Zohion baiguulalt

1. Хичээлийн нэр: Зохион байгуулалт
Нийгмийн ухааны багш. Х.Батболд

2. Зохион байгуулалт:
Зохион байгуулалт түүний ач холбогдол
Эрх мэдэл түүний нөлөөлөн шилжүүлэлт,
аппаратын хэв маяг
Зохион байгуулалтын хэлбэрүүд, тэдгээрийн
давуу болон сул

3. Аливаа үйл ажиллагааг явуулахад түүнийг удирдах оновчтой зохион
байгуулалт зайлшгүй хэрэгтэй юм. Зохион байгуулалтын мөн чанарыг
ойлгохын тулд тодорхой зорилгыг хэрэгжүүлэхээр хүчин чармайлтаа
нэгтгэсэн хүмүүсийн хөдөлмөрийн хуваарь, төрөлжилт, менежментийн чиг
үүргийн нарийвчилсан багцлалтыг авч үзэх шаардлагатай.
Зохион байгуулалтыг хамгийн энгийнээр тодорхойлбол аливаа зүйлийн эмх
цэгц юм.Менежерүүд ажиллах хүч, цаг хугацаа, хөрөнгө мөнгө, тоног
төхөөрөмж, түүхий эд матеирал зэрэг олон төрлийн нөөцтэй цаг үргэлж
ажилладаг. Эдгээр нөөцийг үр ашигтайгаар чиглүүлэн зохиоцуулж зорилгодоо
хүрэх үйл ажиллагааг зохион байгуулалт гэнэ. Зохион байгуулалт нь
хүмүүсийн албан ёсны харилцан үйл ажиллагааг уялдуулж өгдөг.
Зохион байгуулалтын ач холбогдол:
 Байгууллагыг зорилгод нь хүргэхэд шаардлагатай үйл ажиллагааг
тодорхойлдог
 Менежерийн үйл ажиллагааны хариуцлага бүрэн эрхийг тодорхойлж өгдөг
 Мэдээллийн урсгал болон эрх мэдлийн хэмжээ хязгаарын тусламжтайгаар
байгууллагын янз бүрийн хэсгийн үйл ажиллагааг хооронд нь холбож өгдөг.

4. Зохион байгуулалтын бүтцийн шаардлагагүй байх
шалтгаан:
1.Зохион байгуулалтын бүтцийн бүдүүвчийг
хийхэд цаг хугацаа их зарцуулдаг.
2.Ажилтан хүн хэн нэгний захиргаан доор байна
гэдгээ мэдсэний улмаас тэдний ажиллах
сонирхол буурдаг.
3.Зохион байгуулалтын бүдүүвч нь байгууллагын
албан бус харилцааг тусгадаггүй.
Удирдахуйн ухаанд албан ба албан бус зохион
байгуулалтын 2 хэлбэр байдаг.

5. Зохион байгуулах үйл явц нь дараах алхамуудаас
бүрдэнэ.
Үүнд:
1.Зохион байгуулалтын зорилтыг тодорхойлох.
2.Ажлын байрны тодорхойлолт дээр үндэслэн албан
тушаалыг бий болгох
3. Ажилчдыг хэсэглэх
4.Эрх мэдэл ба харилцаа холбооны түвшинг
тодорхойлох
5. Эрх мэдлийг шилжүүлэх буюу төлөөллийг бий болгох

6. 1.Хэмжээ
2.Стратеги
3.Технологи
4.Гадаад орчин
Байгууллагын бүтэц зохион байгуулалтыг
дараах 4 хүчин зүйлээр тодорхойлдог

7. Зохион байгуулалт нь удирдлагын үндсэн
чиг үүргийн нэг болохынхоо хувьд олон
зорилт тэдгээрийг гүйцэтгэгч олон хүний
албан ёсны харилцан ажиллагааг
уялдуулахтай холбоотой юм. зохион
байгуулалтын үйл явцын 2 үндсэн тал
байдаг.
1.Зорилго стратегитай нийцүүлэн
байгууллагыг хэсэгт салбаруудад хуваах
2.Эрх мэдэл харилцан шүтэлцээний тал

8. Бүрэн эрх . Байгууллагын удирдлага дахь тодорхой үүрэг түүнийг
дагалдсан эрх мэдэл хариуцлагын цогцыг бүрэн эрх гэнэ.
Эрх мэдлийн төлөөлөн шилжүүлэлт. Удирдлагын тодорхой ажил
үүрэг түүнийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой эрх мэдэл биелэлтийн
төлөө хүлээх хариуцлагыг уг ажлыг гардан гүйцэтгэгчид шилжүүлэн
өгөхийг бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт гэнэ. Энэ нь дараах
хэдэн төрөлтэй.
1. Бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт:
Удирдуулагч ажлыг гүйцэтгэж ажлынхаа гүйцэтгэлд
хариуцлага хүлээнэ. Дарга нь ажилд оролцохгүй.
2.Бүрэн эрхийн хязгаарлагдмал төлөөлөн шилжүүлэлт:
Удирдуулагч ажлыг гүйцэтгэх ба даргатайгаа хамт хариуцлага
хүлээнэ.
3.Тэгш бүрэн эрхийн төлөөлөн шилжүүлэлт:
Удирдуулагч ажлыг гүцэтгэх боловч дарга нь хариуцлага хүлээнэ.
4. Бүрэн эрхийн эсрэг төлөөлөн шилжүүлэлт:
Удирдуулагч даргадаа ажлаа хүлээлгэнэ.
Эрх мэдлийн янз бүрийн түвшингийн хоорондох харилцааг удирдлагын
зүгээс тогтоодог арга нь төлөөлөл юм. эрх мэдэл бол удирдлагын зохион
байгуулалтын тулгуур ойлголтуудын нэг мөн

9. Төлөөлөлтэй холбогдсон хариуцлага,
хариуцлагыг үүргээ ухамсарласан
байдал гэж үзэж болно. Бүрэн эрх
төлөөлөн шилжихэд хариуцлага мөн
дагалдан шилжинэ. Гэхдээ бүрэн эрхээ
төлөөлөн авч байгаа хүн хариуцлага
хүлээх учиртай

10.  Сонгодог үзэл нь удирдлагын дээд түвшингээс
доод түвшинд бүрэн эрх төлөөлөн шилждэг гэж
үздэг. Энд бүрэн эрх төлөөлөн шилжүүлэх
шийдвэр гарсан л бол бүрэн эрх төлөөлөн
шилжинэ.
Захирагдагч шаардлагыг
хүлээн авна.
Захирагдагч шаардлагыг
хүлээн авахгүй
Удирдагчийн
шаардлага
Удирдагчийн бүрэн эрхтэй
Удирдагч бүрэн эрхгүй

11. Бүрэн эрхийг төлөөлөн шилжүүлэх байдлаар нь:
 Үндсэн
 Тодорхой
 Онцгой гэж 3 ангилдаг
Үндсэн болон тодорхой бүрэн эрхийг бусдад төлөөлүүлэн
шилжүүлж
болдог бол онцгой бүрэн эрхийг бусдад төлөөлүүлж болдоггүй.
Жишээ нь МУ-ын ерөнхийлөгчийн хэрэгжүүлэх онцгой бүрэн эрх гэж
бий. Бүрэн эрх нь тухайн хүнд биш албан тушаалд нь олгогддог.
Өөрөөр хэлбэл энэ нь тухайн хүн албан тушаалаасаа огцрох юм
бол
түүний бүрэн эрх нв дараагийн хүнд шилжинэ гэсэн үг.
Бүрэн эрхийг хязгаарладаг дараах хүчин зүйлүүд бхйдаг. Үүнд :
Байгууллагын дүрэм
Дотоод журам
Албан тушаалын тодорхойлолт
Хууль дүрэм гэх мэт

12. Бүрэн эрх нь :
Шугаман
Аппаратын гэсэн 2 ерөнхий хэв шинжтэй.
Шугаман бүрэн эрх гэдэг байгууллагын удирдлагын зохион
байгуулалтын бүтцийн шугаман шатлал, албан тушаалын
хооронд дээрээс доош төлөөлөн шилжих бүрэн эрх юм.
Аппаратын бүрэн эрх гэдэг нь дараах хэдэн төрөлтэй байна.
 Зөвлөх бүрэн эрх. Энэ бүрэн эрхийн хүрээнд мэргэжлийн зөвөлгөө
өгөх бөгөөд нэгэнт мэргэжлийн үүднээс зөвлөж байгаа учир
асуудлыг мэргэжлийн үүднээс шийдвэрлүүлэх бүрэн эрхтэй ба
үүнийг зөвлөмжлөх бүрэн эрх гэнэ.
 Зэрэгцээ бүрэн эрх. Шугаман удирдлагын шийдвэрээс татгалзах,
шийдвэрийг нь няцаах хүртэлх бүрэн эрх удирдлагын зүгээс
олгосныг хэлнэ. Зэрэгцээ бүрэн эрхийн зорилго нь удирдлагын
зохион байгуулалтын түвшин нэгж хэсгүүдийн хооронд харилцан
бие биедээ хяналт тавих, эрх мэдлийн тэнцвэржилтийг хангахад
оршдог.
 Чиг үүргийн функциональ бүрэн эрх. Энэ нь ямар нэгэн зүйлийг
санаачлах болон хориглох эрх зүйн чадамж бүхий бүрэн эрх юм.
үүнийг чиг үүргийн буюу функциональ бүрэн эрх гэдэг.

13. Дээрхээс гадна удирдлагад гүйцэтгэх үүргээр нь захиргааны
аппаратыг 3 ангилдаг. Үүнд :
 Зөвлөх аппарат:
Шугаман удирдлага тусгай, нарийн мэргэжил шаардагдах асуудалтай
тулгарах үед мэргэжлийн хүмүүсийг түр зуур, эсвэл байнга байхаар зөвлөх
аппаратыг байгуулан ажиллуулдаг. Уг аппаратын мэргэжилтнүүдийн гол
үүрэг нь өөрийн мэргэжил, мэдлэгийнхээ хүрээнд шугаман удирдагчдад
зөвлөгөө өгөх явдал байдаг . Жишээ нь: Монгол улсын ерөнхий сайд Эдийн
засаг, Хууль, Улс төрийн гэсэн 3 зөвлөх дэргэдээ ажиллуулж байна.
 Үйлчлэгч аппарат:
Энэ нь шугаман удирдагчдад үйлчлэх үүрэгтэй байдаг. Энэ утгаараа
байгууллагын зохион байгуулалтын бүтцийн чиг үүргийг нэгж хэсгүүд нь
үйлчлэх аппарат юм. жишээлбэл Хүний нөөцийн алба нь ажилтнуудын
хувийн хэргийг хөтлөх, хүмүүсийг ажилд авахын тул сонгон шалгаруулах,
шаардлагатай мэргэжилтэнг бэлтгэх зэргээр удирдлагад үйлчилдэг. Үйлчлэх
аппарат нь үр ашигтай шийдвэр шаардлагатай мэдээллийг удирдлагад
бэлтгэж өгдөг.
 Хувийн аппарат
 Энэ аппарат нь үйлчлэх аппаратын нэг төрөл бөгөөд гол төлөв дээд
түвшний удирдагч нарт байдаг. Удирдлагын пратикт нарийн бичгийн дарга ,
туслах зэрэг хүмүүсийг авч ажиллуулснаар хувийн аппарат бий болдог.
Хувийн аппаратын гол онцлог нь зөвхөн шугаман удирдагчийн удирдлаган
доор тодорхой үүрэг даалгаврыг гүйцэтгэх бөгөөд ямар нэгэн бүрэн эрхгүй
байна. Харин гишүүд нь удирдлагын зүгээс олгогдсон тодорхой эрх
мэдэлтэй байж болно.

14. Эрх мэдлийн хязгаар. Эрх мэдэл тодорхой чиг үүргийн хүрээнд
олгогдоно. Өөрөөр хэлбэл эрх мэдэл хязгаарлалттай байх бөгөөд
энэхүү хязгаар нь чиг үүргийн хүрээгээр тодорхойлогдоно
.Байгууллагын удирдлагын хувьд бүрэн эрхийн хязгаарлалт нь
тухайн байгууллагын дүрэм дотоод журам албан тушаалын
тодорхойлолт зэрэг эрх зүйн баримт бичгүүд болон төрийн хууль
тогтоомж улс орны ард түмний зан заншил уламжлал зэрэг
бичигдээгүй хуулиар ч тодорхойлогдоно.
Эрх мэдэл ба эрх дарх . Эрх мэдэл бол тодорхой албан тушаалд
олгогдсон хязгаарлагдмал эрх юм. харин эрх дарх гэдэг бол
тодорхой нөхцөл байдалд үйлчлэл үзүүлэх чадвар нөлөөлөх
боломж юм. эрх мэдэлгүйч эрх дархтай байж болно. Эрх мэдэл
тодорхой албан тушаалд эрх зүйн актаар олгогддог эрх харин дарх
гэдэг бол тухайн хүнийг аливаа ажил хэргийг хийх аль нэгэн үзэгдэл
үйл явц үйл ажиллагаанд нөлөөлөх чадвар боломж юм. эрх дарх
байгууллагын үйл ажиллагаанд эерэг сөрөг 2 талын нөлөө үзүүлдэг.
Нэг хүний удирдлага. Удирдлагын практикт аль нэгэн гүйцэтгэгч
зөвхөн ганц удирдагчаас үүрэг даалгавар авч түүнийхээ биелэлтийг
тухайн удирдагчид тайлагнаж дүгнүүлдэг байх нь их ач
холбогдолтой байдаг. Ингэж нэг гүйцэтгэгч нэг удирдагчийн өмнө
тайлагнах ёсон түүхэн гарлын хувьд хүмүүсийн зохион
байгуулалттай бүлэг буй болсонтой холбон авч үзэж болно.

15. Удирдах норм. Нэг шугаман удирдагчид шууд
захирагчдын тоог удирдах норм гэнэ. Удирдлагын
зохион байгуулалтын бүтцийн шатлалын хооронд
шугаман бүрэн эрхийг төлөөлөн шилжүүлэх замаар
удирдах нормыг тогтооно. Байгууллагын удирдлагын
зохион байгуулалтын бүтцэд удирдах норм зүй
зохистой тогтоогдсон байх шаардлагатай . Учир нь
удирдах норм бол шугаман удирдагчийн ажлын
ачааллын нэгэн хэмжүүр болдог. Удирдлагын
түвшин дээшлэх тусам удирдах норм багасч харин
удирдлагын түвшин доошлоход удирдах норм
нэмэгддэг гэж барууны эрдэмтэд тодорхойлж байна.
Удирдах нормыг хяналтын хүрээ гэж бас ойлгож
болно. Хяналтын хүрээг дотор нь өргөн ба нарийн
гэж ангилдаг.

16. Удирдлагын зорилго зорилт үндсэн чиг үүргийг хэрэгжүүлэхийн
тулд байгуулсан хоорондоо нягт уялдаатай удирдах байгууллагууд
тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн цогцыг товчоор хэлбэл
байгууллагын бүрдүүлэгч хэсгүүдийг холбосон схемийг зохион
байгуулалтын бүтэц гэдэг.
Удирдлагын зохион байгуулалтын бүтэц нь удирдлагын шатлал
нэгж хэсгүүдийн эрх мэдлийн босоо ба хөндлөн хуваарилтын үр
дүнд бий болдог. Зохион байгуулалтын бүтцийг тогтоохдоо дараах
үндсэн зарчмуудыг баримтлана.
1. Тодорхой томъёолсон зорилготой байх
2. Удирдлагын зохион байгуулалтын бүтэц аль болох энгийн
байх
3. Мэдээллийг яв цав дамжуулах ба буцах холбоог хангах
4. Нэгдэл захирамжлалын буюу гүйцэтгэгч бүр удирдагчаас
харъяат байх
5. Удирдах норм зохистой байх
6. Цөөн шатлалтай байх зэрэг болно.

17.  Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чиглэлээр зохион
байгуулагдсан бүтэц
 Хэрэглэгчид чиглэсэн бүтэц
 Бүсчилсэн/газар зүйн/зохион байгуулалтын
бүтэц гэж ангилна.
Дивизиональ бүтэц гэдэг нь байгууллагыг бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний чиглэл газар зүйн байрлал эсвэл хэрэглэгчдээр
бүлэглэн удирдах бүтэц юм. Уг бүтцийг:

18. Орон сууцны санхүүжилтийн
корпораци” хк-ын
удирдлага, зохион байгуулалтын
бүтэц
http://www.ossk.mn
Хувь нийлүүлэгчийн
хурал
Төлөөлөн удирдах
зөвлөл
Гүйцэтгэх захирал
Дэд захирал
Хянан шалгах зөвлөл
Удирдлагын зөвлөл
Захиргаа , гэрээ эрх зүйн
газар
Төлөвлөлт,
санхүүжилтын газар
Инженер техникийн
газар
Төслийн нэгж