Merkezî si̇stemi̇ devreye alma

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN
GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)
TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE
İKLİMLENDİRME
MERKEZÎ SİSTEMİ DEVREYE ALMA
ANKARA 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;
 Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı
ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli
olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim
programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik
geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).
 Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek
ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.
 Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.
 Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.
 Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
 Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.

i
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GİRİŞ .......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİYETİ-1.....................................................................................................3
1.MERKEZİ SİSTEMİN MONTAJ SONRASI KONTROLÜ................................................3
1.1.Elektriksel ve Mekaniksel Kontrol İşlemleri .................................................................3
1.2. Kontrol Test İşlemlerinde Kullanılan Araç ve Gereçler ...............................................4
1.3. Gürültü Şiddetinin Ölçülmesi .......................................................................................4
UYGULAMA FAALİYETLERİ.........................................................................................8
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................16
ÖĞRENME FAALİYETİ-2...................................................................................................17
2. MERKEZİ SİSTEME AKIŞKAN ŞARJI İŞLEMLERİ....................................................17
2.1. Merkezi Sistemi Vakumlama yapmak ........................................................................17
2.1.1. Vakum Pompalarını Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar...............................18
2.1.2. Soğutma Sistemini Vakumlama Sebepleri ..........................................................18
2.1.3. Vakum Pompası Kullanma Yöntemleri...............................................................18
2.1.4. Vakum ve Şarj İşlemlerinde Kullanılan Diğer Araç ve Gereçler ........................19
2.1.5. Elektronik Vakum Göstergesi..............................................................................19
2.1.6. Elektronik Terazi .................................................................................................20
2.1.7. Üçlü Vakum.........................................................................................................20
2.1.8. Derin vakumlama.................................................................................................22
2.2. Merkezi Sisteme Soğutucu Akışkan Şarjı...................................................................22
2.2.1. Alçak Taraftan Gaz (Buhar) Şarjı........................................................................22
2.2.2. Yüksek Taraftan (Sıvı Hattından) Sıvı Şarjı........................................................23
UYGULAMA FAALİYETİ ..............................................................................................24
3. ELEKTRİKSEL VE MEKANİK TESTİ KONTROL İŞLEMLERİ .................................29
3.1. Merkezi Sistemlerde Ölçme ve Kontrolün Önemi......................................................29
3.2. Ölçme ve Kontrol Türleri............................................................................................30
3.2.1. Debinin Ölçülmesi...............................................................................................30
3.2.2. Hız Ölçümü..........................................................................................................31
3.2.3. Pervaneli (Çarklı) Anemometre...........................................................................32
3.3. Ortam Sıcaklığının Ölçülmesi.....................................................................................33
3.3.1. Termometre .........................................................................................................33
3.4. Havadaki Nemin Ölçülmesi........................................................................................35
3.4.1. Hava hızı, nem ve sıcaklık ölçen birleşik cihazlar...............................................36
3.4.2. Mikromanometre .................................................................................................37
3.4.3. Termomanometre.................................................................................................38
3.5. Partikül Ölçme Cihazı.................................................................................................40
3.6. Soğutucu Akışkan Kaçak Dedektörleri.......................................................................40
3.7. Gaz Analiz, Ölçme ve Kontrol Cihazları....................................................................42
3.7.1. Gaz analiz cihazının fonksiyonları ......................................................................43
3.7.2. Gaz Analiz Cihazının Ölçtüğü, Soğutucu Akışkan Türleri .................................43
UYGULAMA FAALİYETLERİ.......................................................................................44
İÇİNDEKİLER

ii
4. MERKEZİ SİSTEMİ İŞLETMEYE ALMA, AYAR VE BALANS İŞLEMLERİ ...........61
4.1. Sistemin İşletmeye Alınması ......................................................................................61
4.1.1. İşletmeye Alacak Personelinin Niteliği ...............................................................61
4.1.2. Alet, Takım, Ölçü Ve Kontrol Cihazları..............................................................62
4.2. İşletmeye Almada İzlenecek Sıra................................................................................62
4.2.1. Vantilatör Ve Aspiratörlerin İşletmeye Alınması................................................62
4.2.2. Isıtıcı Bataryanın İşletmeye Alınması..................................................................63
4.2.3. Soğutucu Bataryanın İşletmeye Alınması............................................................63
4.2.4. Kule, Kondenser (Yoğuşturucu) Pompalarının İşletmeye Alınması ...................63
4.2.5. Su Soğutma Kulesinin İşletmeye Alınması .........................................................64
4.2.6. Su Donanımının İşletmeye Alınması...................................................................65
4.2.7. Elektrik Kumanda Panolarının İşletmeye Alınması ............................................65
4.2.8. Soğutma Grubunun İşletmeye Alınması..............................................................65
4.3. Sistemin Çalıştırılması................................................................................................67
4.3.1. Kış Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması .............................................................67
4.3.2. Yaz Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması ............................................................67
4.4. İşletme Sırasındaki Kontroller ....................................................................................68
4.4.1. Su Soğutma Kulesi ..............................................................................................68
4.4.2. Elektrik Kumanda Panosu ...................................................................................69
4.4.3. Soğutma Sistemi..................................................................................................70
4.5. Merkezî Sistemlerin Komple Test, Ayar ve Balans İşlemleri.....................................71
4.5.1. Test, Ayar Ve Balans Çalışmalarında Yapılan İşlemler......................................72
4.6. Hava Sistemi Test, Ayar ve Balansı............................................................................72
4.6.1. Hava Sistemi Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar....................................74
4.6.2. Ekipmanların Ve Sistemin Test, Ayar Ve Balansı ..............................................75
4.6.3. Rapor bilgileri......................................................................................................76
4.7. Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar ve Balansı .....................................................79
4.7.1. Su (Hidrolik) Sistemlerinin Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar..............79
4.7.2. Su Sisteminin Test, Ayar Ve Balansı ..................................................................82
4.7.3. Rapor Bilgileri .....................................................................................................83
UYGULAMA FAALİYETLERİ.......................................................................................84
MODÜL DEĞERLENDİRME ..............................................................................................93
CEVAP ANAHTARLARI.....................................................................................................94
KAYNAKÇA.........................................................................................................................96

iii
AÇIKLAMALAR
KOD 522EE0209
ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirme
DAL/MESLEK Merkezî İklimlendirme ve Havalandırma Sistemleri
MODÜLÜN ADI Merkezî Sistemi Devreye Alma
MODÜLÜN TANIMI
Merkezi sistemi teknik kurallara uygun şekilde devreye
almak, kontrolünü yapmak için hazırlanmış olan öğrenme
materyalidir.
SÜRE 40/24
ÖN KOŞUL
Cihaz Seçimi, Merkezî İklimlendirmeElemanlarının
Montajı, modüllerini almış olmak.
YETERLİK Merkezî sistemi devreye almak.
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında merkezî sistemi devreye alma
işlemlerini standartlara ve tekniğine uygun
yapabileceksiniz.
Amaçlar
1. Sistemi montaj sonrası kontrol edebileceksiniz.
2. Soğutucu akışkan dolumu yapabileceksiniz.
3. Elektriksel ve mekanik testlerini yapabileceksiniz.
4. İşletmeye alma işlemini yapabileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam
Sınıf, atölye, laboratuvar, işletme, kütüphane, İnternet
ortamı, ev vb.
Sınıf
Televizyon, sınıf kitaplığı, VCD, DVD, tepegöz,
projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, İnternet bağlantısı,
öğrenme materyalleri
Atölye
Merkezî klima (iklimlendirme) santrali, merkezî klima
eğitim seti, elektriksel ölçme aygıtları, pens, ampermetre,
multimetre, anemometre, higrometre, termometre, el
aletleri (lokma takımları, pense, tornavida, ikiağızlı anahtar
takımları, cırcır anahtar vb.), vakum ve şarj aparatları, gaz
kaçak dedektörü.
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
 Modül içinde, her öğrenme faaliyetinin sonunda yer
alan sorulara vereceğiniz cevaplarınızla kendi öğrenme
başarınızı kendiniz değerlendireceksiniz.
 Modül sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri ve
tavırları ölçmek amacıyla öğretmen tarafından
hazırlanacak ölçme araçlarıyla değerlendirileceksiniz.
AÇIKLAMALAR

1
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
İleri toplumlar, kalkınmanın gerektirdiği şekilde üretmekte ve teknolojiyi bilimsel
anlamda kullanmaktadır. Artık gelişmiş ülke olmanın temeli kriteri, eğitime yeterince önem
vermekten geçmektedir.
Teknik eğitimin kitap gereksinimini karşılamak amacıyla MEGEP kapsamında
hazırlanan eserlerden biri olan bu modül, günümüz bilim ve teknolojisine uygun şekilde
hazırlanmıştır.
HVAC (Isıtma, Havalandırma, Soğutma Ve İklimlendirme) sistemleri özellikle
ülkemizde son yıllarda büyük atılım göstermiştir. Merkezi iklimlendirme sistemleri diğer bir
çok sistemi de bünyesinde taşıdığı için ayrı bir öneme sahiptir.
Merkezî sistemi devreye alma ; Merkezî iklimlendirme santrallerinin plan, proje ve
yapım evreleri sonunda yer alan, ölçme, ayar, test, kontrol ve işletme kurallarını içine alan
bir modüldür.
Temel niteliğinde olan bu konu ve faaliyetleri istekle öğrenmeniz size soğutma
teknisyeni olma yönünde katkılar sağlayacaktır.
Başarılar...
GİRİŞ

3
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,
gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin montaj sonrası kontrolünü tekniğine
ve standardına uygun yapabileceksiniz.
 Merkezî sistemlerde yapılması gereken çalıştırma öncesi kontrol işlemleri ile
ilgili bir araştırma yapınız.
 Klima santrallerinin devreye alınmasında kullanılan elektriksel ölçme, ayar ve
test cihazları ile ilgili araştırma yapınız.
 Ev tipi soğutucularda yapılan elektriksel cihazların ölçme, ayar ve test cihazları
ile klima santrallerinde yapılan işlem ve cihazları karşılaştırınız. Benzerlik ve
farklar ile ilgili bir rapor hazırlayınız.
 İnternet ortamında üretim ve servis hizmeti veren kuruluşları araştırınız. Bu
konuda öğretmeninizden yardım alınız. Bunların teknik özellikleri ve
kullanımları ilgili bir rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız.
1.MERKEZİ SİSTEMİN MONTAJ SONRASI
KONTROLÜ
1.1.Elektriksel ve Mekaniksel Kontrol İşlemleri
 Elektrik motoru ve kompresörlerde akım, gerilim ve direnç kontrolleri
 .Elektriksel yardımcı devre elemanların genel kontrol ve testlerinin yapılması
 .Elektrik panolarının kontrolü, test edilmesi ve ayarlanması
 .Sistemdeki motor ve fanların genel kontrol ve testlerinin yapılması
 .Mekanik aksamdaki titreşim, ses kontrolü ve testi
 .Merkezi sistemin genel temizlik kontrolü
ARAŞTIRMA
AMAÇ

4
1.2. Kontrol Test İşlemlerinde Kullanılan Araç ve Gereçler
Resim 1.1: Pens ampermetre ve analog avometre (multimetre)
1.3. Gürültü Şiddetinin Ölçülmesi
Resim 1.2: Desibelmetre çeşitleri (ses ve gürültü ölçer)
Ses şiddeti, boş ortamlarda birden çok çalışma bölgelerine ayrı oturma ve çalışma
yerlerinde baş yüksekliğinde ölçülmelidir. Ses ve gürültü ölçümleri desibelmetre denen
cihazlarla yapılmaktadır.
Ölçü noktalarının yer ve sayısı ölçme yerleri başlığında belirtildiği gibidir. Her
durumda oturma ve çalışma yerlerinde ses şiddetleri, doğrudan doğruya ağızların yakınından
ve karşılıklı duvarlardan ölçülmelidir. Ses ölçülmesinde kalibre edilmiş (önceden
ayarlanmış) ölçme cihazları kullanılmalıdır. Yüksek akustik taleplerde frekansa bağlı olarak
ses seviyesinin istenen değerlerde olması şarttır. Bir havalandırma ve iklimlendirme tesisinde
oluşan ses şiddeti ve gürültü seviyesi, gerektiğinde akşam ve geceleyin olabildiği kadar veya
daha az rahatsız edici olmalıdır.

5
Resim 1.3: Elektrik panolarının kontrolü
Resim 1.4: Gevşek bağlantı ve vidaların sıkılması
Resim 1.5: Bağlantı kablolarının genel kontrolü, hatalı olanlarının düzeltilmesi

6
Resim 1.6: Kontaktör, termik ve timer gibi otomatik kontrol elemanların ayarlarının yapılması
1.Üst muhafaza sacı 4.DC 24 V besleme devresi
2.Devre kesici 5.PLC kontrol
3.Fan devir hızı anahtarı 6. By-pass Kontaktör
Resim 1.7: Elektrik panosu
Resim 1.8: Soğutucu akışkan kaçak kontrol panelleri ve alarm düzenekleri

7
Resim 1.9 : Vana servomotorları Resim 1.10 : Damper servomotorları
1 2 3 4
5 6 7 8
9 10 11 12
1.Kanal tipi CO2 hissedici 6.Pitot tipi akış ölçer 10.Refraktometre
2.Oda tipi CO2 hissedici 7.Damper termostatı (yağ analiz cihazı)
3.Hava fark basınç sensörü 8.Düşük su sıcaklığı kontrolü 11.Hız ve basınç ölçer
4.Su fark basınç sensörü (donma termostatı) 12.Hız ve basınç ölçer
5.Akış anahtarı (flow switch) 9.Debi ölçer
Resim 1.11 : Merkezî sistemlerde kullanılan diğer ölçme ve kontrol cihazları

8
UYGULAMA FAALİYETLERİ
UYGULAMA FAALİYETİ-1.1
Mekanik Aksam (Kasnak, Mil, Rulman) Kontrolünü Yapmak
İşlem Basamakları Öneriler
 Aşağıda listesi verilen malzemeleri
ev, iş, okul ve piyasadan temin
ediniz.
a)Anemometre
b)Klima santrali (menfez, difüzör vb.
hava ağızları)
 Önlüğünüzü giyiniz.
 İş güvenliği ile uyarılara dikkat ediniz.
 Fan motor yatağını inceleyiniz.
 Yatak, rulman ve mili inceleyiniz.

9
 Yatak sabitleme somunları tam
olarak sıkılıp sıkılmadığını kontrol
ediniz.
 Motor milinin dönüş yönünü
kontrol ediniz.
 Kılavuz ray cıvatalarını sıkarak ya
da gevşeterek ayarlayınız.
 Fan kasnağı altında ayar kolu olanları bu
kolu sıkarak ya da gevşeterek kayış ayarı
yapınız.
 Motor ve fan kasnağı dış yüzeyine
mastar koyarak dengeleyiniz.
 Fan kayışlarını kontrol ediniz.

10
 Soğutma kulesi soğuk su girişindeki
şamandırayı kontrol ediniz.
 Elektronik su seviye cihazını
kontrol ediniz.
 Motor gresörlüklerinin takılacağı
bağlantı ağızlarını kontrol ediniz
 Gresörlük ile motor arasındaki bağlantıları
inceleyiniz.
 Gresörlükleri yerlerine takınız.
 Gresörlüklerin belirli sürelerde kontrolünü
yapınız gerektiğinde içine özel gres yağı
doldurunuz.

11
Kontrol Listesi-1.1
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme Ölçütleri
Evet Hayır
1. Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?
2. Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?
3. Motorun yatak, rulman ve milini kontrol ettiniz mi?
4. Motor milinin dönüş yönünü kontrol ettiniz mi?
5. Şamandıraların mekanik kısımlarını incelediniz mi?
6. Motor yatak gresörlüklerini kontrol ettiniz mi?
7. Gresörlükleri içinde yağ olup olmadığını incelediniz mi?
DEĞERLENDİRME :
Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR cevaplarınız var ise
bu cevaplarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetine
geçiniz.

12
TGV Analizi, Ayarı ve Distribütör Kontrolü
 Aşağıdaki araçları ev, iş, okul
ve piyasadan temin ediniz.
a)Klima santrali
b)TGV, distribütör
c)İki ağızlı anahtar, kurbağacık
ç)Tornavida
 TGV bağlantılarında gevşeklik
var ve bu kaçak arama
sonucunda ortaya çıkmışsa
bunu iki anahtar yardımıyla
kontra bir şekilde ve dikkatli
biçimde sıkınız.
 TGV’yi inceleyiniz. Uygun
ölçüde takılıp takılmadığını,
tekniğine uygun şekilde monte
edilip edilmediğini kontrol
ediniz.
 TGV üzerindeki renk ve harf
kodları ile sistemde bulunan
soğutucu akışkanın uyumlu
olup olmadığını kontrol ediniz.
TGV üzerindeki renk ve harf kodları, anlamları
R 11 : Mavi (H) R 401a : Mercan (X)
R 12 : Sarı (F) R 134a : Mavi (J)
R 13 : Mavi (E) R 402a : Kum (L)
R 13b1 : Mavi (T) R 404a : Turuncu (S)
R 22 : Yeşil (V) R 500 : Turuncu (D)
R 23 : Mavi (G) R 502 : Erguvan (R)
R 114 : Mavi (B) R 503 : Mavi (W)
R 124 : Yeşil (Q) R 717 : Beyaz

13
 TGV’yi ayarlayınız.
Önemli : TGV ayar vidası saat
yönünde döndürüldüğünde kısma,
saatin ters yönü ise açmadır. Yani
vana, musluk gibi çalışır. Eğer
basınç artırılmak istenirse ayar
vidası saatin ters yönü, basınç
düşürülmek istenirse saat yönünde
döndürülmelidir.
 Ayar vidasını uygun tornavida
ya da alyan anahtar ile
çeviriniz. Bir defasında
ayarlama yaparken ¼ yani
çeyrek turdan fazla
çevirmeyiniz.
Dikkat: Ayar vidasındaki 1 tur
yani 360˚ lik bir dönme Tip T/TE2
RangeN model TGV’lerde
4˚C’lik bir değişime neden
olacaktır.
 Tip TES-55 Range N model
olan TGV’ler için ayar daha
değişiktir.
1 tur yani 360˚ lik bir dönme 0,5˚
C gibibirdeğişime neden olacaktır.
Onun için ayarlamayaı bu esaslara
göre yapınız.
 TGV bulbının evaporatör
dönüş borusuna doğru monte
edildiğinden emin olunuz.
Yanlış Doğru

14
Dikkat : TGV bulbunun doğru
montajı verimli bir soğutma elde
etmek bakımından çok önemlidir.
 TGV ve distribütör ölçülerini
katalog değerleriyle
karşılaştırınız. Distribütör
bağlantı borularını kontrol
ediniz. Hatalı montaj, ezik,
bükük olup olmadıklarını
inceleyiniz.
 Evaporatör serpantinini kontrol
ediniz. Montaj sırasında
yüzeyinde inşaat artığı olup
olmadığını inceleyiniz.
Gerektiğinde bu artıkları
temizleyiniz.
Önemli : Evaporatör yüzeyinin
temizliği çok önemlidir.
Gerektiğinde temizliğini yaparak
işletmeye alma öncesi evaporatörü
hazırlayınız.

15
Kontrol Listesi-1.2
DEĞERLENDİRME
Evet Hayır
3. TGV analizini yaptınız mı ? Kullanılan TGV ile soğutucu
akışkan uyumlu mu?
4. TGV ayarını tekniğine uygun şekilde yaptınız mı?
5. Distribütörü kontrol ettiniz mi?
6. Evaporatör serpantinini kontrol ettiniz mi?
7. Evaporatör serpantinini gerektiğinde temizlediniz mi?
DEĞERLENDİRME
geçiniz.

16
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Ses ve titreşim ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir?
A)Termometre B)Desibelmetre C)Higrometre D)Manometre
2. Motor yataklarını (mil, kovan, rulman) otomatik olarak yağlayan eleman
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Gresörlük B)Distribütör C)Kavrama D)Menfez
3. TGV’den sonra bağlanan ve soğutucu akışkanın evaporatöre eşit şekilde dağıtımını
yapan eleman aşağıdakilerden hangisidir?
A)Burç B)Distribütör C)Damper motoru D)Distribütör
4. TGV ayarında (Tip T/TE2 RangeN modellerde) 1 tur (devir) kaç ˚C lik bir değişime
yol açar?
A) 1 B)2 C)3 D)4
5. Volt, amper ve ohm gibi elektriksel büyüklükleri ölçmeye yarayan cihazlara ne ad
verilir?
A)Manometre B)Avometre C)Higrometre D)Termometre

17
gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin vakum ve şarj işlemlerini tekniğine
ve standardına uygun yapabileceksiniz.
 Üniversite kampus alanı içinde bulunan klima santralini inceleyiniz. Klima
santrali içinde bulunan, soğutma, ısıtma ve havalandırma cihazları hakkında bir
rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu yapınız.
 Soğutma ve klima sektöründe çalışanlardan, İnternet ortamında ilgili web
sitelerinden özellikle klima santrali üretici ve montaj işlemleri yapan kuruluşları
araştırınız. Bu bilgileri rapor hâlinde hazırlayınız.
 Klima santrallerinde uygulanan vakum ve şarj işlemlerini araştırınız. Sonuçları
rapor hâlinde hazırlayıp sınıf içinde sunumuzu yapınız.
2. MERKEZİ SİSTEME AKIŞKAN ŞARJI
İŞLEMLERİ
2.1. Merkezi Sistemi Vakumlama yapmak
 Vakum: Atmosfer basıncının (15.7 psi) altındaki basınçlar, 0 ile 30” skalalı
inch cıva sütunu ile gösterilir.
 Vakumlama: Soğutma sisteminden hava ve nemin uzaklaştırılması.
 Mikron: Milimetre cıva sütununun binde biri olan basınç birimi.
 Tek Kademeli Pompa: Basmayı direkt olarak atmosfere yapan ve sütunu 1000
mikron aşağı çekebilen pompa.
 İki Kademeli Pompa: Basmayı bir ikinci vakuma yapan ve cıva sütununu 0.1
mikron seviyesine indirebilen pompa. (Not:İki kademeli pompalarda, vakum
yaklaşık olarak 1000 mikrona ulaştığında gaz dengelemesi açılmalıdır. Bu
nemin pompa yağında toplanmasını önler.
 Cıvalı Manometre: Bir U şeklinde cam tüp ve cıvadan oluşan basınç ölçüm
cihazı.
 Yoğunlaşmayan Gazlar: Soğutucu sisteminde azot ve oksijen gibi gaz
formunda kalan maddeler. Dikkat : Soğutma sistemini basınçlandırmak için asla
oksijen kullanmayınız.
 Vakum Pompası Yağı: Vakum pompaları için imal edilen köpüklenmeyen,
katkısız yağ.
AMAÇ
ARAŞTIRMA

18
 Alçak Vakum: Tek kademeli pompa ile yapılabilen, 2000 mikron veya daha
fazla olan vakum.
 Yüksek (derin) Vakum: İki kademeli pompa gerektiren 2000-0.1 mikron arası
vakum.
 Mutlak Basınç: Gösterge basıncı ile atmosfer basıncının (15.7 psi) toplamı
olan basınç.
2.1.1. Vakum Pompalarını Kullanırken Dikkat Edilecek Hususlar
Vakum pompasının kendi kendine vakum oluşturup oluşturmadığını gözle kontrol
ediniz. Bu işlem bazen pompa emişi tamamen kapatılarak yapılabilir.
 Her derin vakumlama işleminden sonra yağı değiştiriniz.
 Pompayı temiz tutun ve giriş ve çıkış deliklerini kapalı tutunuz.
 Soğutucu akışkanı vakum pompası içinden boşaltmayınız.
 Vakum pompasını düşük yağ seviyesi ile çalıştırmayınız.
Resim 2.1: Vakum pompası çeşitleri
2.1.2. Soğutma Sistemini Vakumlama Sebepleri
 Yoğunlaşmayan gazları sistemden uzaklaştırmak,
 Yağ içine girmiş soğutucu akışkanı uzaklaştırmak,
 Nemi sistemden uzaklaştırmakdır
2.1.3. Vakum Pompası Kullanma Yöntemleri
Sistemin boşaltılması için mutlaka uygun özellikte vakum pompası kullanılmalıdır.
Sistemin nem almaması ve ileride tamiri mümkün olmayan sonuçlar doğurmaması için
kesinlikle süpürme (purjing) yapılmalıdır.
 Gaz ve likit hattındaki valflerin servis portuna manifoldu bağlayınız.

19
 Manifoldun orta ucunu vakum pompasına bağlayınız.
 Vanaları açın ve pompayı çalıştırınız.
 Sistemi 760 mmHg seviyesine kadar vakumlayınız.
 Manifoldun vanalarını kapatın. Şarj hortumunu çıkarın ve pompayı durdurunuz.
2.1.4. Vakum ve Şarj İşlemlerinde Kullanılan Diğer Araç ve Gereçler
 Vakum ve şarj istasyonları
 Manifold (birleşik manometre grubu)
 Vakum ve şarj adaptörleri
 Manometre ve hortumlar .
 Şarjlı elektronik terazi
 Soğutucu akışkan tüpü
 Geri kazanım cihazı
 Elektronik vakum göstergesi
 İğneli valf, dalma valf vb
Resim 2.2 : Manifold Resim 2.3: Elektronik vakum Resim 2.4 : Elektronik terazi
(birleşik manometre) göstergesi
2.1.5. Elektronik Vakum Göstergesi
 29” cıva değerinin altına kadar hassastır.
 50 mikrona kadar hassas okuma olanağı verir.
 Derin vakum pompası ile kullanılır.
 Bütün kullanıldığı değerler için yeterli ve kesin sonuç verir. Ancak basınçlı
soğutucu akışkanın vakum sensörüne girmesine izin verilmemelidir. Bu, cihaza
zarar verebilir.
Sistemdeki tüm basınç ölçümleri basınç manometresi ile yapılmalı, sistemde
kullanılan gaz cinsine göre uygun manometre kullanılmalıdır. Özellikle R 22 li sistemlerde
kullanılan hortum ve manometre, yağ şarjı da yapıldığı düşünülürse 407 ya da 410 ile çalışan
sistemlerde asla kullanılmamalıdır.

20
Resim 2.5: Elektronik terazi ile şarj yapmak
2.1.6. Elektronik Terazi
Sisteme ilâve gaz şarjı yapılacaksa ya da sistemde hiç gaz yoksa mutlaka boru
mesafesi hesaplanarak ve gaz terazisi ile tartılarak verilmelidir. Gaz şarjı yaparken terazi
mutlaka düzgün bir zemin üzerinde olmalıdır.
2.1.7. Üçlü Vakum
 Şarj manifoldunu sisteme şekildeki gibi bağlayınız.
 Soğutma sistemindeki servis valfini açınız.
 Gösterge 5 inch’e düştüğünde şarj manifoldunun emme tarafındaki vanayı
açınız.
 Pompayı vakum 29 inch cıva değerine ininceye dek çalıştırınız.
 Manifolddaki vanayı kapatıp pompayı durdurun ve yüksek taraf vanasını
açarak sisteme 5-10 psig gaz veriniz.
 Soğutma sistemindeki kompresörü çalıştırıp gazın sistemde dolaşmasını
sağlayınız.
 Yukarıdaki işlemleri iki defa daha tekrarlayın. Böylece sistem soğutucu akışkan
şarjına hazır hâle gelecektir.

21
Şekil 2.1: Üçlü vakum bağlantısı
Şekil 2.2 : Derin vakum bağlantısı

22
2.1.8. Derin vakumlama
 Şarj manifoldunu sisteme şekildeki gibi bağlayınız.
 Soğutma sistemindeki servis valfini açınız.
 Şarj manifoldunun emme tarafındaki vanayı açınız.
 Pompayı vakum 30 inch veya 500 mikrona ininceye dek çalıştırınız.
 Bu basınca ulaşıldığında yaklaşık 20 dakika daha çalıştırınız.
 Manifolddaki vanayı kapatıp pompayı durdurunuz.
 Emme tarafında herhangi bir basınç artışı olup olmadığını kontrol edin. Eğer
artış olursa kaçak olasılığı mevcuttur.
2.2. Merkezi Sisteme Soğutucu Akışkan Şarjı
2.2.1. Alçak Taraftan Gaz (Buhar) Şarjı
2.2.1.1. Özellikleri
 Şarj edilmiş bir sisteme en kolay gaz ilâvesi yöntemidir.
 Kompresörün emiş tarafına sıvı soğutucu akışkan yürümesi olmaz.
2.2.1.2. Sakıncaları
 Büyük miktarlarda gaz ilâvesi çok yavaş olur. Silindirden büyük miktarda gaz
alındığında silindir basıncı, sistem basıncının altına düşer ve soğutucu geçişi
durur.
 Yüksek silindir basıncı kompresör yağını süpürür.
Şekil 2.3: Alçak taraftan gaz (buhar) şarjının yapılması

23
2.2.2. Yüksek Taraftan (Sıvı Hattından) Sıvı Şarjı
2.2.2.1.Üstünlükleri
a. Hızlı olması b. Fazla miktar soğutucu akışkanın çabuk şekilde şarjı
2.2.2.2.Sakıncaları
 Sistem durdurulmalıdır. Eğer sistemde sıvı deposu üzerinde servis valfi varsa
sistemi durdurmaya gerek olmayabilir.
 İlâve şarj kolayca yapılır.
Şekil 2.4: Sıvı hattından sıvı (likit) şarjı yapılması
Şekil 2.5: Basma hattından gaz (buhar) şarjı yapılması

24
UYGULAMA FAALİYETİ
Klima Santralinde Vakum ve Şarj İşlemleri Yapmak
 Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş,
okul ve piyasadan temin ediniz.
a)Klima santrali
b)Bakır boru, zımpara,
c)Azot tüpü
ç)Oksi-gaz kaynak takımları
d)Kaynak teli ve kaynak pastası
e)Vakum ve şarj aletleri
f)Körleme aparatı
g)Cırcır anahtar, havşa ve muf takımları
 Boru kaynağı yapmadan önce mutlaka
azot tüpünden alınacak bir hat ile çok
düşük basınç altında kaynak yapılacak
bölgeye bağlantı yapınız.
Not : Ek yerleri kirli ise mutlaka zımpara ile
temizleyiniz. Kaynak yaparken boru içinden
mutlaka düşük basınç altında azot gazı
geçirilmelidir
 Yukarıdaki boru içinin temizliği,
yapılan kaynağın, azotla
yapılmasındandır.
 Burada boru içi ise oldukça kirlidir. Bu
boru içinden azot geçirilmeden yapılan
kaynaktır ve kötü bir örnektir.
 Klima santralindeki kompresörün
üzerindeki servis valfine, vakum ve şarj
manifoldunun hortumunu bağlayınız.
Önemli : Cırcır anahtar ile kompresör servis
valfini açınız.
 Vakum pompasını bağlayınız ve üçlü
vakum tekniğini uygulayınız.
UYGULAMA FAALİYETİ

25
 Soğutucu akışkan tüpünü manifolda
bağlayıp şarj işlemine başlayınız.
Dikkat : Şarj sırasında soğutucu akışkan
tüpünü yavaş yavaş açınız. Anî basınç çok
tehlikelidir, dikkat ediniz.
 Şarj sırasında manometrelerdeki değişimi
izleyiniz.
 Gerektiğinde sağ yanda görülen
elektronik teraziyi kullanarak ya da şarj
istasyonları ile şarj işlemini yapınız.
 Havasız bir ortamda şarj işlemi
yapıyorsanız yanda görülen özel filtreli
maskeyi kullanınız.
 Sağ yanda hatalı körlenmiş bir boru
servis ucu ile hatalı kaynak örnekleri
görülmektedir. Alt ve üst kısımları
lehimle takviye edilmemiş. Yanında ise
kaynak süresi uzamış ve oksitlenmiş
kaynak örneği vardır.
Yanlış körleme Hatalı kaynak

26
 Evaporatördeki soğutucu akışını
izleyiniz.
Dikkat : Kompresörün çalışmasındaki
zorlanma, basma hattının aşırı ısınması,
emiş hattının kompresör üstüne kadar
karlanması ve kompresörün gürültülü
çalışması aşırı ; şarj ile ilgili olabilir. O
bakımdan yeteri kadar şarj yapılmalıdır.
Kompresörün çektiği akım belirlenen
kriterler dışına çıkmamalıdır.
 Soğutma verimi iyi ve basınçlar normal
ise servis ağzını körleyiniz ve kaynatınız.
Not: Klima santrali içinde, pense, metre,
Tornavida, vida vb. araç, gereç kontrolü
yapınız. Klima içi ve çevresini işlemler
bitince temizleyiniz.

27
Kontrol Listesi
DEĞERLENDİRME
Evet Hayır
3. Vakum öncesi yapılan kaynaklarda azot kullandınız mı?
4. Üçlü vakum için manifold ve vakum pompasının
bağlantılarını yaptınız mı?
5. Kompresör servis valfini cırcır anahtar kullanarak açtınız
mı?
6. Vakuma başladınız mı?
7. Vakum sırasında manometrelerdeki değişimleri izlediniz mi?
8. Üçlü vakum için devreye az bir miktar soğutucu akışkan
verip devreyi yeniden vakumladınız mı?
9. Aynı işlemi üç kere yaptınız mı?
10. Vakumu bitirdiniz mi?
11. Şarj işlemini yaptınız mı?
12. Kompresörü çalıştırdınız mı?
13. Soğutucu akışkanın devreye dağılımını izlediniz mi?
14. Şarjı bitirdiniz mi?
15. Servis ucunu körlediniz mi?
DEĞERLENDİRME
geçiniz.

28
1. Kapalı bir mekândaki hava şartlarının (sıcaklık, nem, taze hava, koku, iç hava kalitesi
vb.) istenen değerde sağlanmasına ne denir?
A)Klima B)Isıtma C)Soğutma D)Nemlendirme
2. Kullanıldığı ortamı otomatik kontrol yardımıyla istenilen nem ve sıcaklıkta tutup
klimatize eden (iklimlendiren) cihazlara ne ad verilir?
A)Kazan dairesi B)Elektrik santrali C)Klima santrali D)Termik santral
3. 3.Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanım amaçları içine girer?
A)Hava temizleme, havalandırma B)Hava ısıtma ve soğutma
C)Ortamı nemlendirmede D)Hepsi
4. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanıldığı yerler içindedir?
A)Tekstil tesislerinde B)Ofis binalarında, spor tesislerinde
C)Hepsi D)Kimya tesislerinde
5. Aşağıdakilerden hangisi klima santralinin kullanıldığı yerler içindedir?
A)Fabrika ve atölyelerde B)İlaç tesislerinde ve hastanelerde
C)Otellerde D)Hepsi
6. Ameliyathane, yoğun bakım, ayılma, erken doğum vb. hacimlere ait besleme
havasının, istenen koşullara uygun olarak gelmesi için, hangi filtreler kullanılmalıdır?
A)Kaba ve ince filtre B)Yağlı ve hepa filtre C)Elektrostatik fitre D)Hepsi
7. Klima boru kaynakları sırasında, kurum ve zaman zaman tıkanma olmaması için boru
içerisinden düşük basınçta geçirilmesi gereken gaza ne ad verilir?
A)Amonyak B)Azot C)Propan D)Bütan
8. Soğutma sisteminden hava ve nemin uzaklaştırılması işlemine ne ad verilir?
A)Şarj B)Basınçlandırma C)Nemlendirme D)Vakum
9. İki kademeli pompa gerektiren 2000-0.1 mikron arası vakuma ne ad verilir?
A)Alçak vakum B)Üçlü vakum C)Derin vakum D)Yüzeysel vakum
10. Aşağıdakilerden hangisi soğutma sistemini vakumlama sebepleri içine girer?
A)Yoğunlaşmayan gazları sistemden uzaklaştırmak için
B)Yağ içine girmiş soğutucu akışkanı uzaklaştırmak için
C)Nemi sistemden uzaklaştırmak için
D)Hepsi

29
gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sisteminin elektriksel ve mekanik kontrol
işlemlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.
 Merkezi iklimlendirme sistemlerinde uygulanan ölçme ve kontrol işlemleriyle
ilgili bir araştırma yapınız. Hazırladığınız dokümanı sınıf ortamında
arkadaşlarınız ile tartışınız.
 Ölçme ve kontrol işlemlerinde kullanılan araç ve gereçleri, servis ve satış
yerlerinden araştırınız. Kullanım alanlarını listeleyiniz. Sınıfta sunumunuzu
yapınız.
 İnternet ortamında ölçme ve kontrol işlemlerinde kullanılan araç ve gereçlerin
teknik özelliklerini araştırınız. Rapor hazırlayıp sınıfta sunumunuzu yapınız.
3. ELEKTRİKSEL VE MEKANİK TESTİ
KONTROL İŞLEMLERİ
3.1. Merkezi Sistemlerde Ölçme ve Kontrolün Önemi
Merkezi iklimlendirme sistemlerinde filtre, vantilatör, hava ısıtıcısı, hava soğutucusu,
nemlendirici vb. en önemli tesis elemanlarının projesine uygun olarak yerleştirilip
yerleştirilmediğine, bu yerleştirme şekliyle tesisin amacının gerçekleştirilip
gerçekleştirilemeyeceğine, tesisin etkinliğine bakılmalıdır. Kontrollerde, kirlenme olasılığı
bulunan, hava filtresi, hava kanalları vb. tesis elemanlarına gerektiğinde kolayca el atılıp
atılamayacağına, kolayca temizleme olanağı bulunup bulunmadığına dikkat edilmelidir.
Kontrol ve ayar tesisatı vb. tüm tesis elemanlarının kusursuz çalışmalarının ve
etkinliklerinin belirlenmesi için, tesis aşama aşama çalıştırılarak özenli bir işletme
kontrolünden geçirilmelidir. Bu kontrol işletmede çeşitli ölçüm ve analizler yapılır. Gaz
analizi yapılarak ortam havasının temizliği kontrol edilmelidir. Ortamların çeşitli
noktalarında yapılacak ölçmelerle hava akış hızı ve sıcaklıkları, proje değerine göre kontrol
edilmelidir.
AMAÇ
ARAŞTIRMA

30
3.2. Ölçme ve Kontrol Türleri
 Debi, basınç, hız ve kontrolü
 Sıcaklık ve nem kontrolü
 Partikül değeri ölçme
 Soğutucu akışkan kaçak ve analiz kontrolü
3.2.1. Debinin Ölçülmesi
Ölçmeler, tesis işletmeye alındığında ve çalışmasında kararlı duruma eriştiğinde ve
tam yük altında sağlıklı sonuç veren şartlar altında yapılmalıdır. Kararlı durumdaki güç
ölçmeleri yapılamadığında, tesis kabul işleminden önce en az bir mevsim boyunca
çalıştırılmalıdır. Bu suretle havalandırılan ve iklimlendirilen ortamların duvar tavan ve
döşeme gibi yapı elemanlarının kararlı durumu oluşturulacak şekilde ısıtılmaları
sağlanmalıdır.
Güçlerin türü ve büyüklüklerine, gerektiğinde yaz ve kışın güç ölçmeleri yapılmalıdır.
Garanti edilmesi istenen şartlarda, ölçüm yapılmaması durumunda, ölçü değerlerine uygun
çevirme işlemleriyle de kontrol yapılmalıdır.
Merkezî iklimlendirme tesislerinde çoğunlukla hava debisinin ölçülmesiyle yetinilir.
Bir santralde birden çok ortama hava sağlandığında, her bir ortama düşen hava miktarları,
hava nemliliği projesine göre ölçülerek kontrol edilmelidir. İşin teknik kabul şartnamelerinde
öngörülmüşse ; hava akış hızları, kata değeri ve gürültü şiddetleri ayrıca ölçülmelidir. Ayrıca
ısıtma ve soğutma devrelerindeki ısıtıcı ve soğutucuların güçleri tam olarak ölçülmelidir.
3.2.1.1. Hava Debisinin Ölçümü
Hava debisinin doğru ve kolayca ölçülebilmesi için projelendirmede ve tesis
elemanlarının yerleştirilmesinde, ölçme yöntemleri, ölçmede kullanılacak ölçü cihazı, ölçme
donanımları vb. tespit edilerek gerekli önlemler alınmış ve hazırlıklar yapılmış olmalıdır.
Hava debisi, kanalda, klima ve havalandırma santralinde veya hava ağızlarında
ölçülmelidir. Kanallarda yapılacak ölçme basitliği, doğru sonuç vermesi nedeniyle diğer
yerlere göre tercih edilmelidir.
Kanallarda hava debisi ölçülmesinin, projelendirmede ve yerleştirmede
yapılamadığında, hava hazırlama santrali içinde, örneğin ; hava hazırlama hücresi kesitinde
yapılıp yapılamayacağı denenmelidir.
Hava ağızlarında ölçü yapılması, çoğunlukla yanlış sonuç verdiğinden, emme
ağızlarında ölçme yapılması doğru değildir. Projelendirmede ve yerleştirmede besleme
ağızları, basit geometrik biçimlerde seçilmek şartıyla doğru sonuç vermesi bakımından daha
uygundur.

31
Kat yüksekliği büyük olan (4 – 5 metre gibi) ortamların tavanlarına yerleştirilen büyük
açıklıklar, delikli tavan, aydınlatma donatısıyla birlikte oluşturulan özel biçimli besleme
ağızları, doğru sonuç alınamadığından ölçme yapılmasına uygun değildir.
Vantilatörün ön ve arkasında statik basıncın doğrulukla ölçülebildiği ve seçilen devri
sayısında deney araştırmalarına ilişkin kısma eğrileri belirlenebildiğinde, hava debisi
vantilatör özelliğini belirtilen eğrilerden de çıkartılabilir. Eğri, toplam basıncı içermediğinde
ilk olarak statik basıncın ölçü kesitindeki özelliğini belirten eğri bulunmalı ve sonra da
çizilmelidir.
3.2.2. Hız Ölçümü
Hız ölçümünün doğru ve gerçek hız doğrultusunda yapılması gerektiğinden, hava
ağızlarında hız ölçmesi yapılması çok zordur. Huzme daralması sonucu çoğunlukla toplam
bir kesit içinde hız ölçümünde daha yüksek bir hız değeri bulunur. Bu tür ölçmede sapma
yaklaşık olarak % 30’ a kadar çıkabilir.
Emme ağızlarında ölçme yapılmak istendiğinde, ölçme ; menfez açıklığından uygun
bir noktadan yapılmalıdır. Böylece düşük hızlı büyük kesitte daha doğru bir sonucun
oluşturulması sağlanmış olur. Besleme ağzının arkasında huzme genişler. Ağzın çevresindeki
çevre havasıyla karışır. Huzme ekseni boyunca belirli boya kadar (örneğin ; D çaplı daire, bir
huzmede yaklaşık 6 D uzunluğunda) düzgün bir çekirdek hızı oluşur. Serbest kesitte orantılı
bir küçüklükte bölünmüş ağızlarda, birim (münferit) açıklıklarda nokta biçimi ölçme
yapılmalıdır. Burada ölçme cihazı, münferit huzme akım kesitine göre küçük olmak
zorundadır. Bulunan hava hızı serbest kesitle çarpılarak hava debisi hesaplanmalıdır. Serbest
kesitin toplam kesite oranı ele alınarak ortalama hız ve toplam kesit incelenmelidir. Besleme
ağızlarında huzmenin yayılması veya huzmenin sapması nedeniyle ölçme akımın doğrultusu
doğru bir şekilde belirlenmelidir.
Hava ağızlarında hava debisi, ağız düz bir boru parçasına dönüştürülerek ve hava hızı
kanallarda ölçülerek hesaplanabilir veya bir ağız,ölçmeye elverişli bir biçime getirilerek
ölçme yapılmalıdır. Bu durumda ya ağızdaki ortalama hız ile hava akımı arasındaki ilişki ya
da küçük basınçlarda uygulanmaz. Hava akımı ile ağzın her iki tarafındaki basınç farkları
bilinmelidir.
3.2.2.1. İklimlendirme ve Hava Santralinin Bir Kesiti İçinde Hava Hızının
Ölçülmesi
Klima ve hava santrallerinin bir kesiti içinde hava akış hızının ölçülmesi için
gözleyicinin akış kesiti içindeki ölçü aletinden yeterli uzaklıkta yerleştirilebilmesi için
çoğunlukla büyük kesit gereklidir. Ancak böyle yeterli büyüklükteki kesit ise ısıtıcı,
soğutucu, filtre bölümlerinde bulunabilir. Homojen olmayan sıcaklık dağılımında kolayca
büyük hatalar yapılabildiğinden, akış doğrultusunda da ölçme yapılması zorunlu olduğundan,
ölçme yapılırken ısıtıcı ve soğutucu çalıştırılmamalıdır.

32
Ölçme kesitinin bölünmesi ve ölçme cihazlarının yerleştirilmesi için, hava hızı
yaklaşık 2 – 3 m/dakika olan büyük kanal kesitlerinde uyulan kurallar burası için de
geçerlidir.
3.2.2.2. Hava Hızının Ölçülmesi İçin Kullanılan Ölçü Aletleri
Yüksek hava akış hızlarında çoğunlukla prandatl boru, 3 m/sn, nin altındki hızlarda
başka ölçme aletleri, örneğin ; çarklı anemometre, infrared takometre, yığılma klapeli
anemometre veya kızdırma telli anemometre kullanılmalıdır.
 Prandatl yığılma borusu
 Yığılma klâpeli anemometre
 Kızdırma telli anemometre
 Kata termometresi
 Pervaneli (çarklı) anemometre
3.2.2.3. Ölçmenin Doğruluğu
Ölçmenin doğruluğu, akımının biçimine, ölçme yöntemine ve ölçme cihazlarının
duyarlılığına bağlıdır. Ölçmede kullanılan cihazlara, seçilen ölçme yöntemlerine göre belirli
bir doğrulukta sonuç verirler. Ölçmelerde çok duyarlı olmayan ve sık sık karşılaştırmayı
gerektirmeyen basit ölçme aletleri tercih edilmelidir. Bir venturi borusunun kullanılmasında
% 2 ‘lik bir ölçü toleransı yeterli olabilir.
3.2.3. Pervaneli (Çarklı) Anemometre
Pervaneli (Çarklı) anemometrelerle erişilebilen her kesitte, örneğin ; emme ve üfleme
(besleme) ağızlarında hava hazırlama odalarında kolayca ölçme yapılabilir.
Çarklı anemometrelerde çarkın devir sayısından, hızın bulunması yoluna
gidilmektedir. Ölçme aletinde çoğunlukla kronometre ile bilinen metre yol esas kabul edilir.
Küçük alanlara bölünmüş kesik yüzeyler üzerinde aynı zaman biriminde yapılan tek tek
ölçmelerin toplamı, ölçme aletinde okunabildiğinden büyük kesitteki ortalama hava akış hızı
kolayca bulunabilir. Bu tip aletlerde anemometre içine saatli bir düzenek yerleştirilmiştir ve
uygulama yönteminde ölçü aleti, bir dakikalık çalışma süresi sonunda kendiliğinden durur.
Bu durumda hava hızı dakika başına metre olarak kolayca okunabilir. Okunan değerler,
cihazın yapımcısına verilmiş karakteristik eğrileriyle karşılaştırılarak gerekli düzeltmeler
yapılabilir.

33
Resim 3.1 : Çarklı ve dijital tip anemometre Resim 3.2 :İnfrared takometre
Resim 3.3 : Anemometre ve termometre Resim 3.4 : Torba, davlumbaz tipi
(compound, birleşik) çeşitleri debi ve hız ölçme aparatı
3.3. Ortam Sıcaklığının Ölçülmesi
3.3.1. Termometre
Cıvalı termometre duyarlı bir termometredir. Ortam havası sıcaklığının hatasız olarak
ölçülebilmesi için ölçüm sırasında ışınım etkisinden kesinlikle korunmalıdır. Aspirasyonlu
psikrometrede (Assmann Psikrometresi) olduğu gibi hava, termometre gövdesini yalayarak

34
hızla geçirilmediğinde özel muhafazalı kuru termometreler kullanılması yoluna
gidilmelidir.Muhafazanın gümüş veya rodyum kaplanmasında ölçme değerleri, daha doğru
olarak elde edilebilir. Uygulamada gümüş kaplama zamanla silindiğinden, hatasız ölçüm
yapabilmek için silinen gümüş kaplama yeniden yapılmalıdır.
Direnç termometresi, aynı zamanda bir ışınım koruma muhafazası içermelidir. 0,2 mm
den daha küçük çaplı telli termo elemanlı termometrelerde bundan vazgeçilebilir. Dış hava
sıcaklığı, gölgede ışınımdan korunmalı ve termometre ile ölçülmelidir. Cihazın emiş
sıcaklığı, üfleme sıcaklığı ve dış hava sıcaklığı bu cihazlarla ölçülebilir.
Bir ortamda zamana bağlı olarak sıcaklık değişiminin seyri izlenmek isteniyorsa
termografın kullanılması tercih edilmelidir. Okunan sıcaklık değerleri, gözetlenen ortamda
denenmeli ve zaman zaman gerekli ayarlamalar yapılmalıdır.
3.3.1.1. Ölçme Yerleri
Ölçme noktaları, çalışma bölgesinde simetrik şekilde dağılmış olmalıdır. Bu noktalar,
besleme havası akımından, doğrudan doğruya etkilenecek şekilde seçilmelidir. Termometre,
muhafazası ile birlikte zeminden 1 metre yüksekliğe duvardan 1 metre uzağa
yerleştirilmelidir. Ölçme noktalarının sayısı, zemin yüzeyi alanına göre aşağıdaki esaslara
göre belirlenmelidir.
 100 m² alana kadar 4 ölçme noktası
 300 m² alana kadar 6 ölçme noktası
 500 m² alana kadar 8 – 10 ölçme noktası seçilmelidir.
Ortam, bölge veya benzeri şekillerde alanlara ayrıldığında yukarıdaki kurallar
uygulanmalıdır.
Resim 3.5: Dijital tip Resim 3.6: İnfrared (ışınımlı) tipi Resim 3.7: Cep tipi

35
Resim 3.8: İnfrared termometre ile menfez sıcaklığının ölçülmesi
Resim 3.9: Dış ortamdaki hava hızı ve sıcaklığının ölçümü
3.4. Havadaki Nemin Ölçülmesi
Teknik kabul işlemlerinde olanaklara göre Assmann Psikrometresi kullanılmalıdır
veya bağıl nemin ölçülmesinde ayarlama şartnamelerine uygun olarak % 1 doğruluğu
sağlayan başka bir havalandırmalı psikrometre de kullanılabilir. Cihazlar kabul
muayenesinden önce ve sonra bir psikrometre ile karşılaştırmak ve ayarlamak şartıyla saçlı
bir higrometre ve higrografla da ölçüm yapılabilir. Higrometrelerde yaklaşık ½ saatlik bir
ayar zamanı hesaplanmalıdır.
Nemin ölçülmesinde bir veya iki noktada ölçme yapılması yeterlidir. Esinti hakkında
bir karara varmak için ya kuru kata termometresi kullanılmalı ya da hava hızı ve hava
sıcaklığı ölçülmelidir. Güvenli değerler, özel şartnamelerden alınmalıdır.

36
Resim 3.10: Nem ve sıcaklık ölçme aygıtları
Assmann psikrometresi Bilgisayar bağlantılı nem ölçer Dijital tip nem ölçer
Resim 3.11: Sıcaklık ve nem ölçme (higrometre) cihazları
3.4.1. Hava hızı, nem ve sıcaklık ölçen birleşik cihazlar
 Merkezî sistemlerdeki ölçme, kontrol ve test işlemlerinde kullanılır.
 Hız ve sıcaklıkla birlikte % olarak relatif nemi de (RH) ölçerler.
 Hassas (duyar) uçları ile hava akışının ıslak ve çiğ nokta sıcaklıklarını ayırt
eder.
 Bazı modellerinde statik ve fark basınç ölçümleri ile birlikte pitot tüpü ve
mikromanometre özellikleri mavcuttur.
 Kanalların şekline göre içindeki hava akış oranlarını hesaplar.
 Normal ve ortalama hızları gösterir ve hesaplar.

37
Resim 3.12: Birleşik (compound) nem, sıcaklık ve hız ölçme cihazları
3.4.2. Mikromanometre
Mikromanometre havanın static ve diferansiyel (fark) basınçlarını ölçer. Ölçme
değerleri - 15 den + 15 in H2O ( - 3735 den + 3735 Pa). Kalibrasyonu her ölçüm sonunda
otomatik olarak (kendiliğinden) sıfırlanarak yapılır. 25 ft/min (0,13 m/s) hızlara kadar
havanın hızını ölçer. Yanındadaki matriks ve duyar uclu diğer mikromanometre pitot
tüplerindeki hız değerlerini ölçer ve hesaplar. İstenirse bu değerleri hafızasında kaydeder.
Hafızasında 1000’ den fazla değer tutabilir. Matriks uçlu cihaz ile 16 ayrı noktadan aynı
anda değer ölçümü mümkündür.

38
Resim 3.13: Mikromanometre
Resim 3.14: Mikromanometre ile ölçme
3.4.3. Termomanometre
Termomanometre sahip olduğu hassas ucu ile (duyarga) ; hava hızını, miktarını,
havanın ıslak ve çiğ noktası sıcaklıklarını ölçer. Bir saat içinde 1500 ayrı değer okuyabilir.
Ayrıca bilgisayar ile de bağlantı portu vardır. LCD ekranında havanın minimum, maksimum
ve ortalama değerlerini okuyabilme olanağını verebilen bir cihazdır.

39
Resim 3.15: Termomanometre çeşitli noktalardan yapılan ölçümler

40
3.5. Partikül Ölçme Cihazı
Bu cihazlar, merkezî iklimlendirme sistemlerinin menfez, damper ve difüzer gibi hava
ağızlarından çıkan partikül miktarlarını ölçer. Özellikle bu cihazın kullanımı hastane, ilaç
üretimi, laboratuvar gibi hijyenin çok önemli olduğu hacimlerde ve iç hava kalitesine dikkat
edilen temiz odalarda oldukça yaygındır.
Bu ölçme işlemi sırasında partikül miktarı 0,5 ile 10 mikron arasında değişir. Bilindiği
gibi virüsler partiküllerle birlikte odaya dağılır. Partiküllerin sayısı bu cihazla ölçülerek
kayıt altına alınır. Partikül miktarındaki limitler satandartlarla belirlenmiştir. Cihazın duyar
ucu menfeze sokularak ölçme işi başlatılır. Aynı zamanda menfez dışındaki ölü noktalardaki
partikül miktarları da ölçülerek bir kıyaslama yapılır. Böylelikle ortalama değerler bulunur.
Eğer ölçüm sonucunda çıkan değerler belirlenen limitler dışında ise yapılacak işlem
sistemin yeniden gözden geçirilmesidir. Kaba, yağlı hepa ve diğer filtrelerin birlikte
kullanıldığı hijyen klima tesislerinde bu ölçümler periyodik zamanlarda yapılır. Gerektiğinde
bu filtreler gözden geçirilerek temizlenir ya da değiştirilir.
Resim 3.16: Partikül ölçme cihazları
3.6. Soğutucu Akışkan Kaçak Dedektörleri
Merkezi iklimelndirme sistemlerine bağlı soğutucu akışkan devrelerinde soğutucu
akışkan kaçağının bulunmasında kullanılan elektronik cihazlarıdr.
Sistemde gaz kaçağı olup olmadığı konusunda emin olmak için gaz kaçak dedektörü
ya da sabun köpüğü kullanılır.
Kaçak dedektörlerinin kullanımında, basınçlarda herhangi bir düşme varsa ilk önce
manometrelerdeki değerlerden bu anlaşılmaktadır. Bu basınç düşmelerine bağlı olarak
sistemde kaçak olasılığı akla gelmelidir. Bu durumda gaz kaçak dedektörleri kullanılarak

41
mutlaka kaçak bulunmalı ve giderilmelidir. Dedektörle ideal kaçak arama 2 – 3 cm/sn hızla
olmaktadır.
Resim 3.17: Soğutucu akışkan kaçak dedektörü çeşitleri
Resim 3.18: Soğutucu akışkan kaçak dedektörleri ile kaçak testi yapmak
Resim 3.19: Kaçak arama kalemi (tebeşir tipi) ile kaçak testi yapmak

42
3.7. Gaz Analiz, Ölçme ve Kontrol Cihazları
Gaz ölçme ve analiz cihazları özelliklerine bağlı olarak, CO, CO2, SO2, N2, NH4 ve
benzeri gaz miktarlarını ve kaçakları ölçer. Bazıları aynı zamanda kızgınlık derecesi
(superheat) ve aşırı soğutma (subcooling) değerlerini okuyabilir. Maksimum ve minimum
basınç değerlerini okuyabilir. Otomatik sıfırlama özelliği vardır. İstenirse sistemdeki vakum
değerini gösterir. ± 2 psi alçak basınç tarafında bir değişim payı vardır.
Bazı gaz ölçme ve analiz cihazları, sadece soğutucu akışkanlar miktarlarını ve
kaçaklarını ölçer. Hassas bir cihazdır. Üretici firma tarafından kalibrasyonu (ayarı)
yapılmıştır. Merkezî sistemlerin kontrol, ayar, balans ve test işlemlerinde yaygın olarak
kullanılır.
Resim 3.20: Gaz analiz, ölçme ve kontrol cihazları
Resim 3.21 : Gaz analiz, ölçme ve kontrol cihazı
Resim 3.21’de görülen gaz ölçme ve analiz cihazı, daha çok soğutucu akışkan
türlerinin ayırt edilmesinde kullanılmaktadır. Aynı zamanda bu cihaz, kızgınlık derecesi
(superheat) ve aşırı soğutma (subcooling) değerlerini okuyabilir. Maksimum ve minimum
basınç değerlerini gösterebilir. Otomatik sıfırlama özelliği vardır. İstenirse sistemdeki vakum
değerini de gösterir. ± 2 psi alçak basınç tarafında bir değişim payı vardır.

43
Resim 3.22: Gaz analiz cihazının ekranı
3.7.1. Gaz analiz cihazının fonksiyonları
Bu tuş cihazı açar ve kapatır.
(↑ R ve R ↓) tuşları soğutucu akışkan cinslerini bulmaya yarar.
ZERO tuşuna basılarak otomatik sıfırlama yapılır. Böylece yeni ölçme için cihaz
hazırlanır.
UNIT tuşu psi, Hg, ˚F, SI (kPa, bar, ˚C) birimleri arasındaki geçişleri sağlar.
1 SEC, 5 SEC, HOLD ekrandaki değerleri 1 saniye 5 saniye için sabitlemeye yararlar.
LCD ↓ ve LCD ↑ karanlık ortam çalışmalarında ekranın ışığını yakar, söndürür.
MIN, MAX, CLR hafızadaki en yüksek değerleri gösterir ve resetleme işlemi yapar.
MODE tuşu , sıcaklık, kızgınlık derecesi (superheat), aşırı soğuma
(subcooling), maksimum ve minimum basınçları gösterir.
3.7.2. Gaz Analiz Cihazının Ölçtüğü, Soğutucu Akışkan Türleri
R 12 R 22 R 404 a R 409 a R 417 a R 508 b
R 134 a R 401 b R 406 a R 410 a R 420 a R 600 a
R 290 R 402 a R 407 c R 414 b R 502
R 401 a R 402 b R 408 a R 416 a R 507

44
Anemometre ile hava hızı ölçmek
 Aşağıda listesi verilen
malzemeleri ev, iş, okul ve
piyasadan temin ediniz.
a)Anemometre
b)Klima santrali (menfez, difüzör
vb. hava ağızları)
 Ölçme ve kontrol işlemi
yapılacak merkezî sisteme
bağlı menfez, difüzör ve
damperlerin sayılarını tespit
ediniz.Ölçme ve kontrol
işlemi yapılacak olan bu
yerleri çalışmaya uygun hâle
getiriniz.
 Dijital göstergeli çarklı
(pervaneli) anemometre ile
hava uç elemanlarından
menfezlerden birine geliniz.

45
 Çarklı olan elemanı menfezin
değişik noktalarına tutunuz.
 Ekranda okuduğunuz
rakamları kaydediniz.
 Bir menfezde kaç tane nokta
ölçtüyseniz bulduğunuz
toplam hava hızı miktarını bu
noktalara bölünüz.
Not : Bölmeden sonraya ortaya çıkan rakam o
menfezin size hava hızını verecektir.
 Aynı yöntemi difüzörler için
de tekrarlayınız
Not : Ölçü aleti, bir dakikalık
çalışma süresi sonunda otomatik
olarak kendiliğinden durur.
 Emme menfezleri için de yine
aynı yöntemi uygulayıp hava
hızlarını defterinize
kaydediniz.
Dikkat : Bir dakikalık çalışmadan sonra durmaya
ayarlanan cihazlarda hava hızı dakika başına metre
olarak kolayca okunabilir (metre/dakika).

46
 Bulunan hava hızı değerlerini,
varsa proje ya da katalog
değerleriyle karşılaştırınız.

47
Kontrol Listesi
DEĞERLENDİRME
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR
Evet Hayır
 Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?
 Devre elemanlarını kontrol ettiniz mi?
 Hava hızı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi?
 Anemometrenin çarklı olan elemanını basma hava uç
elemanlarına (menfez ve dampere) yaklaştırdınız mı?
 Bulduğunuz hava hızı değerlerini defterinize kaydettiniz mi?
 Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de
uyguladınız mı?
 Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog
değerleriyle karşılaştırdınız mı?
DEĞERLENDİRME
geçiniz.

48
Merkezî sistemlerde havadaki partikül miktarını ölçmek
 1Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev,
iş, okul ve piyasadan temin ediniz.
a)Partikül ölçme cihazı
b)Klima santrali hava çıkış ağızları (menfez
veya difüzör)
c)Hijyen şartlarına göre giyilmiş başlık,
elbise ve ayakkabı (galoş)
 Hijyen önlüğü ya da tulumu giyiniz.
partikül ölçme cihazı
 Cihazı çalıştırınız.
 Cihazın duyar ucunu menfeze tutunuz.
 Ölçtüğünüz değeri okuyunuz ve
saklayınız.
 Menfez vidalarını tornavida ile
sökünüz.

49
 Menfez kapağını dikkatlice sökünüz.  Filtreyi kontrol ediniz.
 Cihazı ölçme için hazırlayınız.  Cihazın duyar ucunu menfeze tutunuz.
 Duyar ucu, menfeze uzunlamasına
tutunuz.
 Partikül değerini ölçünüz.
 Ölçtüğünüz değeri kaydediniz.  Menfezin diğer noktalarını ölçünüz.

50
 Diğer tüm menfez, damper ve
difüzörlerdeki hava ağızlarını aynı şekilde
ve birkaç farklı noktadan ölçerek
kaydediniz.
Dikkat: Cihaz kullanılmadığı zaman içinde
bulunan piller çıkarılmalıdır. Aksi taktirde
kullanılmayan cihaz içinde bulunan pil
zamanla oksitlenip cihazı bozabilir.
 Bulunan hava hızı değerlerini, varsa proje
ya da katalog değerleriyle karşılaştırınız.
Not : Eğer bulunan değerler, katalogda
belirtilen üst limit değerlerinden fazla ise
yapılacak işlem ; filtrenin temizliği yapılması
ya da değiştirilmesidir.

51
Kontrol Listesi
DEĞERLENDİRME
Evet Hayır
Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?
Partikül değerinin ölçüleceği menfez, damper ve difüzörlerin
yerlerini tespit ettiniz mi?
Cihazı çalıştırdınız mı ?
Cihazın bulbunu menfeze yaklaştırdınız mı?
Bulduğunuz partikül değerlerini kaydettiniz mi?
Menfez ve difüzörlerin birkaç noktasına aynı ölçme ve kontrol
işlemini uyguladınız mı?
Gerektiğinde menfez kapağını sökerek ölçme ve kontrol işlemini
farklı cihazlarla yaptınız mı?
Ölçme işlemini tüm menfez ve damperlere uyguladınız mı?
Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog
DEĞERLENDİRME
geçiniz.

52
Hava kaçaklarini ölçmek (Pozitif basinçlari belirlemek)
 Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev, iş,
okul ve piyasadan temin ediniz.
a)Hava kaçak ölçme (belirleme) cihazı
b)Klima santrali (menfez veya difüzör)
c)Hijyen şartlarına göre giyilmiş başlık,
elbise ve ayakkabı (galoş)
 Cihazı ölçme işlemi için hazırlayınız. Not : Bu cihaz, hava kaçaklarını bulmak
için kullanılan bir tür dijital
anemometredir.
Bu cihazın görevi ; hijyenik ortamlarda,
temiz odalarda içeri mikrop ve toz girmesi
istenemeyen yerlerdeki hava kaçaklarını
belirlemektir. Önce, kapı, pencere, açıklık,
aralık, menfez vb. yerlere cihazın probu
tutulur. İçerideki pozitif basınç ölçülür.Bu
basıncın 10 ile 20 Pascal arasında olması
gerekmekir. Cihazın daha önce
sıfırlanması gerekir.

53
 Cihazın hortumunu takınız ve kaçak
olasılığı bulunan yerlere cihazın bu
hortumun probunu en az 10 saniye
boyunca tutunuz.
Önemli : Ölçme ve kontrol sırasında cihazın
sırtını düzgün zemin yüzeyine düşey şekilde
ve gözle okunacak şekilde oturtunuz. Okuma
sırasında cihazı ve hortumunu hareket
ettirmeyiniz.
 Bulduğunuz değerleri kaydediniz.
Dikkat : Bu ölçme ve kontrol işlemini gün
içindeki belirli zaman dilimlerinde
tekrarlayınız.
 Aynı ölçme ve kontrol işlemini binanın
değişik yerlerindeki kaçak olasılığı
bulunan yerlerde yineleyiniz.
Not : Hava kaçak ve ölçüm işlemini
yaparken cihazı dikkatli tutunuz.
Sarsmayınız ve ıslatmayınız.

54
 Ölçtüğünüz pozitif basınç değerinin 20
Pa değerini geçip geçmediğini kontrol
ediniz.
Not : Cihaz tüm köşe, açıklık, menfezler ile
hava kaçağı ya da sızıntısı olabilecek yerlere
tutularak çok hassas şekilde ölçüm yapar.
Hava hızındaki değişim cihazın
göstergesinde rahatça görülebilir. Ölçümler
sırasında hava hızında bir değişim
görünüyorsa orada bir kaçak var demektir.
 Aynı yöntemi menfez, difüzörler,
dilatasyon vb. yerlerde tekrarlayınız.
Dikkat : Cihaz kullanılmadığı zaman içinde
bulunan piller çıkarılmalıdır. Aksi taktirde
kullanılmayan cihaz içinde bulunan pil
zamanla oksitlenip cihazı bozabilir.
 Bulduğunuz pozitif basınç değerlerinin
ortalamasını hesaplayınız.
Not : Sızıntı ya da hava kaçağı olan
yerlerdeki pozitif basınç 20 Pascal’ı
geçiyorsa bu yerlerin onarılması gerekir.
Hız ile birlikte o bölgedeki hava sıcaklığı da
aynı cihazla birlikte ölçülebilmektedir.

55
Kontrol Listesi
DEĞERLENDİRME
Evet Hayır
 Malzeme listesini eksiksiz bulabildiniz mi?
 Cihazı sıfırladınız mı ?
 Hava kaçağı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi?
 Cihazın hortumunu taktınız mı?
 Cihazın probunu kaçak olasılığı bulunan yere yaklaştırıp
ölçme işlemini yaptınız mı?
 Ölçme işlemi sırasında cihazın sırtını düzgün yüzey üzerine
düşey konumda en az 10 saniye süreyle sabit tuttunuz mu?
 Bulduğunuz pozitif basınç değerlerini defterinize kaydettiniz
mi?
 Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de
uyguladınız mı?
 Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog
DEĞERLENDİRME
geçiniz.

56
Torba (davlumbaz) tipi cihaz ile debi ve hava hızı ölçmek
 Aşağıda listesi verilen malzemeleri ev,
iş, okul ve piyasadan temin ediniz.
a)Klima santrali (menfez veya difüzör)
b)Torba tipi debi ve hız ölçer (balometre)
- 2 ft x 2 ft (610 x 610 mm)
- 16 inch x 16 inch (406 x 406 mm)
- Sadece metrik tip ölçüm yapan cihaz
 Cihazı ölçme yapılacak şekilde
hazırlayınız.
 Cihazın gergi çubuklarını yerlerine
takınız.
 Cihaz tabanındaki hassas elemanı kontrol
ediniz (rezistansa benzeyen eleman).
Dikkat : Hassas eleman kirli olmamalıdır.
Aksi taktirde hatalı ölçüm yapabilir.

57
 Cihazın pilini takınız.  Cihazı çalıştırıp ayarlayınız.
 Cihazı menfeze doğru kaldırınız.  Cihazı menfezin dış çerçevesine
oturtunuz.
 Cihazı 10 saniye süreyle sabit tutunuz.
 Cihaz değeri ölçüp kaydediniz.

58
 Tüm menfez ve difüzörlere aynı
yöntemle belirli periyotlarla ölçünüz.
 Cihazı dikkatli bir şekilde ölçme
yerinden indiriniz. Cihazı kapatınız.
 Gergi çubuklarını çıkarınız ve çantasına
yerleştiriniz.
Önemli : Cihazın kalibrasyonu aşağıdaki
değerlere göre yapılmıştır. Diğer ifadeyle :
Cihaz 10 – 500 cfm yani 17 – 850 m/h
arasındaki değerleri okuyabilecek şekilde
üreticisi tarafından ayarlanmıştır.
Dikkat : Cihaz kullanılmadığı zaman
içinde bulunan piller çıkarılmalıdır. Aksi
taktirde kullanılmayan cihaz içinde
bulunan pil zamanla oksitlenip cihazı
bozabilir.
 Bulunan hava hızı ve basınç değerlerini,
varsa proje ya da katalog değerleriyle
karşılaştırınız.
Not : Cihaz bir pitot tüpü görevi yapar. Bu
cihazla menfezin hava hızı ve basıncı
bulunur.

59
KONTROL LİSTESİ
DEĞERLENDİRME
Evet Hayır
2. Cihazı ölçme işlemi için hazırladınız mı ?
3. Cihazın pillerini taktınız mı?
4. Hava hızı ve basıncı ölçülecek yerleri tespit ettiniz mi?
5. Cihazın gergi çubuklarını yerlerine taktınız mı?
6. Cihazı menfeze doğru kaldırıp yerine oturttunuz mu?
7. Bulduğunuz hava hızı ve basınç değerlerini ve ortalama
değerleri defterinize kaydettiniz mi?
8. Bulduğunuz hava hızı ve basınç değerlerini periyodik
zamanlarda tekrarladınız mı?
9. Benzer ölçme tekniğini emme menfez ve damperlerine de
uyguladınız mı?
10. Bulduğunuz hava hızı değerlerini proje ya da katalog
DEĞERLENDİRME
geçiniz.

60
1. Havanın nemini ölçmeye yarayan araçlara ne ad verilir?
A)Termometre B)Avometre C)Higrometre D)Manometre
2. Havanın sıcaklığını ölçmeye yarayan cihazlara ne ad verilir?
A)Barometre B)Hidrometre C)Multimetre D)Termometre
3. Hava hızı ölçmeye yarayan cihazlara ne ad verilir?
A)Menfez B)Anemometre C)Damper D)Difüzör
4. Kanallardaki birim zamanda geçen hava miktarını ölçmeye yarayan araçlara ne ad
verilir?
A)Debimetre B)Takometre C)Higrostat D)Presostat
5. Volt, amper ve ohm gibi elektriksel büyüklükleri ölçmeye yarayan cihazlara ne ad
verilir?
A)Manometre B)Avometre C)Higrometre D)Termometre
6. Soğutma devrelerinde kullanılan soğutucu akışkan cinsi ile birlikte superheat ve
subcooling değerlerini gösteren cihaz aşağıdakilerden hangisidir?
A)Presostat B)Higrostat C)Hidrometre D)Gaz analiz cihazı

61
gerekli donanımı kullanarak, merkezi klima sistemini işletmeye alma, kontrol ve test
işlemlerini tekniğine ve standardına uygun yapabileceksiniz.
 Merkezi sistemi işletmeye alırken izlenecek yolu araştırınız. Araştırmayı, büyük
alışveriş merkezleri, sinema, tiyatro, kafetarya, hastane vb. binalardaki
yetkililerden yapabilirsiniz. Bununla ilgili bilgileri sınıfta arkadaşlarınız ile
paylaşınız.
 Merkezi sistemlerin işletmeye alınması, kontrol, test ve periyodik bakımlarında
kullanılan araç ve gereçleri kaydediniz. Bunları sınıf ortamında arkadaşlarınız
ile paylaşınız.
 İnternet ortamında merkezî klima santrali üreten, montajlarını yapan kuruluşları
araştırınız. Bunlarla ilgili bir rapor hazırlayıp sınıf ortamında sunumunuzu
yapınız.
 Klima santralinde görevli ve yetkili kişilerin nitelikleri ile ilgili bir araştırma
yaparak sınıfta sunumuzu yapınız.
4. MERKEZİ SİSTEMİ İŞLETMEYE ALMA,
AYAR VE BALANS İŞLEMLERİ
4.1. Sistemin İşletmeye Alınması
Başkaca belirtilmedikçe merkezî klima tesisatı, ilk önce kule pompaları, dolayısıyla
kondenserin soğutma suyu devresi işletmeye alınacak şekilde çalıştırılmalıdır. Bundan sonra
sırasıyla ; aspiratör, vantilatör, soğutma kompresörü, ısıtıcı ve/veya soğutucu, nemlendirici
vb. işletme talimatına uygun olarak işletmeye alınmalıdır.
4.1.1. İşletmeye Alacak Personelinin Niteliği
Tesis büyüklüğüne bakılmaksızın bütün merkezî sistemlerin işletme, test, kontrol, ayar
ve balansları, bu konuda uzmanlaşmış ve sertifika almış, en az bir makine mühendisinin
gözetiminde bir teknik ekip tarafından gerçekleştirilmelidir. Bu gibi tesislerde bu konuda
eğitilmemiş kaloriferci, odacı, kapıcı vb. yetkisiz personelin görevlendirilmesinden
kaçınılmalıdır.
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
AMAÇ
ARAŞTIRMA

62
4.1.2. Alet, Takım, Ölçü Ve Kontrol Cihazları
Klima tesisatının işletme ve bakımı için, tesisin türü de göz önünde bulundurularak
klima tesisatı elemanlarını ve donatımlarında kullanılan elemanlarının (vida, somun, perçin
vb.) boyut ve biçimlerine uygun olarak
 Anahtar (iki ağızlı, yıldız, gömme tip vb.)
 Tornavida, çektirme, keski, testere vb.
 Debimetre, termometre, özellikle higrometre ya da Assmann Psikrometresi,
avometre, hız ölçer vb. alet ve takımlar, işletme, bakım personelinin emrine
verilmelidir.
 İşletme personelinin olabildiğince verimli çalışması bakımından gerekli olan bu
alet ve takımlar, uygun bir hacimde (atölyede) kullanmaya hazır tutulmalıdır.
4.2. İşletmeye Almada İzlenecek Sıra
4.2.1. Vantilatör Ve Aspiratörlerin İşletmeye Alınması
 Aspiratör ve vantilatör motorları ile bu cihazlara ait hücrelerin diğer
bölümlerinde, hava filtreleri ve kanallarda kirlenme varsa bu kir ve inşaat
artıkları kesinlikle temizlenmelidir.
 Başkaca belirtilmedikçe tahrik kayışlarının gerginlikleri aşağıdaki gibi kontrol
edilmelidir. Kayış gerginliğinin normal olup olmadığı, kayış ortasına
başparmakla basıldığında meydana gelen senimin ölçülmesiyle kontrol
edilebilir. Bu senim en çok 25 mm ile 40 mm arasında olmalıdır.
 Vantilatör ve aspiratörlerin yatakların yağlama yerlerine (gresörlüklerine)
bakılmalı, yağ eksikliği görülürse giderilmelidir.
 Yapılacak muayenede rotorların serbest çalışmadığı (kasıntılı çalıştığı) tespit
edildiğinde, bunun sebebi araştırılmalı ve arıza giderilmelidir.
 Motor besleme bağlantıları gözden geçirilmeli varsa gevşemeler giderilerek
motora her fazın gelip gelmediği kontrol edilmeli, ayrıca motora yol verilerek
dönüş yönünün doğru olup olmadığı kontrol edilmelidir.
 Vantilatör çalıştırılarak klima santrallerinin sac muhafazalarının birleşim
yerlerinde, kapaklarında hava sızıntılarının (hava kaçaklarının) olup olmadığı
sabun köpüğü ile araştırılmalı, varsa kaçak tespit edilen ek yerleri, tam
sızdırmaz hale getirilmelidir.
 Hava klapeleri, kanal klapeleri ve toz filtrelerinin konumlarının doğru olup
olmadığı da kontrol edilmeli, normal konumlarını koruyacak şekilde tespit
edilmeleri sağlanmalıdır. Santral ısıtıcı ve(veya) soğutucu serpantinlerinin boru
giriş ve çıkış deliklerine, santral hava sızdırmazlığının sağlanması için rozet
konulması gereklidir.
 Vantilatörü tahrik eden elektrik motorunun çektiği akım ölçülmelidir. Olması
gereken değerler ile karşılaştırılarak kontrol edilmelidir. Fazla akım çekiyorsa
sebebi araştırılmalıdır.

63
Resim 4.1: Vantilatör ve aspiratörlerin kontrolü
4.2.2. Isıtıcı Bataryanın İşletmeye Alınması
 Isıtıcı serpantinlerde suyun normal dolaşıp dolaşmadığı kontrol edilmeli, normal
bir dolaşım olmadığı tespit edildiğinde, hava boşaltma ventillerinden havası
tahliye edilmelidir.
 Isıtıcı serpantinlerde inşaat artıkları ve kirlenme varsa giderilmelidir.
4.2.3. Soğutucu Bataryanın İşletmeye Alınması
Soğutucu serpantinlerde inşaat artıkları ve kirlenme varsa giderilmelidir.
4.2.4. Kule, Kondenser (Yoğuşturucu) Pompalarının İşletmeye Alınması
 Pompayı çalıştırmadan önce pompa milinin elle rahatça döndüğü görülmelidir.
Bu işlem kavramanın elle çevrilmesi suretiyle yapılmalıdır.
 Çalıştırılacak pompanın emme ve basma hattı üzerindeki vanalar açık duruma
getirilmeli, varsa yedek pompaların vanaları, kısa devreyi önlemek için tam
olarak kapatılmalıdır. Ayrıca pompa basma hattı üzerindeki manometreden
pompa basıncı kontrol edilmelidir. Böyle bir manometre bulunmuyor ise pompa
tesisinin üzerine manometre ilâve edilmelidir.
 Soğutma kulesine ait su havuzu gözden geçirilerek normal su seviyesinin
bulunup bulunmadığı, şamadıra kontrolü, besleme vanasının normal çalışıp
çalışmadığı kontrol edilmeli, varsa arızaları giderilmelidir.
 Motor dönüş yönünün doğru olup olmadığı, motoru kısa bir süre çalıştırarak
kontrol edilmelidir. Motorun normal dönüş yönü, pompanın emiş tarafından
bakıldığında saat ibresi yönünde olmalıdır. Pompanın salmastrasından dakikada
en çok 10 damla su sızacak şekilde salmastralar ayarlanmalı ve sıkılmalıdır.

64
4.2.5. Su Soğutma Kulesinin İşletmeye Alınması
 Soğutma kulesinin iç bölümleri ile beslenme borularındaki tortu ve çamur vb.
pislik ve yabancı maddeler, tekniğine uygun olarak tesisten uzaklaştırılmalıdır.
 İşletmeye almadan önce yapılacak muayenede plastik, ahşap veya metalden
yapılmış labirentlerin tam ve yerine oturmuş olduğu görülmeli, kule vantilatörü
serbest ve doğru yönde dönmeli ve hava hareketini önleyici hiçbir engel
bulunmamalı ve kule dolgu malzemesi temiz olmalıdır.
 Kule havuzunda su seviyesi normalde muhafaza edilmeli, emiş ağzından hava
karışmamalı, kule üst su dağıtım tavasının delikleri açık olmalıdır. Açık değilse
açılmalıdır.
 Kuleden geçen su debisi uygun düzeneklerle ölçülerek debinin projede
gösterilen miktara eşit olması sağlanmalıdır. Fazla ise vanalar yardımıyla
kısılmalıdır.
 Kule boşaltma ağzı kapalı olmalıdır.
 Kule su besleme vanası açık olmalıdır. Şamandıra kumandalı valfin, çalışır
durumda olduğu ve suyun sürekli besleme yapacak şekilde aktığı görülmelidir.
 Kule aspiratör rotoru elle çevrilerek kolayca dönüp dönmediği kontrol
edilmelidir. Kasıntı, sıkışma vb. arıza varsa bunlar giderilmelidir. Bundan sonra
aspiratör motoru kısa bir süre çalıştırılarak rotorun doğru yönde dönüp
dönmediği kontrol edilmeli, normal dönme durumunda kule içinden emilen
havanın dışarıya doğru üflendiği görülmelidir. Dönüş yönü hatalı ise motor
bağlantı kutusunda faz değişikliği yapılarak doğru dönüş sağlanmalıdır.
Resim 4.2: Soğutma kulesi çeşitleri

65
4.2.6. Su Donanımının İşletmeye Alınması
Pompalar çalışırken boru donanımında akıntı olup olmadığına bakılmalı varsa
giderilmeli ve yine boru sisteminde hava varsa tesisten uzaklaştırılmalıdır.
4.2.7. Elektrik Kumanda Panolarının İşletmeye Alınması
 Pano (tablo) ana giriş sigortaları ve sinyal lambalarından her üç fazda gerilim
bulunduğu kontrol edilmelidir.
 Vantilatör, aspiratör, kompresör ve pompalarla ilgili bütün elektrik bağlantıları
gözden geçirilmeli, varsa gevşeme, kirlenme gibi arızalar tekniğine uygun
olarak giderilmelidir.
 Gerilimi kestikten sonra pako şalterlerle kontaktörlerin normal çalışıp
çalışmadığı kontrol edilmeli varsa olumsuzluklar giderilmelidir.
 Otomatik kontrol cihazlarının bütün uç bağlantılarının doğru olduğu
görülmelidir. Motor sargılarını koruyucu düzenlerinin bulunup bulunmadığı
kontrol edilmeli, böyle bir düzen yoksa tesise ilâve edilmelidir.
 Kaçaklar varsa giderilmelidir. Ayrıca bütün sistem topraklamalarının çalışır
durumda ve bağlı olduğu görülmelidir.
 Panonun bütün sinyal lambalarına gerilim geldiği görülmelidir.
 Tablonun bütün iç ve dış elemanlarının yüzeyleri tozdan temizlenmelidir.
 Soğutma grubu çalıştırılmadan 5 - 6 saat önce besleme tablosundaki şalteri
açarak cihaza elektrik verilmelidir.
4.2.8. Soğutma Grubunun İşletmeye Alınması
 Elektrik kumanda panosunda bulunan, soğutma kompresörü elektrik motoruna
ait sigortalar çıkartılmalıdır.
 Elektrik kumanda tablolarının işletmeye alınmasında belirtildiği gibi soğutma
grubuyla ilgili bütün yardımcı elemanlar işletmeye alınmalıdır. Soğutma
kompresörüne ait pako şalterlere yol verilerek elektrik motoruna ait ana
kontaktörlerin çalıştığı görülmelidir. Soğutma kompresörü ana kontaktörleri
çalışmazsa kumanda devresi akım şemasını izleyerek devreyi açık yapan
kontrol elemanı bulunmalı ve arıza giderilere devrenin kapanması
sağlanmalıdır.
 Akış anahtarı, üst basınç sınırlayıcısı, klima santrali vantilatör ve aspiratör
kilitleme düzenleri gibi herhangi bir devre elemanı köprülenmemeli, arızanın
esas sebebi araştırılıp giderilmelidir.
 Alt ve üst basınç sınırlayıcının (presostat) mekanik elemanı elle açılarak ve
elektriksel olarak kompresör kontaktörünün devreyi açtığı görülmelidir.
 Soğutucu akışkan devresinde gaz kaçağı olup olmadığı kontrol edilmelidir.
 Soğutma kompresörünün karter bölümünde yeterli miktarda yağın bulunması
gereklidir. Bu husus, kompresör yağ seviye göstergesinden bakılmak suretiyle
yapılabilir.

66
 Soğutma kompresörünün elektrik motoru kasnağı (tahrik elemanı) elle
döndürülüp herhangi bir kasıntı olup olmadığına bakılmalı, kasıntı varsa
giderilmelidir.
 Soğutucu akışkan devresine ait vana düzeni, aşağıdaki sıraya göre kontrol edip
ayarlanmalıdır:
 Kompresör basma hattındaki vana açık olmalıdır. Kapalı ise açılmalıdır.
 Kompresör emme hattı vanası da açık olmalıdır.
 Kondenser üzerindeki vanalar açık hale getirilmelidir.
 Cihazın karterinin sıcak olup olmadığı elle kontrol edilmeli, soğuk ise karter
ısıtıcısı devreye sokulmalıdır.
 Cihaz çalışma esnasında çok kısa süreler ile durup kalmamalı, yol verme arası
en az 15 dakika olmalıdır.
 Kurutucu (nem alıcı) giriş ve çıkışındaki vanaların açık, nem alıcı by-
passAvanasının kapalı durumda olması temin edilmelidir.
Not : Tesisatın ilk çalışmasından sonra, devredeki nem ve pislik tamamen kurutucuya
geçtikten sonra kurutucu çıkışında karlanma görülüyorsa kurutucunun (drayer) giriş ve
çıkış vanaları kapatılmalı ve ve by-pass (yan geçit) vanası açılma suretiyle kurutucu devre
dışı bırakılıp yangeçit (by-pass) vanası üzerinden tesisin çalıştırılması tavsiye edilir.
 Sıvı devresi üzerinde, manyetik kumandalı (solenoid) valf, genleşme valfi gibi
 elemanların yan geçit vanası varsa kapatılmalıdır.
 Kompresör emiş hattı üzerindeki vanaların da konumlarına göre açık veya
kapalı oldukları kontrol edilmelidir.
 Gaz otomatikleri tablosu üzerindeki üç yollu soğutma vanalarının açık olduğu
ve manometrelerde gerekli basınçların görüldüğü doğrulanmalıdır.
 Yukarıda sözü edilen bütün kontroller tamamen yapıldıktan sonra,
elektrikAmotoruna ait tüm sigortalar yerlerine takılmalı ve motor anahtarına
(kontaktörüne) her üç geldiği yeniden kontrol edilmelidir.
 Soğutma grubu hava soğutmalı ise kumanda şalterinin (uzaktan) konumunda
olup olmadığı kondenser fanı (vantilatör) motor bağlantı elemanlarının sıkılığı,
muhafazaları
 kondenser fanlarının dönüş yönleri kontrol edilmelidir.
Resim 4.3: Soğutma grubunun kontrolü

67
4.3. Sistemin Çalıştırılması
4.3.1. Kış Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması
Sistemin işletmeye alınması için daha önce belirtilen ısıtmayla ilgili bütün işlemlerin
yapılması zorunlu olup bundan sonra ayrıca kış çalışması için aşağıda belirtilen bütün
işlemler sıra yapılmalıdır :
 Elektrik kumanda panosuna gerilim gelip gelmediği kontrol edilir. Her üç faza
gerilim gelmesi sağlanır.
 Sistem panelleri ile donma termostatı ayar değerinin de doğru olup olmadığı
kontrol edilmelidir.
 Elektrik kumanda panosu üzerindeki yaz, kış anahtarları kış konumuna
getirilmelidir.
 Elektrik kumanda panosu üzerinde bulunan isimleri belirtilmiş bulunan pako
şalterleri sıra ile kapanmalıdır :
 Pano ana girişi
 Emniyet durdurma anahtarı kapatılmalıdır.
 Klima santralinin vantilatör, aspiratör ve nemlendirici pompaları
 Paneller
Bunlar yerine getirildiğinde klima santrali, kış durumunda ve otomatik olarak ısıtma
yapacak şekilde hizmete hazırdır.
4.3.2. Yaz Mevsiminde Sistemin Çalıştırılması
Sistemin yaz mevsiminde çalıştırılmasını sağlamak için öncelikle Madde 1.5’te
belirtilen bütün işlemlerin yapılması zorunludur. Bundan sonra ayrıca yaz çalışması için
aşağıda belirtilen bütün işlemler dikkatlive sırayla yapılmalıdır.
 Elektrik kumanda panosuna gerilim gelip gelmediği kontrol edilmelidir. Her üç
faza da gerilim gelmesi sağlanmalıdır.
 Soğutma termostat ayarının yapılıp yapılmadığı kontrol edilmelidir.
 Elektrik kumanda panosunun üzerindeki pako şalterlerin aşağıda belirtilen
durumlarda olması sağlanmalıdır.
 Yaz, kış anahtarı yaz durumuna getirilmelidir.
 Ana şalter kapatılmalıdır.
 Emniyet durdurma anahtarı kapatılmalıdır.
 Soğutma paneli kapatılmalıdır.
 Soğutma kulesi besleme suyu hattındaki vana açılarak bütün sistem su ile
 doldurulmalıdır. Soğutma kulesi besleme hattı üzerindeki şamandıralı
valfin çalışmakta olduğu görülmelidir. Kule vantilatörünün serbestçe ve
doğru yönde döndüğü görülmelidir. Besleme suyu hattı açık
bırakılmalıdır.

68
 Elektrik kumanda tablosu üzerindeki pako şalterler, verilen sıra ile
kapatılmalıdır.
 Soğutucu (chiller) pompaları
 Yoğunlaştırıcı kondenser suyu pompaları
 Kule aspiratörü
 Klima santrali vantilatörü
 Klima santrali aspiratörü
 Klima santrali nemlendirme pompası
 Kompresör
Bu durumda klima santrali yaz durumunda ve otomatik olarak soğutma yapacak
şekilde hizmete hazır demektir.
4.4. İşletme Sırasındaki Kontroller
 Hava akımının düzenli olup olmadığı kontrol edilmelidir.
 Motor ve fanlardan anormal seslerin gelip gelmediği kontrol edilmelidir.
 Aspiratör ve vantilatör motorlarının normal olmayan titreşimler yapıp
yapmadıkları el ile yoklanarak ve göz ile muayene edilerek kontrol edilmelidir.
Adı geçen elemanlarda aşırı titreşimler varsa hemen giderilmelidir.
 Aspiratör ve vantilatör motorlarının çektikleri akımların uygun değerlerde olup
olmadıkları kontrol edilmelidir.
4.4.1. Su Soğutma Kulesi
 Kule aspiratörünün serbestçe ve doğru yönde döndüğü izlenmelidir.
 Kule su beslemesinin normal devam edip etmediği, kule havuzundaki su
seviyesinin normal olduğu ve emiş ağzından hava karışmadığı kontrol
edilmelidir.
 Kuleden geçen su debisinin, tasarım debisine yakın değerde olup olmadığı
kontrol edilmelidir. Geçen su debisi fazla ise vanalar kısılmak suretiyle debi
gerekli değere getirilmelidir.
 Motor ve motor kavramasında anormal bir dönme olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
 Salmastradaki su akıntısının normal olup olmadığı da ayrıca kontrol edilmelidir.
 Soğutma kulesinin su gidiş ve dönüş borularında akıntı, sızıntı ve pislik olup
olmadığı kontrol edilmelidir.

69
Resim 4.4: Soğutma kulesinin kontrol edilmesi
4.4.2. Elektrik Kumanda Panosu
 Çalışan elemanlara ait sinyal lambalarının arıza gösterip göstermediği kontrol
edilmelidir.
 Elektrik kumanda panosundaki ölçü aletlerinin gösterdiği değerlerin doğru olup
olmadıkları kontrol edilmelidir.
 Şalter, sigorta, çalışma ve arıza lambalarının üzerlerinde hangi devreye ya da
elemana ait olduklarına dair tanıtıcı etiket bilgisinin olup olmadığı kontrol
edilmelidir.
 Elektrik panosunun bulunduğu yerin nemli olup olmadığı, erişim, bakım ve
onarım olanaklarına uygun olup olmadığı tespit edilmelidir.
(a) (b)

70
(c)
Resim 4.5: Elektrik tesisatlarının genel kontrolü
4.4.3. Soğutma Sistemi
 Elektrik kumanda panosu üzerindeki sinyalleri gözlenerek herhangi bir uyarı
olup olmadığına bakılmalıdır.
 Gaz otomatikleri tablosunda bulunan manometrelerde okunan basınç
değerlerinin normal işletme değerlerinde olup olmadıkları kontrol edilmelidir.
 Kompresör yağ seviyesi, yağ seviye göstergesinden kontrol edilmelidir. Yağ
seviyesinin normal olmasına özen edilmelidir. Yağ basıncının düşüp düşmediği
 Sistemde anormal gürültüler olup olmadığı devamlı kontrol edilmelidir. Gürültü
var ise kaynağı bulunup hemen giderilmelidir. Bu ses kaynağı şu sebeplerden
ileri gelebilir :
 Kompresörde yağ eksilmesi,
 Kompresör iç parçalardan birisinin kırılmış olması,
 Emiş hattının çok soğuması durumlarında klapeler ses yapabilir.
 Kompresörde çok fazla yağ vardır ve hidrolik darbe ses meydana getirir.
 Sistem üzerinde bulunan bütün ölçme elemanlarının ; termometre, manometre
vb. normal işletme değerlerindeolup olmadıkları kontrol edilmelidir.

71
 Soğutma grupları, bir haftadan fazla soğutucu akışkanla dolu olarak
çalıştırılmadan bırakılmamalıdır. Bir haftadan fazla çalıştırılmadan
durdurulacak gruplarda herhangi bir hasarın oluşmasını önlemek için aşağıdaki
hususlar yerine getirilerek mevsimlik durdurma pozisyonuna geçilmesi mutlaka
gereklidir.
 Soğutucu akışkan çıkış vanası kapatılmalıdır (kondenser çıkışındaki).
 Gaz kondenserde toplanmalıdır.
 Sistemde 7 kPa – 14 kPa seviyesinde basınç sağlayacak kadar gaz
bırakılmalıdır.
 Kompresörlerin, kondenser ve soğutulmuş su dolaşım pompalarının
elektrik bağlantıları kesilmeli ve sözü edilen yerlerdeki bütün vanalar
kapatılmalıdır.
 Kompresör emme ve basma hattı vanaları kapatılmalıdır.
 Sistemin sigortaları çıkarılmalı ve anahtarı açarak herhangi bir çalışma
ihtimalini ortadan kaldırmak gereklidir. Vanalar kapalı olduğu için sistem
iyi bir kontrolden geçirildikten sonra, tesisatın çalıştırılmasına dikkat
edilmelidir.
4.5. Merkezî Sistemlerin Komple Test, Ayar ve Balans İşlemleri
Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin iyi ve detaylı projelendirilmesi,
uygun şekilde ve kaliteli cihaz ve malzemelerin kullanılması, teknoloji ve şartnamelere
uygun montaj, sonuçların alınması için yeterli olmamaktadır. Sistemde istenen uygun konfor
şartlarının, prosesin doğru çalışmasının sağlanması ve sürdürülmesi için sistemin montajdan
sonra test, ayar ve balans işlemlerinin kurallara uygun şekilde yapılması, sistemin ekonomik
olarak çalışması için zorunludur.
Montaj sonrası yapılan işlemlerde sistemdeki elemanların çalışma performansları ve
proje ile uyumları test edilmelidir. Sistemdeki vantilatör, aspiratör, pompa gibi cihazların
debi ve basınçları projeye uygun olarak ayarlanmalı ve hava, su dağıtım sisteminin bütün
bölümlerindeki akış miktarları projedeki değerlere uygun hâle getirilerek balanslanmalıdır.
Test, ayar ve balans sonrası hazırlanacak raporlar, kabul komisyonuna yardımcı olmalıdır.
Yabancı ülkelerde test, ayar ve balans işlemleri uzman mühendis veya firmalar
tarafından yapılarak gerekli raporları hazırlanmamış binaların kabul işlemleri
başlatılmamaktadır. Ülkemizde de bu işlemlere önem verilmesi gerekmektedir.
Bir ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemi ; proje, malzeme temini, sahada
imalât ve montaj, test, ayar ve balans, kabul, işletme ve bakım safhalarından oluşan bir
süreçtir. Kurulan sistemin ortamlarda işverenin istediği konfor şartlarını veya prosesin doğru
olarak çalışmasını ve bunun ekonomik işletme masrafları ile sağlanması gereklidir. Projenin
amacına ulaşması bakımından test, ayar ve balans işlemleri en az diğerleri kadar önemlidir.

72
4.5.1. Test, Ayar Ve Balans Çalışmalarında Yapılan İşlemler
 Sistemdeki bütün cihaz ve ekipmanın çalışma performanslarının tespit edilmesi
ve projeye uygunluğunun kontrol edilmesi,
 Sistemdeki elektrikli cihazların besleme gerilimi ve çektiğiakımların ölçülmesi,
 Sistemdeki akış miktarlarının projeye uygun olarak ayarlanması,
 Hava ve su dağıtım sisteminin balans edilmesi,
 Otomatik kontrol sistemlerinin çalışma ve birbiri ile uyumluluğunun tespit
edilmesi,
 Sistemin meydana getirdiği ses, gürültü ve titireşimin uygun seviyelerde
olduğunun kontrol edilmesi.
 Yapılan test işlemleri ile bütün ölçümlerden elde edilen değerlerin çizelgeler
hâlinde hazırlanması ve bir rapor hâline getirilmesidir.
Etkin ve verimli bir test, ayar ve balans işlemi tümüyle planlı ve sistematik bir
uygulamayı gerektirir. Bunun için ise bu konuda deneyimli, yetenekli ve uygun ölçme
cihazlarına sahip bir ekip gerekir. Ekip tüm sistemin test, ayar ve balansını yapmalı ve
sorumluluğu yüklenmelidir. Birçok yabancı ülkede bu işlemler konu ile ilgili eğitimli
personele sahip, ilgili kurumlarca sertifikalandırılmış firmalar tarafından yapılmaktadır.
Test, ayar ve balans işlemlerinin yapılabilmesi için gerekli olan tüm ölçü, ayar cihaz
ve elemanları, bunların yerleşimleri projelerde gösterilmeli, montaj sırasında yerlerine
koyulmalıdır. Bunlar yeterli sayıda kolon klâpeleri, debi ayar damperleri,valfler,akış kontrol
ve ölçüm istasyonları, akış balans elemanlarıdır. Hassas ve doğru bir ölçmenin yapılabilmesi,
ölçüm yerinin yeterli uzunluktaki düz boru veya hava kanalına yerleştirilmesine bağlıdır.
Yeni binalarda ısıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinin montajı sonrası
yapılan test, ayar ve balans işlemleri, mevcut binalarda ilâve veya değişiklikler sonrasında
tekrarlanmak zorundadır. Bazı binalarda ise bu işlemlerin yaz, kış mevsim değişikliklerinde
yılda bir iki defa yapılması gerekli olabilir.
Sistemlerin test, ayar ve balans işlemlerinden önce soğutma grubu, soğutma kulesi,
kazan, pompa vb. cihazlar devreye alınmalıdır. Bu cihazlar genellikle üretici garantisinden
dolayı yetkili servisler tarafından çalıştırılmalı ve test edilmelidir.
4.6. Hava Sistemi Test, Ayar ve Balansı
Bir hava sisteminin test, ayar ve balansında gereken yerlerde sıcaklık, basınç, devir
sayısı, hava hızı, besleme gerilimi ve çekilen akımın ölçülmesi zorunludur. Bu ölçme
işlemleri için aşağıda belirtilen cihazlara gereksinim duyulur.
 Manometreler
 Manometre 1 Pa aralıklı (bölüntülü)
 Eğimli ve dik düzenekli manometre (0 ile 2,5 Pa)
 Test manometresi
 Birleşik manometre (+ ve – basınçların okunabildiği manifold)

73
 Değişik uzunluklarda pitot tüpleri
 Termometreler
 Dairesel kadranlı termometre ( Ø 50 mm, 0,5˚K bölüntülü)
 Cam düz termometre
 Kalıpla baskılı termometre ( 0 ile 50 ˚C arası kadranlı, 0,05˚K bölüntülü)
 Dijital termometreler
 Pens ampermetre (gerilim,akım ve direnç ölçebilen)
 Çiğ nokta sıcaklığı ölçme cihazı
 Higrometre
 Relatif rutubet ölçme cihazı
 Pervaneli tip anemometre
 Torba, davlumbaz tipi hava debisi ölçme aparatı
 Savurmalı tip psikrometre
 Takometre (dokunmalı veya ışıklı tip)
 Su akışı ölçme cihazları ( 0 ile 12 kPa, kadranlı)
 Ses seviyesi ölçme cihazı (oktav bandı ayırmalı, mikrofon ve kalibrasyon seti
ile birlikte)
 Titreşim analiz cihazı (sıçrama hızı ve ivmelenmeölçümü yapabilen)
Resim 4.6: Klima santrali dış hava giriş kontrolü Resim 4.7: Klima santrali egzost hava
(Damperler fanlarla birlikte kapanır.) filtrelerinin kontrolü
Resim 4.8: Filtrelerin genel kontrolünün yapılması

74
4.6.1. Hava Sistemi Test, Ayar Ve Balansı İçin Ön Hazırlıklar
Hava sistemlerinin test, ayar ve balans işlemlerine başlamadan önce şu hazırlıklar
yapılmalıdır.
 Sistem projelerinin (kat planları, akış şemaları, kesitler vb.) teknik
şartnamelerinin incelenmesi, sistem ve amacının iyi bir şekilde kavranması
gerekir.
 Bütün hava sistemi cihazlarının, hava çıkış ve giriş elemanlarının (Menfez,
difüzör, panjur vb.) onaylanmış katalogları ile hazırlanmış detay çizimleri
incelenmelidir.
 Projede belirtilen cihaz ve ekipman ile sahada monte edilenler özellik ve
kapasite yönünden karşılaştırılmalıdır.
 Proje ile montajın karşılaştırılması amacı ile iklimlendirme santralinden hava
çıkış ve emiş noktalarına kadar hava dağıtım sistemi incelenmelidir.
 Hava kanallarının projelere ve teknik şartnamelere uygun olarak imal ve
monte edilip edilmediği kontrol edilmelidir.
 Hava kanallarının kaçak testinin yapılıp yapılmadığı tespit edilmelidir.
 Kontrol ve müdahele kapaklarının uygun yerlere monte edilip edilmediği
 Hava kanallarında kesit daralmasına sebep olabilecek ezilme ve
deformasyonların olup olmadığı kontrol edilmelidir.
 Yangın, duman ve debi ayar damperlerinin doğru olarak monte edildiği
ve ulaşılabilirliği kontrol edilmelidir.
 Terminal kutuları, yeniden ısıtma serpantinleri vb. gibi ekipmanların
montajının projeye uygun olarak yapılıp yapılmadığı ve ulaşılabilirliği
 Sistemdeki bütün menfez, difüzör vb. hava çıkış ve emiş ağızlarının
doğru monte edilip edilmediği ve damperlerinin açık olup olmadığı
 İklimlendirme (klima) santralinin incelenmesi
 Hava filtrelereinin doğru, kaçaksız olarak monte edilip edilmediği kontrol
edilmelidir.
 Isıtma ve soğutma serpantinlerinin doğru monte edilip edilmediği ve
temiz olup olmadığı kontrol edilmelidir.
 Elektrik motor kasnakları ile vantilatör veya aspiratör kasnaklarının
doğru olarak hizalanıp hizalanmadıkları kontrol edilmelidir.
 Kayışların uygun gerginlikte olup olmadıklarının ve muhafazalarının
takılıp takılmadıklarının kontrolü yapılmalıdır.
 Klima cihazı ile hava kanalı esnek bağlantılarının yapılıp yapılmadığı
 Hava dağıtım sisteminin akış şemalarının hazırlanması
 Vantilatör, aspiratör, hava çıkış ve emiş ağızları test raporu çizelgelerinin
hazırlanması
 Hava kanallarında doğru bir şekilde ölçüm yapılabilecek yerlere karar verilmesi

Merkezî si̇stemi̇ devreye alma

Merkezî si̇stemi̇ devreye alma

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Merkezî si̇stemi̇ devreye alma

Similar to Merkezî si̇stemi̇ devreye alma (20)

More from erdinc klima

More from erdinc klima (20)

Merkezî si̇stemi̇ devreye alma