Bản chất Hợp tác xã

1. 1
BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƯ
VỤ HỢP TÁC XÃ
b¶n chÊt Hîp t¸c x·
THỰC TIỄN VIỆT NAM, KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ KHẢ NĂNG VẬN
DUNG Ở VIỆT NAM
Hμ néi, th¸ng 2 n¨m 2007

2. 2
MỤC LỤC
Trang
Lêi nãi ®Çu
PhÇn thø nhÊt: t− t−ëng hîp t¸c x∙ vμ Mét sè kinh
nghiÖm quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn hîp t¸c x∙
I‐ "Hîp t¸c"‐ tinh thÇn chñ ®¹o cña hîp t¸c x∙ xuÊt hiÖn cïng x∙
héi loµi ng−êi
II‐ Nh÷ng nhµ s¸ng lËp næi bËt vÒ t− t−ëng hîp t¸c x∙ vµ tæ chøc
hîp t¸c x∙
1‐ T− t−ëng hîp t¸c x· ë Anh
2‐ T− t−ëng hîp t¸c x· ë Ph¸p
3‐ T− t−ëng hîp t¸c x· ë §øc
4‐ Quan ®iÓm M¸c‐ Lª nin vÒ hîp t¸c x·
5‐ T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ hîp t¸c x·
III‐ Liªn minh hîp t¸c x∙ quèc tÕ
IV‐ B¶n chÊt hîp t¸c x∙ vµ gi¸ trÞ, nguyªn t¾c hîp t¸c x∙
1‐ B¶n chÊt hîp t¸c x·
2‐ Nguyªn t¾c hîp t¸c x·
3‐ Gi¸ trÞ hîp t¸c x·
V‐ Vai trß hîp t¸c x∙ trong thÕ kû 21‐ thêi ®¹i toµn cÇu ho¸ vµ héi
nhËp quèc tÕ
1‐ Vai trß hîp t¸c x· trong ph¸t triÓn
2‐ Nh÷ng th¸ch thøc toµn cÇu vµ triÓn väng ph¸t triÓn hîp t¸c x·
PHẦN THỨ HAI‐ ĐÁNH GIÁ m« h×nh ph¸p lý hîp t¸c x∙
I‐ M« h×nh hîp t¸c x∙ thêi kú kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung quan liªu bao cÊp
II‐ M« h×nh hîp t¸c x∙ theo LuËt Hîp t¸c x∙ n¨m 1996
vμ LuËt Hîp t¸c x∙ n¨m 2003
III‐ M« h×nh tæ hîp t¸c theo Bé luËt d©n sù
IV‐ M« h×nh ph¸p lý liªn hiÖp hîp t¸c x∙ theo LuËt
Hîp t¸c x∙ n¨m 1996 vμ LuËt Hîp t¸c x∙ n¨m 2003
1‐ Theo LuËt Hîp t¸c x· n¨m 1996
2‐ Theo LuËt Hîp t¸c x· n¨m 2003
V‐ M« h×nh hîp t¸c x∙ theo tiªu chuÈn quèc tÕ
1‐ M« h×nh hîp t¸c x· cÊp c¬ së
2‐ M« h×nh hîp t¸c x· cÊp trªn c¬ së: Liªn ®oµn kinh tÕ‐ tæ chøc hîp t¸c
kinh tÕ cña c¸c hîp t¸c x·
VI‐ So s¸nh m« h×nh ph¸p lý HỢP TÁC Xà vμ ®¸nh gi¸
chung
1‐ So s¸nh c¸c m« h×nh ph¸p lý hîp t¸c x· vµ doanh nghiÖp
2‐ §¸nh gi¸ chung vÒ m« h×nh hîp t¸c x·

3. 3
VII‐ Doanh nghiÖp do hîp t¸c x∙ së h÷u ®−îc thμnh
lËp vμ ho¹t ®éng theo LuËt Doanh nghiÖp
VIII‐ HiÖp héi cña hîp t¸c x∙
PhÇn thø BA: t−¬ng lai cña hîp t¸c x∙
I‐ Môc tiªu ph¸t triÓn hîp t¸c x∙
II‐ Quan ®iÓm tiÕp cËn vÒ ph¸t triÓn hîp t¸c x∙
III‐ Vai trß vµ vÞ trÝ ngµy cµng t¨ng lªn cña hîp t¸c x∙
IV‐ §Þnh h−íng ph¸t triÓn hîp t¸c x∙
1‐ §Þnh h−íng chung
2‐ §Þnh h−íng m« h×nh hîp t¸c x· trªn c¬ së nhËn thøc ®óng vµ thèng
nhÊt vÒ b¶n chÊt hîp t¸c x·:
2.1‐ M« h×nh hîp t¸c x· cÊp c¬ së
2.2‐ M« h×nh hîp t¸c x· cÊp trªn c¬ së: Liªn ®oµn kinh tÕ‐ tæ chøc liªn kÕt
kinh tÕ cña hîp t¸c x·
2.3‐ HiÖp héi cña hîp t¸c x·
2.4‐ Doanh nghiÖp do hîp t¸c x· së h÷u ®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo
LuËt Doanh nghiÖp
2.5‐ §Þnh h−íng ph¸t triÓn c¸c liªn ®oµn kinh tÕ
2.5.1‐ Liªn ®oµn kinh tÕ cña c¸c hîp t¸c x· n«ng nghiÖp
2.5.2‐ Liªn ®oµn kinh tÕ cña c¸c hîp t¸c x· phi n«ng nghiÖp
V‐ §Þnh h−íng ph¸t triÓn theo ngµnh, lÜnh vùc
VI‐ C¸c gi¶i ph¸p lín ph¸t triÓn hîp t¸c x∙
Lêi KÕt
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

4. 4
LỜI NÓI ĐẦU
Cïng víi qu¸ tr×nh §æi míi kinh tÕ, chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ haäch ho¸
quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, khu vùc
kinh tÕ tËp thÓ n−íc ta ®· tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm, mµ næi bËt lªn lµ sù kÕt thóc
dÇn dÇn m« h×nh hîp t¸c x· kiÓu cò vµ sù ph¸t triÓn tõng b−íc m« h×nh hîp t¸c x·
kiÓu míi.
M« h×nh hîp t¸c x· kiÓu cò đi đến tan rã lµ ®−¬ng nhiªn, bëi kh«ng ph¶i chØ
ë mÆt h×nh thøc chóng ®−îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng theo c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh,
sù tham gia kh«ng tù nguyÖn cña x· viªn, sù ¸p ®Æt gãp tµi s¶n vµ vèn s¶n xuÊt cña
c¸ nh©n x· viªn vµo tµi s¶n tËp thÓ, mµ cßn ë mÆt b¶n chÊt: ho¹t ®éng kinh tÕ c¸ thÓ
cña x· viªn trªn c¬ së së h÷u c¸ thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, lîi Ých vµ ®éng lùc kinh tÕ
cña x· viªn bÞ xo¸ bá, dÉn ®Õn tæ chøc hîp t¸c x· kiÓu cò kh«ng cã søc sèng.
Thùc tÕ hiÓn nhiªn vµ bµi häc rót ra ®ã ®−a ®Õn kÕt luËn: døt kho¸t kh«ng thÓ
¸p dông m« h×nh hîp t¸c x· kiÓu cò. Nh−ng tæ chøc g× sÏ thay thÕ cho hîp t¸c x·
kiÓu cò? Tõ thÊt b¹i cña m« h×nh hîp t¸c x· kiÓu cò dÔ dÉn ®Õn hai th¸i cùc t− duy:
mét lµ, thùc hiÖn „chñ nghÜa ®Ó mÆc” cho c¸c hé n«ng d©n, c¸c h« kinh doanh c¸
thÓ, tiÓu chñ, doanh nghiÖp nhá, sau khi ®· ®−îc trao quyÒn së h÷u vµ söa dông tµi
s¶n, nhÊt lµ t− liªu s¶n xuÊt vµ quyÒn tù do kinh doanh, ®Ó c¸c chñ thÓ tù lo, tù
„b¬i” trong m«i tr−êng kinh tÕ thÞ tr−êng c¹nh tranh ngµy cµng kh¾c nghiÖt; hai lµ,
cho r»ng chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng chØ cÇn m« h×nh doanh nghiÖp( lo¹i h×nh
doanh nghiÖp ®èi vèn) lµ ®ñ, kh«ng cÇn ®Õn tæ chøc hîp t¸c x· n÷a, hoÆc cho r»ng
hîp t¸c x· b¶n chÊt lµ mét doanh nghiÖp ®èi vèn vµ „ghÐp” thªm cho nã mét sè tõ
ng÷ míi nµo ®ã.
Sù thÊt b¹i cña hîp t¸c x· kiÓu cò kh«ng cã nghÜa lµ sù thÊt b¹i cña t− t−ëng
hîp t¸c x· vµ phong trµo hîp t¸c x· trªn thÕ giíi ®· ®−îc kiÓm nghiÖm vµ lín m¹nh
trong gÇn 200 n¨m qua. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi cho
thÊy, m« h×nh hîp t¸c x· (tuy nhiªn víi b¶n chÊt vµ tiªu chuÈn kh¸c h¼n m« h×nh
hîp t¸c x· kiÓu cò ë n−íc ta tr−íc ®©y vµ kh¸c h¼n víi m« h×nh doanh nghiÖp) lu«n
cÇn thiÕt; nã kh«ng thay thÕ m« h×nh hé kinh tÕ c¸ thÓ, t− nh©n, doanh nghiÖp, tr¸i
l¹i võa lµ mét thÓ chÕ bæ sung võa lµ mét thÓ chÕ cïng c¹nh tranh víi doanh nghiÖp
trªn thÞ tr−êng.
Mét x· héi ph¸t triÓn lµnh m¹nh cÇn nhiÒu yÕu tè, trong ®ã cã mét yÕu tè
®Æc biÖt quan träng lµ c¸c c¸ nh©n trong x· héi, gia ®×nh cÇn ®−îc tæ chøc trong c¸c
tæ chøc x· héi d©n sù mang tÝnh tù qu¶n, tù gióp ®ì nhau, tù gi¶i quyÕt c¸c m©u
thuÉn vµ xung ®ét néi bé, cïng c¶i thiÖn mäi mÆt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña
tõng thµnh viªn nãi riªng vµ cña c¶ céng ®ång nãi chung. Mét trong nh÷ng tæ chøc
x· héi d©n sù quan träng nhÊt lµ tæ chøc hîp t¸c x·. B¶n th©n c¬ chÕ kinh tÕ thÞ
tr−êng kh«ng ph¶i lµ c¸i cè ®Þnh, hoµn thiÖn, bÊt biÕn, mµ ®· ®ang vµ sÏ tiÕp tôc
thay ®æi theo h−íng ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.
VËy hîp t¸c x· (kiÓu míi) ®ang tån t¹i cã ý nghÜa phæ biÕn trªn thÕ giíi lµ
g×? §Æc tr−ng vµ b¶n chÊt cña nã biÓu hiÖn nh− thÕ nµo? §©u lµ lîi thÕ vµ lîi Ých
mµ nã ®−a l¹i cho c¸c thµnh viªn cña m×nh? Nh÷ng c©u hái nµy lµ ®Æc biÖt quan
träng ®èi víi viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn vµ t−¬ng lai cña kinh tÕ tËp thÓ nãi
chung vµ cña hîp t¸c x· nãi riªng ë n−íc ta. Nãi c¸ch kh¸c, c¸c tæ chøc kinh tÕ tËp
thÓ víi nßng cèt lµ hîp t¸c x· cã ph¸t triÓn v÷ng ch¾c, ®ãng vai trß ®Ých thùc quan

5. 5
träng toµn diÖn vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸‐ x· héi hay kh«ng ®ßi hái
ph¶i tr¶ lêi râ rµng c¸c c©u hái ®¬n gi¶n ®· nªu ë trªn.
§Õn gi÷a n¨m 2008, −íc tÝnh kinh tÕ tËp thÓ bao gåm 17.977 hîp t¸c x·, liªn
hiÖp hîp t¸c xx( trong ®ã cã 15.930 ®ang ho¹t ®éng vµ 2047 kh«ng ho¹t ®éng, 24
liªn hiÖp hîp t¸c x·), vµ trªn 350 ngh×n tæ hîp t¸c (15% ‐20% trong sè ®ã ®−îc
UBND cÊp x· chøng thùc). Kinh tÕ tËp thÓ tiÕp tôc ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc ®a
d¹ng. Khu vùc hîp t¸c x· cã vai trß quan träng toµn diÖn c¶ vÒ kinh tÕ, x· héi vµ
v¨n ho¸ nh−: thu hót phÇn lín lao ®éng x· héi; ch−a tÝnh ®ãng gãp cña kinh tÕ x·
viªn, khu vùc hîp t¸c x· trong h¬n 10 n¨m qua ®· ®ãng gãp gÇn 8% vµo tæng s¶n
phÈm quèc néi; hç trî tÝch cùc cho kinh tÕ hé ph¸t triÓn; t¨ng thu nhËp cho x· viªn
vµ ng−êi lao ®éng; gãp phÇn æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ‐ x· héi.
Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ b−íc ®Çu, khu vùc hîp t¸c x· cßn trong t×nh tr¹ng
yÕu kÐm kÐo dµi thÓ hiÖn qua mét sè mét sè tån t¹i c¬ b¶n sau: Quy m« nhá, vèn Ýt,
c¬ së vËt chÊt nghÌo nµn, l¹c hËu; tr×nh ®é ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, ®iÒu hµnh hîp
t¸c x· cßn thÊp; hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt‐ kinh doanh cßn thÊp; hiÖu qu¶ dÞch
vô cung øng cho x· viªn, kinh tÕ x· viªn ch−a cao; hîp t¸c x· ch−a thùc sù hÊp dÉn
®èi víi c¸ nh©n, hé gia ®×nh, ph¸p nh©n tham gia; v.v. XÐt vÒ mÆt b¶n chÊt, hîp t¸c
x· ë n−íc ta mét mÆt ch−a tho¸t h¼n ra khái m« h×nh cò; mÆt kh¸c cã biÓu hiÖn
nhÇm lÉn víi m« h×nh doanh nghiÖp theo LuËt doanh nghiÖp. Mét sù mËp mê vÒ
b¶n chÊt nh− vËy lµm sao cã thÓ hÊp dÉn cao ng−êi d©n tham gia hîp t¸c x·.
Nh−ng, cã mét ®iÓm s¸ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ mÊy n¨m gÇn ®©y
lµ sù bïng næ cña h×nh thøc tæ hîp t¸c, trong ®ã cã tíi kho¶ng 20% ®−îc Uû ban
nh©n d©n ph−êng, x· chøng thùc, cã quy m« kh¸ lín vÒ sè l−îng thµnh viªn tham
gia vµ vèn gãp, quy m« s¶n xuÊt, kinh doanh. XÐt vÒ b¶n chÊt, tæ hîp t¸c x· hîp t¸c
x· víi h¹t nh©t t− t−ëng „tinh thÇn hîp t¸c”, tù gióp ®ì lÉn nhau xuÊt hiÖn ë tÊt c¶
mäi miÒn cña ®Êt n−íc, tõ miÒn nói ®Õn ®ång b»ng, tõ miÒn B¾c ®Õn miÒn Nam, tõ
vïng giµu ®Õn vïng nghÌo. Nhu cÇu c¶i thiÖn ®êi sèng céng víi søc Ðp c¹nh tranh
thÞ tr−êng ngµy cµng t¨ng lªn ®−a ng−êi d©n tù nhiªn hîp t¸c gióp nhau th«ng qua
tæ chøc mµ hä tù lËp ra mµ vÉn duy tr× ®−îc ho¹t ®éng kinh tÕ c¸ thÓ, t− nh©n cña
m×nh.
Nh− vËy, hîp t¸c x·, tæ hîp t¸c gióp thµnh viªn hîp t¸c, gióp ®ì lÉn nhau
ph¸t triÓn mµ vÉn gi÷ ®−îc c¸i „riªng” cña m×nh‐ ®ã chÝnh lµ mét ®Æc tr−ng b¶n
chÊt míi cña hîp t¸c x· kiÓu míi.
§Ó ph©n tÝch râ nguyªn nh©n vµ gi¶i quyÕt c¬ b¶n nguyªn nh©n lµm cho kinh
tÕ tËp thÓ cña n−íc ta ch−a m¹nh, tõ ®ã ®Ò ra gi¶i ph¸p ®óng ®¾n ®¶m b¶o cho sù
ph¸t triÓn æn ®Þnh, v÷ng ch¾c hîp t¸c x·, cÇn ph¶i cã c¸ch tiÕp cËn mang tÝnh chiÕn
l−îc ®èi víi ph¸t triÓn hîp t¸c x· víi tÇm nh×n l©u dµi víi h¹t nh©n lµ lµm râ b¶n
chÊt m« h×nh hîp t¸c x· kiÓu míi.
NghÞ quyÕt sè 13, Héi nghÞ lÇn thø 5 Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng‐
Kho¸ IX ®· x¸c ®Þnh môc tiªu vµ chñ tr−¬ng lín ph¸t triÓn kinh tÕ tËp thÓ trong
nh÷ng n¨m tíi.
Nghiªn cøu lµm râ c¸c vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ kinh tÕ tËp thÓ, hîp t¸c
x·, do vËy lµ rÊt cÇn thiÕt, gãp phÇn thÓ chÕ ho¸ mét c¸ch hiÖu qu¶ c¸c chñ tr−¬ng
lín cña §¶ng vµ x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc hç trî ph¸t triÓn kinh tÕ tËp
thÓ mét c¸ch ®óng ®¾n.
Tµi liÖu nghiªn cøu nµy lµ mét sù ®ãng gãp khiªm tèn vµo sù nghiÖp ph¸t
triÓn kinh tÕ tËp thÓ cã ý nghÜa chiÕn l−îc to lín cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta, gãp

6. 6
phÇn lµm cho hîp t¸c x· thùc sù lµ tæ chøc kinh tÕ cña d©n, cã lîi thÕ riªng kh¸c
biÖt víi c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ kh¸c, mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho x· viªn,
do x· viªn tù thµnh lËp, tù qu¶n lý. Tõ ®ã, hîp t¸c x· ®ãng gãp thËt sù tÝch cùc vµ
hiÖu qu¶ cho ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta,
gãp phÇn ®Èy nhanh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, gãp phÇn
n©ng cao søc c¹nh tranh cña ho¹t ®éng kinh tÕ x· viªn, nhÊt lµ trong bèi c¶nh toµn
cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, phÊn ®Êu ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu t−¬ng tù
nh− thµnh tùu ph¸t triÓn rÊt ®¸ng kh©m phôc ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Thùc ra, tµi liÖu nµy kh«ng cã ph¸t hiÖn g× míi mÎ, nã chØ lµ sù tæng hîp,
biÓu thÞ c¸c vÊn ®Ò t− t−ëng hîp t¸c x· vµ b¶n chÊt hîp t¸c x· mang tÝnh phæ biÕn
trªn thÕ giíi d−íi d¹ng dÔ hiÓu, mang tÝnh hÖ thèng, so s¸nh ®èi chiÕu víi thùc tiÔn
ph¸t triÓn hîp t¸c x· vµ m« h×nh ph¸p lý hîp t¸c x· ë n−íc ta, tõ ®ã ®−a ra mét sè
kiÕn nghÞ víi kú väng gãp phÇn ®i ®Õn nhËn thøc chung, thèng nhÊt vµ ®óng vÒ b¶n
chÊt vµ m« h×nh hîp t¸c x· ë n−íc ta.

7. 7
PHẦN THỨ NHẤT: TƯ TƯỞNG HỢP TÁC XÃ VÀ MỘT SỐ KINH
NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ PHÁT TRIỂN HỢP TÁC XÃ
Ph¸t triÓn hîp t¸c x· ë n−íc ta ®ßi hái tiÕp thu lý luËn chung cña céng ®ång
thÕ giíi vÒ hîp t¸c x· vµ kinh nghiÖm quèc tÕ rÊt phong phó vÒ hîp t¸c x· kÕt hîp
víi vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ n−íc ta. Nãi c¸ch
kh¸c, ph¸t triÓn hîp t¸c x· ph¶i tiÕp thu tinh hoa thêi ®¹i g¾n víi ®Æc thï d©n téc.
CÇn tr¸nh 3 khuynh h−íng dÔ dÉn ®Õn thÊt b¹i khi häc tËp kinh nghiÖm cña n−íc
ngoµi: dËp khu«n m¸y mãc; cè ®i t×m c¸i kh¸c víi thÕ giíi coi ®ã nh− mét thø s¸ng
t¹o, nh−ng trªn thùc tÕ lµ duy ý chÝ, thiÕu c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn, dÔ dÉn ®Õn
¸p ®Æt; ®ång thêi cÇn tr¸nh nghiªn cøu, häc tËp lý luËn vµ kinh nghiÖm quèc tÕ mét
c¸ch s¬ l−îc, ®¹i kh¸i, h×nh thøc.
C¬ së lý luËn cña ph¸t triÓn hîp t¸c x· chÝnh lµ t− t−ëng hîp t¸c x· ®· ®−îc
h×nh thµnh song song víi qu¸ tr×nh thùc tiÔn ph¸t triÓn hîp t¸c x· gÇn 200 n¨m qua
trªn thÕ giíi.
Hîp t¸c x· ®·, ®ang vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ
giíi, nhÊt lµ ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. C¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn lµ
c¸i n«i ra ®êi vµ ph¸t triÓn hîp t¸c x· tõ gÇn 200 n¨m nay.
VÒ mÆt kinh tÕ, trong qu¸ tr×nh lÞnh sö ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c x· ®· ph¸t
triÓn ®a d¹ng c¶ vÒ néi dung, h×nh thøc vµ ngµnh, nghÒ ho¹t ®éng, lµ thÓ chÕ tËp
hîp nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, t¹o thµnh søc m¹nh ®¶m b¶o cho nh÷ng ng−êi s¶n
xuÊt nhá cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong m«i tr−êng c¹nh tranh thÞ tr−êng, nhÊt lµ
khi bÞ c¸c doanh nghiÖp lín chÌn Ðp; thùc hiÖn tèt c¸c chøc n¨ng võa gióp ®ì c¸c
thµnh viªn ph¸t triÓn kinh tÕ, c¶i thiÖn ®êi sèng, võa tæ chøc thùc hiÖn s¶n xuÊt kinh
doanh chung ®¸p øng nhu cÇu x· héi.
VÒ mÆt chÝnh trÞ‐ t− t−ëng, hîp t¸c x· lµ trµo l−u x· héi chèng l¹i thèng trÞ
cña t− b¶n, ®Ò cao gi¸ trÞ con ng−êi vµo thêi kú ®Çu cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp vµ
®−îc tiÕp tôc duy tr×, ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy nay.
VÒ mÆt v¨n ho¸‐ x· héi, hîp t¸c x· lµ tæ chøc gióp c¸c c¸ nh©n hîp t¸c, gióp
®ì lÉn nhau trong lao ®éng vµ ®êi sèng, ph¸t huy ho¹t ®éng céng ®ång, ®Ò cao tinh
thÇn t−¬ng trî, ®oµn kÕt vµ ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc trong céng ®ång.
T¹i nhiÒu n−íc, hîp t¸c x· cã quy m« rÊt lín, ho¹t ®éng kh«ng chØ trong
ph¹m vi mét quèc gia mµ c¶ trªn ph¹m vi liªn quèc gia, thËm chÝ ph¹m vi toµn cÇu.
Sù ph¸t triÓn hîp t¸c x· ë c¸c quèc gia ®· trë thµnh phong trµo m¹nh mÏ cã
quy m« toµn thÕ giíi. Liªn minh hîp t¸c x· quèc tÕ ra ®êi tõ rÊt sím, n¨m 1895 lµ
HiÖp héi cña c¸c hîp t¸c x·, c¸c liªn minh hîp t¸c x· ngµnh, nghÒ kh¸c nhau cã
ph¹m vi toµn cÇu, ho¹t ®éng liªn tôc cho ®Õn ngµy nay, cã nhiÒu chi nh¸nh trªn thÕ
giíi, lµ mét thµnh viªn cã tiÕng nãi quan träng cña Liªn hîp quèc.

8. 8
Kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ ph¸t triÓn hîp t¸c x· rÊt phong phó vµ ®a d¹ng.
TÊt c¶ c¸c n−íc, kÓ c¶ Hoa Kú, NhËt B¶n, Anh, §øc, ®Òu kh«ng coi nhÑ vai
trß vµ vÞ trÝ cña hîp t¸c x· trong ph¸t triÓn kinh tÕ‐ x· héi. Hîp t¸c x· lµ thÓ chÕ
kh«ng thÓ thiÕu ®−îc ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc hµi hoµ vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt kinh tÕ, chÝnh
trÞ, x· héi, v¨n ho¸, lµ tÊt yÕu ®èi víi viÖc thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ hé gia ®×nh,
kinh tÕ t− nh©n, c¸ thÓ, ®¸p øng c¸c nhu cÇu phong phó cña ®êi sèng céng ®ång
theo c¸c nguyªn t¾c hîp t¸c x·.
Nhµ n−íc ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ph¸t triÓn hîp t¸c x· th«ng qua
t¹o khung khæ ph¸p luËt, ban hµnh chÝnh s¸ch hç trî hîp t¸c x·, ®¶m b¶o hîp t¸c
x· thùc hiÖn ®−îc tèt c¸c môc tiªu kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi quan träng cña m×nh.
C¸c chÝnh s¸ch hç trî cña Nhµ n−íc kh«ng mang tÝnh bao cÊp, mµ chØ mang tÝnh
“bµ ®ì”, t¹o ®µ cho hîp t¸c x· tù ph¸t triÓn. Nhµ n−íc kh«ng can thiÖp vµo c«ng
viÖc cña hîp t¸c x·. Tuy nhiªn, còng cã n−íc nh− Hµ Lan, §an M¹ch, Nhµ n−íc
kh«ng ban hµnh LuËt Hîp t¸c x·, mµ chØ ñng hé vÒ mÆt tinh thÇn nh−ng phong trµo
hîp t¸c x· ph¸t triÓn rÊt m¹nh vµ rÊt sím. XÐt cho cïng hîp t¸c x· ph¸t triÓn tr−íc
hÕt nhê vµo tinh thÇn “hîp t¸c” vµ ®éng c¬ lîi Ých cña x· viªn.
Hîp t¸c x· thùc sù lµ mét tæ chøc tù nguyÖn cña x· viªn, dùa trªn nÒn t¶ng
x· viªn, kinh tÕ x· viªn, mét mÆt khuyÕn khÝch hîp t¸c gi÷a x· viªn theo tinh thÇn
®oµn kÕt, t−¬ng trî lÉn nhau cïng ph¸t triÓn, mÆt kh¸c t«n träng c¸ nh©n x· viªn,
ph¸t huy cao vai trß c¸ nh©n cña x· viªn, kinh tÕ x· viªn hîp t¸c x·.
NhiÒu nghiªn cøu gÇn ®©y cña thÕ giíi vÒ hîp t¸c x· vµ thùc tiÔn ph¸t triÓn
cña khu vùc hîp t¸c x· trªn thÕ giíi cho thÊy khu vùc hîp t¸c x· trong thÕ kû 21 vµ
trong thêi ®¹i toµn cÇu ho¸ kh«ng nh÷ng kh«ng gi¶m ®i, ng−îc l¹i cßn t¨ng lªn.
Khu vùc hîp t¸c x· mét mÆt cÇn ph¶i tù thay ®æi thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi, mÆt
kh¸c cÇn ®¶m nhËn thªm c¸c chøc n¨ng míi trong mét nÒn kinh tÕ vµ mét x· héi
®−îc toµn cÇu ho¸ kh«ng chØ cã c¬ héi mµ cßn cã nhiÒu th¸ch thøc míi, to lín,
nhÊt lµ vÒ mÆt x· héi vµ m«i tr−êng.
I‐ “Hîp t¸c”‐ tinh thÇn chñ ®¹o cña hîp t¸c x∙ xuÊt
hiÖn cïng x∙ héi loμi ng−êi
X· héi loµi ng−êi ngay tõ khi xuÊt hiÖn ®· cã sù hîp t¸c. Trong thêi kú ®Çu
s¬ khai, khi x· héi ch−a cã sù ph©n c«ng lao ®éng, con ng−êi cßn sèng bÇy ®µn,
hîp t¸c tån t¹i nh− mét lÏ tù nhiªn ®Ó gióp con ng−êi chèng tr¶ l¹i thiÖn nhiªn kh¾c
nghiÖt: cïng ho¹t ®éng kinh tÕ, cïng chia sÎ kÕt qu¶ lao ®éng, cïng nhau gi¶i quyÕt
mäi vÊn ®Ò cña céng ®ång. Hîp t¸c nh− mét ph¹m trï tù nhiªn, chØ b¶n n¨ng tù
nhiªn, nhu cÇu tù nhiªn cho sinh tån cña con ng−êi.
Khi x· héi loµi ng−êi ph¸t triÓn sang giai ®o¹n míi khi lao ®éng ®· ®−îc
ph©n c«ng s©u s¾c h¬n, hîp t¸c gi÷a con ng−êi còng ®−îc ph¸t triÓn song song víi
sù ph©n c«ng lao ®éng. Bªn c¹nh sù hîp t¸c mang tÝnh bÇy ®µn trong céng ®ång,

9. 9
c¸c h×nh thøc hîp t¸c míi xuÊt hiÖn: hîp t¸c gi÷a c¸c lao ®éng ®· chuyªn chuyªn
m«n ho¸ ®Ó trao ®æi s¶n phÈm gióp cho sù sinh tån cña con ng−êi, hîp t¸c gi÷a c¸c
gia ®×nh khi ®· xuÊt hiÖn gia ®×nh, hîp t¸c gi÷a c¸c céng ®ång ng−êi nhá h¬n trong
céng ®ång lín vµ hîp t¸c gi÷a c¸c céng ®ång ng−êi kh¸c nhau, gi÷a c¸c téc ng−êi.
B−íc ®Çu, hîp t¸c ®· chøng tá ngµy cµng râ rµng h¬n tÝnh hiÖu qu¶ cña nã trong
viÖc gióp con ng−êi n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ, sinh ho¹t ®êi sèng c¸
nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn x· héi loµi ng−êi xÐt vÒ
mÆt tæ chøc céng ®ång. Hîp t¸c ®· dÇn næi lªn mét c¸ch cã ý thøc h¬n, cã kÕ
ho¹ch h¬n trong cuéc sèng cña con ng−êi.
Khi x· héi loµi ng−êi cã sù ph©n ho¸ giai cÊp, kinh tÕ thÞ tr−êng xuÊt hiÖn,
xuÊt hiÖn “c¹nh tranh” cïng víi nã lµ hîp t¸c còng ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é cao
h¬n, s©u réng h¬n, dÇn hiÓn hiÖn ra nh− lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt. Hîp t¸c
ngµy cµng phong phó trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi: s¶n xuÊt, sinh ho¹t, v¨n
ho¸, gi¸o dôc, t«n gi¸o, chÝnh trÞ, v.v. Sù hîp t¸c mang tÝnh t¹m thêi, nÆng vÒ vËt
chÊt, chØ trong céng ®ång nhá, ph¹m vi hÑp, theo thãi quen, ®¬n môc ®Ých, quan hÖ
thuÇn mang tÝnh b×nh ®¼ng sang hîp t¸c mang tÝnh l©u dµi, c¶ vÒ lîi Ých tinh thÇn,
t− t−ëng, ph¹m vi réng, theo hîp ®ång vµ khÕ −íc x· héi mang tÝnh bÒn v÷ng, ®a
môc ®Ých vµ nhiÒu chiÒu. Hîp t¸c ®· trë thµnh ý thøc x· héi cho sù tiÕn bé cña loµi
ng−êi.
Ngay thÕ kû 16, 17 ®Õn cuèi thÕ kû 18, ®Çu thÕ kû 19, giai ®o¹n tr−íc khi
chñ nghÜa t− b¶n h×nh thµnh, kinh tÕ thÞ tr−êng ph¸t triÓn, nh÷ng h×nh thøc ®Çu tiªn
cßn rÊt ®¬n gi¶n cña hîp t¸c x· ®· ®−îc h×nh thµnh dùa trªn c¬ së c¸c häc thuyÕt vµ
c¸c h×nh thøc tæ chøc cô thÓ, tr−íc hÕt ë Ch©u ©u, nh− c¸c nhãm/ tæ chøc tù trî
gióp (c«ng ty b¶o hiÓm t−¬ng hç ho¶ ho¹n ®−îc thµnh lËp ë London vµ Pari vµo
n¨m 1530; tæ chøc s¶n xuÊt víi së h÷u chung ®Êt ®ai cña n«ng d©n nghÌo do G.
Winstanley s¸ng lËp vµo n¨m 1649; tæ chøc “lµng hîp t¸c” theo ph−¬ng ch©m
“ph−¬ng ph¸p lµm cho d©n nghÌo h¹nh phóc” do P.C. Plockhoy s¸ng lËp vµo n¨m
1659 ë Anh vµ hîp t¸c x· ë New Amsterdam còng do «ng sang lËp ë Mü vµo n¨m
1663; ®Ò ¸n “ X©y dùng s¶n xuÊt” cho c¸c lao ®éng vµ gia ®×nh do Beller ®Ò x−íng
ë Anh vµo n¨m 1695; tæ chøc Amicable Contributionship t¹i Anh vµo n¨m 1696,
HiÖp héi gióp ®ì lÉn nhau hay HiÖp héi trî gióp lÉn nhau( Mutual Aid Societies‐
Friendship Societies) ®−îc nh©n d©n tù gi¸c thµnh lËp ë Anh nh»m gióp ®ì, trî
gióp tµi chÝnh ®èi víi thµnh viªn khi èm ®au, mÊt viÖc lµm hoÆc chÕt, hoÆc c¸c tæ
chøc cña ng−êi tiªu dïng, cña ho¹t ®éng c«ng nghiÖp còng ®−îc thµnh lËp ë Anh
vµo n¨m 1760.
Cïng víi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, bïng næ tr−íc hÕt ë Anh vµ sù h×nh thµnh,
ph¸t triÓn cña Chñ nghÜa t− b¶n, cña kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, hîp t¸c ®−îc thÓ
hiÖn mét c¸ch s©u s¾c d−íi h×nh thøc tæ chøc cô thÓ, ®−îc thÓ chÕ ho¸, ph¸p luËt
ho¸ chÆt chÏ: hîp t¸c x· ra ®êi. Tõ ý t−ëng kh«ng t−ëng mang tÝnh x· héi chñ

10. 10
nghÜa víi tæ chøc hîp t¸c x· cô thÓ mang tÝnh thùc nghiÖm nh−ng ®i ®Õn ph¸ s¶n
®Õn c¸c tæ chøc hîp t¸c x· mang tÝnh nguyªn thuû t¹i mét sè n−íc Ch©u ¢u nh− lµ
c¸i n«i cña hîp t¸c x·, hîp t¸c x· ®· nhanh chãng lan truyÒn bïng ph¸t tr−íc hÕt t¹i
Ch©u ©u, sau ®ã ®Õn B¾c Mü, Ch©u ¸, Ch©u Mü la tinh, v.v., trë thµnh mét phong
trµo quèc tÕ s©u réng trªn thÕ giíi. Phong trµo nµy ®−îc tËp hîp trong tæ chøc “Liªn
minh hîp t¸c x· quèc tÕ” (tªn tiÕng Anh lµ International Cooperative Alliance‐
ICA).
VÒ mÆt triÕt häc chÝnh trÞ, hîp t¸c x· lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña mét chÕ ®é d©n
chñ(hoÆc lµ chÕ ®é d©n chñ chÊp nhËn së h÷u t− nh©n vµ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa
d©n chñ tù do), theo ®ã quyÒn lùc chÝnh trÞ thuéc vÒ ®a sè nh©n d©n, khuyÕn khÝch
sù hîp t¸c c¸ nh©n c«ng d©n trong c¸c tæ chøc x· héi d©n sù ®Ó hîp t¸c tù gióp ®ì
lÉn nhau bªn c¹nh chÊp nhËn sù tån t¹i tuyÖt ®èi cña c¸ nh©n.
Tãm l¹i, trong tù nhiªn nãi chung vµ x· héi loµi ng−êi nãi riªng, sù c¹nh
tranh (theo nghÜa réng) tån t¹i vµ sù hîp t¸c (theo nghÜa réng) cïng tån t¹i nh− lµ
hai mÆt cña mét vÊn ®Ò, thèng nhÊt nhau vµ m©u thuÉn nhau trong mèi quan hÖ
biÖn chøng gãp phÇn thóc ®Èy x· héi loµi ng−êi ph¸t triÓn, g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh
t¸ch tõng c¸ thÓ trong céng ®ång ng−êi thµnh c¸ nh©n ®éc lËp t−¬ng ®èi víi céng
®ång, h×nh thµnh gia ®×nh, nhãm ng−êi trong céng ®ång víi nh÷ng môc ®Ých riªng,
tËp qu¸n riªng, víi sù h×nh thµnh cña c¸c ®« thÞ, cña c¸c quèc gia vµ víi sù ph©n
c«ng lao ®éng ngµy cµng s©u s¾c (so s¸nh H×nh 1).

11. 11
H×nh 1‐ Kh¸i l−îc lÞch sö vÒ ph¸t triÓn cña t− t−ëng “hîp t¸c” vµ “hîp t¸c x∙”
Tr×nh ®é
ph¸t triÓn
Hîp t¸c
x·‐Hîp t¸c
trë thµnh
v¨n ho¸
phæ biÕn,
lµ t−¬ng
lai cña x·
héi hiÖn
®¹i: x· héi
hîp t¸c
Hîp t¸c trë
thµnh t−
t−ëng, ®−îc
hiÖn thùc
ho¸ th«ng
qua tæ chøc
hîp t¸c x·
Hîp t¸c trë
thµnh mÆt
kia cña
c¹nh tranh
thÞ tr−êng
Hîp t¸c nh−
lµ mét nhu
cÇu cho c¶i
thiÖn lîi Ých
vËt chÊt,
tinh thÇn
Hîp t¸c
nh− lµ mét
b¶n n¨ng
sinh tån
cña con
ng−êi
tr−íc thiªn
nhiªn Thêi gian
II‐ Nh÷ng nhμ s¸ng lËp næi bËt vÒ t− t−ëng hîp t¸c
x∙ vμ tæ chøc hîp t¸c x∙
Nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi ®Õn mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh buéc
ph¶i h×nh thµnh t− t−ëng chØ ®¹o hµnh ®éng mang tÝnh tæ chøc cao vµ hiÖu qu¶ cña
con ng−êi. “Hîp t¸c” kh«ng cßn chØ lµ b¶n n¨ng cho sù sinh tån mµ dÇn trë thµnh ý

12. 12
thøc hÖ, t− t−ëng hÖ dÉn d¾t hµnh ®éng con ng−êi mét c¸ch cã môc ®Ých, gióp con
ng−êi gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn cña nhiÒu mèi quan hÖ c¬ b¶n, nhiÒu vÊn ®Ò quan
träng ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi. T− t−ëng hîp t¸c x·
g¾n liÒn víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, sù h×nh thµnh chñ nghÜa t− b¶n vµ kinh
tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i mµ Ch©u ©u, tr−íc hÕt lµ Anh, Ph¸p vµ §øc lµ c¸i n«i cña nã.
1‐ T− t−ëng hîp t¸c x∙ ë Anh
Robert Owen(1771‐ 1858)‐ cha ®Î cña t− t−ëng hîp t¸c x·, nhµ ho¹t ®éng
x· héi Anh, ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn khëi x−íng chñ nghÜa x·
héi kh«ng t−ëng vµ chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi, cã vai trß tÝch cùc trong viÖc hµnh
thµnh luËt ph¸p vÒ lao ®éng.
Chñ nghÜa x· héi kh«ng t−ëng mµ Robert Owen lµ mét thµnh viªn cã ý nghÜa
lÞch sö trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña loµi ng−êi, ®Æc biÖt kÓ tõ thêi kú c¸ch m¹ng
c«ng nghiÖp, chñ nghÜa t− b¶n ra ®êi. T− t−ëng nµy cña «ng lµ mét nguån lý luËn
quan träng gióp M¸c h×nh thµnh nªn lý luËn M¸c, h×nh thµnh t− t−ëng vÒ hîp t¸c x·
gãp phÇn ®−a x· héi loµi ng−êi ph¸t triÓn lªn c¸c giai ®o¹n míi mang tÝnh nh©n b¶n
h¬n.
Víi t− c¸ch lµ nhµ t− b¶n, chñ mét xÝ nghiÖp Robert Owen ®· sím nhËn thøc
®−îc nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n, ®Æc biÖt lµ m©u thuÉn chñ‐ ng−êi lao
®éng vµ t×nh c¶nh bÊt c«ng, cïng cùc cña ng−êi lao ®éng. ¤ng ®· ®Ò x−íng chñ
thuyÕt “Nhµ chñ nghÜa x· héi” hay cßn gäi nhµ chñ nghÜa Owen, thiªn h−íng vÒ x·
héi vµ c¶i thiÖn x· héi th«ng qua mét lo¹t t¸c phÈm cã gi¸ trÞ, ®iÓn h×nh lµ “Mét c¸i
nh×n vÒ x· héi”, “B¸o c¸o göi Bang New Landmark”. Trong “B¸o c¸o göi Bang
New Landmark” Robert Owen ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ¸n x©y dùng hîp t¸c x· s¶n xuÊt
c«ng n«ng nghiÖp ®Ó gãp phÇn gi¶i quyÕt n¹n khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp.
Vµo n¨m 1821 «ng thµnh lËp hîp t¸c x· ®Çu tiªn ë London‐ hîp t¸c x· cña nh÷ng
ng−êi lao ®éng ho¹t ®éng thu mua. TiÕp ®ã n¨m 1824 «ng thµnh lËp lµng hîp t¸c
t¹i Ch©u Mü‐ biÓt t−îng cña chñ nghÜa x· héi kh«ng t−ëng mang tÝnh ®iÓn h×nh lóc
®ã nh−ng ®· ®i ®Õn thÊt b¹i sau mét sè n¨m, ho¹t ®éng thóc ®Èy phong trµo hîp t¸c
x·.
§Æc ®iÓm lín cña t− t−ëng R.Owen lµ kÕt hîp ®Ò x−íng t− t−ëng chñ nghÜa
x· héi víi tæ chøc hîp t¸c x·, trong ®ã: “ trong cuéc ®êi, mçi ng−êi kh«ng chØ cã
nhiÖm vô lo¹i trõ c¸i ¸c, c¸i nghÌo vµ nh÷ng ®au th−¬ng mÊt m¸t, mµ cßn ph¶i cã
quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc. Kh«ng h¹nh phóc nµo vÜnh cöu b»ng h¹nh phóc cã ®−îc
khi ta ®−a hµng v¹n ng−êi vµo mét m«i tr−êng sèng tèt ®Ñp theo nguyªn t¾c thèng
nhÊt cña x· héi x−a vµ nay”. §©y lµ mét t− t−ëng tiÕn bé ®Çy ¾p tÝnh nh©n v¨n, nhÊt
lµ vµo thêi ®iÓm bÊy giê cña chñ nghÜa t− b¶n s¬ khai d· man.
Vµo thêi ®¹i cña Owen, kh«ng chØ cã t− t−ëng hîp t¸c mµ xuÊt hiÖn c¸c tæ
chøc hîp t¸c x·, ®ång thêi lµ sù ra ®êi tù ph¸t cña c¸c tæ chøc liªn minh cña c¸c

13. 13
hîp t¸c x·. Tuy nhiÒu tæ chøc hîp t¸c x· lóc ®ã ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh, thËm chÝ
tan r·, song ®iÒu quan träng h¬n lµ t− t−ëng hîp t¸c x· ®· b¾t ®Çu ¨n s©u bÐn rÔ
trong x· héi Anh vµ lan ra bªn ngoµi n−íc Anh; t− t−ëng hîp t¸c x· kh«ng cßn lµ
mét lý luËn mµ cßn lµ mét thùc tiÔn sinh ®éng ®ang n¶y në lµ c¸c tæ chøc hîp t¸c
x·; tæ chøc hîp t¸c x· dÇn h×nh thµnh nªn c¸c gi¸ trÞ, nguyªn t¾c cña riªng nã, ®¶m
b¶o hîp t¸c x· ph¸t triÓn v÷ng ch¾c vµ m¹nh mÏ trong t−¬ng lai.
Quy t¾c vËn hµnh hîp t¸c x· lÇn ®Çu tiªn ®−îc Rochdale ®Ò ra cho hîp t¸c x·
cña «ng ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1844 t¹i Anh, ®−a hîp t¸c x· tõ mét tæ chøc tù
ph¸t, thiÕu tÝnh chÆt chÏ ®Õn mét tæ chøc cã ý thøc, cã quy t¾c, quy ph¹m ho¹t
®éng, tõ ®ã gãp phÇn cñng cè m¹nh mÏ t− t−ëng hîp t¸c x· mµ Owen ®· ®Ò x−íng.
2‐ t− T−ëng hîp t¸c x∙ ë Ph¸p
T− t−ëng hîp t¸c x· vµ sù ra ®êi hîp t¸c x· ë Ph¸p tuy muén h¬n so víi ë
Anh, song g¾n chÆt víi cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë n−íc nµy vµ t− t−ëng khai
ho¸ víi c¸c nhµ t− t−ëng ®iÓn h×nh Montesque, Voltaire, Rouseau cã t¸c ®éng s©u
réng trªn toµn thÕ giíi.
Fourier khëi x−íng t− t−ëng hîp t¸c x·, theo ®ã x· viªn kh«ng cã tµi s¶n
chung, mçi x· viªn lµ mét cæ ®«ng vµ ®−îc chia phÇn theo vèn gãp, søc lao ®éng
vµ kh¶ n¨ng.
Saint Simon ®Ò x−íng ý t−ëng x©y dùng hîp t¸c x· ®Ó tæ chøc x· héi, theo
®ã x· viªn hîp t¸c x· phèi hîp c¸c lo¹i t− liÖu s¶n xuÊt ®Ó ho¹t ®éng kinh tÕ, chó
träng gi¸o dôc.
Nh− vËy, Owen, Fourier vµ Saint Simon ®Òu lµ ba nhµ ho¹t ®éng x· héi, ®ª
x−íng x©y dùng hîp t¸c x· trªn c¬ së gãc ®é x· héi, tuy nhiªn Fourier nghiªng vÒ
hîp t¸c x· cña ng−êi lao ®éng, cßn Owen vµ Saint Simon nghiªng vÒ hîp t¸c x·
chung ®Êt ®ai vµ t− liÖu s¶n xuÊt.
Cïng víi vµ tiÕp theo Fourier vµ Saint Simon lµ hµng lo¹t c¸c nhµ ho¹t ®éng
hîp t¸c x· ë Ph¸p, nh− Considerant, Godin, Buchez, P.J. BÑnamin, Lamenmais,
Cabet, J Gay, T. Dezamy, Blanc, J.J.C. Louis, L. Walras, E.Boye, C.Gide, theo ®ã
hîp t¸c x· ®−îc më réng trªn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nh− tiªu thô, vèn gi¸o dôc, ®µo
t¹o, ®ång thêi c¸c nguyªn t¾c hîp t¸c x· dÇn ®−îc h×nh thµnh vµ cñng cè. VÝ dô
theo Buchez, hîp t¸c x· ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau ®©y:
‐ Nguyªn t¾c 1: X· viªn bÇu ra ng−êi ®¹i diÖn cho m×nh mét c¸ch d©n chñ.
‐ Nguyªn t¾c 2: X· viªn ®−îc nhËn thï lao t−¬ng xøng víi sè ngµy lµm viÖc,
l−îng céng viÖc hoµn thµnh vµ tr×nh ®é kü thuËt.
‐ Nguyªn t¾c 3: Lîi nhuËn thuÇn(l·i rßng) ®−îc chia lµm hai phÇn: 20% ®−îc
tÜch luü lµm t− b¶n x· héi; phÇn cßn l¹i ®−îc sö dông lµm quü hç trî x· viªn hoÆc
chia ®Òu cho x· viªn t−¬ng øng víi thµnh qu¶ lao ®éng cña hä.

14. 14
‐ Nguyªn t¾c 4: T− b¶n x· héi kh«ng ®−îc phÐp chuyÓn nh−îng, tøc kh«ng
ph©n chia vµ thuéc vÒ hîp t¸c x·.
‐ Nguyªn t¾c 5: Ng−êi lao ®éng kh«ng ph¶i lµ x· viªn trong hîp t¸c x· s¶n
xuÊt kh«ng ®−îc lµm viÖc qu¸ 01 n¨m. HÕt thêi h¹n 01 n¨m, hîp t¸c x· ph¶i c¨n cø
kÕt qu¶ lao ®éng cña ng−êi ®ã ®Ó xem xÐt kÕt n¹p lµm x· viªn hîp t¸c x·.
3‐ T− t−ëng Hîp t¸c x∙ ë §øc
§øc còng lµ n−íc cã phong trµo hîp t¸c x· ph¸t triÓn m¹nh vµ kh¸ sím, næi
bËt trªn lÜnh vùc tÝn dông, n«ng nghiÖp vµ c«ng th−¬ng nghiÖp.
V.A. Huber‐ khëi nguån t− t−ëng HTX ë §øc vµ lµ cha ®Î t− t−ëng hîp t¸c
x· tiªu thô §øc cho r»ng hîp t¸c x· lµ c«ng cô ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò lao ®éng vµ
x· héi, kÕt hîp t− t−ëng hîp t¸c x· víi tinh thÇn thiªn chóa gi¸o, tõ ®ã n©ng cao ®êi
sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho x· viªn.
Huber ®· sang Anh vµ c¶m nhËn s©u s¾c tinh thÇn hîp t¸c x· cña c¸c nhµ
tiªn phong Rochdale vµ cho r»ng, ph¶i lÊy HTX tiªu thô lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt vÊn
®Ò lao ®éng. ¤ng khuyÕn khÝch h×nh thøc tæ chøc hîp t¸c x· thu hót lao ®éng trong
ngµnh c«ng nghiÖp.
Schulze‐ Delitzsch vµ Reiffeisen lµ nh÷ng ng−êi ®Æt nÒn mãng cho lý luËn
vµ ph¸t triÓn phong trµo hîp t¸c x· tÝn dông ë §øc.
Víi t− c¸ch lµ chÝnh trÞ gia, thÈm ph¸n, «ng ñng hé nh÷ng ng−êi lao ®éng,
Schulze‐ Delitzsch thµnh lËp hîp t¸c x· mua b¸n nguyªn liÖu thñ c«ng nghiÖp vµo
n¨m 1849, sau ®ã thµnh lËp hîp t¸c x· tÝn dông cho thî thñ c«ng nghiÖp vay vèn,
dµnh quyÕt t©m cao vµ c«ng søc cho ph¸t triÓn hîp t¸c x· tÝn dông, cã ¶nh h−íng
rÊt s©u s¾c tíi tÊt c¶ hîp t¸c x· ë §øc.
Theo ®Ò nghÞ cña Schulze‐ Delitzsch, vµo n¨m 1864 Héi liªn hiÖp ®ång minh
c¸c hîp t¸c x· s¶n xuÊt vµ kinh tÕ §øc ra ®êi. N¨m 1875 Héi liªn hiÖp ®· cã 30
liªn hiÖp hîp t¸c x· ra ®êi ë cÊp ®Þa ph−¬ng tham gia. N¨m 1867 «ng ®· thµnh lËp
“hîp t¸c x· kinh tÕ s¶n xuÊt hîp ph¸p”.
Hîp t¸c x· tÝn dông tr−êng ph¸i Schulze‐ Delitzsch lµ tæ chøc ho¹t ®éng v×
môc ®Ých duy tr× th−¬ng nh©n vµ ng−êi lao ®éng gia truyÒn ë c¸c ®« thÞ ë §øc nh−
lµ mét giai cÊp trung gian. Nã cã c¸c ®Æc ®iÓm sau ®©y:
‐ Nguyªn t¾c tæ chøc cëi më, cho phÐp chuyÓn nh−îng quyÒn ®Çu t− vµ chÊp nhËn
cho ng−êi ngoµi ®−îc gãp vèn.
‐ Nguyªn t¾c tù hç trî, kh«ng chÊp nhËn sù hç trî vµ sù can thiÖp tõ bªn ngoµi.
‐ Nguyªn t¾c kinh doanh, ®Ò cao tÝnh hîp lý kinh tÕ vµ tÝnh hiÖu qu¶.
Schulze‐ Delitzsch rÊt thµnh c«ng trong ph¸t triÓn hîp t¸c x· v× tr−íc hÕt «ng
®· biÕn ph¸t triÓn hîp t¸c x· thµnh mét phong trµo chÝnh trÞ vµ g¾n liÒn víi sù ra
®êi LuËt hîp t¸c x· §øc.

15. 15
Reiffeisen vèn lµ quan chøc hµnh chÝnh ph¶i th−êng xuyªn ®i thÞ s¸t n«ng
th«n, nh−ng ®· th«ng c¶m víi n«ng d©n vµ cho r»ng, nguyªn nh©n lín nhÊt dÉn ®Õn
nghÌo ®ãi cña n«ng d©n lµ hä kh«ng quen víi nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ, ph¶i vay tiÒn cña
th−¬ng nh©n víi l·i suÊt cao. Vµo n¨m 1848, «ng ®· trùc tiÕp tËp hîp n«ng d©n x©y
dùng x−ëng lµm b¸ch mú vµ lËp hîp t¸c x· b¸nh mú. Sau ®ã hîp t¸c x· nµy ho¹t
®éng cho vay vèn vµ thu mua s¶n phÈm n«ng nghiÖp. TiÕp ®ã «ng vËn ®éng n«ng
d©n thµnh lËp hîp t¸c x· cøu trî n«ng d©n nghÌo, thu mua bß, tiÕn hµnh cho x·
viªn vay vèn tõ sè tiÒn hîp t¸c x· tÝch luü ®−îc, tõ ®ã lµm mÊt ®i n¹n cho vay nÆng
l·i ®èi víi n«ng d©n. N¨m 1854 «ng ®· thµnh lËp hîp t¸c x· phóc lîi, cøu trî n«ng
d©n nghÌo, ho¹t ®éng tõ thiÖn, h−íng nghiÖp, nh−ng sau mét thêi gian ho¹t ®éng Ýt
hiÖu qu¶ ph¶i chuyÓn sang h×nh thøc hîp t¸c x· tÝn dông vµo n¨m 1864. Tuy nhiªn,
tõ sù thÊt b¹i cña hîp t¸c x· tõ thiÖn cña Reiffeisen vµ ¶nh h−ëng m« h×nh hîp t¸c
x·cña Schulze‐Delitzsch, ng−êi ta ®· ®i ®Õn nhËn thøc míi cho r»ng:
“Cøu trî d©n nghÌo kh«ng chØ dùa vµo nguyªn t¾c tõ thiÖn mµ ph¶i dùa
vµo thùc lùc cña hîp t¸c x∙ theo nguyªn t¾c tù hç trî cña b¶n th©n ng−êi n«ng
d©n nghÌo”.
§©y lµ nhËn thøc hÕt søc quan träng mang tÝnh thêi sù cho ®Õn ngµy nay,
theo ®ã hîp t¸c x· ph¶i lµ tæ chøc kinh tÕ thùc sù mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho x·
viªn, kh«ng ph¶i lµ tæ chøc x· héi thuÇn tuý. ViÖc trî gióp ng−êi nghÌo ph¸t triÓn
kh«ng thÓ thùc hiÖn theo c¸ch thøc „cho hä c¸ ¨n“ mµ lµ trao cho hä „cÇn c©u c¸“
vµ d¹y cho hä c¸ch c©u c¸ nh− thÕ nµo‐ ®©y lµ nguyªn t¾c quan träng cña chiÕn
l−îc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mét c¸ch tÝch cùc (active poverty reduction) ®ang ®−îc
nhiÒu n−íc thùc hiÖn.
N¨m 1862, Reiffeisen ®· tiÕp tôc chØ ®¹o thµnh lËp mét lo¹t hîp t¸c x· tÝn
dông víi nguyªn t¾c tù th©n vËn ®éng. N¨m 1865 «ng xuÊt b¶n cuèn s¸ch “ HTX
cho vay‐ mét c«ng cô cøu trî n«ng d©n nghÌo” g©y tiÕng vang vµ trë thµnh kim chØ
nam cho hîp t¸c x· tÝn dông. TiÕp ®ã Reiffeisen dµnh c«ng søc cho viÖc x©y dùng
ng©n hµng trung −¬ng cña hîp t¸c x· nh»m ®èi phã víi t×nh tr¹ng thiÕu vèn cña
hîp t¸c x·. Tõ kho¶ng cuèi n¨m 1860 trë ®i, hîp t¸c x· tÝn dông Reiffeisen ®· më
réng ho¹t ®éng, kh«ng chØ cÊp tÝn dông cho x· viªn, mµ cßn ho¹t ®éng b¸n nguyªn
vËt liÖu s¶n xuÊt, thu mua, chÕ biÕn s¶n phÈm n«ng s¶n..., tõ ®ã ph¸t triÓn thµnh
hîp t¸c x· n«ng nghiÖp ho¹t ®éng ®a chøc n¨ng.
Nh− vËy m« h×nh hîp t¸c x· cña Schulze‐ Delitzsch h−íng vÒ c¸c nhµ thñ
c«ng nghiÖp vµ kinh doanh nhá ë thµnh thÞ; M« h×nh hîp t¸c x· cña Reiffeisen
h−íng vÒ n«ng d©n ë n«ng th«n; tõ ®ã h×nh thµnh hai tr−êng ph¸i hîp t¸c x·
Schulze‐ Delitzsch vµ hîp t¸c x· Reiffeisen. N¨m 1972 hai tr−êng ph¸i trªn ®·
®−îc hîp nhÊt.
Haas tuy lµ nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ nh−ng ®· hiÕn c¶ ®êi m×nh cho phong
trµo hîp t¸c x·, rÊt quan t©m tíi n«ng nghiÖp. N¨m 1872 «ng chØ ®¹o thµnh lËp hîp

16. 16
t¸c x· tiªu thô n«ng nghiÖp Friedberg, sau ®ã lµ Liªn ®oµn hîp t¸c x· tiªu thô
Hessen, Liªn ®oµn hîp t¸c x· tÝn dông n«ng nghiÖp vµ Liªn ®oµn hîp t¸c x· n«ng
nghiÖp, kªu gäi thµnh lËp Liªn minh hîp t¸c x· n«ng nghiÖp §øc.
T− t−ëng hîp t¸c x∙ n«ng nghiÖp cña Haas kh¸c víi Reiffeisen ë chç:
‐ Ph©n quyÒn cho ®Þa ph−¬ng, trong khi Reiffeisen tËp trung quyÒn lùc ë cÊp
trung −¬ng;
‐ Nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ tù hç trî, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, trung lËp vÒ chÝnh trÞ
vµ t«n gi¸o, trong khi Reiffeisen nhÊn m¹nh tinh thÇn nh©n ®¹o thiªn chóa gi¸o,
“th−¬ng yªu nh÷ng ng−êi xung quanh”;
‐ Mçi c¸ nh©n ph¶i cã c¸ch l·nh ®¹o d©n chñ dùa theo nguyÖn väng cña c¶
tËp thÓ, trong khi Reiffeisen nhÊn m¹nh sù tù ph¸t huy søc m¹nh l·nh ®¹o cña mçi
c¸ nh©n;
‐ Thùc hiÖn chÕ ®é th−ëng tiÒn c«ng cho ban ®iÒu hµnh hîp t¸c x· vµ kh«ng
¸p dông chÕ ®é tr¸ch nhiÖm v« h¹n ®èi víi x· viªn, trong khi Reiffeisen thùc hiÖn
nguyªn t¾c tr¸ch nhiÖm v« h¹n vµ kh«ng th−ëng tiÒn c«ng cho ban ®iÒu hµnh hîp
t¸c x·;
ViÖc më ra quyÒn tù chñ cho c¸c liªn minh vµ liªn ®oµn hîp t¸c x· ë cÊp ®Þa
ph−¬ng lµ b−íc tiÕn míi cña phong trµo hîp t¸c x· §øc mµ Haas khëi x−íng. Hai
tr−êng ph¸i hîp t¸c x· n«ng nghiÖp cña Reiffeisen vµ Haas cïng ph¸t triÓn vµ hîp
nhÊt vµo n¨m 1930.
Nh− vËy, Anh, Ph¸p vµ §øc lµ nh÷ng c¸i n«i ®Çu tiªn cña hîp t¸c x· trªn thÕ
giíi, cã ¶nh h−íng s©u réng kh«ng chØ ë Ch©u ©u mµ cßn ë tÊt c¶ c¸c ch©u lôc
kh¸c trªn thÕ giíi, g¾n liÒn víi tªn tuæi vµ sù d©ng hiÕn kh«ng mÖt mái ®êi m×nh
cho sù nghiÖp ph¸t triÓn hîp t¸c x· cña c¸c nhµ t− t−ëng, ®ång thêi lµ c¸c nhµ tæ
chøc hîp t¸c x· næi bËt: Owen, Fourier, Saint Simon, Schulze‐Delitzsch, Reiffeisen,
Haas, v.v.
4‐ Quan ®iÓm M¸c‐ Lª nin vÒ hîp t¸c x∙
Trµo l−u chñ nghÜa x· héi kh«ng t−ëng, trong ®ã cã m« h×nh hîp t¸c x· cña
c¸c nhµ t− t−ëng tr−íc M¸c, lµ mét trong nh÷ng c¬ së h×nh thµnh nªn Chñ nghÜa
M¸c.
Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu tiªn cña ChÝnh quyÒn X« viÕt non trÎ, Lª nin ®· cã
sù quan t©m ®Æc biÖt ®èi víi chÕ ®é hîp t¸c x· trong sù nghiÖp x©y dùng x· héi x·
héi chñ nghÜa, thÓ hiÖn tËp trung trong t¸c phÈm „Bµn vÒ chÕ ®é hîp t¸c x·“.
Tr−íc hÕt, Lª nin nhÊn m¹nh, b¶n chÊt cña hîp t¸c x∙ lµ „hîp t¸c“, hîp t¸c
x· dùa trªn c¬ së hîp t¸c; hîp t¸c cã ý nghÜa x· héi chñ nghÜa.
Lª nin cho r»ng chÕ ®é hîp t¸c x· lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Khi chÝnh
quyÒn nhµ n−íc ®· do giai cÊp c«ng nh©n l·nh d¹o, vµ mäi t− liÖu s¶n xuÊt ®Òu do

17. 17
chÝnh quyÒn nhµ n−íc n¾m, th× cÇn ®−a nh©n d©n vµo c¸c hîp t¸c x·. Nh−ng, khi
thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ míi, „chÊp nhËn n«ng d©n lµ th−¬ng nh©n“, nguyªn
t¾c th−¬ng nghiÖp t− nh©n, coi träng nguyªn t¾c c«ng th−¬ng nghiÖp tù do, th× chÕ
®é hîp t¸c vÉn cã ý nghÜa lín lao. Ng−êi cho r»ng kh«ng ®−îc coi nhÑ, kh«ng ®−îc
quªn, kh«ng ®−îc „khinh miÖt“ chÕ ®é hîp t¸c x·. Lª nin cßn cho r»ng hîp t¸c x·
lµ kiÓu xÝ nghiÖp thø ba‐ xÝ nghiÖp hîp t¸c x· ngoµi hai kiÓu xÝ nghiÖp: xÝ nghiÖp t−
b¶n t− nh©n vµ „xÝ nghiÖp kiÓu x· héi chñ nghÜa chÝnh cèng“. ChÕ ®é hîp t¸c x· lµ
„b−íc qu¸ ®é sang chÕ ®é míi b»ng con ®−êng ®¬n gi¶n nhÊt, dÔ tiÕp thu nhÊt ®èi
víi n«ng d©n“.
ChÕ ®é hîp t¸c x· gãp phÇn kÕt hîp ®−îc c¸c lîi Ých kh¸c nhau: lîi Ých t−
nh©n, lîi Ých th−¬ng nghiÖp t− nh©n, ®i ®«i víi viÖc kiÓm so¸t, kiÓm tra lîi Ých ®ã.
„ChÕ ®é hîp t¸c x· lµ hoµn toµn ®ång nhÊt víi chñ nghÜa x· héi“.
Hîp t¸c x· ph¶i dùa trªn c¬ së tù nguyÖn, sù tham gia „tù gi¸c“ cña quÇn
chóng nh©n d©n ch©n chÝnh, vµ dùa trªn c¬ së „lîi Ých“ thiÕt thùc tõ viÖc tham
gia ®ã. Mµ muèn khuyÕn khÝch nh©n d©n tham gia ph¶i thùc hiÖn c«ng t¸c gi¸o dôc
vµ c«ng t¸c v¨n ho¸ trong n«ng d©n, mµ c«ng t¸c v¨n ho¸ trong n«ng d©n l¹i nh»m
môc ®Ých kinh tÕ‐ ®ã chÝnh lµ thùc hiÖn chÕ ®é hîp t¸c x·.
Hîp t¸c x∙ ph¶i ®−îc ñng hé, ph¶i ®−îc h−ëng mét sè −u ®∙i, thËm chÝ c¶
„−u ®·i vËt chÊt“, nh− tû suÊt tiÒn lêi tr¶ ng©n hµng, vèn vay.
Ph¸t triÓn hîp t¸c x∙ lµ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, ®Ó „lµm cho toµn thÓ d©n c−
tham gia hîp t¸c x· th× cÇn ph¶i cã c¶ mét thêi kú lÞch sö“. §Ó lµm ®−îc viÖc Êy
ph¶i lµm cho mäi ng−êi ®Òu cã tr×nh ®é häc vÊn phæ th«ng, cã tr×nh ®é hiÓu biÕt
®Çy ®ñ vÒ c«ng viÖc, ph¶i gi¸o dôc cho nh©n d©n biÕt dïng s¸ch b¸o, v.v.
5‐ T− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ hîp t¸c x∙
Hå ChÝ Minh ngay tõ rÊt sím ®· nhËn thøc rÊt râ rµng vÒ vai trß cña hîp t¸c
x· trong ph¸t triÓn kinh tÕ‐ x· héi vµ ®· ®Ò cËp trong t¸c phÈm “§−êng k¸ch mÖnh”
viÕt vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû 20.
“Hîp t¸c x·” trong “§−êng k¸ch mÖnh” lµ t¸c phÈm lý luËn ®iÓn h×nh, mÉu
mùc vÒ hîp t¸c x·, lµ biÓu hiÖn sinh ®éng cña sù gÆp gì gi÷a v¨n minh ph−¬ng
§«ng nãi chung vµ v¨n ho¸ ViÖt Nam nãi riªng vµ ph−¬ng T©y, tõ ®ã t¹o ra T−
t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ hîp t¸c x·, v×:
‐ Hå ChÝ Minh ®· ®óc rót lý luËn vµ kinh nghiÖm hîp t¸c x· cña thÕ giíi,
®iÓn h×nh lµ Anh, Ph¸p, §øc, Nga, NhËt. §iÒu kú l¹ lµ, quan niÖm cña Hå ChÝ
Minh vÒ hîp t¸c x· lóc ®ã rÊt ®óng víi nhËn thøc cña quèc tÕ, tr−íc hÕt lµ ICA,
ILO vµ c¸c n−íc hiÖn nay vÒ hîp t¸c x·, vÒ b¶n chÊt, gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c, c¸ch
thøc tæ chøc hîp t¸c x· ®· ®−îc tr×nh bµy ë trªn.
‐ Hå ChÝ Minh tr×nh bµy c¸c quan niÖm vÒ hîp t¸c x· mét c¸ch hÖ thèng, tõ
lÞch sö, môc ®Ých, lo¹i h×nh hîp t¸c x· (hîp t¸c x· tiÒn b¹c, hîp t¸c x· mua, hîp t¸c

18. 18
x· b¸n, hîp t¸c x· sinh s¶n), tæ chøc cña c¸c lo¹i hîp t¸c x·, ®Õn c¸ch thøc tæ chøc
hîp t¸c x·, víi ng«n ng÷ dung dÞ, dÔ hiÓu, vµ ®Æc biÖt rÊt ng¾n gän (chØ kho¶ng 6
trang).
‐ Hå ChÝ Minh biÕt kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a nh÷ng gi¸ trÞ ph−¬ng T©y:
“hîp t¸c” th«ng qua “hîp t¸c x·” vµ gi¸ trÞ ph−¬ng §«ng: “Nhãm l¹i thµnh giµu,
chia nhau thµnh khã”, “mét c©y lµm ch¼ng lªn non, nhiÒu c©y nhãm l¹i thµnh hßn
nói cao”, Hå ChÝ Minh cho r»ng „ Lý luận hợp tác xã đều ở trong những điều ấy”.
Gi¶i thÝch vÒ b¶n chÊt hîp t¸c x·, víi c¸ch tr×nh bµy dÔ hiÓu, méc m¹c, ai
®äc còng cã thÓ hiÓu ®−îc, B¸c viÕt: Nếu chúng ta đứng riêng ra, thì sức nhỏ, mà
làm không nên việc. Thí dụ mỗi người mang một cái cột, một tấm tranh ở riêng
mỗi người một nơi, thì lều chẳng ra lều, nhà chẳng ra nhà. Nhóm những cột ấy,
tranh ấy, sức ấy, làm ra một cái nhà rộng rãi bề thế rồi anh em ở chung với nhau.
ấy là hợp tác. Lại thí dụ 10 người muốn ǎn cơm, mỗi người riêng một nồi, nấu
riêng một bếp, nấu rồi ǎn riêng; ǎn rồi ai nấy dọn dẹp riêng của người nấy, thế thì
mất biết bao nhiêu củi, nước, công phu và thì giờ. Hợp tác xã là "góp gạo thổi cơm
chung" cho khỏi hao của, tốn công, lại có nhiều phần vui vẻ.
B¸c còng ph©n biÖt rµnh râ hîp t¸c x· víi tæ chøc kinh doanh v× môc ®Ých lîi
nhuËn vµ tæ chøc x· héi, tõ thiÖn:
a) Hợp tác xã khác hội buôn, vì hội buôn lợi riêng, hợp tác xã lợi chung.
b) Hợp tác xã tuy là để giúp đỡ nhau, nhưng không giống các hội từ thiện.
Vì các hội ấy có tiêu đi mà không làm ra,và giúp đỡ bất kỳ ai nhưng có ý bố thí,
hợp tác xã có tiêu đi, có làm ra, chỉ giúp cho người trong hội, nhưng giúp một cách
bình đẳng, một cách "cách mệnh" ai cũng giúp mà ai cũng bị giúp.
Trªn c¬ së nghiªn cøu m« h×nh hîp t¸c x· cña c¸c n−íc B¸c ®· ®óc rót ra
mét sè m« h×nh hîp t¸c x· c¬ b¶n, bao gåm: hîp t¸c x· tiÒn b¹c; hîp t¸c x· mua;
hîp t¸c x· b¸n; hîp t¸c x· sinh s¶n.
§Ó tr¶ lêi c©u hái “t¹i sao ng−êi ta cÇn ph¶i tham gia hîp t¸c x·” B¸c Hå ®·
®−a ra mét vÝ dô cô thÓ chøng minh, theo ®ã: ng−êi s¶n xuÊt, nhÊt lµ n«ng d©n ®−îc
chia sÎ lîi Ých ph¸t sinh c¶ trong qu¸ tr×nh trao ®æi, tiªu thô s¶n phÈm, t¹o tiÕt
kiÖnm cho x· héi th«ng qua gi¶m chi phÝ trung gian, t¹o lîi Ých cho ng−êi tiªu dïng
cuèi cïng th«ng qua gi¸ rÎ. B¸c viÕt:
Nhà buôn lấy lời
Nhà buôn kiếm được lời là vì người làm ra đồ và người dùng đồ, người mua và người bán cách xa nhau,
phải nhờ nhà buôn đứng giữa, nó đã ǎn lời khi mua, lại ǎn lời khi bán. Thí dụ: Ngoài Bắc là xứ trồng chè,
trong Nam là hay uống chè. Nhưng dân Bắc không đem vào Nam bán, dân Nam không ra tới Bắc mua.
Mấy nhà có chè đem bán cho A. hàng chè trong tổng; A đem bán lại cho B, buôn chè trong phủ, ǎn lời
một lần. B lại đem bán cho phố C ở tỉnh, ǎn lời hai lần. C bán cho công ty Đ HàNội, ǎn lời ba lần. Công ty
Đ bán cho công ty E Sài Gòn, ǎn lời bốn lần.Công ty E lại bán cho nhà buôn F các tỉnh, ǎn lời nǎm lần,
Nhà buôn F bán sỉ cho phố G các phủ, ǎn lời sáu lần, G bán lẻ cho H, ǎn lời bảy lần. H bán lẻ cho người
uống, ǎn lời tám lần.

19. 19
Thế là người làm ra chè thua thiệt, người uống chè cũng thua thiệt. Nếu có hợp tác xã thì tránh khỏi
những điều ấy.
B¸c nhÊn m¹nh, hîp t¸c x· ph¶i mang l¹i lîi Ých thiÕt thùc cho x· viªn, ng−êi
kh«ng tham gia hîp t¸c x· kh«ng ®−îc h−ëng lîi, cã nh− vËy míi t¹o sù hÊp dÉn
cña hîp t¸c x· ®èi víi nh©n d©n. MÆt kh¸c, B¸c ®Ò cao tÝnh b×nh ®¼ng cña x· viªn
hîp t¸c x· khi d· lµ x· viªn hîp t¸c x·. B¸c viÕt:
Hợp tác xã chỉ có hội viên mới được hưởng lợi, chì có hội viên mới có quyền, nhưng những việc kỹ thuật
như tính toán, xem hàng hoá, cầm máy, vân v., thì có phép mướn người ngoài.
Đã vào hội thì bất kỳ góp nhiều góp ít, vào trước vào sau, ai cũng bình đẳng như nhau.
§Æc biÖt B¸c Hå ®· tæng kÕt ®−îc mét sè lo¹i m« h×nh hîp t¸c x· mang tÝnh
phæ biÕn trong thêi gian ®ã cã ý nghÜa tham kh¶o ®èi víi ViÖt nam, ®ång thêi gi¶i
thÝch mét c¸ch khóc chiÕt vµ dÔ hiÓu, cô thÓ vµ ng¾n gän triÕt lý cña hîp t¸c x· ®èi
víi tõng lo¹i h×nh hîp t¸c x· nh− sau:
Hợp tác xã tiền bạc:
Hay là ngân hàng của dân; dân cày và thợ thuyền chung vốn lập ra:
1. Hội viên thiếu vốn làm ǎn (vay về tiêu xài thì không cho) thì đến vay được lời nhẹ;
2. Hội viên có dư dật ít nhiều, thì đem đến gửi, được sinh lợi.
Dân nghèo, người có mà góp thì ít, người muốn vay thì nhiều, vậy thì thế nào lập được ngân hàng?
Muốn lập được phải có ba điều:
a) Tiền vốn ­ Nếu một người bỏ vào một đồng, 1000 người đã được 1000 đồng. Có 1000 vốn, lưu thông
khéo thì cũng bằng 10.000 đồng.
b) Lưu thông ­ Nếu mỗi người giữ lấy một đồng, thì 1000 đồng ấy cũng tiêu mất. Nếu góp lại, tháng đầu
cho A vay 100 hẹn 6 tháng trả; tháng 2 cho B vay 100 vân vân, chuyển đi mãi, lưu thông mãi, cả lời đến
vốn, mỗi tháng mỗi nhiều, và giúp được hội viên cũng mỗi ngày một nhiều thêm.
c) Tín dụng ­ Làm có bề thế cho người ta tín dụng, thì giao dịch dễ. Vậy thì vốn tuy ít mà dùng được
nhiều.
Hợp tác xã mua:
Nhà nào cũng không làm đủ đồ dùng được, chắc phải đi mua. Mua nhiều (mua sỉ) thì chắc rẻ hơn mà đồ
tốt hơn. Mua lẻ thì đắt mà đồ thì xấu. Nhưng thợ thuyền và dân cày lấy tiền đâu mà mua sỉ? Mua được,
một nhà dùng cũng không hết. Cho nên phải chịu thua thiệt mãi.
Nếu nhiều nhà góp lại, mua sỉ về chia nhau, thì đã được rẻ, đồ lại tốt, lại khỏi mất thì giờ.
Thí dụ: Mỗi thùng dầu lửa giá ba đồng, được 50 lít. Nhà buôn mua về kiếm cách pha phết thành ra 53 lít.
Dân mỗi nhà phải có một người xách chai đi chợ mua mỗi lít phải trả một hào, dầu đã xấu, thắp lại mau
hết. Tính lại nhà buôn lời:
1 cái thùng 0
đ
20
23 lít dầu 2
đ
30
Cộng cả 2
đ
50
53 nhà dân lỗ: 2đ50 và 53 giờ đồng hồ.

20. 20
Nếu 53 nhà ấy góp nhau phái một người đi mua một thùng, thì đã khỏi mất 2
đ
50, lại lời được 53 giờ.
Đem 53 giờ ấy làm việc khác, lại càng lời nữa.
Hợp tác xã bán:
Mua càng nhiều càng rẻ, bán càng nhiều càng đắt. Mua càng ít càng đắt, bán càng ít càng rẻ. Ai cũng
biết như vậy. Nhưng dân nghèo có đồ đâu mà bán nhiều. Vả lại khi đã đem rổ khoai thúng lúa đi chợ, thì
đắt rẻ cũng muốn bán cho xong, không lẽ mang đi mang về mãi. Phần thì sợ mất công, phần thì sợ mất
thuế, phần thì sợ hao mòn. Nhà buôn biết vậy, lại càng bắt bí trả rẻ.
Lại thí dụ: 53 nhà có 58 thúng lúa, cho 53 người đem đi bán, phải nộp 53 lần thuế, đong đi đong lại đổ
tháo mất 53 nắm, nhà buôn bắt bí trả rẻ mất 53 xu (mỗi thúng một xu). Giời nắng, 53 người phải uống 53
xu nước, v.v.. Tính lại, thua thiệt biết chừng nào.
Nếu 53 nhà ấy có hợp tác xã bán, thì lời biết bao nhiêu!
Hợp tác xã sinh sản:
Hợp tác này là để giúp nhau làm ǎn. Thí dụ: Dân cày mỗi nhà có một con bò, phải có một thằng bé chǎn,
phải có một cái ràn
22
lôi thôi biết chừng nào? lại như những nhà không có, mùa cày phải thuê trâu. Mỗi
nhà phải tự sắm lấy cày, bừa, cuốc, liềm, v.v., khi cày mẻ, cuốc cùn chưa có tiền mua thì phải ngồi chịu.
Nếu chung nhau mua trâu, mua đồ cày, ai dùng đến thì phải nộp ít nhiều, như thế há chằng hơn sao?
Lại như trồng ra bông; nhưng không có bàn đánh bông, không có đồ kéo sợi, phải đem bông bán rẻ. Nếu
góp nhau làm hợp tác xã, mua đủ đồ mà làm, thì công ít mà lợi nhiều.
Nói tóm lại là hợp tác xã rất có lợi cho nên dân các nước làm nhiều lắm. Thử xem các hàng buôn sở dĩ
mà giàu có, chẳng qua nó bớt ngược bớt xuôi của dân. Hợp tác xã là để cho khỏi bị hàng buôn ǎn bớt.
Lµ nhµ tæ chøc thiªn tµi c¸ch m¹ng ViÖt nam, B¸c Hå ®· rÊt chó ý c¸ch thøc
tæ chøc hîp t¸c x·. B¸c nhÊn m¹nh tÝnh tù gi¸c, tù nguyÖn, tù chñ vµ tÝnh hiÖu qu¶
cña viÖc thµnh lËp hîp t¸c x·. B¸c viÕt:
Không phải làng nào cũng phải lập mỗi làng mỗi hợp tác xã. Cũng không phải mỗi làng phải lập cả mấy
hợp tác xã. Cũng không phải có hợp tác xã này thì không lập được hợp tác xã kia. Chẳng qua theo hoàn
cảnh nơi nào lập được hợp tác xã nào, và có khi hai hợp tác xã ­ mua và bán ­ lập chung cũng được.
Nếu nhiều nơi đã lập thành hợp tác như nhau, thì các hợp tác xã ấy nên liên lạc với nhau, thế lực càng
mạnh hơn. Hoặc khi hai hợp tác xã tính chất khác nhau, thì cũng nên liên kết, như một hợp tác xã mua
và một hợp tác xã bán.
Ngay tõ thêi ®ã B¸c Hå ®· nhËn thøc ®−îc râ, chØ viÖc thµnh lËp hîp t¸c x·
th«i lµ kh«ng ®ñ lµm hîp t¸c x· m¹nh; muèn m¹nh c¸c hîp t¸c x· kh¸c nhau, cã
thÓ cïng ngµnh nghÒ hoÆc kh¸c ngµnh nghÒ ph¶i hîp t¸c víi nhau. B¸c viÕt:
Nếu nhiều nơi đã lập thành hợp tác x· như nhau, thì các hợp tác xã ấy nên liên lạc với nhau, thế lực
càng mạnh hơn. Hoặc khi hai hợp tác xã tính chất khác nhau, thì cũng nên liên kết, như một hợp tác xã
mua và một hợp tác xã bán.
Nghiªn cøu t− t−ëng Hå ChÝ Minh vÒ hîp t¸c x·, thÊy r»ng t− t−ëng ®ã phï
hîp víi lý luËn chung vµ kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ hîp t¸c x·, cÇn ph¶i ®−îc qu¸n
triÖt s©u s¾c trong §¶ng vµ trong x· héi ta. Tõ t− t−ëng Êy chóng ta ®óc rót ®−îc
triÕt s©u s¨u s¾c: hîp t¸c‐ hiÖu qu¶‐ t¨ng c−êng søc m¹nh vµ søc c¹nh tranh.
III‐ phong trμo hîp t¸c x∙ quèc tÕ
XÐt toµn bé lÞch sö ph¸t triÓn hîp t¸c x· trªn thÕ giíi, sù ph¸t triÓn hîp t¸c x·
ë c¸c quèc gia ®· trë thµnh phong trµo m¹nh mÏ cã tÝnh liªn kÕt toµn cÇu.

21. 21
Liªn minh hîp t¸c x· quèc tÕ (ICA) víi t− c¸ch lµ tæ chøc cña c¸c hîp t¸c x·
trªn thÕ giíi ®−îc thµnh lËp n¨m 1895 vµ tån t¹i liªn tôc cho ®Õn ngµy nay. Tæ chøc
nµy ®· thu hót sù tham gia cña hîp t¸c x· trªn 100 n−íc tíi gÇn 1 tû x· viªn, cã
tiÕng nãi quan träng trªn diÔn ®µn Liªn hîp quèc.
Hîp t¸c x· ph¸t triÓn m¹nh trong mét quèc gia dÉn ®Õn thµnh lËp c¸c liªn
®oµn vµ liªn minh hîp t¸c x· cÊp ®Þa ph−¬ng vµ cÊp quèc gia, tÊt yÕu h×nh thµnh c¬
së cho c¸c tæ chøc cña hîp t¸c x· mang tÝnh quèc tÕ.
§Õn cuèi thÕ kû XIX, hîp t¸c x· ®· ph¸t triÓn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi; ë
nhiÒu n−íc ®· thµnh lËp hiÖp héi cña c¸c hîp t¸c x·. XuÊt hiÖn nhu cÇu hîp t¸c vµ
chia sÎ kinh nghiÖm ph¸t triÓn hîp t¸c x· gi÷a c¸c quèc gia. N¨m 1889, Vansitart
Wil‐ Tæng th− kÝ Liªn hiÖp hîp t¸c x· toµn V−¬ng quèc Anh ®· thµnh lËp Uû ban
trï bÞ Liªn minh hîp t¸c x· quèc tÕ.
Ngµy 18 th¸ng 8 n¨m 1895 Liªn minh hîp t¸c x· quèc tÕ (tªn tiÕng Anh:
International Cooperative Aliancen, viÕt t¾t lµ ICA) ®−îc chÝnh thøc thµnh lËp t¹i
London‐ thñ ®« V−¬ng quèc Anh víi sù tham gia cña 207 ®¹i biÓu tõ nhiÒu n−íc
trªn thÕ giíi. Trªn 100 n¨m qua, ICA ngµy cµng v÷ng m¹nh vÒ tæ chøc, kÕt n¹p
®−îc ngµy cµng nhiÒu héi viªn lµ hiÖp héi hîp t¸c x· cña c¸c n−íc vµ khu vùc l·nh
thæ, ®· tæ chøc nhiÒu kú ®¹i héi. Hiªn cã 96 n−íc vµ vïng l·nh thæ lµ thµnh viªn
cña ICA, 238 tæ chøc thµnh viªn ®¹i diÖn cho gÇn 800 triÖu x· viªn hîp t¸c x·.
HiÖn nay ICA lËp v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i 4 khu vùc ch©u lôc, bao gåm:
‐ V¨n phßng khu vùc Ch©u ¸‐ Th¸i b×nh d−¬ng, víi 29 n−íc thµnh viªn, 64
tæ chøc ®¹i diÖn víi gÇn 500 ngµn hîp t¸c x· vµ gÇn 415 triÖu x· viªn.
‐ V¨n phßng khu vùc Ch©u ©u víi 37 n−íc thµnh viªn, 88 tæ chøc ®¹i diÖn,
gÇn 198 ngµn hîp t¸c x· vµ gÇn 119 triÖu x· viªn.
‐ V¨n phßng khu vùc Ch©u mü víi 18 n−íc thµnh viªn, 61 tæ chøc ®¹i diÖn,
gÇn 44 ngµn hîp t¸c x· vµ gÇn 163 triÖu x· viªn.
‐ V¨n phßng khu vùc Ch©u phi víi 12 n−íc thµnh viªn, 19 tæ chøc ®¹i diÖn,
gÇn 27 ngµn hîp t¸c x· vµ gÇn 10 triÖu x· viªn.
Ngoµi ra c¸c n−íc thµnh viªn, ICA cßn cã 8 tæ chøc tham gia thµnh viªn, bao
gåm:
‐ Liªn ®oµn hîp t¸c x· tÝn dông Ch©u ¸ (ACCU);
‐ Liªn ®oµn hîp t¸c x· tÝn dông khu vùc Mü‐ la tinh (COLAC);
‐ Héi ®ång quèc tÕ hîp t¸c x· tiªu dïng (ICCCU);

22. 22
‐ Héi ®ång thÕ giíi c¸c Liªn hiÖp tÝn dông (WOCCU);
‐ HiÖp héi quèc tÕ dÇu má (ICPA);
‐ Tæ chøc hîp t¸c x· Ch©u mü (OCA);
‐ HiÖp héi hîp t¸c x· Trung mü vµ Ca ri bª (CCC‐CA);
‐ Liªn ®oµn hîp t¸c x· Mü‐ la tinh (COLACOT);
ICA lµ tæ chøc phi chÝnh phñ l©u ®êi nhÊt, lín nhÊt vµ tån t¹i liªn tôc kÓ tõ
khi thµnh lËp, hiÖn lµ tæ chøc tham vÊn cã uy tÝn vµ cã tiÕng nãi träng l−îng trong
Héi ®ång kinh tÕ‐ x· héi cña Liªn hîp quèc(UN), cã ®¹i diÖn t¹i Tæ chøc n«ng‐
l−¬ng cña Liªn hîp quèc(FAO), Uû ban Liªn hîp quèc vÒ th−¬ng m¹i vµ ph¸t
triÓn(UNCTAD) vµ Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn hîp quèc(UNIDO);
®¹i diÖn cho quyÒn lîi cña phong trµo HTX thÕ giíi, tham gia ®Ò xuÊt c¸c chÝnh
s¸ch vÒ hîp t¸c x· víi Liªn hîp quèc, tham gia cac héi nghÞ chuyªn m«n cña Liªn
hîp quèc.
ICA cã ®iÒu lÖ vµ tæ chøc chÆt chÏ. B¸o c¸o nµy xin nhÊn m¹nh vai trß ®Æc
biÖt quan träng ®èi víi thµnh viªn, thÓ hiÖn ë c¸c mÆt sau ®©y:
1) Ph¸t triÓn, b¶o vÖ, lµm cho c¸c x· viªn hîp t¸c x· cïng cã ý thøc b¶o vÖ
gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c hîp t¸c x·. ICA cã tr¸ch nhiÖm xem xÐt l¹i c¸c gi¸ trÞ, nguyªn
t¾c hîp t¸c x·, ®Ò xuÊt kiÕn nghÞ cÇn thiÕt söa ®æi, bæ sung, hç trî c¸c tæ chøc hîp
t¸c x· khi c¸c gi¸ trÞ, nguyªn t¾c hîp t¸c x· bÞ ®e ®o¹.
2) Quy ®Þnh vÒ viÖc trao ®æi th«ng tin còng nh− sù hîp t¸c gi÷a c¸c thµnh
viªn.
3) Tuyªn truyÒn, phæ biÕn th«ng tin giíi thiÖu c¬ cÊu tæ chøc cña phong trµo
hîp t¸c x· quèc tÕ, xu h−íng ph¸t triÓn cña tæ chøc.
4) Ho¹t ®éng nh− lµ chÊt xóc t¸c cho ph¸t triÓn phong trµo hîp t¸c x·, nh−
ph¸t huy tÝnh ®éc lËp, tù chñ cña hîp t¸c x· ®èi víi ChÝnh phñ, thóc ®Èy ph¸t triÓn
hîp t¸c x· ë cÊp quèc gia vÝ dô th«ng qua ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn nh©n lùc, ph¸t
triÓn phô n÷ vµ vai trß phô n÷ trong hîp t¸c x·.
5) §¹i diÖn cho phong trµo hîp t¸c x· trong Liªn hîp quèc vµ c¸c tæ chøc
quèc tÕ khi c¸c thµnh viªn yªu cÇu.
N¨m 1988, ViÖt Nam chÝnh thøc tham gia lµm thµnh viªn cña ICA.

23. 23
IV‐ B¶n chÊt hîp t¸c x∙ vμ gi¸ trÞ, nguyªn t¾c hîp
t¸c x∙
1‐ B¶n chÊt hîp t¸c x∙
Nh÷ng ®Æc ®iÓm mang tÝnh b¶n chÊt cña hîp t¸c x· ®−îc h×nh thµnh vµ dÇn
bÒn v÷ng trong suèt chiÒu dµi lÞch sö ph¸t triÓn hîp t¸c x·, chø kh«ng ph¶i lµ c¸i
hoµn chØnh, cè ®Þnh ngay tõ buæi b×nh minh cña nã, g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn th¨ng
trÇm nh−ng liªn tôc cña phong trµo hîp t¸c x· trªn kh¾p thÕ giíi.
NhËn thøc ®óng b¶n chÊt hîp t¸c x· cã ý nghÜa quan träng trong viÖc hoµn
chØnh khung khæ ph¸p luËt, lµm râ tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ ®Ých thùc cña hîp t¸c x·, tõ
®ã lµm nã ngµy cµng cã ®ãng gãp quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ‐ x· héi ®Êt
n−íc, thùc sù lµ nßng cèt cña kinh tÕ tËp thÓ vµ cïng víi kinh tÕ nhµ n−íc ngµy
cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n ë n−íc ta.
Trªn thÕ giíi, hîp t¸c x· ®· cã lÞch sö gÇn 200 n¨m ph¸t triÓn liªn tôc. Lý
luËn vÒ hîp t¸c x· cïng víi thùc tiÔn cña nã ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh− lµ
mét m«n khoa häc, ®· ®−îc ®−a vµo gi¶ng d¹y chÝnh thøc t¹i nhiÒu tr−êng ®¹i häc
ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, nhÊt lµ c¸c n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
B¶n chÊt hîp t¸c x· vµ nhËn thøc ®óng b¶n chÊt hîp t¸c x· lµ vÊn ®Ò ®Æc biÖt
quan träng. Lý luËn vÒ hîp t¸c x· ë n−íc ta hiÖn nay ®· cã b−íc ph¸t triÓn c¬ b¶n
so víi giai ®o¹n tr−íc §æi míi, thÓ hiÖn th«ng qua c¸c quan ®iÓm, chñ tr−¬ng cña
§¶ng, lµm nÒn t¶ng cho viÖc ban hµnh khung khæ thÓ chÕ míi cho hîp t¸c x· kiÓu
míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn. LuËt Hîp t¸c x· ra ®êi ®· t¹o b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt
cho c¸c hîp t¸c x·, ®ãng gãp ngµy cµng quan träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ‐ x· héi
®Êt n−íc. Tuy vËy, lý luËn vµ m« h×nh hîp t¸c x· ë n−íc ta cÇn ®−îc tiÕp tôc nghiªn
cøu, hoµn thiÖn.
Mét chÝnh s¸ch cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong c«ng cuéc §æi míi do §¶ng ta
l·nh ®¹o trong mÊy thËp kû qua lµ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, trong ®ã bao gåm gi¶i
phãng n¨ng lùc cña c¸ nh©n, hé gia ®×nh vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ, gi¶i phãng nguån
lùc trong n−íc kÕt hîp huy ®éng nguån lùc bªn ngoµi, tõ ®ã ®−a ®Õn c¸c thµnh qu¶
kinh tÕ‐ x· héi to lín. Cïng víi thêi gian, c¸c c¸ nh©n, hé gia ®×nh vµ tæ chøc kinh
tÕ ph¶i hîp t¸c víi nhau th× míi nh©n lªn søc m¹nh, n©ng cao søc c¹nh tranh vµ
hiÖu qu¶, nhÊt lµ trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ ngµy cµng s©u
s¾c. Hîp t¸c x· lµ h×nh thøc tæ chøc thÝch hîp ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy.

24. 24
Qua thùc tiÔn ph¸t triÓn hîp t¸c x· ë n−íc ta, næi lªn hiÖn t−îng phæ biÕn lµ:
nhËn thøc cña nhiÒu ng−êi vÒ b¶n chÊt hîp t¸c x· ch−a râ rµng, chưa thống nhất,
thËm chÝ lÖch l¹c, khi cho r»ng hîp t¸c x· lµ mét sè c¸ nh©n, gãp vèn ®Ó tiÕn hµnh
ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr−êng kÕt hîp víi mét sè
nguyªn t¾c hîp t¸c x· nh− tham gia tù nguyÖn, qu¶n lý d©n chñ... Quan niÖm vÒ
hîp t¸c x· nh− vËy thùc chÊt lµ mang tÝnh chñ quan duy ý chÝ, ¸p ®Æt, mµ suy cho
cïng lµ sù quay trë vÒ m« h×nh hîp t¸c x· kiÓu cò trong thêi kú c¬ chÕ kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung quan liªu, bao cÊp, sÏ lµm cho hîp t¸c x· trë nªn h×nh thøc, ph¸t triÓn
kh«ng bÒn v÷ng.
Ngµy nay, b¶n chÊt cña hîp t¸c x· thÓ hiÖn sinh ®éng trong ®Þnh nghÜa ph¸p
lý vÒ hîp t¸c x· ®· ®−îc khuyÕn c¸o cña T«æ chøuc lao ®éng quèc tÕ(ILO) vµ Liªn
minh hîp t¸c x· quèc tÕ trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm ph¸t triÓn hîp t¸c x· trªn
thÕ giíi trong gÇn 200 n¨m qua, theo ®ã:
“Hîp t¸c x· lµ hiÖp héi/ hay lµ t«æ chøc tù chñ cña c¸c c¸ nh©n liªn kÕt víi
nhau mét c¸ch tù nguyÖn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu vµ nguyÖn väng chung vÒ kinh
tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ th«ng qua mét doanh nghiÖp ®−îc së h÷u chung vµ ®−îc kiÓm
so¸t mét c¸ch d©n chñ”.
XÐt cho cïng h¹t nh©n b¶n chÊt cña hîp t¸c x· lµ: ®ång së h÷u, ®ång sö dông
s¶n phÈm, dÞch vô cña hîp t¸c x· hoÆc ®ång lµ ng−êi lao ®éng trong hîp t¸c x·.
§ång thêi, hîp t¸c x· lµ mét tæ chøc kÐp cña hai tæ chøc tån t¹i ®i liÒn víi
nhau: (1) b¶n th©n hîp t¸c x· nh− lµ mét tæ chøc hoÆc mét hiÖp héi hîp t¸c; doanh
nghiÖp thuéc hîp t¸c x· t¹o ra s¶n phÈm, dÞch vô chung cung cÊp cho tÊt c¶ x· viªn
hîp t¸c x·.
Tõ ®Þnh nghÜa trªn, tõ nghiªn cøu c¸c tµi liÖu cña ICA vµ kinh nghiÖm cña
c¸c n−íc xin nªu mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn b¶n chÊt vµ m« h×nh hîp
t¸c x· nh− sau:
1) Hîp t¸c x∙ phôc vô kinh tÕ hé, kinh tÕ x∙ viªn lµ cÇn nh−ng ch−a ®ñ.
CÇn ph¶i xuÊt ph¸t tõ ®Þnh nghÜa (ph¸p lý) mang tÝnh phæ biÕn trªn thÕ giíi vµ ®·
®−îc T«æ chøc lao ®éng quèc tÕ(ILO) vµ Liªn minh hîp t¸c x· quèc tÕ (ICA)
khuyÕn c¸o chÝnh thøc lµ: “hîp t¸c x∙ lµ hiÖp héi tù chñ cña c¸c c¸ nh©n liªn kÕt
víi nhau mét c¸ch tù nguyÖn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu vµ nguyÖn väng chung
vÒ kinh tÕ, x∙ héi vµ v¨n ho¸ th«ng qua mét doanh nghiÖp ®−îc së h÷u chung vµ

25. 25
®−îc kiÓm so¸t mét c¸ch d©n chñ”. §Þnh nghÜa nµy bao hµm mÊy luËn ®Ò ®¸ng
l−u ý sau ®©y:
a) Hîp t¸c x∙ lµ tæ chøc tËp hîp cña c¸ nh©n con ng−êi (chø kh«ng ph¶i
vèn) cïng víi ho¹t ®éng kinh tÕ cña riªng tõng c¸ nh©n, trong ®ã bao gåm c¶ ho¹t
®éng tiªu thô/tiªu dïng s¶n phÈm, dÞch vô. Nãi c¸ch kh¸c, c¸ nh©n con ng−êi cïng
víi ho¹t ®éng kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cña hä lµ nÒn t¶ng cña hîp t¸c x·, lµ c¸i cã
tr−íc, tõ ®ã míi h×nh thµnh nªn hîp t¸c x·; hîp t¸c x· vµ ho¹t ®éng kinh tÕ x· viªn
lµ hai chñ thÓ ®éc lËp nh−ng g¾n bã h÷u c¬ víi nhau; hîp t¸c x· kh«ng tù nã sinh
ra vµ kh«ng cã môc ®Ých tù th©n; hîp t¸c x· ho¹t ®éng hÕt th¶y v× lîi Ých x· viªn,
tøc lîi Ých trong hîp t¸c x· thuéc vÒ x· viªn.
X· viªn hîp t¸c x· víi ho¹t ®éng kinh tÕ riªng cña m×nh lµ ph¸p nh©n tù
chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô tr−íc Nhµ n−íc, tr−íc hÕt lµ thuÕ. Hîp t¸c x·
cÇn ®−îc miÔn thuÕ lîi nhuËn (thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp) ®èi víi lîi nhuËn tõ
ho¹t ®éng cung cÊp s¶n phÈm, dÞch vô cho x· viªn, mµ thùc chÊt lµ kho¶n d−; nÕu
hîp t¸c x· bÞ ®¸nh thuÕ nµy cã nghÜa lµ kinh tÕ x· viªn sÏ ph¶i chÞu hai lÇn cïng
mét lo¹i thuÕ.
b) Ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c x∙ viªn cã rÊt nhiÒu nhu cÇu kh¸c nhau.
Nh−ng c¸c x∙ viªn hîp t¸c x∙ ph¶i cã nhu cÇu chung trong ho¹t ®éng kinh tÕ
cña m×nh th× míi cã thÓ tËp hîp nhau trong hîp t¸c x∙. Do vËy, ho¹t ®éng kinh tÕ
cña c¸c x· viªn th−êng gièng nhau, hoÆc trong cïng mét ngµnh, nghÒ nhÊt ®Þnh.
Hîp t¸c x· kh«ng phôc vô hÕt th¶y nhu cÇu cña c¸c x· viªn, mµ chØ ®¸p øng nhu
cÇu chung th«i, mµ chóng cã ý nghÜa quan träng vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ cã thÓ ®−îc
®¸p øng tèt h¬n th«ng qua hîp t¸c x· (tøc hîp t¸c gi÷a c¸c x· viªn víi nhau) h¬n lµ
tõng x· viªn thùc hiÖn mét c¸ch riªng lÎ. Nãi c¸ch kh¸c, chøc n¨ng cña hîp t¸c x·
lµ ®¸p øng nhu cÇu chung cña x· viªn; x· viªn hîp t¸c x· chÝnh lµ kh¸ch hµng cña
hîp t¸c x·; hîp t¸c x· cïng tËp thÓ c¸c x· viªn hîp thµnh mét thÞ tr−êng, theo ®ã
hîp t¸c x· vµ tËp thÓ x· viªn lµ kh¸ch hµng cña nhau. Ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng cña hîp
t¸c x· lµ ph−¬ng ¸n tæ chøc thùc hiÖn viÖc ®¸p øng nhu cÇu chung ®ã mét c¸ch hiÖu
qu¶ nhÊt.
HiÖn nay cã hiÖn t−îng phæ biÕn lµ, nhiÒu hîp t¸c x·, nhÊt lµ hîp t¸c x·
n«ng nghiÖp lóng tóng trong x©y dùng ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh. §©y lµ hÖ

26. 26
qu¶ cña viÖc thµnh lËp vµ tæ chøc ho¹t ®éng hîp t¸c x· ch−a ®óng víi nguyªn t¾c
hîp t¸c x·; coi hîp t¸c x· lµ doanh nghiÖp ho¹t ®éng trªn thÞ tr−êng, cung cÊp s¶n
phÈm, dÞch vô cho thÞ tr−êng bªn ngoµi hîp t¸c x· mµ kh«ng thÊy r»ng tr−íc hÕt
ph¶i h−íng vµo x· viªn, tøc thÞ tr−êng hµng ®Çu cña m×nh, trong khi c¹nh tranh thÞ
tr−êng ngµy cµng kh¾c nghiÖt, tr×nh ®é qu¶n trÞ kinh doanh cña hîp t¸c x· cßn yÕu,
th× “lóng tóng” lµ ®−¬ng nhiªn. LÏ ra, ph−¬ng ¸n s¶n xuÊt, kinh doanh cña hîp t¸c
x· ph¶i lµ ph−¬ng ¸n tæ chøc ho¹t ®éng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chung cña x· viªn ®·
®−îc hîp t¸c x· bµn b¹c d©n chñ vµ ®−a vµo ®iÒu lÖ hîp t¸c x·; hîp t¸c x· ®¨ng ký
kinh doanh ph¶i theo nh÷ng ngµnh nghÒ t¹o s¶n phÈm, dÞch vô ®¸p øng nhu cÇu
chung cña x· viªn ®· ®−îc thèng nhÊt, chø kh«ng ph¶i ngµnh nghÒ nµo ®ã ®¸p øng
cho thÞ tr−êng. Nh− vËy, th«ng qua hîp t¸c x·, x· viªn tiÕt kiÖm ®−îc chi phÝ, n©ng
cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ søc c¹nh tranh s¶n phÈm, dÞch vô cña m×nh.
c) Hîp t¸c x∙ cã thÓ ph¸t huy lîi thÕ vµ tiÒm n¨ng kh«ng chØ trong lÜnh
vùc kinh tÕ, mµ c¶ trong lÜnh vùc x∙ héi, v¨n ho¸ mµ ë ®ã vµ trong bÊt cø lÜnh
vùc nµo xuÊt hiÖn nhu cÇu chung cña c¸c x∙ viªn, vÝ dô hîp t¸c x· dÞch vô an
ninh ë Xin‐ga‐po víi 17 x· viªn s¸ng lËp lµ c¬ quan chÝnh phñ; hîp t¸c x· nhµ ë, y
tÕ ë NhËt b¶n, v.v. Nh− vËy, th«ng qua hîp t¸c x·, x· viªn ®−îc ®¸p øng c¸c nhu
cÇu vÒ x· héi, v¨n ho¸ víi chi phÝ rÎ, chÊt l−îng tèt vµ b¶o ®¶m tin cËy.
d) Hîp t¸c x∙ kh«ng ph¶i lµ tæ chøc x∙ héi mµ chØ mang tÝnh chÊt x∙ héi,
cµng kh«ng ph¶i tæ chøc tõ thiÖn, mµ lµ tæ chøc kinh tÕ ®Æc biÖt thóc ®Èy “hîp
t¸c” trong céng ®ång x· viªn hîp t¸c x· nh»m ®¸p øng mét c¸ch hiÖu qu¶ nhu cÇu
chung trong ho¹t ®éng kinh tÕ vµ nhu cÇu x· héi, v¨n ho¸ cña x· viªn, tr−íc hÕt
mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cho x· viªn. Hîp t¸c x· ph¶i ho¹t ®éng hiÖu qu¶, tèi ®a ho¸
lîi nhuËn/ kho¶n d− thõa, mµ kho¶n nµy cuèi cïng ®−îc ph©n phèi trë l¹i cho tÊt c¶
x· viªn.
e) Trong mÊy n¨m trë l¹i ®©y cã nh÷ng diÔn biÕn míi trong ph¸t triÓn m«
h×nh hîp t¸c x· v−ît ra khái ®Þnh nghÜa ®· ®−îc phæ biÕn cña ICA, theo ®ã ngay ë
hîp t¸c x· cÊp c¬ së, x∙ viªn kh«ng chØ h¹n chÕ lµ c¸ nh©n con ng−êi tham gia
hîp t¸c x· , mµ c¸c ph¸p nh©n, tæ chøc còng cã thÓ lµ x∙ viªn hîp t¸c x· (vÝ dô
nh− ë Mü nhiÒu c«ng ty cïng nhau thµnh lËp hîp t¸c x· ), h¬n thÕ n÷a kh«ng
chØ ph¸p nh©n, tæ chøc kinh tÕ t− nh©n thµnh lËp hîp t¸c x· mµ c¶ c¸c c¬ quan

27. 27
nhµ n−íc, chÝnh phñ còng cã thÓ lµm x∙ viªn hîp t¸c x· (vÝ dô ë Singapore, nhiÒu
c¬ quan ChÝnh phñ cïng thµnh lËp hîp t¸c x· dÞch vô an ninh).
Nh− vËy, hîp t¸c x· kh«ng cßn chØ thuéc khu vùc t− nh©n, mµ cã ý nghÜa ¸p
dông réng lín h¬n :bÊt cø ë ®©u, bÊt cø trªn lÜnh vùc nµo, mét khi cã nhu cÇu
chung gi÷a c¸c c¸ nh©n, tæ chøc (t− nh©n, hay chÝnh phñ, hay hiÖp héi, doanh
nghiÖp, v.v.) cÇn ph¶i cã mét tæ chøc trung gian duy nhÊt ®−îc thµnh lËp ®Ó ®¸p
øng mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n so víi bÊt cø c¸ch thøc nµo hiÖn cã, th× ®ã chÝnh lµ hîp
t¸c x·.
2) Ngoµi viÖc ®¸p øng nhu cÇu chung cña x∙ viªn, hîp t¸c x∙ cã ®−îc
cung øng s¶n phÈm, dÞch vô cña m×nh ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr−êng kh«ng? nÕu
®−îc th× ®¸p øng møc ®é nµo? hîp t¸c x∙ cã thÓ më réng quy m« ho¹t ®éng ®Ó
t¨ng hiÖu qu¶ theo c¸ch thøc nµo? C©u tr¶ lêi cô thÓ tuú thuéc tõng n−íc víi c¸c
m« h×nh cô thÓ kh¸c nhau. VÒ c¬ b¶n cã bèn c¸ch thøc sau ®©y:
‐ Thu hót thªm x· viªn, tøc kÕt n¹p thªm nhiÒu x· viªn tõ bªn ngoµi thÞ
tr−êng vµo hîp t¸c x·, tõ ®ã t¨ng sè l−îng x· viªn vµ vèn ®iÒu lÖ hîp t¸c x·, tøc
t¨ng sè l−îng kh¸ch hµng cña hîp t¸c x·, gióp hîp t¸c x· n©ng cao hiÖu qu¶ phôc
vô x· viªn;
‐ S¸p nhËp, hîp nhÊt nhiÒu hîp t¸c x· thµnh mét hîp t¸c x· míi cã quy m«
lín h¬n c¶ vÒ sè l−îng x· viªn, vèn ®iÒu lÖ vµ n¨ng lùc ho¹t ®éng cña hîp t¸c x·;
‐ Liªn kÕt kinh tÕ theo h−íng chuyªn ngµnh c¸c hîp t¸c x· theo chiÒu däc,
t¹o sù liªn kÕt kinh tÕ chÆt chÏ chuyªn ngµnh gi÷a c¸c hîp t¸c x· kh¸c nhau theo
quy m« vïng hoÆc quy m« quèc gia, tõ ®ã t¨ng sè l−îng x· viªn‐ tøc kh¸ch hµng
cña hîp t¸c x·;
‐ Cho phÐp hîp t¸c x· giao dÞch víi thÞ tr−êng víi hai møc ®é giao dÞch h¹n
chÕ, hoÆc giao dÞch kh«ng h¹n chÕ;
ViÖt Nam nªn theo c¸ch thøc nµo vµ xö lý nh− thÕ nµo ®èi víi thùc tiÔn hîp
t¸c x· ë n−íc ta hiÖn nay? Nãi c¸ch kh¸c, ViÖt Nam nªn lùa chän m« h×nh hîp t¸c
x· nµo? VÊn ®Ò lµ, m« h×nh hîp t¸c x· ®−îc lùa chän cã qu¸n triÖt ®−îc c¸c
nguyªn t¾c hîp t¸c x· hay kh«ng, ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c hîp t¸c x· cã hiÖu lùc
thùc tiÔn, chø kh«ng mang tÝnh h×nh thøc, tõ ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho hîp t¸c x· tån t¹i

28. 28
bÒn v÷ng; nÕu kh¸c ®i, hîp t¸c x· sÏ ®i ®Õn kÕt côc: gi¶i thÓ, hoÆc chuyÓn sang
h×nh thøc doanh nghiÖp kh¸c vÒ mÆt ph¸p lý.
Nãi c¸ch kh¸c, thÞ tr−êng cña hîp t¸c x· tr−íc hÕt lµ x· viªn hîp t¸c x·; sè
x· viªn cµng lín th× thÞ tr−êng ®èi víi hîp t¸c x· cµng lín. Hai c¸ch thøc ®Çu lµ
nh÷ng c¸ch thøc truyÒn thèng më réng quy m« ho¹t ®éng cña hîp t¸c x·, më réng
“thÞ tr−êng” cña hîp t¸c x· ®−îc ¸p dông phæ biÕn ë c¸c n−íc vµ lµm c¬ së h×nh
thµnh nguyªn t¾c “më” cña hîp t¸c x· ®· ®−îc céng ®ång quèc tÕ khuyÕn c¸o
thµnh nguyªn t¾c ®Çu tiªn cïng víi nguyªn t¾c tù nguyÖn cña hîp t¸c x·. C¸ch thøc
thø ba míi ®−îc ph¸t triÓn tõ mét sè thËp kû gÇn ®©y vµ ngµy cµng trë thµnh xu
h−íng phæ biÕn, ®¶m b¶o hîp t¸c x· liªn kÕt thµnh m¹ng l−íi cã søc m¹nh kinh tÕ
t¨ng lªn. NÕu hîp t¸c x· cã quy m« phôc vô thÞ tr−êng lµ chñ yÕu, chø kh«ng ph¶i
lµ x· viªn hîp t¸c x·, cã nguy c¬ hîp t¸c x· sÏ dÇn xa rêi nguyªn t¾c hîp t¸c x·, ®i
®Õn chuyÓn thÓ sang h×nh thøc doanh nghiÖp vÒ mÆt ph¸p lý. VÊn ®Ò nµy cÇn ®−îc
triÓn khai nghiªn cøu tiÕp.
3) Vèn gãp cña x∙ viªn vµ së h÷u tËp thÓ kh«ng chia cña hîp t¸c x∙. Vèn
gãp cña x· viªn hîp t¸c x· ë nhiÒu n−íc cã c¸ch gäi kh¸c nhau: dù phÇn x· héi,
vèn gãp ®iÒu lÖ, cæ phÇn v.v., lµ vèn së h÷u cña x· viªn trong hîp t¸c x·. Trong
suèt qu¸ tr×nh tham gia hîp t¸c x·, x· viªn chØ ®−îc së h÷u t− nh©n phÇn vèn gãp
®ã mµ th«i; cßn tµi s¶n h×nh tõ ho¹t ®éng cña hîp t¸c x· lµ tµi s¶n chung kh«ng
chia cña hîp t¸c x·; tr−êng hîp hîp t¸c x· bÞ gi¶i thÓ, tµi s¶n nµy ph¶i ®−îc chuyÓn
giao cho chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng; tr−êng hîp x· viªn rót ra khái hîp t¸c x·, th× chØ
®−îc rót phÇn vèn ®· gãp.
§©y lµ ®Æc ®iÓm mang tÝnh b¶n chÊt cña hîp t¸c x· (nh−ng kh«ng ph¶i lµ
môc tiªu cña hîp t¸c x·), ®Ò cao tÝnh céng ®ång vµ së h÷u chung trong hîp t¸c x·,
kh¸c h¼n víi doanh nghiÖp th−¬ng m¹i, theo ®ã së h÷u cña thµnh viªn gãp vèn
doanh nghiÖp trong tµi s¶n cña doanh nghiÖp t−¬ng øng víi tû lÖ gãp vèn cña m×nh
trong suèt qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp.
ThËp niªn 50 vµ 60 cña thÕ kû tr−íc, céng ®ång quèc tÕ ®· ®Ò cao vai trß cña
tµi s¶n chung trong hîp t¸c x· do ¶nh h−íng cña phong trµo hîp t¸c x· ë c¸c n−íc
x· héi chñ nghÜa cò, ®øng ®Çu lµ Liªn x« (cò). Ngµy nay, céng ®ång quèc tÕ ®Ò cao
nguyªn t¾c hîp t¸c x· cung cÊp dÞch vô cho x· viªn ®i ®«i víi viÖc x· viªn ph¶i sö

29. 29
dông s¶n phÈm, dÞch vô cña hîp t¸c x·. §©y lµ b¶n chÊt kinh tÕ rÊt quan träng lµm
cho hîp t¸c x· ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Hîp t¸c x· lµm tÊt c¶ vµ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ v×
x· viªn. Tµi s¶n chung ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh«ng cã môc ®Ých tù th©n,
mµ ph¶i phôc vô hiÖu qu¶ nhu cÇu chung x· viªn; cã tµi s¶n chung hay ch−a cã tµi
s¶n chung, tµi s¶n chung lín hay nhá, ®¬n gi¶n hay hiÖn ®¹i... lµ do yªu cÇu vÒ hiÖu
qu¶ cña viÖc ®¸p øng nhu cÇu chung ®Æt ra.
4) Chia lîi nhuËn, hay chªnh lÖch thu ‐ chi cña hîp t¸c x∙. Theo nguyªn
t¾c truyÒn thèng, lîi nhuËn hay kho¶n d− thõa trong hîp t¸c x· kh«ng ®−îc chia
theo vèn gãp, v× cã thÓ lµm xãi mßn tinh thÇn hîp t¸c, ®Ò cao t− t−ëng lîi nhuËn,
nh−ng nÕu kh«ng chia th× thËt sù kh«ng thÓ hÊp dÉn ®«ng ®¶o x· viªn tham gia hîp
t¸c x·. Nh−ng, nÕu chia toµn bé lîi nhuËn theo vèn gãp th× dÔ quay trë vÒ m« h×nh
doanh nghiÖp th−¬ng m¹i, c«ng ty cæ phÇn, theo ®ã lîi nhuËn c¬ b¶n chia theo vèn
gãp, hîp t¸c x· kh«ng cßn cã lîi thÕ riªng n÷a trong viÖc khuyÕn khÝch tinh thÇn
hîp t¸c trong céng ®ång. V× vËy, qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi cña hîp t¸c x·,
ng−êi ta míi ®Ò ra nguyªn t¾c cho phÐp chia mét phÇn lîi nhuËn theo vèn gãp,
nh−ng chØ mét phÇn th«i, kh«ng ph¶i toµn bé lîi nhuËn.
Lîi nhuËn/kho¶n d− trong hîp t¸c x· ®−îc chia theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c
nhau: vèn gãp, ®Æc biÖt møc ®é sö dông dÞch vô hîp t¸c x·; trÝch lËp quü ph¸t triÓn
hîp t¸c x·; trÝch lËp quü dù tr÷ hîp t¸c x· phßng khi rñi ro. Ngoµi ra, nã cßn ®−îc
ph©n chia cho viÖc ®¸p øng nhu cÇu gi¸o dôc, huÊn luyÖn, th«ng tin cho x· viªn
hîp t¸c x·; ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t v¨n ho¸ ‐ x· héi chung cña céng ®ång x·
viªn; ®ãng gãp tõ thiÖn cña hîp t¸c x· ®èi víi céng ®ång d©n c− ®Þa ph−¬ng v.v..
§©y lµ b¶n chÊt nh©n v¨n vµ mang ®Ëm tÝnh v¨n ho¸ cña hîp t¸c x·. Nãi c¸ch kh¸c,
tÊt c¶ thµnh qu¶ cña hîp t¸c x· ®−îc ph©n phèi mét c¸ch c«ng b»ng (chø ch−a ®−îc
b×nh ®¼ng vµ còng kh«ng ph¶i lµ cµo b»ng) cho mäi x· viªn hîp t¸c x· trªn c¬ së
nhiÒu môc tiªu kh¸c nhau, theo ®ã tÊt c¶ x· viªn hîp t¸c x· cïng chia sÎ khã kh¨n,
tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô vµ lîi Ých, tõ ®ã khuyÕn khÝch ph¸t triÓn tinh thÇn hîp t¸c,
tÝnh céng ®ång, tinh thÇn ®oµn kÕt, t−¬ng trî, gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c x· viªn
hîp t¸c x·. Nãi c¸ch kh¸c, nguyªn t¾c d©n chñ, b×nh ®¼ng, c«ng b»ng, hîp t¸c cña
hîp t¸c x· ph¶i dùa trªn cë së b¶n chÊt, nguyªn t¾c cô thÓ vÒ tæ chøc ho¹t ®éng vµ
ph©n phèi cña hîp t¸c x· th× míi trë nªn hiÖn thùc, míi thùc sù hÊp dÉn x· viªn vµ
nh©n d©n. (B¶ng 1)

30. 30
B¶ng 1: Sù gièng nhau vµ sù kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt gi÷a HTX kiÓu míi, HTX
kiÓu cò vµ doanh nghiÖp
HTX kiÓu cò
HTX kiÓu míitheo chuÈn mùc
quèc tÕ
Doanh nghiÖp (theo LuËt
DN)
1‐TÝnh chÊt ‐ Tæ chøc kinh tÕ‐ hµnh
chÝnh nhµ n−íc
‐ Kh«ng tù nguyÖn mµ Ðp
buéc
‐ Lîi Ých ph©n phèi b×nh
qu©n theo quy ®Þnh
chung cña Nhµ n−íc
‐ Tæ chøc kinh tÕ
‐ Ph¶i ho¹t ®éng hiÖu qu¶, tèi ®a
ho¸ lîi nhuËn/thÆng d−
‐ Tæ chøc cña c¸ nh©n ng−êi lµ
chÝnh: Tæ chøc kinh tÕ ®èi nh©n
‐ Tù nguyÖn
‐ Mäi lîi Ých ®Òu thuéc vÒ x· viªn
‐ Tæ chøc kinh tÕ
‐ Ph¶i ho¹t ®éng hiÖu qu¶,
tèi ®a ho¸ lîi nhuËn
‐ Gãp vèn lµ chÝnh: Tæ chøc
kinh tÕ ®èi vèn
‐ Tù nguyÖn
‐ Mäi lîi Ých tr−íc hÕt lµ
cña chñ DN
2‐ Môc tiªu
tæ chøc
‐ T¹o ra s¶n phÈm, dÞch
vô theo kÕ ho¹ch nhµ
n−íc chØ ®¹o
‐ Kh«ng cã môc ®Ých tù th©n, mµ
lµm lîi cho x· viªn
‐ §¸p øng tr−íc hÕt nhu cÇu
chung vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi
cña x· viªn
‐ Môc tiªu lîi nhuËn, môc
®Ých tù nh©n
‐ §¸p øng nhu cÇu s¶n
phÈm, dÞch vô thÞ tr−êng,
kh«ng ph¶i nhu cÇu cña
ng−êi gãp vèn
3­ §èi t−îng
phôc vô/
quan hÖ cña
HTX vµ x·
viªn
C¸c tæ chøc th−¬ng m¹i
nhµ n−íc
‐ §èi t−îng phôc vô lµ x· viªn
HTX
‐ Lu«n cã kh¸ch hµng; tr−íc khi
thµnh lËp ®· cã kh¸ch hµng
‐ Phải thu hút thêm xã viên
‐ §èi t−îng phôc vô lµ
kh¸ch hµng trªn thÞ tr−êng
‐ Ph¶i t×m kh¸ch hµng trªn
thÞ tr−êng
‐ Không nhất thiết thu hút
thêm người góp vốn
4‐ Së h÷u tµi
s¶n
‐ X· viªn ph¶i gãp tµi s¶n
riªng gép thµnh tµi s¶n
chung
‐ X· viªn ®−îc tæ chøc
tËp trung s¶n xuÊt, kh«ng
cã s¶n xuÊt c¸ thÓ, t−
nh©n
‐ X· viªn gãp vèn vµo HTX vµ së
h÷u tµi s¶n cña HTX theo vèn gãp
®iÒu lÖ
‐ X· viªn vÉn së h÷u t− nh©n t−
liÖu s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng kinh tÕ
t− nh©n, c¸ thÓ
‐ Thµnh viªn gãp vèn së
h÷u tµi s¶n DN theo tû lÖ
vèn gãp ®iÒu lÖ
5‐ Tµi s¶n
chung
Tµi s¶n chung lµ “tµi s¶n
tËp thÓ” trén lÉn: tµi s¶n
nhµ n−íc, c¸ thÓ cña x·
viªn vµ chung cña céng
®ång x· viªn
Tµi s¶n chung HTX thuéc së h÷u
céng ®ång x· viªn, kh«ng ®−îc
chia,
Tµi s¶n chung cña DN
thuéc së h÷u cña thµnh viªn
theo tû lÖ vèn gãp, cã thÓ
®−îc chia
6‐ Ph−¬ng
thøc qu¶n lý
‐ ChØ ®¹o theo kÕ ho¹ch
cña Nhµ n−íc
‐ §iÒu hµnh cña Ban
qu¶n trÞ, nhÊt lµ chñ
nhiÖm
‐ H−íng vµo lµm lîi cho x· viªn
‐ QuyÒn biÓu quyÕt b×nh ®¼ng
gi÷a c¸c x· viªn(mçi x· viªn 1
phiÕu)
‐ H−íng vµo quyÒn lîi
ng−êi gãp vèn
‐ QuyÒn biÓu quyÕt tuú theo
tû lÖ vèn gãp
7‐ Ph©n chia
lîi nhuËn
‐ Theo c¸c quy ®Þnh
chung cña Nhµ n−íc:
chia ®Òu b×nh qu©n
Lîi nhuËn/thÆng d− chia theo theo
nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau:
‐ Vèn gãp,
‐ Khèi l−îng dÞch vô sö dông,
‐ Quü ph¸t triÓn HTX,
‐ Quü dù phßng,
‐ Ho¹t ®éng th«ng tin‐gi¸o dôc
céng ®ång, sinh ho¹t v¨n ho¸,
‐ V.v.
Lîi nhuËn chñ yÕu chia
theo vèn gãp.
5) TÝnh chÊt hîp t¸c, gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c hîp t¸c x∙ kh«ng ph¸t huy ®Çy
®ñ vµ ngay lËp tøc khi thµnh lËp hîp t¸c x∙, mµ ®ßi hái mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
l©u dµi. Kh«ng nhÊt thiÕt ngay khi míi thµnh lËp ®· cã nhiÒu x· viªn tham gia hîp

31. 31
t¸c x·. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, hîp t¸c x· hÊp dÉn vµ thu hót thªm vµ dÇn dÇn
nhiÒu x· viªn th«ng qua viÖc thuyÕt phôc vÒ lîi Ých mµ m×nh ®em l¹i cho x· viªn,
hoÆc nhiÒu hîp t¸c x· nhá h¬n cã tÝnh chÊt ho¹t ®éng t−¬ng tù nhau cã thÓ hîp
nhÊt víi nhau hoÆc liªn kÕt víi nhau d−íi h×nh thøc liªn ®oµn kinh tÕ hîp t¸c x·‐
tøc hîp t¸c x· cña hîp t¸c x·. Nhê vËy, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hîp t¸c x· t¨ng lªn.
MÆt kh¸c, c¸c nhu cÇu chung cña x· viªn hîp t¸c x· cã thÓ ®−îc më réng, hho¹t
®éng cña hîp t¸c x· phôc vô x· viªn cña m×nh ngµy cµng ®−îc hiÖn ®¹i ho¸, tõ ®ã
hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hîp t¸c x· còng ®−îc n©ng lªn. Cïng víi viÖc thu hót ngµy
cµng nhiÒu nh©n d©n, tæ chøc tham gia, khi ®ã c¸c gi¸ trÞ cao ®Ñp vµ nguyªn t¾c
hîp t¸c x· ngµy cµng ®−îc ph¸t huy , thÈm thÊu s©u réng trong x· héi, gãp phÇn
ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ c¸c mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi cña ®Êt n−íc.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, xin nªu mÊy kÕt luËn sau ®©y:
Mét lµ, Lý luËn vÒ hîp t¸c x· lµ mét khoa häc; khoa häc Êy dùa trªn thùc
tiÔn ph¸t triÓn cña hîp t¸c x· mét c¸ch phong phó gÇn hai thÕ kû qua trªn thÕ giíi,
cã sù ph¸t triÓn, ®æi míi; cÇn ®−îc häc tËp, nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng.
Hai lµ, C¸c gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c cña hîp t¸c x· võa bao hµm yÕu tè kinh tÕ
võa mang ®Ëm tÝnh ®¹o ®øc, chÝnh trÞ, x· héi vµ v¨n ho¸, cã nh÷ng mÆt thèng nhÊt
®ång thêi cã mÆt m©u thuÉn, cÇn ph¶i ®−îc nhËn thøc s©u s¾c ®Ó thiÕt kÕ vµo c¸c
m« h×nh hîp t¸c x· (ph¸p lý) cô thÓ, phï hîp ®iÒu kiÖn cô thÓ tõng n−íc, ®¶m b¶o
c¸c gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c Êy cã søc sèng, tõ ®ã hîp t¸c x· míi trë thµnh thÓ chÕ
ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶.
Ba lµ, hîp t¸c x· lµ mét h×nh thøc ph¸p lý vÒ tæ chøc, v× vËy, vÊn ®Ò quan
träng vµ cÊp b¸ch hiÖn nay lµ ph¶i nhËn thøc ®óng b¶n chÊt hîp t¸c x·, x¸c ®Þnh
®óng vµ cô thÓ m« h×nh hîp t¸c x·, ®Þnh h×nh chuÈn vÒ khung khæ ph¸p luËt t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho hîp t¸c x· ra ®êi vµ ph¸t triÓn. Cã nh− vËy hîp t¸c x·,
phong trµo hîp t¸c x· míi ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tiÕn kÞp ®µ ®æi míi, cã ®ãng gãp
ngµy cµng quan träng vµ tÝch cùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ‐ x· héi ®Êt n−íc.
2‐ NGUYÊN TẮC VÀ GI¸ trÞ hîp t¸c x∙
B¶n chÊt cña hîp t¸c x· nªu ë trªn quy ®Þnh gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c hîp t¸c x·.
§ång thêi, c¸c gi¸ trÞ vµ nguyªn t¾c hîp t¸c x· qua kiÓm nghiÖm trong phong trµo

32. 32
ph¸t triÓn hîp t¸c x· quèc tÕ dÇn dÇn ®−îc cñng cè, hoµn thiÖn th«ng qua b¶n chÊt
hîp t¸c x·.
2.1‐ NGUYÊN TẮC HỢP TÁC XÃ
C¸c nguyên tắc hîp t¸c x· ®−îc h×nh trong qu¸ tr×nh l©u dµi cïng víi lÞch sö
ph¸t triÓn hîp t¸c x·, th−êng g¾n liÒn víi c¸c nhµ s¸ng lËp hîp t¸c x·, do vËy cã sù
kh¸c nhau ë nguyªn t¾c nµy hoÆc nguyªn t¾c kh¸c, sù nhÊn m¹nh nguyªn t¾c, sè
l−îng nguyªn t¾c kh«ng chØ trong mét quèc gia mµ cßn gi÷a c¸c quèc gia kh¸c
nhau. Ngay khi mét quèc gia häc tËp m« h×nh hîp t¸c x· tõ mét quèc gia kh¸c
còng cã sù tiÕp thu cã chän läc: thªm, bít, c¶i biªn cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh
tÕ, v¨n ho¸, x· héi quèc gia m×nh. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dµi c¸c nguyªn t¾c
hîp t¸c x· cña nhiÒu quèc gia, nhiÒu tr−êng ph¸i kh¸c nhau dÇn xÝch l¹i gÇn nhau.
Liªn minh hîp t¸c x· quèc tÕ cã c«ng lao to lín trong viÖc truyÒn b¸ t−
t−ëng hîp t¸c x·, lµm t− t−ëng hîp t¸c x· ®−îc lan réng mét c¸ch t−¬ng ®èi nhÊt
qu¸n, ®−a c¸c n−íc kh¸c nhau, ch©u lôc kh¸c nhau tiÕn dÇn ®Õn nhËn thøc thèng
nhÊt vÒ hîp t¸c x·.
N¨m 1995, t¹i §¹i héi kû niÖm lÇn thø 100 n¨m thµnh lËp, Liªn minh Hîp
t¸c x· quèc tÕ(ICA) phèi hîp víi Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) khuyÕn c¸o cho
tÊt c¶ thµnh viªn cña m×nh vµ trªn thÕ giíi vÒ ®Þnh nghÜa, c¸c gi¸ trÞ (®· nªu ë trªn)
vµ c¸c nguyªn t¾c hîp t¸c x·.
C¸c nguyªn t¾c cña hîp t¸c x· bao gåm:
1) Tham gia tù nguyÖn vµ më. Hîp t¸c x· lµ c¸c tæ chøc tù nguyÖn vµ më
®èi víi mäi thµnh viªn x· héi mong muèn sö dông dÞch vô cña hîp t¸c x·, s½n sµng
chÊp thuËn c¸c tr¸ch nhiÖm thµnh viªn hîp t¸c x·, kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, x·
héi, chñng téc, chÝnh trÞ hoÆc t«n gi¸o.
Nguyªn t¾c tham gia tù nguyÖn lµ râ rµng: kh«ng ai, kh«ng tæ chøc nµo cã
thÓ b¾t buéc ng−êi d©n tham gia hîp t¸c x·.
Nh−ng t¹i sao hîp t¸c x· thùc hiÖn nguyªn t¾c “më”? Hîp t¸c x· lµ tæ chøc
tËp hîp nh÷ng x· viªn cã nhu cÇu chung vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ ®¸p øng c¸c
nhu cÇu Êy mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. V× vËy, vÒ mÆt kinh tÕ, céng ®ång x· viªn chÝnh
lµ thÞ tr−êng cña hîp t¸c x·; cµng nhiÒu x· viªn th× viÖc ®¸p øng nhu cÇu chung cña
hîp t¸c x· ®èi víi x· viªn cµng hiÖu qu¶ nhê kinh tÕ quy m« vµ dung l−îng thÞ
tr−êng t¨ng lªn. VÒ mÆt v¨n ho¸, x· héi céng ®ång x· viªn cµng lín th× cµng ph¸t
huy tinh thÇn hîp t¸c, tinh thÇn qu¶n lý d©n chñ trong hîp t¸c x·, sinh ho¹t v¨n ho¸
céng ®ång cµng ph¸t huy hiÖu qu¶. ChÝnh v× vËy, “më” trë thµnh nguyªn t¾c hµng
®Çu cña hîp t¸c x· vµ ®−îc c¸c n−íc ®−a vµo LuËt vÒ hîp t¸c x·, theo ®ã hîp t¸c x·
ph¶i “më” cho mäi ng−êi cã cïng nhu cÇu vµ th−êng sinh sèng trªn cïng ®Þa bµn
l·nh thæ tham gia, kh«ng ®−îc ph©n biÖt ®èi xö vÒ d©n téc, s¾c téc, giíi, chÝnh kiÕn
chÝnh trÞ. Có thể ngày từ đầu mới thành lập, hợp tác xã chưa thu hút được tất cả

33. 33
cộng đồng dân cư địa bàn tham gia, mà chỉ một số tham gia hîp t¸c x·, dần dần kết
nạp ngày càng nhiều thành viên hơn, nhờ vậy tính hợp tác trong hîp t¸c x· ngày
càng cao hơn và phát huy tính tích cực trên phạm vi lớn hơn.
Hîp t¸c x· phải thực hiện nguyên tắc " tự nguyện " như là nguyên tắc đầu
tiên của hîp t¸c x·. Mặc dù về nguyên tắc, việc tham gia hîp t¸c x· là có lợi hơn là
thực hiện đơn lẻ, nhưng xã viên tham gia hîp t¸c x· phải trên cơ sở tự nguyện,
không chịu bất kỳ áp buộc nào.
2) KiÓm so¸t mét c¸ch d©n chñ bëi c¸c thµnh viªn. Hîp t¸c x· lµ c¸c tæ
chøc mang tÝnh d©n chñ ®−îc kiÓm so¸t bëi c¸c thµnh viªn lµ nh÷ng ng−êi tham gia
vµo viÖc x¸c ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch vµ ra quyÕt ®Þnh cña hîp t¸c x·. ë hîp t¸c x· cÊp
c¬ së, c¸c thµnh viªn cã quyÒn biÓu quyÕt b×nh ®¼ng (mçi thµnh viªn cã mét l¸
phiÕu biÓu quyÕt nh− nhau) vµ hîp t¸c x· ë c¸c cÊp ®é kh¸c còng ®−îc tæ chøc mét
c¸ch d©n chñ.
Nh−ng t¹i sao hîp t¸c x· cã thÓ thùc hiÖn viÖc qu¶n lý/kiÓm so¸t mét c¸ch
d©n chñ tæ chøc cña m×nh mét c¸ch b×nh ®¼ng, kh«ng phô thuéc vèn gãp, quy m«
sö dông s¶n phÈm, dÞch vô cña hîp t¸c x·?
Tr−íc hÕt, tr−íc khi thµnh lËp hîp t¸c x·, tÊt c¶ x· viªn hîp t¸c x· ®Òu hiÓu
biÕt râ rµng nhu cÇu chung cña m×nh vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi; hîp t¸c x· ®¸p
øng nhu cÇu chung ®ã (th«ng qua cung cÊp s¶n phÈm hay dÞch vô chung) cã hiÖu
qu¶ h¬n so víi tõng x· viªn tù m×nh ®¸p øng. X· viªn nµo còng nhËn thøc râ rµng
nh− vËy vµ gièng nhau thì ®−¬ng nhiªn quyÕt ®Þnh cña hä lµ b×nh ®¼ng.
Ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng (s¶n xuÊt kinh doanh) cña hîp t¸c x· chÝnh lµ ph−¬ng
¸n tæ chøc ho¹t ®éng cung cÊp s¶n phÈm, dÞch vô chung cho mäi x· viªn th«ng qua
mét doanh nghiÖp chung. Mäi x· viªn ®Òu cã quyÒn nh− nhau bµn b¹c vÒ viÖc thùc
hiÖn ph−¬ng ¸n nµy sao cho cã hiÖu qu¶ nhÊt trong việc đáp ứng nhu cầu chung
của họ. Doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c c¹nh tranh nh− mäi doanh
nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trªn thÞ tr−êng.
Khi thµnh lËp hîp t¸c x· vµ ph−¬ng ¸n ho¹t ®éng cña hîp t¸c x· x· viªn ph¶i
gãp vèn dï Ýt, dï nhiÒu, theo bÊt cø ph−¬ng thøc nµo: cæ phÇn hay tuú kh¶ n¨ng tµi
chÝnh tõng x· viªn, v.v.
Khi tiªu thô s¶n phÈm, dÞch vô chung cña hîp t¸c x·, x· viªn kh¸c nhau tiªu
dïng kh¸c nhau, tiªu dïng nhiÒu th× lîi nhiÒu, tiªu dïng Ýt th× lîi Ýt, nh−ng x· viªn
nµo còng ®−îc lîi.
PhÇn thu nhËp cßn l¹i cña hîp t¸c x· ®−îc ®−a vµo quü phóc lîi và quü ph¸t
triÓn hîp t¸c x· mang l¹i lîi Ých chung cho c¶ céng ®ång x· viªn mµ mçi x· viªn
®Òu ®−îc h−ëng một cách bình đẳng.
Víi c¸ch thøc nh− vËy, râ rµng hîp t¸c x· vµ doanh nghiÖp trong hîp t¸c x·
®−îc qu¶n lý mét c¸ch d©n chñ bëi tÊt c¶ x· viªn; mçi x· viªn cã mét phiÕu biÓu

34. 34
quyÕt nh− nhau; x· viªn ®−îc h−ëng lîi tõ nhiÒu c¸ch: vèn gãp, thô h−ëng s¶n
phÈm, dÞch vô cña hîp t¸c x·, quü phóc lîi chung. Nh− vËy, lîi Ých cña hîp t¸c x·
®Òu thuéc vÒ x· viªn; lîi Ých ®−îc ph©n phèi c«ng b»ng theo nhiÒu sù ®ãng gãp
kh¸c nhau mµ kh«ng b×nh qu©n chñ nghÜa cµo b»ng. Quản lý dân chủ đối với hîp
t¸c x· là hệ quả tất yếu do bản chất hîp t¸c x· quy định.
3) Tham gia kinh tÕ cña thµnh viªn hîp t¸c x∙. C¸c thµnh viªn ®ãng gãp
mét c¸ch b×nh ®¼ng vµ kiÓm so¸t mét c¸ch d©n chñ ®èi víi vèn cña hîp t¸c x·. Vèn
cña hîp t¸c x· th−êng lµ tµi s¶n chung cña hîp t¸c x·. C¸c thµnh viªn ph¶i ®ãng
gãp vèn vµo hîp t¸c x· vµ nhËn ®−îc mét kho¶n båi hoµn nhÊt ®Þnh tuú theo vèn
gãp. C¸c thµnh viªn ph©n phèi kho¶n thÆng d− cña hîp t¸c x· cho mét sè hoÆc tÊt
c¶ c¸c môc ®Ých sau: ph¸t triÓn hîp t¸c x·; x¸c lËp dù tr÷ mµ mét phÇn cña nã lµ tµi
s¶n kh«ng chia; cho thµnh viªn hîp t¸c x· tuú theo møc ®é sö dông dÞch vô cña hîp
t¸c x·; hç trî c¸c ho¹t ®éng cña hîp t¸c x· theo quyÕt ®Þnh cña c¸c thµnh viªn hîp
t¸c x·.
Trong quá trình phát triển hîp t¸c x·, xu hướng phát triển hîp t¸c x· có hoạt
động kinh tế và đồi hỏi phải có trách nhiệm về kinh tế của thành viên tăng lên:
trách nhiệm đóng góp kinh tế khi gia nhập hîp t¸c x· và quyền lợi về kinh tế được
thụ hưởng tương xứng với sự đóng góp và sự tham gia của mình trong hîp t¸c x·.
4) Tù chñ vµ ®éc lËp. Hîp t¸c x∙ lµ c¸c tæ chøc tù chñ, tù gióp ®ì, ®−îc
kiÓm so¸t bëi c¸c thµnh viªn. Khi ký tho¶ thuËn víi c¸c tæ chøc kh¸c, kÓ c¶ víi
ChÝnh phñ, hoÆc huy ®éng vèn tõ bªn ngoµi hîp t¸c x·, hîp t¸c x· ph¶i thùc hiÖn
c¸c quy ®Þnh ®¶m b¶o sù kiÓm so¸t mét c¸ch d©n chñ bëi c¸c thµnh viªn hîp t¸c x·
vµ duy tr× tÝnh ®éc lËp cña hîp t¸c x·.
XÐt cho cïng, hîp t¸c x· lµ tæ chøc kinh tÕ tù qu¶n cña x· viªn, mang l¹i lîi
Ých cho x· viªn, tù chñ vÒ tµi chÝnh, th× ®−¬ng nhiªn tù chñ vÒ ho¹t ®éng vµ trong
mäi quyÕt ®Þnh cña m×nh. Kh«ng c¸ nh©n, tæ chøc nµo cã thÓ can thiÖp vµo c«ng
viÖc néi bé cña hîp t¸c x·. Ngay c¶ khi, chÝnh phñ hoÆc c¸c tæ chøc kh¸c hç trî
hîp t¸c x· th× vÉn ph¶i t«n träng tÝnh tù chñ, tù qu¶n, tù quyÕt ®Þnh cña hîp t¸c x·.
Mét khi tÝnh tù chñ, tù qu¶n, tù quyÕt ®Þnh cña hîp t¸c x· bÞ ph¸ vì th× hîp t¸c x·
kh«ng thÓ tån t¹i, nÕu cã th× chØ tån t¹i vÒ mÆt h×nh thøc.
5) Gi¸o dôc, huÊn luyÖn vµ th«ng tin. Hîp t¸c x· là tổ chức tự chủ,có ý
nghĩa cả về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, mang lại lợi ích cho thành viên, nên
bản thân nó phải có trách nhiệm giáo dục, huấn luyện và thông tin cần thiết đối với
cộng đồng thành viên của mình và đối với các đối tác. Hîp t¸c x· t¹o ®iÒu kiÖn ®µo
t¹o, huÊn luyÖn ®èi víi c¸c thµnh viªn, ng−êi ®¹i diÖn thµnh viªn, c¸n bé qu¶n lý vµ
ng−êi lao ®éng trong hîp t¸c x·, nh»m gióp hä ®ãng gãp hiÖu qu¶ cho ph¸t triÓn
hîp t¸c x·. Hîp t¸c x· th«ng tin cho c«ng chóng, ®Æc biÖt lµ thanh niªn vµ c¸c nhµ
l·nh ®¹o vÒ b¶n chÊt vµ lîi Ých cña hîp t¸c x·, từ đó nâng cao nhận thức và lôi cuốn
trách nhiệm xã hội.