùò ôï 1974 165
7. Ç ÅëëÜäá ôçò Ìåôáðïëßôåõóçò êáé ç Ýíôáîç óôçí ÅíùìÝíç Åõñþðç 169
8. Ôï Êõðñéáêü Ðñüâëçìá 171
ÊÅÖ. Æ´. ÐíåõìáôéêÜ êáé êáëëéôå÷íéêÜ ñåýìáôá áðü ôçí ðåñßïäï
ôïõ ñïìáíôéóìïý Ýùò ôéò áñ÷Ýò ôïõ 21ïõ áéþíá
1. Ç êßíçóç ôùí éäåþí. Óôï÷áóìüò, åðéóôÞìç êáé ôÝ÷íç ôïõ 19ïõ áéþíá 177
2. Ï ðïëéôéóìüò ôïõ 20ïý áéþíá. 192
Åðßëïãïò. Ïé ðñïêëÞóåéò ôïõ 21ïõ áéþíá 238
ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ 240
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 6

7. %
Ð Ñ Ï Ë Ï Ã Ï Ó
Ç ìåëÝôç ôçò éóôïñßáò âïçèÜ óôçí êáôáíüçóç ôçò ðïëõðëïêüôçôáò ôçò áíèñþðéíçò äñÜóçò
êáé ôùí ðáñáãüíôùí ðïõ ôçí åðçñåÜæïõí, áëëÜ óõã÷ñüíùò óõíôåëåß óôç äéáìüñöùóç éóôïñé-
êÞò óêÝøçò, äçëáäÞ âïçèÜ óôï íá óêÝöôåôáé êáé íá åíåñãåß êáíåßò óõíåéäçôÜ. Ãßíåôáé êáôáíï-
çôü üôé ïé ìáèçôÝò ôçò ô Ëõêåßïõ, Ý÷ïíôáò êáëëéåñãÞóåé áñêåôÜ ôçí êñéôéêÞ äéÜèåóç êáé óêÝ-
øç, åßíáé óå èÝóç íá áíáðôýîïõí ìßá äéáëåêôéêÞ ó÷Ýóç ìå ôçí éóôïñéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá, íá äÝ-
÷ïíôáé ôá ìçíýìáôá êáé íá ëåéôïõñãïýí ìå ôç óåéñÜ ôïõò êáé ïé ßäéïé ùò åíóõíåßäçôïé öïñåßò ôçò
éóôïñéêÞò åîÝëéîçò. Ôçí åíåñãü áõôÞ óõììåôï÷Þ ôùí ìáèçôþí ïöåßëåé íá õðçñåôÞóåé ç äéäá-
óêáëßá ôïõ ìáèÞìáôïò ôçò Éóôïñßáò.
H åîÝëéîç ôçò ó÷ïëéêÞò éóôïñéïãñáößáò áêïëïõèåß ïðùóäÞðïôå ôçí åîÝëéîç ôçò åðéóôÞìçò
ôçò Éóôïñßáò êáé åðçñåÜæåôáé áðü áõôÞí. Ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò Ý÷åé óçìåéùèåß óçìáíôéêÞ
ðñüïäïò óôç äéäáóêáëßá ôçò Éóôïñßáò, ôçí ïðïßá åßíáé õðï÷ñåùìÝíïò íá ëáìâÜíåé õðüøç ï êá-
èçãçôÞò êáé íá ðñïóáñìüæåé ôç äéäáêôéêÞ ôïõ óå áõôÞí.
Óôü÷ïò ôïõ Âéâëßïõ ôïõ ÊáèçãçôÞ åßíáé íá õðïóôçñßîåé äéäáêôéêÜ ôï âéâëßï ôïõ ÌáèçôÞ
“Éóôïñßá ôïõ Íåüôåñïõ êáé ôïõ Óýã÷ñïíïõ Êüóìïõ (1815 Ýùò óÞìåñá)”, ðïõ ðñïïñßæåôáé ãéá
ôï ìÜèçìá ÃåíéêÞò Ðáéäåßáò óôçí ô ôÜîç ôïõ Ãåíéêïý êáé ôçí Ä´ ôïõ Åóðåñéíïý Ëõêåßïõ.
Ï ÊáèçãçôÞò ðïõ èá äéäÜîåé ôï ìÜèçìá ðñÝðåé íá ëÜâåé õðüøç ôïõ äýï âáóéêÝò ðáñáìÝ-
ôñïõò : ôç äéÜôáîç ôçò ýëçò ôïõ Âéâëßïõ ôïõ ÌáèçôÞ, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ôá ãåãïíüôá ðïõ
áöïñïýí óôç Íåüôåñç êáé Óýã÷ñïíç ÅëëçíéêÞ Éóôïñßá åîåôÜæïíôáé ìÝóá óôï ðëáßóéï ôçò Åõ-
ñùðáúêÞò Éóôïñßáò êáé óå óõíÜñôçóç ìå ôéò åîåëßîåéò óå ðáãêüóìéï åðßðåäï, áëëÜ êáé ôçí ðï-
ëõðëïêüôçôá ôçò éóôïñïýìåíçò ðåñéüäïõ, áöïý áõôÞ áíáöÝñåôáé óå äýï êáèïñéóôéêïýò ãéá ôç
öõóéïãíùìßá ôçò Áíèñùðüôçôáò áéþíåò, ôïí 19ï êáé ôïí 20ü áéþíá.
Ç äïìÞ ôïõ âéâëßïõ ôïõ ÊáèçãçôÞ ðåñéëáìâÜíåé ìßá åéóáãùãÞ (ìå êáôáôïðéóôéêÜ óôïé÷åßá
ãéá ôçí åðéóôÞìç ôçò Éóôïñßáò êáé ôç äéäáêôéêÞ ôçò óôç Â/ èìéá Åêð/óç) êáé , óôï êýñéï ìÝñïò,
äéäáêôéêÞ åðåîåñãáóßá áíÜ åíüôçôá. Ùò ðñïò ôç äéäáêôéêÞ åðåîåñãáóßá, êáèïñßæïíôáé ïé äéäá-
êôéêïß óôü÷ïé êáé åðéóçìáßíïíôáé êïìâéêÜ óçìåßá, áðü ôá ïðïßá ìðïñåß íá óõíèÝóåé ï äéäÜ-
óêùí ôïí êåíôñéêü Üîïíá ôçò äéäáóêáëßáò ôïõ. Óå êÜðïéåò åíüôçôåò äßíïíôáé ðåñéóóüôåñá
éóôïñéêÜ óôïé÷åßá (ôïðéêïý êáé Üëëïõ åíäéáöÝñïíôïò) áðï ü,ôé óôï ÂÌ, ìå óêïðü ï äéäÜóêùí,
üôáí ôï êñßíåé óêüðéìï, íá ôá ÷ñçóéìïðïéåß. Ðáñáôßèåíôáé åðßóçò ðñüóèåôåò ðçãÝò ðñïò å-
ìðëïõôéóìü ôïõ ìáèÞìáôïò êáé ðëçñÝóôåñç ãíþóç ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôïõ áðü ôïõò ìáèçôÝò, êáé
ìßá åíäåéêôéêÞ âéâëéïãñáößá óôï ôÝëïò. ÐåñéëáìâÜíïíôáé åðßóçò ïñéóìÝíåò åíäåéêôéêÝò äéäá-
óêáëßåò.
ÊáôáâëÞèçêå ðñïóðÜèåéá ôï Âéâëßï ôïõ ÊáèçãçôÞ íá áðïôåëÝóåé Ýíá ÷ñÞóéìï åñãáëåßï
ôçò äéäáêôéêÞò ôïõ ìáèÞìáôïò, ÷ùñßò íá áãíïåßôáé üôé ïé ïðïéåóäÞðïôå ðáéäáãùãéêÝò ïäçãßåò
ðñïò ôïí äÜóêáëï äåí Ý÷ïõí êáé äåí ðñÝðåé íá Ý÷ïõí ôçí Ýííïéá åíüò äåóìåõôéêïý ðëáéóßïõ áñ-
÷þí, óýìöùíá ìå ôéò ïðïßåò èá åðéôåëÝóåé ôï äéäáêôéêü ôïõ Ýñãï.
Ïé óõããñáöåßò
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 7

8. ÅÉÓÁÃÙÃÇ
Á. ÏÑÉÓÌÏÉ - ÐÇÃÅÓ - ÌÅÈÏÄÏÉ ÔÇÓ ÉÓÔÏÑÉÁÓ
Ôé åßíáé éóôïñßá. Ç Ýííïéá ôçò Éóôïñßáò èá ìðïñïýóå íá èåùñçèåß ùò ôñéóäéÜóôáôç. Äçëþ-
íåé á) ôçí éóôïñéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá â) ôç èåùñçôéêÞ åðéóôÞìç1, ç ïðïßá áó÷ïëåßôáé ìå ôç óõ-
óôçìáôéêÞ Ýñåõíá, ãíþóç êáé åñìçíåßá ôçò éóôïñéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò êáé ã) ôçí ðáñïõóßáóç
ôùí ðïñéóìÜôùí ôçò åðéóôçìïíéêÞò Ýñåõíáò êÜðïéïõ éóôïñéêïý óå óõóôçìáôéêÞ ìïñöÞ. Ç äåý-
ôåñç êáé ç ôñßôç Ýííïéá óõíôßèåíôáé êáé óõíáðïôåëïýí ôçí “éóôïñßá” ùò éóôïñéïãñáößá2 .
Áíôéêåßìåíï ôçò Éóôïñßáò. Ï äéá÷ùñéóìüò ôùí “éóôñéêþí ãåãïíüôùí” áðü ôá “áðëÜ óõìâÜíôá”,
áðç÷åß âÝâáéá ôçí ðáñÜäïóç ôùí ðñþôùí ìåãÜëùí Éóôïñéêþí ôçò åëëçíéêÞò áñ÷áéüôçôáò Çñï-
äüôïõ êáé Èïõêõäßäç, êõñßùò üìùò áðïôåëåß ðñïúüí ôïõ ãåñìáíéêïý éóôïñéóìïý ôïõ 19ïõ áéþíá,
ï ïðïßïò õðü ôçí åðßäñáóç ôïõ öéëïóïöéêïý ñåýìáôïò ôïõ èåôéêéóìïý ðñïóÝäùóå åðéóôçìïíéêÜ
÷áñáêôçñéóôéêÜ óôçí éóôïñéêÞ óêÝøç êáé ðñáêôéêÞ. ´Åêôïôå óõíôåëÝóôçêå ìåãÜëç ðñüïäïò óôçí
éóôïñßá êáé ôçí éóôïñéïãñáößá. Áðü ôç äåêáåôßá ôïõ 1920 Üñ÷éóáí íá äéáìïñöþíïíôáé íÝåò áíôé-
ëÞøåéò ãéá ôçí åðéóôÞìç ôçò Éóôïñßáò, þóôå íá áíôáðïêñßíïíôáé óôéò íÝåò êïéíùíéêÝò êáé ðïëéôé-
êÝò óõíèÞêåò. Åìöáíßóôçêáí äéÜöïñåò éóôïñéêÝò “ó÷ïëÝò” ç íÝá Þ óõíïëéêÞ éóôïñßá óôç Ãáëëßá,
ç íÝá ïéêïíïìéêÞ éóôïñßá óôçí ÁìåñéêÞ, áëëÜ êáé ï éóôïñéêüò õëéóìüò ( Þäç áðü ôï ôÝëïò ôïõ 19ïõ
áéþíá), ïé ïðïßåò åîÝöñáóáí äéáöïñåôéêÝò áíôéëÞøåéò ãéá ôï ðåñéå÷üìåíï ôçò éóôïñßáò êáé ôç ìå-
èïäïëïãßá ôçò éóôïñéêÞò Ýñåõíáò3 . ÊáôÜ âÜóç ç éóôïñéêÞ óêÝøç ôïõ 20ïý áéþíá áìöéóâÞôçóå
êÜðïéåò áðü ôéò âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò ðáñáäïóéáêÞò éóôïñéïãñáößáò êáé Ýäùóå óôçí éóôïñéêÞ Ýñåõ-
íá ìåãáëýôåñï êïéíùíéêü ðñïóáíáôïëéóìü. Áðü ôç âáñýôçôá óôïí ñüëï ôùí áôüìùí êáé ôùí óôïé-
÷åßùí ôçò ðñïèåôéêüôçôáò ôçò ðáñáäïóéáêÞò éóôïñßáò, ðÝñáóå óôç óçìáóßá ôùí êïéíùíéêþí äï-
ìþí êáé ôùí äéáäéêáóéþí ôùí êïéíùíéêþí áëëáãþí. Ç êáèçìåñéíÞ æùÞ ôùí áíèñþðùí ð.÷. áíá-
ãíùñßóôçêå ùò éóôïñéêüò ðáñÜãïíôáò éóüôéìïò ìå ôïõò ðáñáäïóéáêÜ èùñïýìåíïõò ùò ôÝôïéïõò,
åíþ ç ìåëÝôç ôçò íïïôñïðßáò ôùí êïéíùíéêþí ïìÜäùí êáé ç ðïóïôéêÞ áðïôýðùóç ôçò äñÜóçò ôùí
ðëçèõóìþí áðïôÝëåóáí ïõóéáóôéêÝò ìåèüäïõò éóôïñéêÞò åñìçíåßáò.
1. ÅðéóôÞìç ìðïñïýìå í' áðïêáëÝóïõìå ôï óýíïëï ôùí áíôéêåéìåíéêïý ÷áñáêôÞñá óõóôçìáôéêþí
ãíþóåùí åðß äéáöüñùí ôïìÝùí ôïõ åðéóôçôïý […] Äåí õðÜñ÷åé åíéáßï, ëïãéêÜ óõíå÷üìåíï óýóôçìá
åðéóôçìþí. ÕðÜñ÷ïõí ìÜëëïí ðïëëÝò åðéóôÞìåò ìå ñåõóôÜ ðïëëÝò öïñÝò ìåôáîý ôïõò üñéá […] ÅðéóôÞìç
óçìáßíåé óõíå÷Þ ðíåõìáôéêÞ äçìéïõñãßá êáé áðáñôéóìü åíüò äéáñêþò áõîáíüìåíïõ èçóáõñïý
óõóôçìáôéêþí ãíþóåùí ðïõ âñßóêïíôáé óå ðïëõåéäåßò ó÷Ýóåéò ìå ôéò õðüëïéðåò ðïëéôéóôéêÝò äçìéïõñãßåò
[…] Óôç Äýóç êáé óôï äõôéêü ðïëéôéóìü, ç ÅðéóôÞìç, êõñßùò áðü ôçí åðï÷Þ ôïõ Äéáöùôéóìïý, âñßóêåôáé óôï
ðïëéôéóôéêü åðßêåíôñï ôüóï áðïöáóéóôéêÜ üóï óå êáíÝíáí Üëëï ðïëéôéóìü […] ÂáóéêÝò ðñïûðïèÝóåéò ãéá
ôçí ïñèÞ êáëëéÝñãåéá ôçò åðéóôÞìçò êáé ãéá ôçí åðéóôçìïíéêÞ ðñüïäï åßíáé ç åëåýèåñç Üóêçóç ôçò
åðéóôÞìçò êáé ç åëåýèåñç äéäáóêáëßá ôçò. Ôïýôï åßíáé áñ÷Þ ãåíéêÞ ãéá êÜèå åðéóôÞìç, áðáñáßôçôç üìùò
éäéáßôåñá ãéá ôéò áíèñùðéóôéêÝò êáé éóôïñéêÝò åðéóôÞìåò. Âë. É. ÊÁÑÁÃÉÁÍÍÏÐÏÕËÏÓ, ÅéóáãùãÞ óôçí
åðéóôÞìç ôçò Éóôïñßáò, Èåóóáëïíßêç, ÂÜíéáò, 1989, óó. 8-14.
2. É. ÊÁÑÁÃÉÁÍÍÏÐÏÕËÏÓ, ü.ð., óó. 15-16.
3. Ã. ÃÉÁÍÍÏÐÏÕËÏÓ ê.Ü., ÅéóáãùãÞ óôéò éóôïñéêÝò óðïõäÝò, ÁèÞíá, ÏÅÄÂ, 1990, óó.7-9*.
ÃÉÁÊÏÕÌÇÓ, Ç Éóôïñßá ùò Ýñåõíá êáé êñéôéêÞ, ÁèÞíá, ÐáôÜêçò, 1984, óó.46-52.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 8

9. '
Ç êõñßáñ÷ç áíôßëçøç ãéá ôï ðïéïò åßíáé ï óôü÷ïò ôïõ éóôïñéêïý óÞìåñá ìðïñåß íá óõíïøé-
óôåß óôï åîÞò: Ç éóôïñßá Ý÷åé ÷ñÝïò íá áíáæçôÜ ü÷é ìüíï ôçí áëÞèåéá (ç áëÞèåéá ãéá ôçí áëÞ-
èåéá), áëëÜ êáé ôá äéäÜãìáôá áðü áõôÞí, êáèþò êáé ôéò ðñáêôéêÝò åöáñìïãÝò ôçò óå üëåò ôéò
ðôõ÷Ýò ôçò áíèñþðéíçò äñáóôçñéüôçôáò, ãéá íá ìðïñåß íá åßíáé ÷ñÞóéìç4 .
ÐçãÝò ôçò Éóôïñßáò. Äåí åßíáé åýêïëï óôïí éóôïñéêü íá Ý÷åé ðñïóùðéêÞ áíôßëçøç ãéá üëá
ôá ãåãïíüôá ìå ôá ïðïßá èÝëåé íá áó÷ïëçèåß. ¼ôáí ìÜëéóôá ðñüêåéôáé íá ìåëåôÞóåé éóôïñéêÜ
ãåãïíüôá ôïõ áðþôåñïõ ðáñåëèüíôïò, ôüôå áõôü êáèßóôáôáé åíôåëþò áäýíáôï. ÅðïìÝíùò ðþò
èá åñãáóôåß ãéá íá óõíèÝóåé ôï Ýñãï ôïõ; ÂïÞèåéá ó’ áõôü ôï ðñüâëçìá äßíïõí ïé éóôïñéêÝò ðç-
ãÝò. ÐçãÝò ôçò éóôïñßáò èåùñïýíôáé: á) ôá ãñáðôÜ ìíçìåßá, â) ç ðñïöïñéêÞ ðáñÜäïóç (èñýëïé,
ìýèïé êôë.), ã) ôá áñ÷áéïëïãéêÜ, êáé ôá ìíçìåßá ôÝ÷íçò (êôßóìáôá, äéÜöïñá áíôéêåßìåíá, Ýñãá
ôÝ÷íçò êôë.) êáé ä) ôï ïðôéêïáêïõóôéêü êáé çëåêôñïíéêü õëéêü (öùôïãñáößåò, êéíçìáôïãñáöé-
êÝò ôáéíßåò íôïêõìáíôÝñ, äéáäßêôõï). Ïé ðçãÝò äéáêñßíïíôáé óå Üìåóåò êáé Ýììåóåò. Ïé Üìåóåò
ðçãÝò áðïôåëïýí ìÝñïò ôçò ßäéáò ôçò éóôïñéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò êáé áðïôåëïýí áõèåíôéêÝò
ìáñôõñßåò (ð.÷. êåßìåíá óõíèçêþí, íïìïèåóßåò, Ýããñáöá, íïìßóìáôá, áñ÷áéïëïãéêÜ ìíçìåßá,
ïðôéêïáêïõóôéêü õëéêü), åíþ ïé Ýììåóåò ðçãÝò åêöñÜæïõí ôçí õðïêåéìåíéêÞ ãíþìç ôïõ óõã-
ãñáöÝá ôïõò (ð. ÷. éóôïñéïãñáößåò, ÷ñïíïãñáößåò, áðïìíçìïíåýìáôá, Ýñãá ëïãïôå÷íßáò ê.Ü.).
Áîéïðéóôßá ôùí éóôïñéêþí ðçãþí. Ï éóôïñéêüò ðñÝðåé íá åëÝãîåé ôçí áîéïðéóôßá êÜðïéáò ðç-
ãÞò ðñïôïý ôç ëÜâåé õðüøç, ãéáôß äåí åßíáé áîéüðéóôåò üëåò ïé ðçãÝò. ¢ëëåò åßíáé ðëáóôÝò,
Üëëåò åðçñåÜæïíôáé áðü ðñïóùðéêÝò óõìðÜèåéåò Þ áíôéðÜèåéåò ôïõ óõíôÜêôç ôïõò Þ áðü ôéò öé-
ëïäïîßåò êáé ôá óõìöÝñïíôÜ ôïõ, Þ áêüìá êáé áðü ôçí éäåïëïãßá ôïõ. Ôç äõóêïëßá áíáæÞôçóçò
ôçò áëÞèåéáò åðéóçìáßíåé ï Èïõêõäßäçò5 : “[åðéðüíùò ä`å ç]õñßóêåôï äéüôé ï]]é ðáñüíôåò ôï~éò
{{åñãïéò ]åêÜóôïéò ï[[õ ôáõô`á ðåñ`é ô~ùí á[õô~ùí {åëåãïí, [áëë’ #ùò ]åêáôÝñùí ôéò å[õíïßáò }ç ìíÞìçò
{{å÷ïé”. Áñùãü óôï äýóêïëï Ýñãï ôïõ Ý÷åé ï éóôïñéêüò ôçí ðïëýðëåõñç ìüñöùóÞ ôïõ êáé ôá ðï-
ñßóìáôá Üëëùí åðéóôçìþí óôá ïðïßá ìðïñåß íá êáôáöåýãåé.
Ç ðåñéïäïëüãçóç óôçí Éóôïñßá. Áðü ôïí 18ï áéþíá ïé éóôïñéêïß, ãéá ìåèïäïëïãéêïýò ëü-
ãïõò, ÷ùñßæïõí ôçí éóôïñßá óå ôñåéò ìåãÜëåò ðåñéüäïõò (ôçí áñ÷áßá, ôç ìåóáéùíéêÞ êáé ôç íåü-
ôåñç êáé óýã÷ñïíç). Ç äéáßñåóç áõôÞ åßíáé óõìâáôéêÞ êáé ãßíåôáé ãéá êáèáñÜ ðñáêôéêïýò ëü-
ãïõò. Êáôáíïïýìå êáëýôåñá ìéá åðï÷Þ, áí ãíùñßæïõìå ôé ðñïçãÞèçêå êáé ôé áêïëïýèçóå. Åêôé-
ìïýìå êáëýôåñá ôç óõìâïëÞ ôçò óôïí ðïëéôéóìü, üôáí ãíùñßæïõìå ôé êëçñïíüìçóå áðü ôçí ðñï-
çãïýìåíç éóôïñéêÞ ðåñßïäï êáé ôé êëçñïäüôçóå óôçí åðüìåíç.
ÓõóôÞìáôá ×ñïíïëüãçóçò. Ïé Üíèñùðïé áðü ðáëéÜ Ýíéùóáí ôçí áíÜãêç ôïõ õðïëïãéóìïý
ôïõ ÷ñüíïõ. Ó’ áõôü âïÞèçóå ç åíáëëáãÞ óå çìÝñá êáé íý÷ôá, ç äéáäï÷éêÞ åìöÜíéóç ôùí åðï-
÷þí, ïé êéíÞóåéò ôùí Üóôñùí, ôïõ Þëéïõ êáé ôçò óåëÞíçò. ¸ôóé êáèéåñþèçêáí ôï óåëçíéáêü êáé
ôï çëéáêü çìåñïëüãéï. Ôï áóôñïíïìéêü Ýôïò éóïýôáé ìå 365 çìÝñåò, 5 þñåò, 48´ êáé 46´´. Ôç äé-
áßñåóç ôïõ Ýôïõò óå åâäïìÜäåò êáèéÝñùóáí ïé Åâñáßïé êáé ôçí áðïäÝ÷ôçêáí ïé ×ñéóôéáíïß êáé
ïé ÌïõóïõëìÜíïé. Ïé áñ÷áßïé Ñùìáßïé êáé Áéãýðôéïé åß÷áí áìéãÝò çëéáêü çìåñïëüãéï. Óôï ñù-
ìáúêü áñ÷Þ ôïõ Ýôïõò Þôáí ç 1ç Éáíïõáñßïõ, åíþ óôï áéãõðôéáêü ç 29ç Þ 30Þ Áõãïýóôïõ.
Óôïí áñ÷áßï åëëçíéêü êüóìï ï ôñüðïò ÷ñïíïëïãÞóåùò Þôáí ðïéêßëïò. Ç ÷ñïíïëüãçóç ìå âÜ-
óç ôéò ÏëõìðéÜäåò åßíáé ç ðéï áðïäåêôÞ. Ç ðñþôç ÏëõìðéÜäá ôïðïèåôåßôáé óôï 776 ð.×. Ïé Ñù-
ìáßïé ìåôñïýóáí ìå âÜóç ôï Ýôïò êôßóåùò ôçò Ñþìçò (753 ð.×.), áëëÜ êáé ìå âÜóç ôçí åôÞóéá
áñ÷Þ ôçò õðáôåßáò. Ôï äåýôåñï óýóôçìá á÷ñçóôåýèçêå ôï 541 ì.×., üôáí ï Éïõóôéíéáíüò êáôÜñ-
ãçóå ôçí õðáôåßá. Óôçí áñ÷áßá ÁèÞíá ìåôñïýóáí ìå âÜóç ôç èçôåßá ôïõ åðþíõìïõ Üñ÷ïíôá,
óôç ÓðÜñôç ìå ôç èçôåßá ôùí åöüñùí, óôï ¢ñãïò ìå ôç èçôåßá ôçò éÝñåéáò ôçò ¹ñáò.
4. ÁÐ. ÂÁÊÁËÏÐÏÕËÏÓ, Ï ÷áñáêôÞñáò ôùí ÅëëÞíùí, Áíé÷íåýïíôáò ôçí åèíéêÞ ìáò ôáõôüôçôá.
¸ñåõíá, ðïñßóìáôá, äéäÜãìáôá, Èåóóáëïíßêç 1983, ó.344.
5. ÈÏÕÊÕÄÉÄÇÓ, Éóôïñßáé, Á,22,3.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 9

10. Ï ÷ñéóôéáíéêüò êüóìïò êáèéÝñùóå äéêÞ ôïõ ÷ñïíïëïãßá. Ôïí 6ï áéþíá ï ìïíá÷üò Äéïíýóéïò
ï Ìéêñüò õðïëüãéóå ôç ãÝííçóç ôïõ ×ñéóôïý ìå âÜóç ôï Ýôïò äçìéïõñãßáò ôïõ êüóìïõ. ¸ôóé ôï
Ýôïò 1 ôçò óçìåñéíÞò ÷ñïíïëïãßáò áíôéóôïé÷åß óôï Ýôïò 5508/9 áðü êôßóåùò êüóìïõ. Áñ÷Þ ôïõ
Ýôïõò óôï ÂõæÜíôéï Þôáí ç 1ç Óåðôåìâñßïõ. Áõôü êáèéåñþèçêå ôïí 5ï áéþíá. Êáé óÞìåñá ôï
åêêëçóéáóôéêü Ýôïò áñ÷ßæåé ôçí ßäéá çìÝñá. Ôüôå êáèéåñþèçêå êáé ç ìÝôñçóç óå éíäéêôéþíåò.
Ìå ôïí üñï “éíäéêôéþíá” (ëáô. indictio = öüñïò Þ åðéâïëÞ öüñïõ) ðñïóäéïñßæåôáé Ýíáò êýêëïò
15 åôþí. Ç áñßèìçóç ãéíüôáí ùò åîÞò: ðñþôç, äåýôåñç åë. éíäéêôéþíá, ùò ôç äÝêáôç ðÝìðôç,
ïðüôå ç áñßèìçóç îáíÜñ÷éæå áðü ôçí áñ÷Þ. Óå ðáëéïýò íáïýò Þ ðáëéÜ åêêëçóéáóôéêÜ Ýããñáöá
êáé âéâëßá ç ÷ñïíïëüãçóç ãßíåôáé ìå âÜóç ôç äçìéïõñãßá ôïõ êüóìïõ. Ð.÷. “ÁíçãÝñèç ï ðÜí-
óåðôïò ïýôïò êáé èåßïò íáüò ôïõ Êõñßïõ êáé Èåïý êáé ÓùôÞñïò çìþí Éçóïý ×ñéóôïý
ôïõ ÌåãÜëùí Ðõëþí/[…] åðß Ýôïõò .æîò´ [7066-5509=1557], ìçíß Íïåìâñßù ç´, éíäéêôéþíïò
Áçò:”.
Ôï Éïõëéáíü çìåñïëüãéï [=Ýôïò 365 çìåñþí êáé 1 åðéðëÝïí áíÜ 4 ÷ñüíéá] êáèéåñþèçêå áðü
ôïí Éïýëéï Êáßóáñá ôï 45 ð.×. êáé ßó÷õóå ãéá ðïëëïýò áéþíåò. ÅðåéäÞ êáé áõôü ðáñïõóßáóå êÜ-
ðïéá áðüêëéóç, ôï 1582 êáèéåñþèçêå ôï ëåãüìåíï Ãñçãïñéáíü çìåñïëüãéï, áðü ôï üíïìá ôïõ
ðÜðá Ãñçãïñßïõ Éô, ï ïðïßïò äéüñèùóå ôï ðñïçãïýìåíï. Ôï çìåñïëüãéï áõôü ßó÷õóå áìÝóùò
óôï ðáðéêü êñÜôïò êáé ôá ðåñéóóüôåñá êáèïëéêÜ. Áñãüôåñá Ýãéíå áðïäåêôü óå üëç ôçí Åõñþ-
ðç. Óôç Ñùóßá ìåôÜ ôçí ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1917, óôçí Ôïõñêßá ôï 1914 êáé óôçí ÅëëÜäá ôï 1923.
Ïé ëåãüìåíïé Ðáëáéïçìåñïëïãßôåò áêïëïõèïýí ôï Éïõëéáíü (ðáëéü) çìåñïëüãéï, êáèþò êáé ôá
Ïñèüäïîá ðáôñéáñ÷åßá ìå ôï ¢ãéïí ¼ñïò.
Ïé ÌïõóïõëìÜíïé ÷ñïíïëïãïýí ìå âÜóç ôï Ýôïò Åãßñáò (622 ì.×.), äçë. ôç ìåôïéêåóßá ôïõ
ÌùÜìåè áðü ôç ÌÝêêá óôç Ìåäßíá.
Â. Ç ÉÓÔÏÑÉÁ ÙÓ ÌÁÈÇÌÁ ÊÁÉ ÔÏ “ÂÉÂËÉÏ ÉÓÔÏÑÉÁÓ’’
1. ÄéäáêôéêÞ ôçò Éóôïñßáò
ÄéäÜóêïíôáò Éóôïñßá, ðñÝðåé íá Ý÷ïõìå õðüøç ìáò üôé ç Éóôïñßá ùò ìÜèçìá åß÷å êáé Ý÷åé
Ýíôïíç áîéáêÞ äéÜóôáóç, ìå ôçí Ýííïéá üôé äéáìïñöþíåé êïéíùíéêÝò óõíåéäÞóåéò. Ãéá ôïí ëüãï
áõôü åîÜëëïõ ôï Óõìâïýëéï ôçò Åõñþðçò (áðü ôï 1995 ê.å.) Ý÷åé äå÷ôåß ôçí åîÞò âáóéêÞ áñ÷Þ
äéäáóêáëßáò ôçò Éóôïñßáò: ðáñÜëëçëá ìå ôçí ðñïâïëÞ ôçò åèíéêÞò ôáõôüôçôáò êáé ôçí áíÜäåé-
îç ôçò óõìâïëÞò ôùí ëáþí óôïí ðáãêüóìéï ðïëéôéóìü, ôïí óåâáóìü ôïõ ´Áëëïõ /Ãåßôïíá êáé ôçí
åîÜëåéøç ôùí êïéíùíéêþí êáé åèíéêþí ðñïêáôáëÞøåùí.
ÐåñáéôÝñù, õðåíèõìßæïõìå ôá åîÞò:
1) Ç ýëç ïðïéïõäÞðïôå âéâëßïõ Éóôïñßáò, ðïëý äå ðåñéóóüôåñï åíüò ó÷ïëéêïý åã÷åéñéäßïõ,
åßíáé ðïëý ðåñéïñéóìÝíç êáé óõíïðôéêÞ. ÕðÜñ÷ïõí ðÜñá ðïëëÜ Üëëá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá, ôá
ïðïßá åî áíÜãêçò äåí óõìðåñéëáìâÜíïíôáé ó’ áõôü. Áðáéôåßôáé åðïìÝíùò ìßá óõíïëéêÞ åðéóôç-
ìïíéêÞ åðïðôåßá ôçò ýëçò áðü ìÝñïõò ôïõ äéäÜóêïíôïò.
2) ÅðåéäÞ ç Éóôïñßá ùò åðéóôÞìç áíáöÝñåôáé óôï ðáñåëèüí, åßìáóôå õðï÷ñåùìÝíïé íá æù-
íôáíÝøïõìå ôéò óõíèÞêåò õðü ôéò ïðïßåò äéáäñáìáôßóôçêáí ôá åîåôáæüìåíá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá,
þóôå íá ãßíïõí êáôáíïçôÜ áðü ôïõò ìáèçôÝò ìáò.
3) Ãéá ôïí óêïðü áõôü åßíáé áðáñáßôçôïò Ýíáò ðñïçãïýìåíïò ó÷åäéáóìüò ôïõ ìáèÞìáôïò ìå
ôçí Ýííïéá ôçò áêñéâïýò ïñéïèÝôçóçò ôïõ èÝìáôïò êáé ôçò ðáñáóôáôéêÞò ôïõ ðáñïõóßáóçò.
4) Ç åðåîåñãáóßá êÜèå åíüôçôáò èá ðñÝðåé íá ãßíåé ìå ôçí åõñåßá áîéïðïßçóç ãñáðôþí êáé
åéêáóôéêþí ðçãþí, ÷áñôþí, äéáãñáììÜôùí êáé ëïéðïý õðïóôçñéêôéêïý õëéêïý áëëÜ êáé ìå ôçí
áîéïðïßçóç ôùí ÍÝùí Ôå÷íïëïãéþí. ÄçëáäÞ ìå ìßá ðïëõðñéóìáôéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí åîåôáæï-
ìÝíùí èåìÜôùí êáé ìå óôü÷ï ôçí áíÜðôõîç ôçò éóôïñéêÞò ãíþóçò êáé óêÝøçò ôùí ìáèçôþí ìÝ-
óá áðü ôçí ïìáäïóõíåñãáôéêÞ ïñãÜíùóç ôïõ ìáèÞìáôïò. Áò ìç ëçóìïíïýìå üôé ç óýã÷ñïíç
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 10

11. äéäáêôéêÞ ôçò Éóôïñßáò õðáãïñåýåé ìßá “äõíáìéêÞ” åðåîåñãáóßá ôïõ õðïóôçñéêôéêïý õëéêïý
êÜèå íÝáò åíüôçôáò áðü ôïõò ìáèçôÝò êáèïäçãïýìåíç áðü ôïí äéäÜóêïíôá êáé óôï ðëáßóéï ôçò
äéåñåõíçôéêÞò ìÜèçóçò.
2. ÂáóéêÝò áñ÷Ýò
Ïé äéäÜóêïíôåò ïöåßëïõí íá ðñïóÝ÷ïõí, þóôå ïé éóôïñéêÝò ãíþóåéò ðïõ ðáñÝ÷ïõí óôïõò ìá-
èçôÝò ôïõò íá åßíáé Ýãêõñåò êáé íá áíôéìåôùðßæïíôáé ìå åðéóôçìïíéêÞ õðåõèõíüôçôá. ÐñÝðåé íá
åðéëÝãïõí äñáóôçñéüôçôåò êáé ôå÷íéêÝò åðéêïéíùíßáò ìå ôçí ôÜîç ôÝôïéåò, ðïõ íá äéÝðïíôáé áðü
ðáéäáãùãéêÞ åõèýíç, íá óôï÷åýïõí äå óôçí áíÜðôõîç êñéôéêÞò óêÝøçò êáé ü÷é óôåßñáò áðïìíç-
ìüíåõóçò. Íá êáëëéåñãïýí ôï êáôÜëëçëï ðáéäáãùãéêü êëßìá êáé íá ðñïóðáèïýí íá åîáóêïýí
ôéò âáóéêÝò íïçôéêÝò ëåéôïõñãßåò ôùí ìáèçôþí: åðáãùãéêÞ êáé ðáñáãùãéêÞ óêÝøç, áíÜëõóç,
êáôçãïñéïðïßçóç, áéôéïëüãçóç áðüøåùí, äéáôýðùóç õðïèÝóåùí, åîáãùãÞ óõìðåñáóìÜôùí,
äéÜêñéóç áéôéþí êáé áöïñìþí áðü ôï áðïôÝëåóìá, ôçò åêôßìçóçò áðü ôá ãåãïíüôá ê.Ü. Éäéáßôå-
ñç âáñýôçôá ìðïñåß íá äïèåß óôç äéáäéêáóßá äéåñåõíÞóåùò ôùí éóôïñéêþí ãåãïíüôùí ìå ôï íá
ôßèåíôáé ðñïâëÞìáôá ðñïò åðßëõóç, óôçí ðñïóÝããéóç ôùí éóôïñéêþí ðçãþí, óôç äéáôýðùóç
áðüøåùí áðü ôïõò ìáèçôÝò êáé óôçí áíÜðôõîç äéáëüãïõ. ÔÝëïò, ïé äéäÜóêïíôåò ïöåßëïõí íá
ìçí åìöáíßæïíôáé ùò éóôïñéêÝò áõèåíôßåò áëëÜ ùò åìøõ÷ùôÝò êáé óõíôïíéóôÝò ôçò äéáäéêáóßáò
ôçò ïìáäïóõíåñãáôéêÞò áíáêáëõðôéêÞò ìÜèçóçò.
Ìåèïäïëïãßá. Óôçí ðáñáäïóéáêÞ äéäáóêáëßá Ý÷ïõìå ðñïöïñéêÞ Ýêèåóç/áöÞãçóç ôçò äé-
äáêôÝáò ýëçò êáé ùò äéäáêôéêÜ ìÝóá ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ôï ó÷ïëéêü âéâëßï êáé ï ðßíáêáò. Ôï óý-
íïëï ôùí ìáèçôþí åñãÜæåôáé ìå ôïí ßäéï ôñüðï.
Óå ìéá åîåëéãìÝíç ìïñöÞ äéäáóêáëßáò ÷ñçóéìïðïéïýíôáé ðïéêßëåò ìÝèïäïé, þóôå ç ôÜîç íá
åñãÜæåôáé êáôÜ ôï äõíáôüí ïìáäïóõíåñãáôéêÜ. Ïé ìáèçôÝò áíáëáìâÜíïõí äéÜöïñåò äñáóôç-
ñéüôçôåò êáé åêðïíïýí ó÷Ýäéá åñãáóßáò, ìå áðïôÝëåóìá ç äéäáêôéêÞ äéáäéêáóßá íá ãßíåôáé ðéï
óýíèåôç êáé ðéï äçìéïõñãéêÞ.
á) Ç áöÞãçóç. ¼ôáí Ý÷åé æùíôÜíéá êáé ðïéêéëßá, ìðïñåß íá äþóåé ìå óõíôïìßá êáé áêñß-
âåéá ôçí éóôïñéêÞ ýëç óôïõò ìáèçôÝò åíåñãïðïéþíôáò óõã÷ñüíùò ôïí ðñïâëçìáôéóìü êáé ôï
åíäéáöÝñïí ôïõò. ¼ôáí óõíäõÜæåôáé ìå äéÜëïãï, åðéôõã÷Üíåé ôç óõììåôï÷Þ ôùí ìáèçôþí óôç
ìáèçóéáêÞ äéáäéêáóßá (áíÜëõóç, óýãêñéóç, óýíèåóç, êáôáíüçóç ðïëõðëïêüôçôáò ôùí éóôïñé-
êþí ãåãïíüôùí). Ç áöÞãçóç åßíáé óçìáíôéêÞ ãéá ôçí ðñïóöïñÜ ôçò íÝáò åíüôçôáò, ðñÝðåé
üìùò íá åßíáé óõíïðôéêÞ, þóôå íá åîáóöáëßæåôáé éêáíüò ÷ñüíïò ãéá ôçí êñéôéêÞ åðåîåñãáóßá
ôçò éóôïñéêÞò ýëçò.
â) Ï äéÜëïãïò. Ó’ áõôüí, åðéäéþêåôáé êáé åíèáññýíåôáé ç óõììåôï÷Þ ïëüêëçñçò ôçò ôÜîçò
ìå ôçí áîéïðïßçóç ôùí ãíþóåùí êáé ôùí åìðåéñéþí ðïõ Ý÷ïõí Þäç áðïêôÞóåé ïé ìáèçôÝò. ÌÝ-
óá áðü ôïí äéÜëïãï ìðïñåß íá ãßíåôáé óýíäåóç êáé óýãêñéóç ôùí åîéóôïñïýìåíùí ìå Üëëá ãíù-
óôÜ éóôïñéêÜ ãåãïíüôá, êáèþò êáé äéåðéóôçìïíéêÝò/äéáèåìáôéêÝò ðñïåêôÜóåéò óå Üëëá ãíùóôé-
êÜ áíôéêåßìåíá (ð.÷. êïéíùíéïëïãßá, ëïãïôå÷íßá).
ã) Ïé ãñáðôÝò åñãáóßåò ìáèçôþí. ÁõôÝò ðñÝðåé íá ôßèåíôáé óå èÝìáôá ðïõ âïçèïýí óôçí
áíÜðôõîç êñéôéêÞò óêÝøçò êáé ü÷é óôçí áðëÞ áíáðáñáãùãÞ ðëçñïöïñéþí, íá äßíïõí åðßóçò
áöïñìÝò ãéá äéÜëïãï. Ïé ãñáðôÝò åñãáóßåò ìðïñåß íá åßíáé áôïìéêÝò Þ ïìáäéêÝò êáé íá áíá-
öÝñïíôáé óå ìßá äéäáêôéêÞ åíüôçôá Þ óå åõñýôåñåò èåìáôéêÝò åíüôçôåò. ÂÜóç ôùí åñãáóéþí
ðñÝðåé íá åßíáé ç êñéôéêÞ åðåîåñãáóßá êáé ðáñïõóßáóç éóôïñéêþí ðçãþí êáé ÷áñôþí, åéêá-
óôéêïý õëéêïý, ðéíÜêùí êáé äéáãñáììÜôùí, êáèþò êáé ç óýíèåóç êáé ðáñïõóßáóç ôùí ðáñá-
ôçñÞóåùí êáé óõìðåñáóìÜôùí ôùí ìáèçôþí áðü åðéóêÝøåéò óå ìïõóåßá êáé éóôïñéêïýò ôü-
ðïõò ê.Ü.
ä) Ç Ýñåõíá ôùí ðçãþí. Ç ìåëÝôç Üìåóùí Þ Ýììåóùí ðçãþí ôçò éóôïñßáò åéóÜãåé ôïõò ìá-
èçôÝò óôçí éóôïñéêÞ Ýñåõíá, þóôå íá âëÝðïõí ôçí éóôïñßá åíåñãçôéêÜ êáé äéåñåõíçôéêÜ. Ôïõò
âïçèÜ íá áíáðôýîïõí êñéôéêÞ óêÝøç, êáèþò áíáãêÜæïíôáé íá áíôéìåôùðßóïõí éóôïñéêÜ ðñï-
âëÞìáôá, êáé ôïõò êáèéóôÜ éêáíïýò íá áîéïëïãïýí ôéò ðçãÝò áðü Üðïøç åãêõñüôçôáò êáé áíôé-
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 11

12. êåéìåíéêüôçôáò. Ç ìåëÝôç ôùí ðçãþí ìðïñåß íá áêïëïõèÞóåé ôá åîÞò óôÜäéá: áíáæÞôçóç ðçãþí,
åíôïðéóìüò ôùí éóôïñéêþí óôïé÷åßùí ðïõ ðåñéÝ÷ïõí, äéåñåýíçóç ôçò ïðôéêÞò ôïõ äçìéïõñãïý
êÜèå ðçãÞò, êñéôéêÞ åîÝôáóç ôùí õðü äéåñåýíçóç óôïé÷åßùí, åîáãùãÞ óõìðåñáóìÜôùí, áíôáë-
ëáãÞ áðüøåùí. Ï óõíôïíéóôéêüò êáé óõìâïõëåõôéêüò ñüëïò ôùí äéäáóêüíôùí óôç äéáäéêáóßá
áõôÞ åßíáé ðïëý óçìáíôéêüò.
å) Ç âéùìáôéêÞ ðñïóÝããéóç. Óêïðåýåé óôçí åíåñãçôéêÞ óõììåôï÷Þ ôùí ìáèçôþí óôá éóôï-
ñéêÜ ãåãïíüôá ìå êáôÜëëçëåò åñùôÞóåéò, äñáìáôïðïéçìÝíïõò äéáëüãïõò (ð.÷. äéáôýðùóç êáé
áíôáëëáãÞ åðé÷åéñçìÜôùí áðü äéáöïñåôéêÝò ïðôéêÝò), óõíåíôåýîåéò áðü åðéæþíôåò Þ áõôüðôåò
ìÜñôõñåò ôùí ãåãïíüôùí (ðñïöïñéêÞ éóôïñßá) êáé èåáôñéêÝò ðáñáóôÜóåéò. Óå êÜèå ðåñßðôùóç
ðñÝðåé íá êáôáâÜëëåôáé ìåãÜëç ðñïóï÷Þ þóôå íá ìçí åãêáôáëåßðåôáé ÷Üñéí ôçò âéùìáôéêüôç-
ôáò ç éóôïñéêÞ ðéóôüôçôá.
óô) Ïé åðéóêÝøåéò óå ìïõóåßá, éóôïñéêïýò ôüðïõò êáé áñ÷áéïëïãéêïýò ÷þñïõò. Âïçèïýí
óôçí áéóèçôïðïßçóç êáé ôçí åìðÝäùóç ôùí ãíþóåùí êáé óõìðëçñþíïõí ôç äéäáóêáëßá óôçí ôÜ-
îç. Ïé åðéóêÝøåéò áõôÝò ðñÝðåé íá åßíáé êáôáëëÞëùò ðñïåôïéìáóìÝíåò êáé íá Ý÷ïõí ðñïêáèï-
ñéóìÝíïõò óôü÷ïõò êáé íá ìçí êáôáëÞãïõí óå ìéá áðëÞ îåíÜãçóç. Óôéò ìÝñåò ìáò ôá ðåñéóóü-
ôåñá ìïõóåßá Ý÷ïõí åéäéêïýò ìïõóåéïðáéäáãùãïýò êáé ïñãáíþíïõí åéäéêÜ åêðáéäåõôéêÜ ðñï-
ãñÜììáôá, ãéá ôá ïðïßá ï êáèçãçôÞò ðñÝðåé íá åíçìåñþíåôáé, þóôå íá ôá áîéïðïéåß óå óõíåñ-
ãáóßá ìå ôçí áñìüäéá õðçñåóßá ôïõ ìïõóåßïõ.
æ ) ÍÝåò Ôå÷íïëïãßåò. Ïé ÍÝåò Ôå÷íïëïãßåò ðáñÝ÷ïõí óôïí åêðáéäåõôéêü ôç äõíáôüôçôá
áîéïðïßçóçò ìéáò ðïéêéëßáò ôå÷íïëïãéêþí ìÝóùí êáé åöáñìïãþí (äéáäéêôõáêÞ áíáæÞôçóç, åê-
ðáéäåõôéêÜ ëïãéóìéêÜ êáé åñãáëåßá ãåíéêÞò ÷ñÞóçò, ìéêñüêïóìïé, äéáäñáóôéêïß ÷Üñôåò, íïçôé-
êïß ÷Üñôåò, äéáôýðùóç õðïèÝóåùí êáé åðáëÞèåõóç, êáôáóêåõÞ âÜóçò äåäïìÝíùí, äéáóôáýñù-
óç ðçãþí, óýíèåóç éóôïñéêïý øçöéáêïý êåéìÝíïõ, åíäïó÷ïëéêüò êáé åîùó÷ïëéêüò äéÜëïãïò óå
êïéíüôçôåò ìÜèçóçò), ðïõ åðéôñÝðïõí äéáöïñåôéêïý åßäïõò ðñïóåããßóåéò ôïõ éóôïñéêïý õëéêïý,
üðùò ç ôïðéêÞ éóôïñßá, ìéêñÞ éóôïñßá, ç äéáèåìáôéêüôçôá, ç éóôïñéêÞ Ýñåõíá êáé ç äéá÷åßñéóç
éóôïñéêþí åííïéþí. Ç áîéïðïßçóç ôùí ÍÝùí Ôå÷íïëïãéþí óôç äéäáêôéêÞ ôçò éóôïñßáò ðáñÝ÷åé
ôç äõíáôüôçôá áíáâÜèìéóçò êáé ìåôåîÝëéîçò ôçò äéäáêôéêÞò ðñáêôéêÞò ôïõ åêðáéäåõôéêïý óôï
ðëáßóéï ôïõ óýã÷ñïíïõ ó÷ïëåßïõ, ðïõ áêïëïõèåß ôá åðéóôçìïíéêÜ êáé êïéíùíéêÜ ñåýìáôá ôçò
åðï÷Þò, ðñïóáñìüæåôáé óôïõò êïéíïýò åêðáéäåõôéêïýò óôü÷ïõò ôçò ÅõñùðáúêÞò ¸íùóçò êáé
áíôáðïêñßíåôáé áðïôåëåóìáôéêÜ óôéò áðáéôÞóåéò ôçò óýã÷ñïíçò Êïéíùíßáò ôçò Ðëçñïöïñßáò
êáé ôçò Ãíþóçò. Ï äéäÜóêùí åðéâÜëëåôáé íá åíçìåñùèåß ãéá ôá åêðáéäåõôéêÜ ËïãéóìéêÜ ðïõ
Ý÷ïõí ðáñá÷èåß ìå ôçí åõèýíç ôïõ Ðáéäáãùãéêïý Éíóôéôïýôïõ ãéá ôï ìÜèçìá ôçò Éóôïñßáò óôç
Â/ èìéá Åêð/óç, êáèþò êáé üóùí Üëëùí Ý÷ïõí ôý÷åé ôçò Ýãêñéóçò ôïõ Ð.É. êáé ôïõ ÕÐ.Å.Ð.È,
þóôå íá ôá áîéïðïéÞóåé. ÇëåêôñïíéêÞ éóôïñéêÞ ãíþóç åðßóçò ðáñÝ÷åôáé áðü ôçí ÅêðáéäåõôéêÞ
Ðýëç ôïõ ÕÐ.Å.Ð.È, áðü ôï Õðïõñãåßï Ðïëéôéóìïý, áðü ôï “´Éäñõìá Ìåßæïíïò Åëëçíéóìïý”
ê.Ü.
3. Ôï ó÷ïëéêü åã÷åéñßäéï
á) ÉóôïñéêÞ áöÞãçóç.
Äßäåôáé óõíïðôéêÜ êáé ðåñéåêôéêÜ ç ýëç ðïõ ðñïâëÝðåôáé áðü ôï Áíáëõôéêü Ðñüãñáììá
Óðïõäþí. Åßíáé ðñïöáíÝò üôé üðïõ ç ôïðéêÞ éóôïñßá ôçò ðåñéï÷Þò, óôçí ïðïßá âñßóêåôáé ôï
ó÷ïëåßï, ðñïóöÝñåôáé ãéá åìðëïõôéóìü ôçò áöÞãçóçò ôïõ ó÷ïëéêïý âéâëßïõ ìå óôïé÷åßá óçìá-
íôéêÜ ãéá ôçí ôïðéêÞ êïéíüôçôá, ï êáèçãçôÞò ðñÝðåé íá åíèáññýíåé ôïõò ìáèçôÝò íá ôá áíáæç-
ôïýí êáé íá ôá óõìðåñéëáìâÜíïõí óôç äéäáêôéêÞ åðåîåñãáóßá ôïõ ìáèÞìáôïò (ð.÷. ïé Âáëêáíé-
êïß Ðüëåìïé óõíäÝïíôáé áìÝóùò ìå ôçí áðåëåõèÝñùóç ðïëëþí áðü ôéò ðüëåéò ôçò Âüñåéáò Åë-
ëÜäáò êáé ôùí íçóéþí ôïõ Áéãáßïõ).
â) Óõìðëçñùìáôéêü õðïóôçñéêôéêü õëéêü.
ÐáñáèÝìáôá áðü ãñáðôÝò ðçãÝò: Åßíáé óýíôïìá êåßìåíá, ôá ïðïßá ôåêìçñéþíïõí (ð.÷. óôçí
ðåñßðôùóç ôùí åðßóçìùí äéïéêçôéêþí Þ äéðëùìáôéêþí åããñÜöùí) Þ êáé öùôßæïõí áðü äéÜöï-
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 12

13. !
ñåò ïðôéêÝò ãùíßåò ôçí éóôïñéêÞ áöÞãçóç (ð.÷. óôçí ðåñßðôùóç éóôïñéïãñáöéêþí Þ äçìïóéï-
ãñáöéêþí áíáëýóåùí, ðïëéôéêþí áãïñåýóåùí, ìáñôõñéþí áðü áõôüðôåò ìÜñôõñåò). Ïé ìáèç-
ôÝò ðñÝðåé íá åíèáññýíïíôáé áðü ôïí êáèçãçôÞ íá áíáæçôïýí ôïõò ëüãïõò ãéá ôïõò ïðïßïõò
äéáôõðþíïíôáé áðü ôïõò óõíôÜêôåò ôùí ðçãþí äéáöïñåôéêÝò åêôéìÞóåéò ãéá ôç äñÜóç ðñïóùðé-
êïôÞôùí Þ áíèñùðßíùí óõíüëùí (êïéíùíéêþí êáé èñçóêåõôéêþí ïìÜäùí, åèíþí êôë.) êáé íá å-
íôïðßæïõí ìå ôç âïÞèåéá ôïõ êáèçãçôÞ áöåíüò ôï éäåïëïãéêü êÝíôñï êáé áöåôÝñïõ ôéò ðñïóëáì-
âÜíïõóåò ðáñáóôÜóåéò ôùí äçìéïõñãþí ôùí ðçãþí. Ìå ôïí åíôïðéóìü êáé ôç óýãêñéóç ôùí äéá-
öïñåôéêþí ïðôéêþí, ôçí áíáæÞôçóç ôçò áéôßáò ôïõò êáé ôïí ó÷ïëéáóìü ôçò åãêõñüôçôáò êáé ôçò
áîéïðéóôßáò ôïõò áíáðôýóóåôáé êáé áóêåßôáé ç êñéôéêÞ êáé ç äçìéïõñãéêÞ óêÝøç ôùí ìáèçôþí.
×Üñôåò. Ç óçìáóßá ôïõ ãåùãñáöéêïý ðáñÜãïíôá ãéá ôçí ïõóéáóôéêÞ êáôáíüçóç ôùí óõí-
èçêþí õðü ôéò ïðïßåò óõíÝâçóáí ôá éóôïñéêÜ ãåãïíüôá åßíáé êáôáëõôéêÞ. Ïé éóôïñéêïß ÷Üñôåò
äéåõêïëýíïõí ôïõò ìáèçôÝò íá ôïðïèåôÞóïõí óôïí óõãêåêñéìÝíï ãåùãñáöéêü ÷þñï ôá ãåãïíü-
ôá ôïõ ðáñåëèüíôïò êáé íá äéáðéóôþóïõí áðïóôÜóåéò, äõíáôüôçôåò ìåôáêßíçóçò, ìåôáöïñÜò
áãáèþí, ó÷Ýóùí êáé åðéêïéíùíßáò ìåôáîý ôùí áíèñþðùí ðáëáéïôÝñùí åðï÷þí. Åðßóçò áíá-
äåéêíýïõí åêåßíá ôá ãåùìïñöïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ðïõ äéåõêïëýíïõí Þ äõó÷åñáßíïõí ôç
äéåîáãùãÞ óõãêåêñéìÝíïõ ôýðïõ ðïëåìéêþí åðé÷åéñÞóåùí (ð.÷. áíôáñôïðüëåìïò), ôç óôñáôçãé-
êÞ Þ ôçí ïéêïíïìéêÞ óçìáóßá ðüëåùí êáé ÷ùñþí áíÜëïãá ìå ôç ãåùðïëéôéêÞ èÝóç ôïõò êôë.
ÄéáãñÜììáôá. Ôá äéáãñÜììáôá, ïé ðßíáêåò êáé ïé Üëëåò ó÷çìáôéêÝò ðáñáóôÜóåéò éóôïñé-
êþí äåäïìÝíùí âïçèïýí óôçí áéóèçôïðïßçóç, ôçí ôáîéíüìçóç êáé ôçí êáôáíüçóç ôùí áöçñç-
ìÝíùí åííïéþí. Åßíáé ðïëý ÷ñÞóéìá ãéá ôçí áðåéêüíéóç áñéèìçôéêþí êõñßùò ìåãåèþí ðïõ ç
ÝíôáîÞ ôïõò óôçí áöÞãçóç èá ôçí êáèéóôïýóå éäéáéôÝñùò êïõñáóôéêÞ êáé áíéáñÞ ãéá ôïõò ìá-
èçôÝò. Åðßóçò óå åéäéêïýò ðßíáêåò ôïõ âéâëßïõ óõìðåñéëáìâÜíïíôáé ôá êõñéüôåñá ãåãïíüôá óç-
ìáíôéêþí ðïëåìéêþí Þ Üëëùí áíáìåôñÞóåùí, üðùò ð.÷. ôçò ÅðáíÜóôáóçò ôïõ 1821, ôùí Âáëêá-
íéêþí ÐïëÝìùí, ôïõ “Øõ÷ñïý ÐïëÝìïõ” ê.Ü. Þ ïíüìáôá óçìáíôéêþí åêðñïóþðùí ôïõ ðíåõìá-
ôéêïý êáé êáëëéôå÷íéêïý ðïëéôéóìïý, ðïõ äåí Þôáí äõíáôüí ëüãù ôïõ åîáéñåôéêÜ óõíïðôéêïý ÷á-
ñáêôÞñá ôçò áöÞãçóçò íá óõìðåñéëçöèïýí ó’ áõôÞí ÷ùñßò íá äéáóðÜóïõí ôç óõíï÷Þ ôçò êáé íá
åðáõîÞóïõí õðåñâïëéêÜ ôçí ÝêôáóÞ ôçò (óå ó÷Ýóç ìå ôïí äéáôéèÝìåíï áðü ôï Ùñïëüãéï Ðñü-
ãñáììá ôïõ ìáèÞìáôïò ÷ñüíï ãéá ôç äéäáóêáëßá ôïõ âéâëßïõ).
Åéêüíåò. Ôï åéêáóôéêü õëéêü (öùôïãñáößåò ðñïóþðùí, êôéóìÜôùí, ÷þñùí, ãåëïéïãñáöß-
åò, óêßôóá, ðßíáêåò æùãñáöéêÞò ê.Ü.) êáôÝ÷åé êáßñéá èÝóç óôï äéäáêôéêü âéâëßï. Äåí áðïâëÝðåé
ìüíï óôï íá êáôáóôÞóåé ôï âéâëßï åëêõóôéêü êáé áéóèçôéêÜ áðïäåêôü áðü ôïõò ìáèçôÝò áëëÜ
êáé óôï íá óõìâÜëåé áðü êïéíïý ìå ôï õðüëïéðï õðïóôçñéêôéêü õëéêü óôçí êáôáíüçóç êáé ôçí
êñéôéêÞ åðåîåñãáóßá ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôïõ. ¸÷åé, äçëáäÞ, ôï åéêáóôéêü õëéêü ëåéôïõñãéêü ñü-
ëï êáé ðñÝðåé ïðùóäÞðïôå íá åìðëÝêåôáé ôüóï óôç äéäáêôéêÞ äéáäéêáóßá, üóï êáé óôçí áîéïëü-
ãçóç ôùí ìáèçôþí, äéüôé áðïôåëåß “éóôïñéêÞ ðçãÞ”, ü÷é ðÜíôïôå õðü ôçí áõóôçñÞ åðéóôçìïíéêÞ
Ýííïéá ôïõ üñïõ, áëëÜ, üðùò êáé ôá ãñáðôÜ ðáñáèÝìáôá, ùò õëéêü ðïõ ìðïñåß íá áîéïðïéçèåß
ðáéäáãùãéêÜ, ãéá ôçí áíÜðôõîç ôçò êñéôéêÞò êáé äçìéïõñãéêÞò óêÝøçò ôùí ìáèçôþí.
Óçìåßùóç: Ãéá ôï êÜèå åßäïõò óõìðëçñùìáôéêü éóôïñéêü õëéêü ðñÝðåé íá ëçöèåß õðüøç
üôé ìðïñåß êáé ðñÝðåé íá åìðëïõôßæåôáé áðü ôïõò ìáèçôÝò, ìå ôçí åõèýíç êáé ôçí êáèïäÞãçóç
ôïõ êáèçãçôÞ, áðü åðß ðëÝïí õëéêü, ôï ïðïßï èá åðéëÝãåôáé áðü ôç ó÷åôéêÞ âéâëéïãñáößá Þ áðü
ôïðéêÝò éóôïñéêÝò ðçãÝò êáé ðñïöïñéêÝò ìáñôõñßåò. Åßíáé ìÜëéóôá êáëü íá åíèáññýíïíôáé ïé
ìáèçôÝò íá áíáæçôïýí õëéêü ìå äéáöïñåôéêÝò ïðôéêÝò ãéá ôçí åíßó÷õóç ôçò ðïëõðñéóìáôéêÞò
ðñïóÝããéóçò ôçò éóôïñéêÞò ýëçò êáé ãéá ôçí ÜóêçóÞ ôïõò óôçí êñéôéêÞ åðåîåñãáóßá ôçò éóôïñé-
êÞò ðëçñïöüñçóçò. Ãéá äéåõêüëõíóç ôçò áíáæÞôçóçò, óôï ðáñüí âéâëßï äßäïíôáé, óôï ôÝëïò êÜ-
èå êåöáëáßïõ, ðñüóèåôåò ðçãÝò êáé ðáñáèÝìáôá, ðïõ ìðïñïýí íá áîéïðïéçèïýí äéäáêôéêÜ áðü
ôïí êáèçãçôÞ êáôÜ ôçí êñßóç ôïõ êáé áíÜëïãá ìå ôéò äõíáôüôçôåò ôçò ôÜîçò.
ÃëùóóÜñéï. Ó’ áõôü åðåîçãïýíôáé äýóêïëïé Þ åîåéäéêåõìÝíïé éóôïñéêïß üñïé êáé Ýííïéåò
ôïõ áöçãçìáôéêïý ìÝñïõò ôïõ âéâëßïõ. Ôï ÃëùóóÜñéï âñßóêåôáé óôï ôÝëïò ôïõ âéâëßïõ, üðïõ ïé
ìáèçôÝò ìðïñïýí íá åíôïðßóïõí ôïõò üñïõò ìå áëöáâçôéêÞ óåéñÜ, þóôå íá åßíáé äõíáôüí íá
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 13

14. áíáôñÝ÷ïõí ó’ áõôü áíåîÜñôçôá áðü ôç äéäáêôéêÞ åíüôçôá ôçí ïðïßá ìåëåôïýí êÜèå öïñÜ.
ÅñùôÞóåéò. Óôï ôÝëïò êÜèå åíüôçôáò äßäïíôáé ïñéóìÝíåò åñùôÞóåéò, ïé ïðïßåò óôï÷åýïõí
óôçí åìðÝäùóç êáé êáôáíüçóç ôçò äéäá÷èåßóáò ýëçò. Åßíáé ðñïöáíÝò üôé ïé åñùôÞóåéò áõôÝò
åßíáé ìüíï åíäåéêôéêÝò êáé üôé ï äéäÜóêùí ìðïñåß íá äéáôõðþóåé äéêÝò ôïõ ìå âÜóç êáé ôï ôõ-
÷üí åðéðëÝïí õðïóôçñéêôéêü õëéêü ðïõ èá ðáñïõóéÜóåé óôçí ôÜîç Þ ôïí äéÜëïãï ðïõ ìå ôçí êá-
èïäÞãçóÞ ôïõ èá áíáðôõ÷èåß áðü ôïõò ìáèçôÝò.
4. Ôá äéáèÝóéìá åðïðôéêÜ êáé ìç÷áíéêÜ ìÝóá ãéá ôçí õðïóôÞñéîç
ôïõ ìáèÞìáôïò ôçò Éóôïñßáò.
á. Åßäç
Ï ðßíáêáò: Áðïôåëåß ôï êáôåîï÷Þí ðáñáäïóéáêü åðïðôéêü ìÝóï, ðïõ üìùò äåí ìðïñåß íá
áíáéñåèåß áðü êáìéÜ ôå÷íïëïãéêÞ êáéíïôïìßá, äåäïìÝíçò ôçò áìåóüôçôáò êáé ôçò áðëüôçôáò ôçò
÷ñÞóçò ôïõ. Åßíáé åîáéñåôéêÜ ÷ñÞóéìïò ãéá ôçí áíáãñáöÞ êáé åîÞãçóç éóôïñéêþí üñùí êáé ôïí
ó÷çìáôéóìü ðÜóçò öýóåùò äéáãñáììÜôùí.
Ï áíáêëáóôéêüò ðñïâïëÝáò: Áðïôåëåß Ýíáí ó÷åôéêÜ åýêïëï ôñüðï ðñïâïëÞò êáé ó÷ïëéá-
óìïý åéêüíùí, ðéíÜêùí êáé êåéìÝíùí, êõñßùò ðñüóèåôïõ õðïóôçñéêôéêïý õëéêïý.
Ôá öùôïáíôßãñáöá: ÅðéôñÝðïõí ôçí åîáôïìéêåõìÝíç Þ ïìáäéêÞ åðåîåñãáóßá õëéêïý (ð.÷.
ìéáò éóôïñéêÞò ðçãÞò, åíüò åñùôçìáôïëïãßïõ ðïõ Ý÷åé óõíôÜîåé ï êáèçãçôÞò), åöüóïí äéáíÝìï-
íôáé óå üëïõò ôïõò ìáèçôÝò Þ óå åê ôùí ðñïôÝñùí ïñéóìÝíåò ìéêñÝò ïìÜäåò ìáèçôþí.
Ôï âßíôåï: ÅðéôñÝðåé ôçí ðñïâïëÞ íôïêõìáíôÝñ êáé éóôïñéêþí ôáéíéþí, þóôå íá åíôá÷èïýí
óôç äéäáêôéêÞ äéáäéêáóßá. Óôçí ðåñßðôùóç ôçò ðñïâïëÞò ôáéíéþí áðáéôåßôáé óõóôçìáôéêÞ ðñï-
åôïéìáóßá áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ êáèçãçôÞ, ï ïðïßïò ðñÝðåé íá ðñïëïãßóåé, íá åíôïðßóåé åê ôùí
ðñïôÝñùí óçìåßá ôçò ôáéíßáò óôá ïðïßá èá åðéóôÞóåé ôçí ðñïóï÷Þ ôùí ìáèçôþí ãéá ôïí äéÜëï-
ãï ðïõ èá åðáêïëïõèÞóåé êáé íá æçôÞóåé ôçí áîéïëüãçóç ôïõ ðåñéå÷ïìÝíïõ ôçò ôáéíßáò ìå êñé-
ôÞñéá éóôïñéêÜ êáé ðáéäáãùãéêÜ (ð.÷. óå ðïéá óçìåßá öáßíåôáé ç ôáéíßá íá áößóôáôáé ôçò éóôï-
ñéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò ÷Üñéí ôçò ðëïêÞò ôïõ óåíáñßïõ), ôá ïðïßá èá Ý÷åé ìå óáöÞíåéá åê ôùí
ðñïôÝñùí ðñïóäéïñßóåé. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÝò ôáéíßåò éóôïñéêïý êáé åêðáéäåõôéêïý ðåñéå÷ïìÝíïõ
ôéò ïðïßåò Ý÷åé åãêñßíåé ôï ÕÐ.Å.Ð.È êáé õðÜñ÷ïõí óôéò ó÷ïëéêÝò âéâëéïèÞêåò.
Ï çëåêôñïíéêüò õðïëïãéóôÞò: Áðïôåëåß Ýíá óðïõäáßï åñãáëåßï ìÜèçóçò, ðïõ åðéôñÝðåé
ôçí ðåñéÞãçóç óå ìïõóåßá êáé éóôïñéêïýò ÷þñïõò, ôïí åíôïðéóìü éóôïñéêþí ãñáðôþí êáé åéêá-
óôéêþí ðçãþí, ôç äçìéïõñãßá âÜóçò äåäïìÝíùí, ôç óýíèåóç éóôïñéêþí êåéìÝíùí êáé óõíèåôé-
êþí åñãáóéþí, ôçí åðéêïéíùíßá ìå Üëëá ó÷ïëåßá óôçí ÅëëÜäá êáé ôï åîùôåñéêü êáé ôçí ïñãÜ-
íùóç áéóèçôéêÜ Üñôéùí ðáñïõóéÜóåùí ôùí åñãáóéþí ôùí ìáèçôþí óôïõò óõììáèçôÝò ôïõò.
ÅðéðëÝïí, ìðïñåß íá áîéïðïéçèåß ãéá ôçí ðáñïõóßáóç Ýôïéìïõ åêðáéäåõôéêïý ëïãéóìéêïý ôï
ïðïßï åðéëÝãåé ï êáèçãçôÞò áðü ôá åãêåêñéìÝíá ëïãéóìéêÜ, üðùò Þäç áíáöÝñèçêå. Åßíáé,
üìùò, ôï ðéï áðáéôçôéêü åñãáëåßï, äéüôé ðñïûðïèÝôåé ü÷é ìüíï ó÷åôéêÞ õëéêïôå÷íéêÞ õðïäïìÞ
áëëÜ êáé åîïéêåßùóç ôïõ êáèçãçôÞ ìå ôéò ÍÝåò Ôå÷íïëïãßåò êáé ìå ôçí áîéïðïßçóÞ ôïõò ãéá ôç
äéäáóêáëßá ôùí öéëïëïãéêþí ìáèçìÜôùí, êáèþò êáé óõóôçìáôéêÞ óõíåñãáóßá ìå ôïõò êáèç-
ãçôÝò ôçò ÐëçñïöïñéêÞò.
â. ÐëåïíåêôÞìáôá ôçò ÷ñÞóçò ôùí åðïðôéêþí ìÝóùí äéäáóêáëßáò:
1) Óõãêåíôñþíïõí ôçí ðñïóï÷Þ ôùí ìáèçôþí.
2) Åîáóöáëßæïõí ðïéêéëßá åñåèéóìÜôùí.
3) Âïçèïýí óôçí êáôáíüçóç êáé óôçí åìðÝäùóç ôçò ãíþóçò.
4) ÓõìâÜëëïõí óôçí ïñãÜíùóç ôçò ïìáäïóõíåñãáôéêÞò äéäáóêáëßáò.
5) Åíéó÷ýïõí ôç äéåñåõíçôéêÞ ìÜèçóç (ð.÷. ç åðßóêåøç óôï äéáäßêôõï).
6) Áíáðôýóóïõí ôç äçìéïõñãéêÞ óêÝøç êáé ôç öáíôáóßá ôùí ìáèçôþí.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 14

15. #
ÅíäåéêôéêÞ Âéâëéïãñáößá
MONIOT, Henri, Ç äéäáêôéêÞ ôçò Éóôïñßáò, ÁèÞíá, Ìåôáß÷ìéï, 2002.
SAMARAN, Charles, Éóôïñßá êáé ÌÝèïäïß ôçò, ô. Á-Ä´, ÁèÞíá, ÌÉÅÔ, 19852.
STRADLING Robert, Teaching 20th -century European history, ¸êäïóç Óõìâïõëßïõ ôçò Åõñþ-
ðçò, 2002.
ÉÃÊÅÑÓ, ÃêÝïñãê, Ç Éóôïñéïãñáößá óôïí åéêïóôü áéþíá. Áðü ôçí åðéóôçìïíéêÞ áíôéêåéìåíéêü
ôçôá óôçí ðñüêëçóç ôïõ ìåôáìïíôåñíéóìïý. ÌåôÜöñáóç: Ðáñ. ÌáôáëÜò, ÁèÞíá, ÍåöÝëç,
1999.
ÊÏÊÊÉÍÏÓ, Ã., - ÍÁÊÏÕ, Åéñ., Ðñïóåããßæïíôáò ôçí éóôïñéêÞ åêðáßäåõóç óôéò áñ÷Ýò ôïõ 21ïõ
áéþíá, ÁèÞíá, Ìåôáß÷ìéï, 2006.
ÊÏÕÔÓÏÓ, Ìé÷. È., ÄéäáêôéêÞ ôçò Éóôïñßáò, Èåóóáëïíßêç, åêä. ÆÞôç, 2000.
ÌAYÑÏÓÊÏÕÖÇÓ, Ä., Áíáæçôþíôáò ôá ß÷íç ôçò Éóôïñßáò. Éóôïñéïãñáößá, ÄéäáêôéêÞ Ìåèï
äïëïãßá êáé ÉóôïñéêÝò ÐçãÝò, Èåóóáëïíßêç, Áöïß Êõñéáêßäç, 2005.
ÍÇÌÁ, ÅëÝíç Á. - ÊÁØÁËÇÓ, Á÷éëëÝáò Ã., Óýã÷ñïíç ÄéäáêôéêÞ, Èåóóáëïíßêç, Ðáí/ìéï Ìá-
êåäïíßáò, 2002.
ÎÙ×ÅËËÇÓ, Ðáíáãéþôçò Ä., Ç äéäáóêáëßá ôçò Éóôïñßáò óôï ÃõìíÜóéï êáé ôï Ëýêåéï. Åñåõíç-
ôéêÞ óõìâïëÞ óôç ÄéäáêôéêÞ ôçò Éóôïñßáò, Èåóóáëïíßêç, Áöïß Êõñéáêßäç, 1987.
ÓÊÏÕÑÏÓ, Ô. , Ç ÍÝá Éóôïñßá: Ç óýã÷ñïíç áíôßëçøç ãéá ôç äéäáóêáëßá ôçò éóôïñßáò ìå ÷ñÞ-
óç ðçãþí, Ëåìåóüò: 1991.
ÔÆÏÊÁÓ, Óð. , ÄéäáêôéêÝò óôñáôçãéêÝò óôï ìÜèçìá ôçò Éóôïñßáò. ÅéêáóôéêÝò êáé ïðôéêïáêïõ-
óôéêÝò ðçãÝò, ÁèÞíá, ÓáââÜëáò, 2002.
Ãéá ôç óçìáóßá ôçò åéêüíáò óôç äéäáêôéêÞ ðñÜîç ãåíéêüôåñá êáé åéäéêüôåñá óôç äéäáóêá-
ëßá ôçò éóôïñßáò ìðïñïýìå íá âñïýìå åíäéáöÝñïíôá óôïé÷åßá óôçí áêüëïõèç åíäåéêôéêÞ âéâëé-
ïãñáößá:
ÂÑÕÆÁÓ, Ê., “ÌÝóá Åðéêïéíùíßáò êáé Åêðáßäåõóç”, Óýã÷ñïíç Åêðáßäåõóç, 51 (1990) 77-89.
CHAPMAN, Laura H., ÄéäáêôéêÞ ôçò ôÝ÷íçò. Ðñïóåããßóåéò óôçí Êáëëéôå÷íéêÞ ÁãùãÞ, ÁèÞíá,
ÍåöÝëç, 1993
ÊÁÔÓÁÑÏÕ, Å., ÔÓÁÖÏÓ, Â., Áðü ôçí ¸ñåõíá óôç Äéäáóêáëßá, ÁèÞíá, ÓáââÜëáò, 2003.
ÊÏÆÁÊÏÕ-ÔÓÉÁÑÁ, Ï., ÅéóáãùãÞ óôçí ÅéêáóôéêÞ Ãëþóóá, ÁèÞíá, Gutenberg, 2000.
ÊÏÓÓÕÂÁÊÇ,Ö., ÊñéôéêÞ ÅðéêïéíùíéáêÞ Äéäáóêáëßá.ÊñéôéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò ÄéäáêôéêÞò
ÐñÜîçò, ÁèÞíá, Gutenberg, 2002.
KÏÕËÏÕÑÇ, Ó., “Ïðôéêüò Áëöáâçôéóìüò êáé ÌÜèçóç”, Óýã÷ñïíç Åêðáßäåõóç, 51 (1990) 90-
95.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 15

16. $
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 16

17. %
ÊÅÖÁËÁÉÏ Á´
Ç ÅÕÑÙÐÇ ÊÁÉ Ï ÊÏÓÌÏÓ ÔÏÍ 19ï ÁÉÙÍÁ (1815-1871)
1. Ôï ÓõíÝäñéï ÅéñÞíçò ôçò ÂéÝííçò (1814-1815)
2. Ôá åèíéêÜ êáé öéëåëåýèåñá êéíÞìáôá óôçí Åõñþðç
3. Ç ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1821 - ¸íá ìÞíõìá åëåõèåñßáò ãéá ôçí Åõñþðç
4. Ôï Åëëçíéêü ÊñÜôïò êáé ç åîÝëéîÞ ôïõ (1830-1881)
5. Ôï Áíáôïëéêü ÆÞôçìá êáé ï Êñéìáúêüò Ðüëåìïò
6. Ç Âéïìç÷áíéêÞ ÅðáíÜóôáóç
7. Ç êñßóç ôçò áõôïêñáôïñßáò ôùí Áøâïýñãùí. Ç éôáëéêÞ êáé ç ãåñìáíéêÞ åíïðïßçóç
(1848-1871)
8. Ç Üíïäïò ôùí ÷ùñþí ôïõ Äõôéêïý Çìéóöáéñßïõ
1. Ôï ÓõíÝäñéï ÅéñÞíçò ôçò ÂéÝííçò (1814-1815)
ÄÉÄÁÊÔÉÊÏÉ ÓÔÏ×ÏÉ
1) Íá ãíùñßóïõí êáé íá êáôáíïÞóïõí ïé ìáèçôÝò ôéò áðïöÜóåéò ôïõ Óõíåäñßïõ ôçò ÂéÝííçò
(1815), ãéá ôç äéáìüñöùóç ôïõ íÝïõ ðïëéôéêïý ÷Üñôç ôçò Åõñþðçò ìåôÜ ôçí Ðáëéíüñèùóç.
2) Íá åêôéìÞóïõí ôéò óõíÝðåéåò áõôþí ôùí áðïöÜóåùí ãéá ôïõò ëáïýò ôçò Åõñþðçò.
ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ ÔÇÓ ÅÍÏÔÇÔÁÓ: Äéáñèñþíåôáé óå ôÝóóåñéò õðïåíüôçôåò (á. Ç óýãêëçóç ôïõ
óõíåäñßïõ - â. Ç ðáëéíüñèùóç ôïõ ðáëáéïý êáèåóôþôïò - ã. Ç «åðï÷Þ ÌÝôåñíé÷». - ä. Ôï ôÝëïò
ôïõ ÍáðïëÝïíôá êáé ç ßäñõóç ôçò ÉåñÞò Óõììá÷ßáò).
ÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÏÕ ÔÇÓ ÅÍÏÔÇÔÁÓ:
á. Ç óýãêëçóç ôïõ óõíåäñßïõ.
• Ôï óõíÝäñéï óõãêáëïýí (ÂéÝííç, 1ç Íïåìâñßïõ 1814) ïé ôÝóóåñéò ìåãÜëåò äõíÜìåéò - áíôß-
ðáëåò êáé íéêÞôñéåò Ãáëëßáò Ìåã. ÍáðïëÝïíôá (Áõóôñßá, Ñùóßá, Ðñùóßá, Âñåôáíßá).
• Óêïðüò ôïõ óõíåäñßïõ:
1) åðßóçìïò ôåñìáôéóìüò ðïëÝìïõ,
2) ëýóç ðñïâëçìÜôùí ðïëÝìïõ,
3) åðáíáöïñÜ “ðáëáéïý êáèåóôþôïò” (ancien regime) áñéóôïêñáôéêþí ðñïíïìßùí,
4) ðåñéïñéóìüò Ãáëëßáò óôá ðñïðïëåìéêÜ ôçò óýíïñá,
5) áðïêáôÜóôáóç ðáëáéïý åäáöéêïý êáé ðïëéôéêïý êáèåóôþôïò óôéò Üëëåò ÷þñåò Åõñþ-
ðçò.
• Äéáöùíïýóáí (ìåôáîý ôïõò):
1) ìå âëÝøåéò Ñùóßáò óôç Öéíëáíäßá êáé ðåñéï÷Þ Äïýíáâç,
2) ìå åîÜñèñùóç áðïéêéáêïý êñÜôïõò Éóðáíþí êáé êáôÜëçøç áðïéêéþí Éóðáíßáò êáé Ïë-
ëáíäßáò áðü Âñåôáíßá,
3) ìå Ñùóßá áðïöáóéóìÝíç íá Ý÷åé ôçí åðéññïÞ óôçí ÏèùìáíéêÞ Áõôïêñáôïñßá.
â. Ç ðáëéíüñèùóç ôïõ «ðáëáéïý êáèåóôþôïò».
• Ôñåéò Üíäñåò, åêðñüóùðïé ðáëáéïý êáèåóôþôïò:
1) êüìçò ÊÜóëñé, õðïõñãüò åîùôåñéêþí Âñåôáíßáò,
2) ðñßãêéðáò ÌÝôåñíé÷, êáãêåëÜñéïò Áõóôñßáò, ðñüåäñïò óõíåäñßïõ,
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 17

18. 3) ÔáëëåûñÜíäïò, õðïõñãüò åîùôåñéêþí ôçò Ãáëëßáò.
• Ðßóôåõáí üôé:
1) ç ðáëéíüñèùóç èá áíá÷áßôéæå äõíÜìåéò áíáôñïðÞò (áðüññïéá ÃáëëéêÞò ÅðáíÜóôáóçò),
2) ïé ðïëõåèíéêÝò áõôïêñáôïñßåò åîõðçñåôïýóáí ôçí åéñÞíç êáëýôåñá áðü åèíéêÜ êñÜôç,
3) äéÜöïñåò ãëùóóéêÝò êáé èñçóêåõôéêÝò êïéíüôçôåò Åõñþðçò, ìç Ý÷ïíôáò óáöÞ êáé åõäéÜ-
êñéôá ãåùãñáöéêÜ üñéá, áí ó÷çìÜôéæáí åèíéêÜ êñÜôç, èá åß÷áí ðñüâëçìá ìå ìåéïíüôç-
ôåò, åíäå÷üìåíï ðïõ Ýãéíå ðñáãìáôéêüôçôá ìåôÜ ôïí Á´ Ðáãêüóìéï Ðüëåìï (1914-1918).
• ÁñíÞèçêáí áñ÷Ýò ëáúêÞò êõñéáñ÷ßáò êáé áõôïäéÜèåóçò ëáþí.
ã. Ç åðï÷Þ ÌÝôåñíé÷
• Óôï ÓõíÝäñéï ÂéÝííçò êõñéáñ÷åß ï ÌÝôåñíé÷ (õðïóôçñéêôÞò ìïíáñ÷éêÞò åîïõóßáò êáé
ìïíéìüôçôáò) áðåéëÞ ãéá óõíï÷Þ áõôïêñáôïñßáò Áìâïýñãùí.
• ÌÝôåñíé÷, ÊÜóëñé êáé ÔáëåûñÜíäïò åðéäßùêáí äéáôÞñçóç éóïññïðßáò éó÷ýïò óôçí Åõñþ-
ðç . Ãé’ áõôü:
ð Äçìéïýñãçóáí áíÜ÷ùìá óôç Ãáëëßá ìå ßäñõóç éó÷õñþí êñáôþí áíáôïëéêÜ ôçò (Âáóß-
ëåßá Ïëëáíäßáò, Âåëãßïõ êáé Óáñäçíßáò).
ð Ïõäåôåñüôçôá Åëâåôßáò.
ð Åíßó÷õóç Ðñùóóßáò ìå ðñïóÜñôçóç ó’ áõôÞ ãåñìáíéêþí åäáöþí áíáôïëéêÜ ôïõ ÑÞíïõ
= ãÝöõñá ÄõôéêÞò ìå ÁíáôïëéêÞ Åõñþðç.
ð Åíßó÷õóç Áõóôñßáò Ýíáíôé Ãáëëßáò (áíÜêôçóç ÔïóêÜíçò êáé ÌéëÜíïõ, ðñïóÜñôçóç
Âåíåôßáò).
ð Èýìáôá: ãåñìáíéêÝò êáé éôáëéêÝò ÷þñåò.
ä. Ôï ôÝëïò ôïõ ÍáðïëÝïíôá êáé ç ßäñõóç ôçò ÉåñÞò Óõììá÷ßáò.
• ÁðåéëÞ Ýñãïõ Óõíåäñßïõ áðï ÍáðïëÝïíôá ÂïíáðÜñôç.
• ÓõíôñéâÞ óôñáôïý ÍáðïëÝïíôá óôï Âáôåñëþ (18 Éïõíßïõ 1815).
• Åîïñßá ÍáðïëÝïíôá óôï íçóß ôïõ Áôëáíôéêïý Áãßá ÅëÝíç, üðïõ áðåâßùóå ôï 1821.
• Ãáëëßá õðïãñÜöåé íÝá óõíèÞêç åéñÞíçò ÷Üíåé ôï Óááñ, êáôáâÜëëåé ðïëåìéêÞ áðïæçìßùóç
êáé äÝ÷åôáé óôñáôü êáôï÷Þò.
• 26 Óåð. 1815. Éäñýåôáé ÉåñÜ Óõììá÷ßá áðü Áõóôñßá, Ñùóßá êáé Ðñùóóßá.
• ÉåñÜ Óõììá÷ßá áíÜ÷ùìá óôéò äõíÜìåéò ðïõ ðñïùèïýóáí áñ÷Ýò åèíéêÞò áõôïäéÜèåóçò êáé
ëáéêÞò êõñéáñ÷ßáò.
• Ðáëéíüñèùóç ðáëáéïý êáèåóôþôïò êáé êáèéÝñùóç áñ÷þí éóïññïðßáò äõíÜìåùí êáé ðá-
ñÝìâáóçò.
• Ïé ëáïß ôçò Åõñþðçò åß÷áí ðÜñåé Þäç ôá ìçíýìáôá ôùí ÃÜëëùí åðáíáóôáôþí.
• Õðüãåéá äñÜóç äõíÜìåùí ðïõ áìöéóâçôïýóáí áñ÷Ýò ÉåñÜò Óõììá÷ßáò.
Ðñüóèåôá ðáñáèÝìáôá / ðçãÝò
1. Ïé çãÝôåò ðïõ ðñùôáãùíßóôçóáí óôï óõíÝäñéï ôçò ÂéÝííçò
“Áðïöáóéóôéêü ñüëï Ýðáéîå óôï óõíÝäñéï ï áéíéãìáôéêüò áõôïêñÜôïñáò ôçò Ñùóßáò, ç ïðïß-
á Þôáí ç ìåãáëýôåñç ÷åñóáßá äýíáìç ôçò åðï÷Þò. Ï ÁëÝîáíäñïò åðéèõìïýóå íá êñáôÞóåé ôçí
Ðïëùíßá, åõíïïýóå ôçí åéóáãùãÞ óõíôáãìáôéêþí èåóìþí óôçí Åõñþðç êáé ðñüôåéíå ôç äçìéïõñ-
ãßá åíüò äéåèíïýò óõóôÞìáôïò óõëëïãéêÞò áóöÜëåéáò. Áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõò ï ÌÝôåñíé÷ êáé ï
ÊÜóëñç, êáèþò êáé ï õðïõñãüò åîùôåñéêþí ôçò Ãáëëßáò ÔáëëåûñÜíäïò åðéäßùêáí íá äçìéïõñ-
ãÞóïõí ôéò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôç äéáôÞñçóç ìüíéìçò éóïññïðßáò éó÷ýïò óôçí Þðåéñï. ÁñéóôïêñÜ-
ôåò ôïõ ðáëáéïý êáèåóôþôïò êáé ïé ôñåéò, ðñïóÞããéæáí ôï ðñüâëçìá ôçò åõñùðáúêÞò áóöÜëåéáò
ìå ôéò ìåèüäïõò êáé ôïõò óôü÷ïõò ôçò ðáñáäïóéáêÞò äéðëùìáôßáò. Ðñùôáñ÷éêüò ôïõò óôü÷ïò
Þôáí ç äéáôÞñçóç ôçò åéñÞíçò êáé ç ðñïóôáóßá ôçò áíåîáñôçóßáò ôùí åõñùðáúêþí ÷ùñþí ìå ôçí
áðïöõãÞ ôçò êõñéáñ÷ßáò ìéáò ìåãÜëçò äõíÜìåùò. Ãéá í’ áðïöåõ÷èåß ôï åíäå÷üìåíï êõñéáñ÷ßáò
üðùò áõôÞò ðïõ åß÷å åðéâÜëåé ï ÍáðïëÝùí, Þôáí áíÜãêç íá êáôáíåìçèåß ç éó÷ýò, ìå ôç ìÝèïäï
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 18

19. '
ôçò áöáéñÝóåùò Þ ðñïóèÞêçò åäáöþí áðü ôç ìéá åðéêñÜôåéá óôçí Üëëç êáé ôçí åðßâëåøç ôùí
ìåôáîý ôïõò ó÷Ýóåùí áðü ôéò ìåãÜëåò äõíÜìåéò” .
É. Êïëéüðïõëïò, Íåþôåñç ÅõñùðáúêÞ Éóôïñßá 1789-1945,
Èåóóáëïíßêç, ÂÜíéáò, 1993, óó. 80-81.
ÅÐÉÓÇÌÁÍÓÅÉÓ ÃÉÁ ÄÉÄÁÊÔÉÊÇ ÁÎÉÏÐÏÉÇÓÇ ÔÏÕ ÕÐÏÓÔÇÑÉÊÔÉÊÏÕ ÕËÉÊÏÕ :
Ïé ìáèçôÝò ðñÝðåé íá ðáñáôçñÞóïõí ôïí ÷Üñôç ôçò Åõñþðçò, üðùò äéáìïñöþèçêå áðü ôéò áðï-
öÜóåéò ôïõ Óõíåäñßïõ ôçò ÂéÝííçò êáé íá åðéóçìÜíïõí ôç óõìðåñßëçøç ðïëëþí äéáöïñåôéêþí
åèíþí Þ åèíïôéêþí ïìÜäùí óôéò Áõôïêñáôïñßåò ôùí Áøâïýñãùí êáé ôùí Ïèùìáíþí, êáèþò
êáé ôïí óõó÷åôéóìü éó÷ýïò ôùí ìåãÜëùí äõíÜìåùí (ç Âñåôáíßá êáôåîï÷Þí íáõôéêÞ äýíáìç, ç
Ñùóßá ÷åñóáßá êáé ç áõôïêñáôïñßá ôùí Áøâïýñãùí óå ñüëï äéáéôçôÞ/éóïññïðéóôÞ áíÜìåóÜ
ôïõò), ãéá íá êáôáíïÞóïõí áöåíüò ôçí åììïíÞ ôïõ ÌÝôåñíé÷ óôç äéáôÞñçóç ôçò éóïññïðßáò ôùí
äõíÜìåùí êáé áöåôÝñïõ óôçí áãùíßá ôùí çãåôþí ôçò ÉåñÜò Óõììá÷ßáò ãéá ôõ÷üí åîåãÝñóåéò
óôá êñÜôç ôïõò. Áðü ôá ãñáðôÜ ðáñáèÝìáôá, ôï 1ï Üñèñï ôçò ÓõíèÞêçò ôçò ÉåñÜò Óõììá÷ßáò
åßíáé ÷ñÞóéìï ãéá íá åíôïðéóôïýí ïé çèéêÝò áñ÷Ýò ðïõ åðéêáëïýíôáí ïé óõìâáëëüìåíïé êáé ïé
áìïéâáßåò õðï÷ñåþóåéò ðïõ áíåëÜìâáíáí, åíþ ôï êåßìåíï ãéá ôç ãÝíåóç êáé ôçí åîÝëéîç ôçò Åõ-
ñùðáúêÞò Óõìöùíßáò åîåôÜæåé ôï êáèåóôþò ðïõ êáèéÝñùóå ôçí ÉåñÜ Óõììá÷ßá óôçí Åõñþðç
õðü ôï ðñßóìá ôçò ðñïïðôéêÞò ãéá óõãêñüôçóç ÅõñùðáúêÞò Ïìïóðïíäßáò, äéáðéóôþíïíôáò üôé
äåí Þôáí áõôü ôï ðíåýìá ôùí óõìâáëëïìÝíùí ìåñþí. Ôï ðñüóèåôï ðáñÜèåìá óôï Âéâëßï Êá-
èçãçôÞ (óôï åîÞò èá áíáöÝñåôáé ùò ÂÊ) ãéá ôïõò çãÝôåò ðïõ ðñùôáãùíßóôçóáí óôï ÓõíÝäñéï
áðïâëÝðåé óôçí åíçìÝñùóç ôùí ìáèçôþí ãéá ôéò ðïëéôéêÝò áíôéëÞøåéò ôùí çãåôþí ôçò Åõñþðçò
êáé óå óõíäõáóìü ìå ôïí ðßíáêá ôïõ âéâëßïõ ìáèçôÞ (ÓõíÝäñéï ÂéÝííçò) êáé ôá ðïñôñáßôá ôïõ
ÁëÝîáíäñïõ Á´ êáé ôïõ ÌÝôåñíé÷, óõìâÜëëïõí óôçí áéóèçôïðïßçóç ôçò áöÞãçóçò.
2. Ôá åèíéêÜ êáé öéëåëåýèåñá êéíÞìáôá óôçí Åõñþðç
ÄÉÄÁÊÔÉÊÏÓ ÓÔÏ×ÏÓ
Íá äéáìïñöþóïõí ìßá åéêüíá ôùí åðáíáóôáôéêþí êéíçìÜôùí (1820, 1830 êáé 1848) êáé ôïõ ÷á-
ñáêôÞñá ôïõò, ôùí óôü÷ùí ðïõ åðéäßùêáí êáé ôùí áëëáãþí ðïõ åðÝöåñáí.
ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ ÔÇÓ ÅÍÏÔÇÔÁÓ: Äéáñèñþíåôáé óå ôÝóóåñéò õðïåíüôçôåò (á. Ïé äõíÜìåéò ôçò
ðñïüäïõ êáé ïé ðïëéôéêÝò áíáôñïðÝò, â. Ï ÷áñáêôÞñáò ôùí êéíçìÜôùí, ã. Ôï åèíéêü êßíçìá ôùí
Ãåñìáíþí, ä. Ôá êõñéüôåñá êéíÞìáôá óôçí Åõñþðç êáôÜ ôï ðñþôï ôÝôáñôï ôïõ 19ïõ áéþíá).
ÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÏÕ ÔÇÓ ÅÍÏÔÇÔÁÓ:
á. Ïé äõíÜìåéò ôçò ðñïüäïõ êáé ïé ðïëéôéêÝò áíáôñïðÝò.
• Ï êüóìïò ìåôÜ áðü ôç ÃáëëéêÞ ÅðáíÜóôáóç êáé ôïõò Íáðïëåüíôåéïõò ðïëÝìïõò: äéáöï-
ñåôéêüò áðü ðñïãåíÝóôåñï.
• ÄõíÜìåéò óõíôÞñçóçò6 óõãêñïýïíôáé ìå äõíÜìåéò ðñïüäïõ7 .
6. Ïé äõíÜìåéò ôçò óõíôÞñçóçò ðåñéëÜìâáíáí ôïõò èåóìïýò ôçò ìïíáñ÷ßáò, ôçò åêêëçóßáò êáé ôçò
ãáéïêôçôéêÞò áñéóôïêñáôßáò, óôçñßæïíôáí äå óôçí åðéèõìßá, ýóôåñá áðü ìáêñÜ ðåñßïäï áíáôñïðþí êáé
áíáóôáôþóåùí, íá áðïêáôáóôáèïýí ç áóöÜëåéá êáé ç óôáèåñüôçôá.
7. Ôéò äõíÜìåéò ôçò ðñïüäïõ áíôéðñïóþðåõáí ôüôåï åèíéêéóìüò, ï öéëåëåõèåñéóìüò êáé ï ñéæïóðáóôéóìüò,
óôïé÷åßá ôùí ïðïßùí Ýêáíáí ôçí åìöÜíéóÞ ôïõò áðü ÷þñá óå ÷þñá.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 19

20. • ÑùìáëÝá åèíéêÜ8 êáé öéëåëåýèåñá9 êéíÞìáôá ùò áðïôÝëåóìá ìçíõìÜôùí ÃáëëéêÞò Åðá-
íÜóôáóçò êáé êëßìáôïò áíáôñïðþí, äåéíþí êáé ìåãÜëùí ðñïóäïêéþí.
• ÅèíéêÜ êéíÞìáôá: êïéíüôçôåò ìå êïéíÞ ãëþóóá, èñçóêåßá êáé ðáñÜäïóç åðéäéþêïõí åèíé-
êÞ áíåîáñôçóßá.
• Öéëåëåýèåñá êéíÞìáôá: ðñïùèïýí óõíôáãìáôéêïýò êáé êïéíïâïõëåõôéêïýò èåóìïýò, ãéá
åîáóöÜëéóç ðïëéôéêþí äéêáéùìÜôùí êáé åëåõèåñéþí ðïëéôþí åíüò êñÜôïõò.
• Óôçñßæïíôáé êáé ôá äýï óôéò áñ÷Ýò ôçò ëáúêÞò êõñéáñ÷ßáò êáé áõôïäéáèÝóåùò.
â. Ï ÷áñáêôÞñáò ôùí êéíçìÜôùí óôçí Åõñþðç
• Ç ÁìåñéêáíéêÞ ÅðáíÜóôáóç10 (1776) óõíäýáæå óôïé÷åßá åèíéêþí êáé öéëåëåõèÝñùí êéíç-
ìÜôùí ðïõ åêäçëþèçêáí óôçí Åõñþðç êáé áëëïý ôïí 19ï áéþíá.
• Âñåôáíßá: ï åèíéêéóìüò ðñüâáëå êáé õðïóôÞñéîå ðáñáäïóéáêïýò èåóìïýò ÷þñáò (êïéíï-
âïõëåõôéóìü êáé áôïìéêÝò åëåõèåñßåò).
• Éóðáíßá, Éôáëßá êáé Ãåñìáíßá (ãáëëïêñáôïýìåíåò ÷þñåò): åèíéêÜ êéíÞìáôá áíôéôÜ÷èçêáí
óôïí áõôáñ÷éêü ìç÷áíéóìü íáðïëåüíôåéáò áõôïêñáôïñßáò.
• Éôáëßá: ëüãù êáôáôåìá÷éóìïý ÷þñáò, áíáðôý÷èçêå åèíéêÞ ôáõôüôçôá êáé åðéèõìßá ãéá åíé-
áßá éôáëéêÞ ðáôñßäá.
• Ðïëùíßá: ôï åèíéêü êßíçìá óôñåöüôáí êáôÜ êõñéÜñ÷ùí Áõóôñéáêþí, Ðñþóùí êáé Ñþóùí,
äçëáäÞ áíôéðÜëùí ÍáðïëÝïíôá.
ã. Ôï åèíéêü êßíçìá ôùí Ãåñìáíþí.
• Ôï óçìáíôéêüôåñï åèíéêü êßíçìá óôçí Åõñþðç. ÅðçñÝáóå ôçí áíÜðôõîç ôïõ åèíéêéóìïý.
• Áíôßäñáóç óôç ãáëëéêÞ ðáñïõóßá, áëëÜ êáé åðáíáóôáôéêÝò éäÝåò ôïõ Äéáöùôéóìïý.
• Åðï÷Þ êéíÞìáôïò Ñïìáíôéóìïý - ÁìöéóâÞôçóç Ïñèïëïãéóìïý.
• ÅðéññïÞ áðü Ýñãï ×Ýñíôåñ: êÜèå áõèåíôéêüò ðïëéôéóìüò ðçãÜæåé áðü ôïí áðëü ëáü. ÊÜ-
èå ëáüò, ðïõ Ý÷åé äéêÞ ôïõ ãëþóóá, äéêÜ ôïõ Ýèéìá, äéêü ôïõ ðíåýìá, êáôÜ óõíÝðåéáí Ý÷åé
äéêü ôïõ ðïëéôéóìü, áõôüò äå ï ðïëéôéóìüò ôïõ Ý÷åé åèíéêü ÷áñáêôÞñá.
ä. Ôá êõñéüôåñá êéíÞìáôá óôçí Åõñþðç êáôÜ ôï ðñþôï ôÝôáñôï ôïõ 19ïõ áéþíá.
Éóðáíßá 1820: åðáíáöïñÜ óõíôÜãìáôïò 1812 êáé äéÜëõóç ÉåñÜò ÅîÝôáóçò.
ÂáóéëéêÞ áíôåðáíÜóôáóç (1822) áêõâåñíçóßá êáé åðÝìâáóç ãáëëéêþí óôñáôåõìÜôùí
ãéá ðñïóôáóßá ìïíáñ÷ßáò.
Ðïñôïãáëßá 1820 (Áýãïõóôïò): óýãêëçóç ÅèíïóõíÝëåõóçò (Éáí. 1821), èÝóðéóç öéëåëåý-
èåñïõ óõíôÜãìáôïò (Óåðô. 1822), êáôÜñãçóç öåïõäáëéêþí ðñïíïìßùí êáé ÉåñÜò ÅîåôÜóå-
ùò, êáèéÝñùóç óõíôáãìáôéêÞò ìïíáñ÷ßáò.
ÉôáëéêÞ ÷åñóüíçóïò 1820 (Éïýëéïò):
• Äéáöïñåôéêïß óôü÷ïé: åíïðïßçóç éôáëéêþí ÷ùñþí Þ åéóáãùãÞ öéëåëåýèåñùí ìåôáññõèìß-
óåùí êáé ïéêïíïìéêÞò áíÜðôõîçò.
• ÅðáíÜóôáóç óôï Âáóßëåéï ôùí Äýï Óéêåëéþí (Óéêåëßá êáé ÍåÜðïëç-íüôïò), ìå õðïóôÞñé-
îç ÊáñìðïíÜñùí, ñéæïóðáóôþí ðïõ ðñïùèïýóáí ñéæéêÝò ðïëéôéêÝò ìåôáññõèìßóåéò êáé
áâáóßëåõôï ðïëßôåõìá.
8. ¸èíïò åßíáé êïéíüôçôá áíèñþðùí ðïõ áðïôåëïýí ïìïéïãåíÝò óýíïëï ìå äåóìïýò êïéíÞò êáôáãùãÞò,
êïéíü éóôïñéêü ðáñåëèüí, êïéíÜ ðïëéôéóìéêÜ óôïé÷åßá, êïéíÜ éäáíéêÜ êáé, óÞìåñá ü÷é áðáñáéôÞôùò, êïéíÞ
ãëþóóá êáé èñçóêåßá. ÅðéðëÝïí Ý÷ïõí óõíåßäçóç ôçò äéáöïñÜò ôïõò áðü Üëëåò áíÜëïãåò êïéíüôçôåò áí-
èñþðùí. Óýìöùíá ìå ôç ÃåñìáíéêÞ ó÷ïëÞ Ýíá Ýèíïò ðñïóäéïñßæåôáé áðü ôçí êïéíÞ êáôáãùãÞ, ôçí êïéíÞ
ãëþóóá êáé ôçí êïéíÞ ðáñÜäïóç. Áíôßèåôá óýìöùíá ìå ôç ÃáëëéêÞ ó÷ïëÞ ùò êýñéï êñéôÞñéï ãéá ôïí ðñïó-
äéïñéóìü åíüò Ýèíïõò åßíáé ç óõíåßäçóç êïéíüôçôáò, äçëáäÞ ç óõíåßäçóç ôùí ßäéùí ôùí áíèñþðùí üôé áðï-
ôåëïýí åèíéêü óýíïëï.
9. Ëáüò åßíáé ôï óýíïëï ôùí öõóéêþí ðñïóþðùí, ìåëþí åíüò êñÜôïõò, áíåîÜñôçôá áðü ãëþóóá, èñç-
óêåßá êáé åèíéêüôçôá, Þôïé ôï óýíïëï ôùí ðïëéôþí åíüò êñÜôïõò.
10. Ïé ìáèçôÝò ôçí Ý÷ïõí Þäç äéäá÷èåß óôç ´ ôÜîç ôïõ Ëõêåßïõ.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 20

21. á) Óéêåëßá: áðïôõ÷ßá êáé åìöýëéá óýññáîç.
â) ÍåÜðïëç: óôñáôéùôéêÞ åðÝìâáóç Áõóôñßáò (ÌÜñ. 1821) ðñïëáâáßíåé êáôÜññåõóÞ ôçò.
• ÅðáíÜóôáóç óôï Ðåäåìüíôéï (ÌÜñ. 1821), ìå õðïóôÞñéîç ÊáñìðïíÜñùí. ÊáôåóôÜëç áðü
óôñáôåýìáôá Áõóôñßáò (Áðñßëéïò).
ÄõôéêÞ Åõñþðç: áíôéðáñÜèåóç öéëåëåõèåñéóìïý ñéæïóðáóôéóìïý ìå ÉåñÜ Óõììá÷ßá êáé
äõíÜìåéò ðáëéíüñèùóçò ëÞãåé (ðñïò ôï ðáñüí) ìå Þôôá ôùí ðñþôùí.
ÍïôéïáíáôïëéêÞ Åõñþðç (ÂáëêÜíéá): 1821 ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç (åðéññïÞ áðü áíáôñå-
ðôéêÜ ìçíýìáôá ÃÜëëùí). Õðï÷þñçóç öéëåëåýèåñùí óôïé÷åßùí Ýíáíôé óõíôçñçôéêþí, ðñï-
êåéìÝíïõ íá åîáóöáëéóèåß ç åèíéêÞ áíåîáñôçóßá (1830-1832) ìå óõíáßíåóç êáé åããýçóç
ôñéþí ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí Åõñþðçò (Âñåôáíßáò, Ãáëëßáò, Ñùóßáò).
Óôç Ñùóßá: 1825. ÅðáíÜóôáóç Äåêåìâñéóôþí (íÝùí áîéùìáôéêþí) áðÝôõ÷å ëüãù ìåãÜëçò
áðïëõôáñ÷éêÞò ðáñÜäïóçò ð ÔóÜñïò åíéó÷õìÝíïò. Ôç ìïíáñ÷ßá óôÞñéæáí ç Åêêëçóßá êáé
ïé ãáéïêôÞìïíåò.
Ðñüóèåôá ðáñáèÝìáôá / ðçãÝò
1. Áðü ôïí üñêï ôùí ÊáñìðïíÜñùí
«Ôá óýíïñá ôùí éäéïêôçóéþí èá åîáëåéöèïýí, üëåò ïé éäéïêôçóßåò èá óõíáðïôåëÝóïõí êïé-
íü ðëïýôï êáé ç ìßá êáé ìïíáäéêÞ ðáôñßäá, ç åõãåíÝóôåñç áðü ôéò ìçôÝñåò, èá ðñïìçèåýåé ôñï-
öÞ, ðáéäåßá êáé åñãáóßá óå üëï ôï óþìá ôùí áãáðçìÝíùí êáé åëåýèåñùí ðáéäéþí ôçò. ÁõôÞ åß-
íáé ç ëýôñùóç óôçí ïðïßá èá êáôáöýãïõí ïé óõíåôïß. ÁõôÞ åßíáé ç áëçèéíÞ áíáäçìéïõñãßá ôçò
ÉåñïõóáëÞì. Áõôü åßíáé ôï ìáíéöÝóôï êáé ç áíáðüöåõêôç áðüöáóç ôïõ ÕðÝñôáôïõ ¼íôïò».
Ì.J. Cohen - John Major, History in Quotations, Ëïíäßíï, Cassel, 2004, ó. 547: 6.
2. Ï Óéìüí ÌðïëéâÜñ, Þñùáò ôïõ áðåëåõèåñùôéêïý êéíÞìáôïò ôçò ËáôéíéêÞò ÁìåñéêÞò êáôÜ ôùí
Éóðáíþí áðïéêéïêñáôþí
«Ç åðéôõ÷ßá èá óôÝøåé ôéò ðñïóðÜèåéÝò ìáò, ãéáôß ç ìïßñá ôçò ÁìåñéêÞò Ý÷åé áìåôÜêëçôá
ðáãéùèåß. Ï äåóìüò ðïõ ôç óõíÝäåå ìå ôçí Éóðáíßá êüðçêå…Ôï ìßóïò ðïõ ç ×åñóüíçóïò (:ç
ÉâçñéêÞ) ìáò åíÝðíåõóå åßíáé ìåãáëýôåñï êé áð’ ôïí ùêåáíü (:ôïí Áôëáíôéêü) ðïõ ìáò ÷ùñßæåé.
Èá Þôáí ëéãüôåñï äýóêïëï íá åíþóåé êáíåßò ôéò äõï çðåßñïõò áðü ôï íá óõìöéëéþóåé ôá ðíåý-
ìáôá ôùí äýï ÷ùñþí… õðïöÝñáìå ôá ðÜíôá óôá ÷Ýñéá áõôÞò ôçò áöýóéêçò ìçôñéÜò- ôçò Éóðá-
íßáò. Ôï ðáñáðÝôáóìá Ý÷åé ðéá óêéóôåß óå êïììÜôéá. Ìðïñïýìå ôþñá íá áíôéêñýóïõìå ôï öùò^
èÝëïõí üìùò íá ìáò îáíáâïõôÞîïõí óôï óêïôÜäé. Ïé áëõóóßäåò ìáò Ýóðáóáí êáé åëåõèåñùèÞ-
êáìå. ÁëëÜ ïé å÷èñïß ìáò èÝëïõí íá ìáò îáíáóêëáâþóïõí ðÜëé. Ãéá ôï ëüãï áõôü ç ÁìåñéêÞ
(:ç ËáôéíéêÞ ÁìåñéêÞ) áãùíßæåôáé áðåëðéóìÝíá, êáé óðÜíéá ç áðåëðéóßá äåí óôÝöåôáé áðü ôç
íßêç».
Ì.J. Cohen - John Major, ü.ð., ó. 545: 4.
ÅÐÉÓÇÌÁÍÓÅÉÓ ÃÉÁ ÄÉÄÁÊÔÉÊÇ ÁÎÉÏÐÏÉÇÓÇ ÔÏÕ ÕÐÏÓÔÇÑÉÊÔÉÊÏÕ ÕËÉÊÏÕ :
Ï äéÜóçìïò ðßíáêáò ôïõ ÍôåëáêñïõÜ èá ìðïñïýóå íá ÷ñçóéìåýóåé êáé ùò áöüñìçóç ãéá ôç
äéäáóêáëßá áõôÞò ôçò éóôïñéêÞò ðåñéüäïõ ðïõ ÷áñáêôçñßæåôáé áðü ìéá óåéñÜ åèíéêþí êáé öé-
ëåëåýèåñùí êéíçìÜôùí. Ôï ðáñÜèåìá ìå ôßôëï “Åèíéêéóìüò êáé öéëåëåõèåñéóìüò” áíáëýåé ôç
ó÷Ýóç êáé ôç äéáöïñÜ áíÜìåóá óôá äýï éäåïëïãéêÜ êéíÞìáôá ôçò åðï÷Þò ðñïùèþíôáò ðåñéó-
óüôåñï ôçí áíÜëõóç ðïõ Þäç õðÜñ÷åé óôçí áöÞãçóç ôçò åíüôçôáò óôï âéâëßï ôïõ ìáèçôÞ (óôï
åîÞò ÂÌ). Ùò ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá ôçò éäåïëïãßáò ôùí êéíçìÜôùí ôçò åðï÷Þò ìðïñåß íá
áîéïðïéçèåß ôï áðüóðáóìá áðü ôïí üñêï ôùí ÊáñìðïíÜñùí (ÂÊ), åíþ ôçò ñçôïñéêÞò ôïõò ôï
êåßìåíï áðü ôçí ïìéëßá ôïõ Óéìüí ÌðïëéâÜñ (ÂÊ). ÔÝëïò, ôï êåßìåíï ôïõ ëåãüìåíïõ äüãìáôïò
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 21

22. Ìïíñüå (ÂÌ) ðáñÝ÷åé ôçí åõêáéñßá íá äéáðéóôþóïõí ïé ìáèçôÝò ôïí ôñüðï óêÝøçò ôçò “Üëëçò
ðëåõñÜò” áðÝíáíôé óôçí Åõñþðç, áíáðôýóóïíôáò Ýôóé ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò ãéá ðïëõðñéóìáôéêÞ
ðñïóÝããéóç ôïõ éóôïñéêïý ãßãíåóèáé.
3. Ç ÅëëçíéêÞ ÅðáíÜóôáóç ôïõ 1821 - ¸íá ìÞíõìá åëåõèåñßáò ãéá ôçí Åõñþðç
ÄÉÄÁÊÔÉÊÏÉ ÓÔÏ×ÏÉ
1) Íá êáôáíïÞóïõí ôïí éäéáßôåñï ÷áñáêôÞñá ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, êáèþò êáé ôç äõíá-
ìéêÞ ôçò, ôéò äéáóôÜóåéò êáé ôç äéåèíÞ áðÞ÷çóÞ ôçò.
2) Íá áîéïëïãÞóïõí ôéò óôñáôéùôéêÝò ðñïóðÜèåéåò åäñáßùóçò ôçò ÅðáíÜóôáóçò êáé ôéò ðñï-
óðÜèåéåò ãéá ðïëéôéêÞ óõãêñüôçóç ôùí åðáíáóôáôçìÝíùí ÅëëÞíùí.
3) Íá ðáñáêïëïõèÞóïõí ôç óôÜóç ôùí åõñùðáúêþí êõâåñíÞóåùí áðÝíáíôé óôçí ÅëëçíéêÞ
ÅðáíÜóôáóç êáé ôïõò ëüãïõò ðïõ ôçí êáèüñéóáí
4) Íá êáôáíïÞóïõí ôïí ñüëï ðïõ äéáäñáìÜôéóáí ïé åõñùðáúêÝò ÄõíÜìåéò óôçí ßäñõóç ôïõ Åë-
ëçíéêïý ÊñÜôïõò.
ÐÁÑÏÕÓÉÁÓÇ ÔÇÓ ÅÍÏÔÇÔÁÓ: Äéáñèñþíåôáé óå ïêôþ õðïåíüôçôåò (á. Ï ÷áñáêôÞñáò ôçò
ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò, â. ÏñãÜíùóç êáé Ýêñçîç ôçò ÅðáíÜóôáóçò, ã. Ç ÅðáíÜóôáóç óôéò
Çãåìïíßåò, ä. Ç åäñáßùóç ôçò ÅðáíÜóôáóçò, å. Ïé ðñþôåò áíôéäñÜóåéò óôçí ÅðáíÜóôáóç, óô. Ç
åîÝëéîç ôçò ÅðáíÜóôáóçò, æ. Ç ðïëéôéêÞ óõãêñüôçóç ôùí ÅëëÞíùí, ç. Ç Ýêâáóç ôçò ÅðáíÜóôá-
óçò).
ÄÉÁÃÑÁÌÌÁ ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÏÕ ÔÇÓ ÅÍÏÔÇÔÁÓ:
á. Ï ÷áñáêôÞñáò ôçò ÅëëçíéêÞò ÅðáíÜóôáóçò.
• ÅîáóöÜëéóå óôï Ýèíïò, ýóôåñá áðü ðïëëïýò áéþíåò äïõëåßáò, áíåîÜñôçôç åèíéêÞ åóôßá
êáé ðñïûðïèÝóåéò ãéá áíÜðôõîç äçìïêñáôéêþí èåóìþí.
• ¹ôáí ðñïúüí åèíéêïý êéíÞìáôïò.
• Ùò åèíéêü êßíçìá óõããÝíåõå ìå åèíéêÜ êéíÞìáôá Éôáëßáò, Ãáëëßáò êáé Âïñåßïõ ÁìåñéêÞò.
• Áðïóêïðïýóå óôçí áðåëåõèÝñùóç ôïõ Ýèíïõò êáé óôç óõãêñüôçóç áíåîÜñôçôïõ êñÜôïõò
áëëÜ êáé óôç óýóôáóç áíôéðñïóùðåõôéêÞò êáé åõíïìïýìåíçò ðïëéôåßáò. ¹ôáí äçëáäÞ êß-
íçìá åèíéêü êáé ðïëéôéêü.
â. ÏñãÜíùóç êáé Ýêñçîç ôçò ÅðáíÜóôáóçò.
• Ïñãáíþèçêå áðü ôçí ÖéëéêÞ Åôáéñåßá (ìõóôéêÞ ïñãÜíùóç, Ïäçóóüò 1814).
ð ÉäñõôÝò Åìì. ÎÜíèïò, Íéê. ÓêïõöÜò, Áè. ÔóáêÜëùö.
ð Ìüíïí Ýíáí áðü ôñåßò óôü÷ïõò ðÝôõ÷å, êáôÞ÷çóå ðëÞèïò ÅëëÞíùí.
• É. Êáðïäßóôñéáò, õðïõñãüò Åîùôåñéêþí Ñùóßáò, áñíÞèçêå áñ÷çãßá ôçò, åðåéäÞ Ýêñéíå ü-
ôé ðåñéóôÜóåéò äåí åõíïïýóáí åðéôõ÷ßá åã÷åéñÞìáôïò.
• ÁíÜèåóç çãåóßáò ôçò óôïí Áë. ÕøçëÜíôç, ¸ëëçíá áîéùìáôéêü ôïõ ÔóÜñïõ.
• ¸íáñîç êáé áðïôõ÷ßá ÅðáíáóôÜóåùò óôéò ÐáñáäïõíÜâéåò Çãåìïíßåò (Öåâñ.1821).
• ÅðáíáóôáôéêÝò åóôßåò óå ðïëëÜ ìÝñç ïèùìáíéêÞò åðéêñÜôåéáò.
ã. Ç ÅðáíÜóôáóç óôéò Çãåìïíßåò.
• Ï Áë. ÕøçëÜíôçò äéáâáßíåé ôïí Ðñïýèï êáé óõíåñãÜæåôáé ìå ôïí çãåìüíá Ìé÷áÞë Óïý-
ôóï. (Öåâñ. 1821). Ôçí ðñïçãïýìåíç ìÝñá ç ðñþôç ìÜ÷ç ÅëëÞíùí êáé Ôïýñêùí óôï ÃáëÜ-
ôóé.
• Óôïõò èñüíïõò ôùí Çãåìïíéþí (Ìïëäáâßáò êáéÂëá÷ßáò) Þóáí Åëëçíåò Öáíáñéþôåò, ïé ï-
ðïßïé åß÷áí óôéò õðçñåóßåò ôïõò ðïëëïýò Üëëïõò ¸ëëçíåò.
• Óõãêñüôçóç Éåñïý Ëü÷ïõ
• Áñ÷éêÞ óõíåííüçóç ÕøçëÜíôç - ÂëáäéìçñÝóêïõ, ðáñáóðïíäßá êáé öüíïò äåõôÝñïõ.
• ÌÜ÷ç óôï ÄñáãáôóÜíé (7 Éïõíßïõ 1821). ÏëÝèñéåò ïé óõíÝðåéåò.
• ÌÜ÷ç óôï ÓêïõëÝíé (17 Éïõíßïõ 1821). ÈÜíáôïò Áè. Êáñðåíçóéþôç
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 22

23. !
•Áíáôßíáîç ìïíÞò ÓÝêïõ áðü ôïí Ã. Ïëýìðéï êáé óýëëçøç ÖáñìÜêç (Óåð. 1821)
• Áðïôõ÷ßá ÌïíÞò ÓÝêïõ áðü Ã. Ïëýìðéï êáé óýëëçøç ÖáñìÜêç (Óåð. 1821).
• Áðïôõ÷ßá ÅðáíÜóôáóçò óôéò Çãåìïíßåò ëüãù Ýëëåéøçò óïâáñïý ðïëåìéêïý ó÷åäßïõ.
ä. Åäñáßùóç ôçò ÅðáíÜóôáóçò.
• ÅðáíáóôáôéêÝò åóôßåò óå üëåò ôéò åëëçíéêÝò ðåñéï÷Ýò (1821-1824):
ð Ðåëïðüííçóïò: ÌÜíç (Ìáõñïìé÷áëáßïé), ÊáëÜâñõôá (Áó. ÖùôÞëáò, Áó. Æáßìçò), Áß-
ãéï (Áí. Ëüíôïò), ÐÜôñá (Ìçôñïðïëßôçò Ð. Ðáôñþí Ãåñìáíüò), ÊáëáìÜôá (Ð. Ìáõ-
ñïìé÷Üëçò, ÐáðáöëÝóóáò, È. Êïëïêïôñþíçò, ÁíáãíùóôáñÜò, ÍéêçôáñÜò, Ä. Ðëáðïý-
ôáò), Êáñýôáéíá (Äåëçãéáííáßïé, Ðëáðïõôáßïé), ÌéóôñÜò (Ìçôñïðïëßôçò ÂñåóèÝíçò
Èåïäþñçôïò, Ðáí. ÃéáôñÜêïò), ¢ñãïò êáé Íáýðëéï (×. Ðåñïýêáò). Óðïõäáéüôåñåò
ìÜ÷åò: Ëåâßäé, ÂáëôÝôóé, (È. Êïëïêïôñþíçò), ÃñÜíá, ÔñéðïëéôóÜ (Üëùóç23 Óåð. 1821),
ÄåñâåíÜêéá (È. Êïëïêïôñþíçò), ÌáíéÜêé (ÐáðáöëÝóóáò).
ðÓôåñåÜ ÅëëÜäá: ¢ìöéóóá (Í. ÐáíïõñéÜò), Ãáëáîßäé ( É. Ãêïýñáò), Ëéäïñéêé (Ä. Óêáë-
ôóÜò), ËéâáäéÜ (ÁèáíÜóéïò ÄéÜêïò), Ìåíäåíßôóá (É. Äõïâïõíéþôçò), ÄõôéêÞ ÓôåñåÜ (Ä.
ÌáêñÞò, Ã. Ìðáêüëáò, Ã. ÊáñáúóêÜêçò). Óðïõäáéüôåñåò ìÜ÷åò: ÁëáìÜíá (Áè. ÄéÜ-
êïò), ÃñáâéÜ (Ïä. Áíäñïýôóïò), ÂáóéëéêÜ (Ã. ÊáñáúóêÜêçò), ÁèÞíá, Ìåóïëüããé, Êå-
öáëüâñõóï (Ì. Ìðüôóáñçò).
ð Èåóóáëßá: Áóðñïðüôáìïò (×ñéóôüä. ×áôæçðÝôñïò, Í. ÓïõñíÜñáò, Ãñ. ËéáêáôÜò, Áè.
ÌÜíôáëïò), ÐÞëéï (¢íè. ÃáæÞò), ¢ãñáöá (Ê. ÂåëÞò, Ëïã. Æþôïò).
ð Ìáêåäïíßá: ×áëêéäéêÞ (¸ìì. ÐáððÜò), ÓéÜôéóôá-ÂÝñìéï-ÍÜïõóá-¼ëõìðïò, (Ã. Íéü-
ðëéïò, Ôó. ÊáñáôÜóïò, ÃÜôóïò, ÆáöåéñÜêçò, Í. Êáóïìïýëçò, ÄéáìáíôÞò ê.Ü.).
ð ÈñÜêç: Óõììåôï÷Þ óå íáõôéêÝò åðé÷åéñÞóåéò óôá ðáñÜëéá ôçò ÈñÜêçò, ôçò Ìáêåäïíßáò
êáé ôï Áéãáßï ôïõ éäéùôéêïý óôüëïõ ôïõ ×áôæç-Áíôþíéïõ Âéóâßæç, êáé ìåôÜ ôïí èÜíá-
ôü ôïõ (Éïýëéïò 1822), ôçò óõæýãïõ Äüìíáò Âéóâßæç.
ð ¹ðåéñïò: Êáëáññýôåò êáé ÓõññÜêï (É. ÊùëÝôôçò), Óïýëé, ÐÜñãá.
ð ÊñÞôç: ÓöáêéÜ, (ÌáíïõóÝëçò, ÄåëçãéÜííçò, ÌáíïõóïãéáííÜêçò, ê.Ü.) åð. Ñåèýìíïõ
êáé åð. Êõäùíßáò (Ì. Áöåíôïýëçò), ÄñáðáíéÜ, ÊÜíäáíïò
ð ÍçóéÜ Áéãáßïõ: ÓðÝôóåò, (Ëáóê. Ìðïõìðïõëßíá, Ãê. Ôóïýðáò), ¾äñá (Áíô. Ïéêïíü-
ìïõ, Ä. ÊñéåæÞò), ØáñÜ, ¢íäñïò (È. Êáßñçò), ÓÜìïò (Ë. ËïãïèÝôçò), ×ßïò (Áíô.
ÌðïõñíéÜò). Óðïõäáéüôåñåò íáõìá÷ßåò - ðõñðïëÞóåéò ôïõñêéêþí ðëïßùí: ×ßïò (Áíä.
Ðéðßíïò, Ê. ÊáíÜñçò), ÌõêÜëç (Ã.Óá÷ôïýñçò, Á.Ìéáïýëçò), êüëðïò ÃÝñïíôá (Á. Ìéá-
ïýëçò). Áêïëïýèçóáí üëá ôá õðüëïéðá íçóéÜ.
å. Ïé ðñþôåò áíôéäñÜóåéò óôçí ÅðáíÜóôáóç
• ¢ãñéá áíôßäñáóç ÓïõëôÜíïõ: áðáã÷ïíéóìüò ðáôñéÜñ÷ç Ãñçãïñßïõ Å´ êáé óöáãÞ ðïëëþí
åðéöáíþí ÅëëÞíùí
• ÓõìðÜèåéá ÷ñéóôéáíéêïý êüóìïõ - áíÜðôõîç öéëåëëçíéêïý êéíÞìáôïò
• Ðñþôç áíôßäñáóç ÌåãÜëùí ÄõíÜìåùí Åõñþðçò: áñíçôéêÞ, ùò áðåéëÞ íïìéìüôçôáò êáé
óôáèåñüôçôáò1 . Ï É. Êáðïäßóôñéáò áðÝôñåøå ôá ÷åéñüôåñá.
• Çãåóßá ÅëëÞíùí äéáêÞñõîå üôé áãþíáò ôïõò Þôáí íüìéìç åðáíÜóôáóç åíáíôßïí ðáñáíü-
ìïõ çãåìüíïò.
• Öéëåëåýèåñåò èÝóåéò (óôåëå÷þí ÖéëéêÞò Åôáéñåßáò) áðåõèýíïíôáí ðñüò öéëåëåýèåñç äéá-
íüçóç Åõñþðçò.
• ÓõíôçñçôéêÝò èÝóåéò (ðñïêñßôùí, éåñáñ÷þí, êáðåôáíáßùí) ðñüâáëëáí ôçí ÅðáíÜóôáóç
ùò åîÝãåñóç óõíåôþí íïéêïêõñáßùí êáé ü÷é ñéæïóðáóôþí.
• 1823. ÑÞãìá óôéò ó÷Ýóåéò Ìåã. ÄõíÜìåùí ëüãù Åëëçíéêïý ÆçôÞìáôïò.
Ø Áããëßá áíáãíùñßæåé ¸ëëçíåò ùò åìðüëåìï Ýèíïò.
1. 11. Êáé ðÜëé óôï óçìåßï áõôü ìðïñïýí íá äïèïýí ùò Ðñüóèåôá ðáñáèÝìáôá/ðçãÝò , åêôüò ôçò êõñßùò
áöÞãçóçò, ïé óõíôçñçôéêÝò êáé ïé öéëåëåýèåñåò èÝóåéò ôùí ÅëëÞíùí åðáíáóôáôþí.
istoria sixronou kosmou.qxd 9/4/2008 11:17 Page 23