Η εκπαίδευση των Ποντίων και Οι μονές και τα μοναστήρια του Πόντου

1. Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ
Κ’
ΟΙ ΜΟΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ
ΠΟΝΤΟΥ
Ε Κ Π Α Ι Δ Ε Υ Τ Ι Κ Ο Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α
4 Ο Υ Γ Υ Μ Ν Α Σ Ι Ο Υ Δ Ρ Α Μ Α Σ
« Π Ο Ν Τ Ι Α Κ Ο Σ Ε Λ Λ Η Ν Ι Σ Μ Ο Σ »
2 0 1 7 - 1 0 1 8
ΠΟΝΤΟΣ

2. Εκπαίδευση των Ποντίων
 Τους πρώτους αιώνες μετά την Άλωση μόνα στηρίγματα της ελληνικής παιδείας ήταν τα
μεγάλα μοναστήρια Σουμελά, Περιστερεώτα, Βαζελών, καθώς και κάποια σχολεία στην
Τραπεζούντα. Κατά τα μέσα του 17. αι. εμφανίζεται η προγραμματισμένη παιδεία με την
ίδρυση οργανωμένων σχολείων, όπως το Φροντιστήριο Τραπεζούντος, η Ελληνική Σχολή
Αργυρουπόλεως, το σχολείο της μονής Χουτουρά, το σχολείο της Σινώπης και άλλα.
 Στον 20 αι. η παιδεία γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη στον Πόντο, όπου λειτουργούν σχολεία
ακόμη και στα μικρότερα χωριά. Στις αρχές ακόμη του αιώνα λειτουργούν περίπου 1.050
σχολαρχεία, αστικές σχολές και δημοτικά σχολεία, δύο γυμνάσια (Τραπεζούντας και
Αμισού) και εφτά ημιγυμνάσια (Αργυρούπολης, Κερασούντας, Σουρμένων, Κοτυώρων,
Σινώπης, Πάφρας, Ακ Νταγ Μαντέν). Οι μαθητές ανέρχονται σε 70.000 και οι δάσκαλοι σε
1.230.

3. Μονές και μοναστήρια του Πόντου
Παναγία Σουμελά

4. Μονές κ’μοναστήρια του Πόντου
Ο ακριβής χρόνος ίδρυσης της μονής της Παναγίας Σουμελά δεν είναι
γνωστός. Κατά μία άποψη, που συνοδεύεται και από στοιχεία παράδοσης, η
μονή ιδρύθηκε τα τέλη του 4ου αιώνα σε ένα βουνό της Τραπεζούντας, το
όρος Μελά. Ιδρυτές θεωρούνται δύο καλόγεροι από την Αθήνα, ο Βαρνάβας
και ο Σωφρόνιος, που πήγαν στον Πόντο παρακινημένοι από ένα όνειρο που
είδαν.
Σύμφωνα με την παράδοση, η εικόνα που τοποθέτησαν στη μονή οι δύο
καλόγεροι ήταν ζωγραφισμένη από τον ευαγγελιστή Λουκά και βρισκόταν
προηγουμένως στην Αθήνα, εξού και η αρχική της ονομασία, Παναγία
Αθηνιώτισσα.
Η μονή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο τόσο στην ανάπτυξη του πολιτισμού
και των γραμμάτων στον Πόντο όσο και σε κοινωνική προσφορά και
περίθαλψη των Ποντίων κατά τα δύσκολα χρόνια των τουρκικών διώξεων.

5. Μονές κ’μοναστήρια του Πόντου
 Στα νοτιοανατολικά του Βυζαντινού Δικαιόσημου, ή αλλιώς, Ματσούκας,
σημερινής Maçka, εκτείνεται η κοιλάδα με το φαράγγι της Παναγίας που την
διατρέχει το ομώνυμο ποτάμι. Η κοιλάδα είναι επιβλητικότατη και κατάφυτη
από ωραία ροδόδεντρα, την ποντική αζαλέα, και από πυκνό δάσος πεύκης,
κλέθρου, πτελέας, σφενδάμου, κρανέας, μυρσίνης, ελάτης και πύξου, από την
οποία πύξο, πήρε το όνομά του και ο Πυξίτης ποταμός που πήγαζε από τα
υψίπεδα του όρους Κολάτ, μικρό τμήμα του οποίου αποτελούσε και το ποτάμι
της Παναγίας.
 Το 1952 οι Πόντιοι μετέφεραν την εικόνα της Παναγίας Σουμελά από το
Βυζαντινό Μουσείο στο νέο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά που
ανιστορήθηκε στις πλαγιές του Βερμίου.

6. Μονές κ’ μοναστήρια του Πόντου
Άγιος Ιωάννης Βαζελώνος
 Το αρχαιότερο Μοναστήρι του
Πόντου. Βρίσκεται στα νοτιοδυτικά της
Τραπεζούντας σε λόφο απέναντι από το
όρος Ζαβουλών. Ιδρύθηκε το 270 μ.Χ.
στην περιοχή της Άνω Ματσούκας
Τραπεζούντας.
 Στη Μονή ασκήτεψαν ο Μέγας Βασίλειος, ο
Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Ιωάννης ο
Χρυσόστομος. Στα χρόνια των Κομνηνών
και της Τουρκοκρατίας γνώρισε μεγάλη
άνθηση και έγινε κέντρο γραμμάτων και
λατρείας.
 Χαρακτηριστική ήταν η μεγάλη βιβλιοθήκη
που διέθετε, της οποίας μεγάλο
μέρος καταστράφηκε το 1903. Λίγα
κειμήλια γλύτωσαν την καταστροφή, όπως
η εικόνα του Ιωάννη του Προδρόμου και το
Ιερό Ευαγγέλιο.
 Το καινούργιο Μοναστήρι βρίσκεται στους
πρόποδες του Βερμίου, κοντά στο χωριό
Άγιος Δημήτριος.

7. Μονές κ’μοναστήρια του Πόντου
Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτας
 Ιδρύθηκε το 752 μ.Χ., εγκαταλείφθηκε το
1203 και επανιδρύθηκε το 1393, με
πρωτοβουλία του ηγουμένου Γρηγορίου. Μία
πυρκαγιά το 1904 κατέστρεψε μέρος της
πλούσιας βιβλιοθήκης και των κτισμάτων.
 Ονομάστηκε έτσι από τα περιστέρια, αφού
σύμφωνα με την παράδοση, 3 μοναχοί από τα
δάση των Σουρμένων ύστερα από θείο όραμα
βρήκαν και παρέλαβαν την εικόνα του Αγίου
Γεωργίου και με οδηγούς τα περιστέρια
έφτασαν σε έναν πελώριο βράχο ύψους
περίπου 1.200 μ., όπου έχτισαν παρεκκλήσιο
του Αγίου.
 Σταδιακά το μικρό παρεκκλήσι αναπτύχθηκε
σε μεγάλο Μοναστήρι. Διέθετε ξενώνα με 187
δωμάτια και μεγάλη βιβλιοθήκη που περιείχε
7.000 τόμους βιβλίων. Ανιστορήθηκε στο
Ροδοχώρι Νάουσας όπου βρίσκεται η εικόνα
του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα.

8. Μονές κ’ μοναστήρια του Πόντου
Παναγία Γουμερά
 Χτίστηκε τον 10ο αιώνα από τρεις μοναχούς
από το Ερζερούμ. Οι μοναχοί ήταν οι
Σωφρόνιος, ΠαΪσιος και Λαυρέντιος. Το 1808
ανακηρύχθηκε Πατριαρχική και
Σταυροπηγιακή με απόφαση του εθνομάρτυρα
Γρηγορίου του Ε΄.
 Διέθετε μεγάλη βιβλιοθήκη με πολλά βιβλία
και χειρόγραφα. Τα πιο σπουδαία ήταν ένα
πολύτιμο ευαγγέλιο από τα έργα του
Χρυσοστόμου και το αρχαίο χειρόγραφο του
Αριστοτέλη το οποίο μεταφέρθηκε με
παράνομο τρόπο στο Παρίσι.
 Το 1971 έγινε η ανιστόρηση της νέας Μονής
στο χωριό Μακρυνίτσα Σιδηροκάστρου
Σερρών.
 Άλλες ιστορικές Μονές του Πόντου στα
ανατολικά είναι η Παναγία των Βράχων, του
Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, η Μονή των
Διακόνων, ενώ στα δυτικά είναι τα
Μοναστήρια της Αγίας Βαρβάρας.

9. Π Η Γ Ε Σ : H T T P : / / W W W . P O N T I A K I L Y R A . G R / 2 0 1 5 / 0 1 / B L O G -
P O S T _ 2 9 . H T M L , H T T P S : / / W W W . P O N T I A K A . G R / M O N A S T I R I A -
S T O N - P O N T O - N - 5 4 . H T M L
Ο Μ Α Δ Α :
Μ Π Α Λ Α Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α , Μ Α Ν Ι Κ Α Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Α , Κ Α Ρ Α Γ Κ Ι Ο Ζ Η
Μ Α Ρ Ι Α , Α Ν Τ Ω Ν Ι Α Δ Ο Υ Δ Ε Σ Π Ο Ι Ν Α , Κ Ε Ρ Α Μ Ι Δ Α Σ
Γ Ι Α Ν Ν Η Σ , Κ Α Μ Π Α Γ Ι Ο Υ Κ Λ Η Σ Τ Α Σ Ο Σ .
ΤΕΛΟΣ