Παρουσιαση της ζωης της Πολυδούρη και του καρυωτάκη

1. ΚΕΙΜΕΝΑ
ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ-ΠΟΛΥΔΟΥΡΗ
ΜΑΡΜΑΡΙΔΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑ ΑΘΗΝΑ ΛΕΓΓΕΡΗ Γ2

2. ● Ο Κώστας Καρυωτάκης και η Μαρία
Πολυδούρη ήταν δύο ποιητές της γενιάς του
1920, που ερωτεύθηκαν και αγαπήθηκαν πολύ,
αλλά δεν κατάφεραν να βρουν την ευτυχία μέσα
από τον έρωτά τους. Βρήκαν και οι δύο τραγικό
θάνατο σε νεαρή ηλικία. Γνωρίστηκαν τον
Δεκέμβριο του 1921 στη Νομαρχία Αθηνών,
όπου εργάζονταν ως δημόσιοι υπάλληλοι.
Ανάμεσά τους αναπτύχθηκε ένα έντονο ερωτικό
συναίσθημα...

3. Ο Κώστας Καρυωτάκης και η Μαρία Πολυδούρη υπήρξαν
αξιόλογοι ποιητές, αλλά και τραγικοί εραστές, που οδηγήθηκαν
εν τέλει στο θάνατο. Πολλά έχουν γραφτεί για το ποιητικό τους
έργο, αλλά ελάχιστα έχουν δει το φως της δημοσιότητας για το
ερωτικό τους ειδύλλιο και τον ψυχισμό των δύο ποιητών.
Είναι Απρίλης του 1922 όταν μετατίθεται στη Νομαρχία
Αθηνών η Μαρία Πολυδούρη. Ανάμεσα στους συναδέλφους της
η εικοσιενός χρονών Μαρία θα ξεχωρίσει τον Κώστα
Καρυωτάκη. Διστακτικά στην αρχή, με μεγαλύτερη τόλμη
αργότερα λαμβάνει μέρος στις φιλολογικές συζητήσεις του
γραφείου, γεγονός που τη βοηθάει να οργανώσει τις σκέψεις
της και να πλουτίσει τις γνώσεις της.

4. Ο έρωτάς τους δε θα αργήσει να ξεσπάσει. Ο
Καρυωτάκης εντυπωσιάζεται από τα μαύρα
εξαίσια μάτια της, το κυπαρισσένιο κορμί της, το
γεμάτο ψυχικότητα πρόσωπό της, μα
προπαντός από τον ιδιόρρυθμο χαρακτήρας
της μ’ όλες τις απότομες μεταπτώσεις. Η
Πολυδούρη απ’ την πλευρά της βλέπει στο
πρόσωπο του ποιητή την αναγνωρισμένη
επιβολή του στην ποίηση, ενώ την έλκει και η
ανάγκη να αποκτήσει έναν οδηγό στις πρώτες
της λογοτεχνικές αναζητήσεις, τρέφοντας
ταυτόχρονα την ελπίδα ότι το φτωχό κορμί του
ποιητή κρύβει έναν ελεύθερο του αναστήματός
της.

5. ● Πράγματι η Πολυδούρη ήταν πολύ μπροστά για
την εποχή της, αφού συνήθιζε κοινές εξόδους
με άντρες και συναδέλφους της, γεγονός
απαγορευτικό για την εποχή, αλλά τολμούσε να
προτείνει όλα όσα ο Καρυωτάκης έπρεπε να
προτείνει. Να αγαπηθούν, να συνδεθούν, να
φιληθούν, με τολμηρότερο όλων όλων την
πρόταση γάμου που του έκανε.Ο Καρυωτάκης
αντίθετα την φοβάται. Με έμφυτη δειλία
κρύβεται πίσω από την πρόφαση της
κομπλεξικής του εμφάνισης και στο τέλος
απαρ-νιέται τον έρωτα της Πολυδούρη.

6. ● Χαρακτηριστικά αναφέρει για την περίπτωση Καρυωτάκη,
ο Βαρίκας: «Ο εγωκεντρισμός του τον απομακρύνει από
τον έρωτα.... Ο Καρυωτάκης μαζί με όλη την γενιά του
διακρίνεται ακριβώς από τον πιο αρρωστημένο
σκεπτικισμό. Η αφηρημένη σκέψη, η προσπάθεια του
υπολογισμού και των πιο ελαχίστων λεπτομερειών κάθε
μας κίνησης, η έμμονη ιδέα του μάταιου κάθε
προσπάθειάς μας, με την οποίαν πλησιάζει τα γεγονότα,
δεν τον αφήνει ελεύθερο να χαρεί αυτή καθ’ αυτή την
ενέργεια έξω και μακριά από τα αποτελέσματά της. (...) Ο
σκεπτικισμός στένεψε απελπιστικά τον εσωτερικό του
κόσμο. Αποξήρανε κάθε ζωικό χυμό του. Ανάμεσα στον
εαυτό του και στον εξωτερικό κόσμο παρεμβαίνει πάντα το
σκοτεινό φάσμα του σκεπτικισμού και της απαισιοδοξίας
του που παραμορφώνει τις εικόνες του και εξαφανίζει τον

7. ● Παρ’ όλα αυτά η θέρμη της σχέσης τους
φαίνεται μέσα από τα κείμενα που έχουν σωθεί.
Το Μάη του 1922 γράφει ο Καρυωτάκης
«Χρυσή μου, γιατί με ρωτάς αν πονώ στη
σκέψη ότι μ’ αγαπάς έτσι; Πονώ επειδή σ’
αγαπώ περισσότερο από όσο εφαντάστηκα ότι
μπορούσα ποτέ ν’ αγαπήσω. Τι έχω κάμει
λοιπόν για να μη με πιστεύεις ακόμη; (...) Ένα
«Τάκη!» ή ένα «που είσαι;», καθώς τα βάζεις
εκεί που πρέπει φτάνουν βαθιά στην καρδιά
μου. Ήθελα πράγματι να είμαστε, έστω και
πουλιά, στο θαυμάσιο εκείνο τοπίο (...)
καλύτερα όμως -το ομολογώ- άνθρωποι, αλλά
πιο απλοϊκοί πιο ελεύθεροι από τώρα..».

8. ● Αλλά και η Πολυδούρη στο ημερολόγιό της, το
Μάη του 1922 εξομολογείται: «Τον αγαπώ, τον
αγαπώ καμμιά αμφιβολία πιά! (...) Απελπισμένε
μου ποιητή θα σε αγαπήσω άραγε όσο θέλω ν’
αγαπήσω, όσο σου πρέπει;» Ενώ αργότερα σε
ένα σπαρακτικό γράμμα τον καλούν να ζήσουν
μαζί: «Έλα, Τάκη, να ζήσουμε μαζί... να ιδείς
πόσο γλυκιά, πόσο ανακουφιστική θα ’μαι σε
σένα. Δεν είναι δύσκολο, μα καθόλου δύσκολο.
Ξέρω όλα τα εμπόδια, όλες τις συνέπειες.
Είμαστε φτωχοί και οι δύο, αλλά τι μ’ αυτό;
μήπως τώρα που ήμαστε χωριστά δεν είμαστε
φτωχοί και χωρίς καμιά ελπίδα να γίνουμε
πλούσιοι; Δύο δωμάτια μας φτάνουν».

9. ● Η οριστική απάντηση του Καρυωτάκη θα δοθεί σ’
έναν περίπατό τους στο Φάληρο. Θα αρνηθεί την
πρόταση της Πολυδούρη επικαλούμενος ότι δεν έχει
το δικαίωμα να παντρευτεί καμιά γυναίκα, γιατί πάσχει
από χρόνιο αφροδίσιο νόσημα. Στην πραγματικότητα
η Πολυδούρη δεν θα τον πιστέψει, υποθέτοντας ότι ο
καλός της δε θέλει να την παντρευτεί, επειδή έχει
αποκτήσει κακή φήμη με τον τρόπο ζωής που κάνει. Η
πτώση του στα μάτια της είναι μοιραία, και χωρίζουν
Της προτείνει να συνεχίσουν την φιλία τους και τη
διαβεβαιώνει ότι δε θα πάψει να την αγαπά. Αυτή
όμως νοιώθει μειωμένη και ταπεινωμένη. Θα δεχτεί
την αλλαγή μορφής στη σχέση τους και θα κρύψει τον
σπαραγμό της έως ότου έξι χρόνια μετά, θα γράψει
πλημμυρισμένη από τύψεις:

10. ● «Το λίγο που σου απόμεινε, την ύστερνη ζωή
σου σε αγάπη την μετάβαλες και μου την είχες
δώσει.Εγώ κι αν όλη τη ζωή μου ονόμασα δική
σου τι σούχα δώσει να χαρείς από μια αγάπη
τόση; Και νόμιζαν πως έδινα, περήφανη να
κρύβω το θησαυρό που γέμιζε μέσα μου και
χανόταν.Ά τώρα κάτω απ’ τη φριχτή τύψη αυτή
θα σκύβω πως ούτε πήρα το άξιο σου δώρο
που μου δινόταν»

11. ● Θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε ότι για την
οικογένεια του Καρυωτάκη η Πολυδούρη και ο
έρωτας των δύο δημιουργών δεν υπήρχαν,
γεγονός που αποδέχεται σε μικρότερο βαθμό
και ο στενός φίλος του Καρυωτάκη, ο
Σακελλαριάδης, επισημαίνοντας ότι «η
λιγόχρονη ερωτική φιλία των δύο ποιητών ήταν
για τον Καρυωτάκη ένα απλό αισθηματικό
επεισόδιο».

12. ● Οι συναντήσεις τους μετά τον χωρισμό είναι
ελάχιστες. Στην πιο χαρακτηριστική από αυτές,
ο Καρυωτάκης αφού έχει επιστρέψει απ’ το
Παρίσι και προτού αναχωρήσει για την Πρέβεζα
επι-σκέπτεται την Πολυδούρη στη Σωτηρία. Η
συνάντησή τους είναι σκληρή, παγερή, ένας
ασπασμός πριν το τέλος. Δε θα ξαναβρεθούν
πλέον, αλλά θα αγαπιούνται. Η Πολυδούρη το
ομολογεί μέχρι το τέλος στα ποιήματα και στο
ημερολόγιό της. Την αγάπη του Καρυωτάκη
αποδεικνύει το προσωπικό του μπαούλο που
ανοίχτηκε μετά τον θάνατό του και περιείχε το
θεατρικό έργο «Ο άρρωστος», ένα μπλοκ με
ποιήματα, όλα τα γράμματα της Πολυδούρη και
περισσότερες από εκατό φωτογραφίες της.

13. ● Η είδηση της αυτοκτονίας του Καρυωτάκη
συγκλονίζει και δίνει τη χαριστική βολή στην
ήδη επιβαρυμένη και κλονισμένη υγεία της
Πολυδούρη. Από τότε αψηφά τις συστάσεις των
γιατρών, επιδεινώνοντας την κατάστασή της με
κρυφές εξόδους απ’ το σανατόριο και
ασυλλόγιστες νυχτερινές εξορμήσεις. Γράφει τα
πιο σπαρακτικά τραγούδια της, ενώ κρεμάει
πάνω απ’ το κρεβάτι της ένα σκίτσο του κι ένα
παιχνιδάκι, που τις είχε κάποτε δωρίσει ο
Καρυωτάκης. Επιζητούσε τη συντροφιά των
φίλων του, όπου πάντοτε μιλούσε γι’ αυτόν με
τρόπο που δε μπορούσε κανείς ν’ αμφιβάλει
πόσο οδυνηρά την πλήγωνε η ανάμνηση της
ζωής που πέρασε μαζί του.

14. ● Η συνάντηση των δύο ποιητών στη ζωή θα
μπορούσε να πει κανείς ότι τους οδήγησε πιο
γρήγορα στο θάνατο. Ο Γ. Κορωναίος σε άρθρο
του στη δεκαετία του ’50 αναφέρει σχετικά: «Αν
ο Καρυωτάκης δεν απαρνιόταν τον άνθρωπο
και αν η Πολυδούρη μπορούσε να συμφιλιώσει
τον πληθω-ρικό εσωτερικό της κόσμο με την
πραγματικότητα της εποχής της, ίσως και οι
δύο τους να βρισκόντουσαν ανάμεσά μας και η
προσφορά τους στα ελληνικά γράμματα να
ήταν πολύ μεγαλύτερη. Δυστυχώς, αντί να
διαλέξουν το φαρδύ δρόμο που οδηγεί στον
άνθρωπο, επροτίμησαν το σκοτεινό δρομάκι
που οδηγεί στον θάνατο».

15. ● Αδιαμφισβήτητα οι δύο μεγάλοι ποιητές έζησαν
λίγο, η προσφορά τους όμως στα γράμματα
ήταν τεράστια και τα πονήματά τους θα είναι
μάρτυρες για το λόγου του αληθές
Πηγές:
- Ζωγράφου Λιλή «Καρυωτάκης - Πολυδούρη και η αρχή
της αμφισβήτησης». Εκδόσεις Αστέρι, 1980
● - Κορωναίος Γ. «Κώστας Καρυωτάκης - Μαρία
Πολυδούρη». Εφημ. «Ακρόπολις», 9-15 Νοεμ-βρίου 1958
- Σακελλαριάδης «Κ.Γ. Καρυωτάκης, βιογραφία», 1938
- Χονδρογιάννης Γιάννης «Η Μαρία Πολυδούρη μετά τον
Καρυωτάκη», Εκδόσεις Δίφρος, 1975

16. ● Μύθος και πραγματικότητα, εικασίες και ντοκουμέντα,
σκοτεινές περιοχές και ανεξιχνίαστες όψεις, διώξεις,
εκβιασμοί, έρωτες και πάθη ενός από τους πλέον
εμβληματικούς ποιητές της Ελλάδας, του «ποιητή της
θλίψης» όπως τον αποκαλούν, έρχονται ξανά στο
προσκήνιο από τον Τάσο Ψαρρά, σκηνοθέτη και
σεναριογράφο της επιτυχημένης ομώνυμης σειράς
που προβάλλεται από την κρατική τηλεόραση.

17. Τι άνθρωπος ήταν στ' αλήθεια ο
Καρυωτάκης; Πώς θα τον
περιγράφατε
● Ηταν ευαίσθητος, άνθρωπος με κοινωνική
συνείδηση, βεβαίως ελιτίστας στο πνεύμα,
μελετηρός, με σφαιρική γνώση, οξυδερκής,
ένας ποιητής που ερμήνευσε την εποχή του και
είχε το θάρρος να γράφει τις απόψεις του. Ηταν
από τους πρώτους εισηγητές της μοντέρνας
ποίησης στην Ελλάδα και άνοιξε δρόμους για τη
μετέπειτα γενιά του '30. Είχε, επίσης, μια
χιουμοριστική πλευρά, έκανε φάρσες, έβγαλε
σατιρική εφημερίδα κι έγραψε επιθεωρήσεις. Τα
συμπεριλαμβάνω στο σενάριο όλο αυτά.

18. ●Στα ποιήματα και στα πεζά του στηλίτευσε συχνά
την εξουσία. Αυτός δεν ήταν ο λόγος που υπέστη
διώξεις από τους προϊσταμένους του στη δημόσια
διοίκηση;
● Ηταν ένας μαχόμενος άνθρωπος. Υπήρξε
συνδικαλιστής, εκλέχτηκε γενικός Γραμματέας
της Ενωσης Δημοσίων Υπαλλήλων Αθηνών,
δεν συνδιαλέχτηκε με την κεντρική εξουσία, γι'
αυτό και μετατέθηκε στην Πάτρα και τέλος στην
Πρέβεζα, όπου αυτοκτόνησε το 1928. Διώκτης
του θεωρείται ότι ήταν ο Μιχαήλ Κύρκος,
υπουργός Υγιεινής και Πρόνοιας στην
κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη. ταλαιπωρίες.
Τότε όμως ήταν ο υπουργός.

19. ● Ο Καρυωτάκης, που είχε διατελέσει
υπάλληλος στο υπουργείο Πρόνοιας για την
αποκατάσταση των προσφύγων της Μικράς
Ασίας, είχε δει πολλά. Στον Αυτόνομο
Οργανισμό Αποκατάστασης Προσφύγων, όταν
ιδρύθηκε, μετείχαν ένας Αμερικανός, ένας
εκπρόσωπος της Κοινωνίας των Εθνών και
δύο Ελληνες, ο Περικλής Αργυρόπουλος και ο
Στέφανος Δέλτας (βλέπε Γ. Δάλκου
«Κωνσταντίνος Γεωργίου Καρυωτάκης»). Ο
συσχετισμός είναι εμφανής. Ο Αλέξης Ζήρας

20. Πού βασίστηκε το επιχείρημα της
ομοφυλοφιλίας;
● Τ. Ψ.: Είναι απολύτως αναληθές ότι ο Καρυωτάκης ήταν
ομοφυλόφιλος. Κάτι τέτοιο δεν ανιχνεύεται καθόλου στην
ποίησή του ούτε σε κάποιο στοιχείο της ζωής του. Είναι
γνωστοί οι έρωτες του Καρυωτάκη με γυναίκες, πλατωνικοί
μεν, λόγω των αυστηρών ηθών, αλλά απολύτως
τεκμηριωμένοι. Υπήρξαν κάποιες αναφορές που έλεγαν ότι
όταν αυτοκτόνησε φορούσε γυναικείο εσώρουχο. Εκανα
έρευνα για το θέμα και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι
φορούσε τα άγνωστα εκείνη την εποχή στην Ελλάδα
ανδρικά σλιπ, τα οποία είχε αγοράσει στο Παρίσι. Εγραψα
στην εταιρεία και μου απάντησαν ότι η παραγωγή τους
ξεκίνησε το 1913 και ότι από το 1920 ήταν πολύ
διαδεδομένα και αγοράζονταν από πολλούς ξένους
επισκέπτες. Αλλωστε πώς είναι δυνατόν ο Καρυωτάκης να
φορούσε γυναικείο εσώρουχο, ενώ είχε αποφασίσει να

21. Η σχέση του με τη Μαρία Πολυδούρη
ήταν έντονη και πολυτάραχη. Εχει λεχθεί ότι
εκείνη ήταν πολύ ερωτευμένη, αλλά όχι και ο
Καρυωτάκης.● Τ. Ψ.: Αυτήν την εικόνα τη δημιούργησε ο Σακελλαριάδης.
Δεν ξέρω τι κίνητρα είχε. Προσωπικά τον διαβάζω με
σχετική καχυποψία, όταν μάλιστα δέχεται να δημοσιευθεί
λογοκριμένη η τελευταία επιστολή του ποιητή, χωρίς καν
αποσιωπητικά στα επίμαχα σημεία. Αξιοπρόσεχτο είναι
πως κατά τη διάρκεια της σχέσης Καρυωτάκη-Πολυδούρη
ο Σακελλαριάδης δεν εμφανίζεται στη ζωή του Καρυωτάκη
ούτε διά ζώσης ούτε με συχνή αλληλογραφία όπως
άλλοτε. Εγώ πιστεύω πως ο Καρυωτάκης αγαπούσε και
θαύμαζε τη Μαρία, η οποία ήταν πολύ ισχυρή
προσωπικότητα, κι επιπλέον ψηλή και ωραία κοπέλα.
Εχουν δημοσιευθεί επιστολές του προς την Πολυδούρη
όπου δεν κρύβει την αγάπη του.

22. Είναι αλήθεια ότι ποτέ δεν
ολοκλήρωσαν τη σχέση τους;
● Τ. Ψ.: Μην ξεχνάμε ότι και οι δύο είναι παιδιά
συντηρητικών οικογενειών και γνωρίζονται λιγότερο από 4
μήνες. Κατά τη διάρκεια της σχέσης ο Καρυωτάκης
μαθαίνει ότι πάσχει από σύφιλη και το λέει στη Μαρία. Εάν
είχαν ολοκληρωμένες σχέσεις, μόλις μάθαινε η Μαρία πως
ο σύντροφός της είχε σύφιλη θα πάθαινε ένα μικρό σοκ. Η
σύφιλη ήταν τότε αντίστοιχη με το AIDS, και η πιθανότητα
μετάδοσης ήταν 35-40% με την πρώτη κιόλας επαφή.
Πουθενά απ' τα γραπτά της ή το ημερολόγιό της δεν
προκύπτει κάτι τέτοιο. Αντιθέτως, του προτείνει να ζήσουν
μαζί κι ας μην κάνουν παιδιά (πιθανώς να εννοεί έρωτα). Ο
Καρυωτάκης, φυσικά, αρνείται, είναι πολύ υπερήφανος για
να το δεχτεί... Επιπλέον πρέπει να βλέπουμε τη
συμπεριφορά των ατόμων σε σχέση με την εποχή τους.
Οχι με τα σημερινά δεδομένα. Και οι συνήθειες της εποχής

25. ● Η ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη γνώρισε τον
Κώστα Καρυωτάκη το 1922 στη Νομαρχία
Αττικής όπου αμφότεροι εργάζονταν
προσωρινά, και τον ερωτεύτηκε, αλλά φαίνεται
ότι ο δεσμός του Καρυωτάκη με την Άννα
Σκορδύλη συνεχίστηκε. Η Πολυδούρη του
πρότεινε γάμο, αλλά ο Καρυωτάκης το
απέρριψε. Η Πολυδούρη απολύθηκε το 1924,
ήρθε σε ρήξη με τον Καρυωτάκη και
αρραβωνιάστηκε με τον δικηγόρο Γεωργίου. Το
1926 στο Παρίσι η Πολυδούρη προσβλήθηκε
από φυματίωση και νοσηλεύθηκε στην Ελλάδα
στο νοσοκομείο Σωτηρία όπου το 1928 την
επισκέφτηκε ο Καρυωτάκης.

26. ● Στο ντοκιμαντέρ του Φρέντυ Γερμανού, ο δήμαρχος
Πρέβεζας τη διετία 1977-1978, Ηρακλής Ντούσιας,
περιέγραψε ότι, δύο ώρες προ της αυτοκτονίας του, περί
τις 2.30 μ.μ., ο Καρυωτάκης πήγε στο τότε παραλιακό
καφενείο «Ο Ουράνιος Κήπος» στη θέση Βρυσούλα,
ιδιοκτησίας τότε Νιόνιου Καλλίνικου, όπου παρήγγειλε και
ήπιε μια βυσσινάδα. Ο καφεπώλης παραξενεύτηκε τότε,
γιατί ο ποιητής τού άφησε στο τραπέζι 75 δραχμές
πουρμπουάρ, ενώ η τιμή του αναψυκτικού ήταν 5 δρχ.
Ζήτησε ένα τσιγάρο να καπνίσει και μια κόλλα χαρτί
(τετράδιο) όπου έγραψε τις τελευταίες σημειώσεις του, οι
οποίες βρέθηκαν στην τσέπη του και διασώθηκαν. Στο
τέλος των σημειώσεων αυτών έγραψε μεταξύ των άλλων:
«Συνιστώ σε όσους σκοπεύουν να αυτοκτονήσουν, να
αποφύγουν τη μέθοδο του πνιγμού, εάν γνωρίζουν καλό
κολύμπι. Εγώ ταλαιπωρήθηκα στη θάλασσα 10 ώρες και
δεν κατάφερα τίποτα!»

27. ● Ο γιος του οπλοπώλη Ιωάννη
Αναγνωστόπουλου, πολιτικός μηχανικός ΤΕ,
δηλώνει στο ντοκιμαντέρ του Φρέντυ Γερμανού
ότι «την προηγουμένη ημέρα τής αυτοκτονίας ο
Καρυωτάκης αγόρασε από το κατάστημα του
πατέρα του ένα περίστροφο, με το οποίο
επέστρεψε σε λίγες ώρες διαμαρτυρόμενος ότι
είχε βλάβη, ενώ είχε ξεχάσει να βγάλει την
ασφάλεια».

31. ● Στην τσέπη του κουστουμιού του πτώματος του
Κώστα Καρυωτάκη βρέθηκε επιστολή που
γράφει τα εξής: «Είναι καιρός να φανερώσω την
τραγωδία μου. Το μεγαλύτερό μου ελάττωμα
στάθηκε η αχαλίνωτη περιέργειά μου, η νοσηρή
φαντασία και η προσπάθειά μου να
πληροφορηθώ για όλες τις συγκινήσεις, χωρίς
τις περισσότερες, να μπορώ να τις αισθανθώ.
Τη χυδαία όμως πράξη που μου αποδίδεται τη
μισώ.

32. ● Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε
τον δέχομαι με πρόθυμη καρδιά.Αφού εδοκίμασα όλες τις
χαρές , είμαι έτοιμος για έναν ατιμωτικό θάνατο. Λυπούμαι
τους δυστυχισμένους γονείς μου, λυπούμαι τα αδέλφια
μου. Αλλά φεύγω με το μέτωπο ψηλά. Ήμουν άρρωστος.
Σας παρακαλώ να τηλεγραφήσετε, για να προδιαθέση την
οικογένειά μου, στο θείο μου Δημοσθένη Καρυωτάκη.
Συμβουλεύω όσους ξέρουν κολύμπι να μην επιχειρήσουνε
ποτέ να αυτοκτονήσουν δια θαλάσσης. Όλη νύχτα απόψε
επί δέκα ώρες, εδερνόμουν με τα κύματα. Ήπια άφθονο
νερό, αλλά κάθε τόσο, χωρίς να καταλάβω πώς, το στόμα
μου ανέβαινε στην επιφάνεια. Ωρισμένως, κάποτε, όταν
μου δοθεί η ευκαιρία, θα γράψω τις εντυπώσεις ενός
πνιγμένου». Κ.Γ.Κ. Ακόμα και σήμερα υπάρχουν απορίες
και αντιθέσεις στην ερμηνεία αυτής της επιστολής

34. ● Ένας λόγος που φαίνεται να ώθησε τον
Καρυωτάκη στην αυτοκτονία είναι και η σύφιλη
από την οποία πιθανολογείται ότι
έπασχε.μάλιστα, ο αδελφός του, Θανάσης
Καρυωτάκης, θεωρούσε ότι η ασθένεια
συνιστούσε προσβολή για την οικογένεια.

35. ● φοβούμενος να νοσηλευτεί σε ψυχιατρική
κλινική, όπως συνέβαινε με όλους τους
συφιλιδικούς στο τελικό στάδιο της νόσου την
περίοδο εκείνη". Θέλοντας, μάλιστα, να
ισχυροποιήσει το επιχείρημά του, τονίζει ότι
"δεν είναι δυνατόν ένας βαριά καταθλιπτικός
ασθενής να αστειεύεται στο επιθανάτιο γράμμα
του".Σύμφωνα με τον σύγχρονο ορισμό της
κλινικής κατάθλιψης, ο ποιητής είναι βέβαιο ότι
έπασχε από τη νόσο. Το έργο, πολύ πριν μάθει
ότι πάσχει από σύφιλη το καλοκαίρι του 1922, η
ζωή και ο θάνατος του συνιστούν ακράδαντες
αποδείξεις για αυτό. Το πως η πρώτη νόσος
ουσιαστικά τον οδήγησε στη δεύτερη,

36. ● Ο ρόλος που ενδεχομένως έπαιξε η γυναίκα και ο έρωτας
στην αυτοκτονία του Καρυωτάκη δεν αναφέρεται ούτε ως
υπαινιγμός στο τελευταίο του σημείωμα, αλλά δεν πρέπει
να αγνοηθεί. Η ωραία και χειραφετημένη ποιήτρια Μαρία
Πολυδούρη τον είχε ερωτευθεί και αυτός φάνηκε να
ανταποκρίνεται. Κατά την Πολυδούρη μάλιστα ήταν εκείνος
που πρώτος εξομολογήθηκε τον έρωτά του Του πρότεινε
να παντρευτούν, μα εκείνος δεν θέλησε. Εκείνη το
απέδωσε στο χρόνιο αφροδίσιο νόσημα από το οποίο
έπασχε. Μαρτυρία του φίλου του Χ. Σακελλαριάδη, αλλά
και το ημερολόγιο της Πολυδούρη, δείχνουν πως δεν είχαν
οι δυο τους ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις, αν και
είχε ερωτικές επαφές με κοινές γυναίκες

37. ● Ποιήματα και Ποιητικές Συλλογές
«Αισιοδοξία», χειρόγραφο του Κώστα Καρυωτάκη.
Ποιητικές συλλογές που εξέδωσε ο ποιητής
Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων (1919)
Νηπενθή (1921)
Ελεγεία και Σάτιρες (1927), στα οποία περιλαμβάνονται και οι 18
μεταφράσεις του ποιητή.
Άλλα ποιήματα
Ανέκδοτα ποιήματα
Τελευταία ποιήματα (1928) [Αισιοδοξία, Όταν κατέβουμε τη σκάλα...,
Πρέβεζα]
● Νεανικά Ποιήματα (1919-1924)
● Πεζά: Το καύκαλο, Η τελευταία, Ο κήπος της αχαριστίας, Ονειροπόλος,
Τρεις μεγάλες χάρες, Φυγή,
Το εγκώμιο της θαλάσσης, Κάθαρσις, Η ζωή του.
Μεταφράσεις
1. Elegias e Sátiras/Ελεγεία και Σάτιρες, Théo de Borba Mossburger

38. ● Ήταν κόρη του φιλολόγου Ευγένιου
Πολυδούρη και της Κυριακής Μαρκάτου, μιας
γυναίκας με πρώιμες φεμινιστικές αντιλήψεις.
Ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές της σπουδές
στην Καλαμάτα, ενώ είχε φοιτήσει σε σχολεία
του Γυθείου και των Φιλιατρών, αλλά και στο
Αρσάκειο της Αθήνας για δύο χρόνια.

39. ● Στα γράμματα εμφανίστηκε σε ηλικία 14 ετών
με το πεζοτράγουδο Ο πόνος της μάνας, το
οποίο αναφέρεται στο θάνατο ενός ναυτικού
που ξέβρασαν τα κύματα στις ακτές των
Φιλιατρών και είναι επηρεασμένο από τα
μοιρολόγια που άκουγε στη Μάνη. Στα δεκαέξι
της διορίστηκε στη Νομαρχία Μεσσηνίας και
παράλληλα εξέφρασε ζωηρό ενδιαφέρον για το
γυναικείο ζήτημα. Το 1920, σε διάστημα
σαράντα ημερών, έχασε και τους δύο γονείς της

40. ● Το 1921 μετατέθηκε στη Νομαρχία Αθηνών
και παράλληλα εγγράφηκε στη Νομική Σχολή
του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην υπηρεσία
της εργαζόταν και ο ομότεχνός της Κώστας
Καρυωτάκης. Γνωρίστηκαν και μεταξύ τους
αναπτύχθηκε ένας σφοδρός έρωτας, που
μπορεί να κράτησε λίγο, αλλά επηρέασε
καθοριστικά τη ζωή και το έργο της.

41. ● Συναντήθηκαν για πρώτη φορά τον Ιανουάριο
του 1922. Η Μαρία ήταν τότε 20 ετών, ενώ ο
Καρυωτάκης 26. Εκείνη είχε δημοσιεύσει
κάποια πρωτόλεια ποιήματα, ενώ εκείνος είχε
εκδόσει δύο ποιητικές συλλογές — τον Πόνο
των ανθρώπων και των πραμάτων (1919) και
τα Νηπενθή (1921) — και είχε ήδη κερδίσει την
εκτίμηση κάποιων κριτικών και ομότεχνών του.

42. ● Συναντήθηκαν για πρώτη φορά τον Ιανουάριο
του 1922. Η Μαρία ήταν τότε 20 ετών, ενώ ο
Καρυωτάκης 26. Εκείνη είχε δημοσιεύσει
κάποια πρωτόλεια ποιήματα, ενώ εκείνος είχε
εκδόσει δύο ποιητικές συλλογές — τον Πόνο
των ανθρώπων και των πραμάτων (1919) και
τα Νηπενθή (1921) — και είχε ήδη κερδίσει την
εκτίμηση κάποιων κριτικών και ομότεχνών του.

43. ● Το 1924 μπήκε στη ζωή της ο δικηγόρος
Αριστοτέλης Γεωργίου, που μόλις είχε
επιστρέψει από το Παρίσι. Ήταν νέος, ωραίος
και πλούσιος και η Πολυδούρη τον
αρραβωνιάστηκε στις αρχές του 1925. Η Μαρία
όμως αγαπούσε πάντα τον Καρυωτάκη.
● Παρά την αφοσίωση του αρραβωνιαστικού της,
η Πολυδούρη δεν μπορούσε να συγκεντρωθεί
σοβαρά σε καμία δραστηριότητα. Έχασε τη
δουλειά της στο δημόσιο μετά από
αλλεπάλληλες απουσίες και εγκατέλειψε τη
Νομική. Φοίτησε στη Δραματική Σχολή
Κουναλλάκη και μάλιστα πρόλαβε να
εμφανιστεί ως ηθοποιός σε μία παράσταση, Το
κουρελάκι, όπου είχε τον πρωταγωνιστικό

44. ● Το καλοκαίρι του 1926 διέλυσε τον αρραβώνα
της και έφυγε για το Παρίσι. Σπούδασε ραπτική
αλλά δεν πρόλαβε να εργαστεί γιατί
προσβλήθηκε από φυματίωση. Επέστρεψε
στην Αθήνα το 1928 και συνέχισε τη νοσηλεία
της στο Νοσοκομείο Σωτηρία, όπου έμαθε για
την αυτοκτονία του πρώην εραστή της, Κώστα
Καρυωτάκη. Τον ίδιο χρόνο κυκλοφόρησε την
πρώτη της ποιητική συλλογή Οι τρίλλιες που
σβήνουν και το 1929 τη δεύτερη, Ηχώ στο
χάος. Η Πολυδούρη άφησε δύο πεζά έργα, το
Ημερολόγιό της και μία ατιτλοφόρητη νουβέλα
με την οποία σαρκάζει ανελέητα το
συντηρητισμό και την υποκρισία της εποχής
της.

45. ● Η φυματίωση όμως τελικά την κατέβαλε και τα
ξημερώματα της 29ης Απριλίου 1930 άφησε
την τελευταία της πνοή με ενέσεις μορφίνης
που της πέρασε ένας φίλος της στην Κλινική
Χριστομάνου.

46. ● Η Μαρία Πολυδούρη ανήκει στη γενιά του 1920
που καλλιέργησε το αίσθημα του
ανικανοποίητου και της παρακμής. Ο έρωτας
και ο θάνατος είναι οι δύο άξονες γύρω από
τους οποίους περιστρέφεται η ποίησή της. Είναι
μεστή από πηγαίο λυρισμό που ξεσπά σε βαθιά
θλίψη και κάποτε σε σπαραγμό, με εμφανείς
επιδράσεις από τον έρωτα της ζωής της,
Κώστα Καρυωτάκη, αλλά και τα μανιάτικα
μοιρολόγια. Οι συναισθηματικές και
συγκινησιακές εξάρσεις της Πολυδούρη
καλύπτουν συχνά κάποιες τεχνικές αδυναμίες

47. ● Η Μαρία Πολυδούρη έγραφε τα ποιήματά της
όπως και το ατομικό της ημερολόγιο. Η
μεταστοιχείωση γινόταν αυτόματα και πηγαία
[...] Γι' αυτήν η έκφραση εσήμαινε κατ' ευθείαν
μεταγραφή των γεγονότων του εσωτερικού της
κόσμου στην ποιητική γλώσσα με όλες τις
γενικεύσεις και τις υπερβολές που της
υπαγόρευε η ρομαντική της φύση.

48. ● Το πρώτο άρθρο για την Μαρία Πολυδούρη
που βασίζεται στο αρχείο της και το ημερολόγιό
της ανήκει στη Βασιλική Μπόμπου-Σταμάτη και
είναι δημοσιευμένο στην Ελληνική Δημιουργία
7(1954), σ. 617-624. Τα Άπαντα της Μαρίας
Πολυδούρη κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά την
δεκαετία του 1960 από τις Εκδόσεις Εστία, με
επιμέλεια της Λιλής Ζωγράφου.Έκτοτε
επανακυκλοφόρησαν από διάφορους
εκδοτικούς οίκους.

49. ● Ο συγγραφέας και ποιητής Κωστής Γκιμοσούλης έχει
γράψει μία μυθιστορηματική βιογραφία της με τον
τίτλο Βρέχει φως. Ποιήματά της έχουν μελοποιήσει
Έλληνες συνθέτες, κλασικοί, έντεχνοι και ροκ —
ανάμεσά τους οι Μενέλαος Παλλάντιος, Κωστής
Κριτσωτάκης, Νίκος Μαμαγκάκης, Γιάννης Σπανός,
Νότης Μαυρουδής, Γιώργος Αρκομάνης, Δημήτρης
Παπαδημητρίου, Μιχάλης Κουμπιός, Στέλιος
Μποτωνάκης και τα συγκρότηματα «Πληνθέτες» και
«Ηλιοδρόμιο» καθώς και ο μουσουργός Νίκος
Φυλακτός σε έργα με φωνή και πιάνο