1. 026_027 COMMUNICATIE | OVER ONZEKERHEID
Pensioen: hoe
onzeker willen we het
maken?
Het nieuwe pensioencontract formaliseert wat we eigenlijk al
veel langer weten: lagere garanties, minder zekerheid over de
uitkomsten van het pensioen en meer risico bij de deelnemer.
Maar hoe de communicatie over die risico’s te managen is nog
lang niet voor alle daarvoor verantwoordelijke partijen
TEKST Jac Baas vanzelfsprekend.
V
eel berichtgeving over het een van de belangrijke sociale ze-
nieuwe pensioencontract kerheden. Maar hoe zeker is het dat
wekt de indruk dat er met je pensioen opbouwt?
de invoering ervan een eind komt Pensioen is een arbeidsvoor-
aan alle zekerheid over het pensi- waarde. Als je werkt, bouw je
oen. Wordt pensioen een loterij met pensioen op. Althans, als de
een grote kans op ‘nieten’? De di- werkgever een pensioenregeling
rect betrokkenen weten wel beter, biedt. Dat is in ons land binnen
maar lijken nauwelijks in staat deze de meeste branches verplicht ge-
toenemende onjuiste risicopercep- steld. Maar bij het toenemende
tie te keren. Sterker nog, in veel ge- aantal werknemers dat voor kor-
vallen dragen zij er zelf aan bij. Met tere of langere tijd de status van
de beste bedoelingen wordt geha- zzp’er verwerft, is continuïteit in
merd op maximale transparantie in de pensioenopbouw vaak een on-
de communicatie naar de deelne- zekere factor.
mer over de risico’s die hij loopt met Daarnaast heeft het traditio-
betrekking tot zijn onzekere pensi- nele denken over werken al lang
oenuitkomst. Dat is echter een en breed plaats gemaakt voor
vorm van risicomanagement waarbij een nieuwe arbeidsmoraal en een
het kind met het badwater dreigt te andere visie op de relatie tussen
worden weggespoeld. werken en vrije tijd. De denklijn
Drie kernvragen dringen zich op: achter het huidige stelsel is nog
1: Aan welke zekerheid komt een sterk gebaseerd op ‘veertig jaar
einde? 2: Hoe erg is dat? 3: Hoe werken bij dezelfde werkgever en
daarover te communiceren met de in die veertig jaar bouw je ook een
deelnemer? goed pensioen op’. Maar ook op de
veronderstelling dat, tegen dat je
Aan welke zekerheid met pensioen gaat, de hypotheek
komt een einde? van een koophuis is afgelost en de
Samen met de AOW vormt pensi- kinderen de deur uit zijn.
oen voor de meeste Nederlanders Voor steeds meer werknemers
de belangrijkste bron van inkom- is de werkelijkheid echter dat
sten na beëindiging van het werk- hun werkzame leven het spoor
Jac Baas zame leven. ‘Pensioen’ is daarmee volgt van voortdurend kiezen voor
26 IPN april | mei 2011

2. OVER ONZEKERHEID | COMMUNICATIE 026_027
een op dat moment juiste balans tus- afhankelijk van hoeveel je werkt en wat je reisverzekeringen, er uiteindelijk pas na
sen werken en persoonlijke ontwikkeling, verdient. Daar ben je voor een belangrijk een ongeval achterkomt wat er wel en niet
tussen gezin en werk, tussen inkomen deel zelf verantwoordelijk voor. Een goed is gedekt.
en uitgaven, tussen plezier in het werk pensioen is daarom niet vanzelfsprekend.
en verantwoorde carrièrestap. In steeds En dat is beslist niet het gevolg van het Communiceren over
meer gevallen laat dat spoor een beeld nieuwe pensioencontract. onzekerheid
zien van deeltijdbanen, restschulden op De onzekerheid van het pensioen is inhe-
aflossingsvrije hypotheken en het ook op Hoe erg is het wegvallen van rent aan ons maatschappelijk en econo-
latere leeftijd nog te maken hebben met de ‘pensioenzekerheid’? misch stelsel. Daarnaast is de werknemer
de kosten van studerende kinderen. Maar Objectief bezien lijken zowel de bestaan- door de veranderende maatschappij in
ook met de wens – en daarop aansluiten- de als de toekomstige aan de pensioen- toenemende mate zelf verantwoordelijk
de initiatieven – om op latere leeftijd nog uitkomst verbonden risico’s meer risico’s voor het ‘goed kunnen pensioneren’. Van-
betekenisvol bezig te zijn. in de marge (het kan wat lager uitvallen), uit die gegevens ligt er een grote verant-
De vermeende zekerheid over het pen- dan risico’s in de zin van rampen (het is woordelijkheid bij de partijen die zich ver-
sioen vraagt om nog een andere nuance- er niet meer). Immers, het stelsel is te antwoordelijk zien voor het bevorderen van
ring. Dat is het ontbreken van een helder robuust om failliet te kunnen gaan. Al- maximale transparantie over de risico’s die
beeld over pensioen en gepensioneerd leen in situaties van extreme geldont- de deelnemer loopt.
zijn. De zekerheid over pensioen bestaat waarding zullen uiteraard ook de mil- Voor veel deelnemers betekenen die
vooral uit het gevoel dat het straks wat jarden in de pensioenpot niet veel meer risico’s geen wezenlijke verandering ten
betreft je inkomen wel goed zit. Niet al- waard zijn. opzichte van de huidige onzekerheden
leen ingegeven door de veronderstelling Wat nu lijkt weg te vallen is de schijn- waar ze mee te maken hebben. Verandert
dat ‘die 70% of wat dan ook’ voldoende is zekerheid over de exacte hoogte van de er dan niets voor de deelnemer? Zeker
om plezierig van te leven, maar ook door pensioenuitkomst. Daarmee hoeft het wel. En het is ook tijd voor die verande-
het beeld van de huidige pensioengene- niet-geconcretiseerde gevoel van zeker- ring. Tijd om de deelnemer op een andere
ratie, die ontegenzeglijk een bepaalde heid over het pensioen echter beslist manier bewust te maken van het feit dat
welstand uitstraalt. Veelal rond 60 - 62 geen geweld te worden aangedaan. Het een goed pensioen (al lang) niet meer
jaar gestopt met werken, vitaal en actief, gevoel van zekerheid over pensioen is vanzelfsprekend is. En dat hij nadrukkelijk
bezig met leuke dingen en inkomenstech- vergelijkbaar met het (al dan niet terech- zelf mede verantwoordelijk is voor een on-
nisch niet ontevreden. Blijkbaar gaat het te) gevoel van zekerheid over de sociale bezorgde oude dag.
dus niet zo zeer om het pensioen, maar voorzieningen, over het zorgstelsel, over Dat bereiken we niet door risico’s te
om het ‘pensioneren’. de kwaliteit van onze welvaartstaat. Dat gaan expliciteren en daarmee uit te vergro-
Uit diverse onderzoeken blijkt dat werk- gevoel van zekerheid is vooral gebaseerd ten. Integendeel. Daarmee trekken we die
nemers tot op late leeftijd nog geen idee op vertrouwen in het systeem, in de de- risico’s niet alleen uit hun verband, maar
hebben van de hoogte van hun pensioen en mocratische besturing van het land en in maken we ze ook volkomen ongrijpbaar
de AOW, maar ook niet van wat zij straks de economie. voor de deelnemer. Het voortdurend ter
denken aan inkomen nodig te hebben. De De onzekerheid over pensioen wijkt discussie stellen van transparante voor-
vermeende zekerheid over pensioen is dus daarmee in wezen niet af van tal van andere lichting over de risico’s, betekent boven-
bij veel deelnemers eerder een gevoelsma- onzekerheden die sociaal-maatschappelijk dien het voortdurend indienen van moties
tige borg onder plezierig kunnen pensione- al lang geaccepteerd zijn. Meer openheid van wantrouwen naar de sociale partners.
ren dan een zekerheid gebaseerd op een over die onzekerheid is wel nodig. Ook daarmee wordt niet bereikt dat de
onderbouwde financiële planning. De Nederlandse consument leeft in een deelnemer straks op een gezonde manier
In wezen komt er geen andere onze- complex geheel van zekerheden, schijn- met de risico’s van zijn pensioen zal om-
kerheid over pensioen dan die er nu al is. zekerheden en onzekerheden. Ook dat is gaan, maar wordt structureel het vertrou-
Dat geldt niet alleen voor wat betreft de sociaal-maatschappelijk geaccepteerd. wen in het stelsel en in alle daarbij betrok-
hierboven genoemde factoren, maar ook En iedereen gaat daarmee om vanuit zijn ken partijen ondermijnd.
wat betreft de impact van het meedeinen eigen perceptie en vermogen. Van de on- Uiteraard moeten we binnen een realis-
van de pensioenopbouw en -uitkomst zekerheid over het op tijd rijden van het tische zekerheids- en risicobeleving zorgen
met de economie. Door de spelregels openbaar vervoer tot de onzekerheid over voor een gezond risicobewustzijn bij de deel-
rond dekkingsgraden en boekhoudregels het voortbestaan van je baan. Van de on- nemer. Maar de eerste stappen die daarvoor
is de afgelopen tijd al duidelijk gebleken zekerheid over de ontwikkeling van de nodig zijn, zijn (herstel van) vertrouwen in
dat de pensioenopbouw en -uitkomst ook huizenprijzen tot de onzekerheid over de ons pensioenstelsel, in de partijen die zich
nu al afhankelijk zijn van de economische veiligheid op straat. En zelfs voor risico’s daarmee bezig houden en in de eigen ver-
ontwikkelingen. die de consument niet accepteert en wil antwoordelijkheid van de deelnemer voor zijn
Het ontbreekt tot nu toe alleen aan afdekken door middel van bijvoorbeeld een eigen financiële toekomst. Het lijkt simpel,
duidelijkheid (zekerheid) over die ‘onzeker- verzekering, zien we vaak dat uiteindelijk maar dat is nog een hele kluif.
heid’. Misschien is dat wel de enige echte het gevoel van zekerheid belangrijker is dan
zekerheid die we de deelnemer kunnen de werkelijke zekerheid. Denk bijvoorbeeld Jac Baas is partner bij Kool Baas & De
bieden: Pensioen bouw je op als je werkt. aan de consument die ondanks de door Quelerij, communicatie en marketing.
En hoeveel pensioen je opbouwt is dus hem afgesloten drie elkaar overlappende
IPN april | mei 2011 27