1. Hyrje
Ne kete punim kemi bere nje analize te decentralizimit ne Kosove,karakteristikave qe
permban ne vete decentralizimi si nje proces politik i instaluar nga Pakoja e Ahtisaarit
dhe veqori e qeverisjes lokale ne Republiken e Kosoves si dhe procesin e krijimit te
komunave te reja .
Problemet e theksuara te decentralizimit ne Kosove realisht fillojne me krijimin e
komunave te reja me shumice serbe .Ky lloj decentralizmi favorizon ne mase te madhe
komunitetin serb, dhe kjo nepermjet kompetencave te zgjeruara te komunave me
shumice serbe perfshire keto ne fushen e arsimit ,shendetsis, sigurise
,kultures,trashegimis fetare etj.Arsimi eshte nje fushe e ndjeshme ne kuader te se ciles
veqanerisht komuniteti serb perfitojne nga ky lloj decentralizimi.Serbet te cilet mesojne
ne shkolla te Kosoves mund te zbatojne planprograme te hartuara nga Republika e
Serbise me njoftimin e Ministrise se Arsimit Shkences dhe Teknologjise se Kosoves. Ne
kete drejtim shihet esenca e qasjes etnike te ketij decentralizimi.
Duket mjaft enigmatike bashkpunimi i komunave te cilat i prodhon ky decentralizim me
Republiken e Serbise.Ne parim vetqeverisja lokale qe eshte personifikim i
decentralizimit zhvillohet brenda nje shteti.Eshte tersisht e pakuptimt menyra e
zhvillimit te decentralizimit te tille ne Kosove i cili ne njeren ane sendertohet brenda dy
orgnizatave shtetrore.Si i tille ky decentralizim pasqyron nje lloj specifik qe zhvillohet ne
dy shtete njekohesisht ,eshte e paqarte si nje komune mund te jape pergjegjsi prane dy
shteteve te ndryshme.
Se ky decentralizim eshte i ndertuar teresisht mbi baza etnike e shume pak mbi ato
qytetare tregon fakti edhe i krijimit te dy komunave ne nje qytet ,ate te Mitrovices
Veriore dhe ate te Mitrovices Jugore, vete ndarja veri-jug pasqyron perberjen etnike
,konkretisht ne pjesen veriore serbet, ne pjesen jugore shqiptaret.
Fillet e decentralizmit faktikisht kishin nisur qysh ne vitin 2002 me pas i njejti ishte bere
objekt kryesor i kompromiseve politike ne bisedimet e Vjenes per te marre formen
konkrete ne Pakon e Ahtisaarit. Perfundimisht asimetria dhe krijimi ne baza etnike e
ketij lloji te decentralizmit e ben ate nje specifike ne vete e Pakos se Ahtisaarit.Ky model
i decentralizmit shikuar ne realitet mund te mos tregohet funksional ne
praktike.Edhepse ka kaluar nje kohe jo aq e gjate ,brenda se ciles eshte veshtire te
shihen efektet reale te ketij lloj decentralizmi ,per funksionim sa me te mire dhe mbi te
gjitha te shendoshte duhet te ndermerren hapa te caktuar qe baza mbi te cilen eshte
ndertuar ky decentralizim te ndryshohet .Normalisht kjo duhet te behet vetem ne
perputhje me funksionalitetin dhe gjendjen faktike qe do te krijohet ne raport me ket lloj
decentralizimi.
1
2. I. Nocioni i decentralizmit
Me decentralizim nenkuptojme raportin ndermjet organeve qendrore dhe atyre
joqendrore ku behet ndarja e punes pra organet jo qendrore gezojne autonomi.
Decentralizmi eshte nje lloj sistemi i qeverisjes ky sistem bazohet ne bartjen e
pergjegjsive nga organet e pushtetit qendror ne organet e pushtetit lokal.Si nocion
decentralizimi lidhet me procesin territorial te qeverisjes njeheresh ky proces ndertohet
nga dy parime decentralizmit dhe centralizmit.
Sistemi decentralizmit karakterizohet me faktin se organet jo qendrore ushtrojne
kompetenca te cilat jane te caktuara me akte juridike , ketu vlen parimi i ligjshmerise.
Decentralizimi mund te jete i llojllojshem:
a) Decentralizimi territorial: - nenkuptojme qe organet jo qendrore ne territorin e vet
ushtrojne te gjitha punet ne menyre te pavarur.
b) Decentralizimi personal: - nenkuptojme bartjen e disa puneve shteterore mbi
organizata antare te cilave jan te lidhur me veqori te perbashketa(profesioni i
njejet) siq jane shoqatat e ndryshme.
c) Decentralizimi real: - nenkuptojme ushtrimin e puneve te njejta shtetrore ne nivel
te hapesires se caktuar nga disa organizata (komunikacioni, shendetsia etj)
Nga studimet e ndryshme teorike empirike jane identifikuar shume mangesi te
decentralizimit dhe parimisht eshte shfaqur nevoja per nje decentralizim sa me te
pranueshem,funksional,racional etj. Terminologji interesante per decentralizimin eshte
ajo e propozuar nga Rondinelli(1981) i cili dallon kater kategori te decentralizmit:
a) Shperqendrimi – definohet si transferim i pushtetit ne zyrat lokale administrative
te qeverise qendrore
b) Delegimi( delegation) – eshte transformimi i pushtetit te qeverive rajonale ose
subjekteve te tjera te qeverise
c) Dorezimi(devolution) – eshte transferimi i pushtetit ne njesite rajonale politike
d) Privatizimi (privatization) – eshte transferim i pushtetit ne sektorin privat.
2
3. II.Karakteristikat e decentralizmit qe instaloi Pakoja e Ahtisaarit ne Kosove
Secili shtet e ka te percaktuar me aktin me te larte juridik llojin e decentralizmit, permes
te cilit pushteti shteteror do te kishte qasje me afer qytetarit ,kjo eshte edhe vete esenca
e decentralizmit.Ne emer te shembjes se nje sistemi te centralizuar te pushtetit ,duke u
ngritur ne bazat e avancimit te ofrimit te qytetarit me pushtetin ,decentralizimi vije ne
shekullin XXI si parakusht i domosdoshem per demokracine.
Kosova ka perqafuar nje sistem te veqante te decentralizmit qe mund te quhet nje “
decentralizim etnitetesh”.Dokumenti i z.Ahtisaari ka perqafuar pikerisht nje lloj te
decentralizimit etnik kjo permes krijimit te komunave te reja dhe permes kompetencave
te zgjeruara te tyre ne aspektin e vendimmarrjes. Lloji decentralizimit ne Kosove eshte
nje qasje ekstreme e vetqeverisjes lokale qe edhe kalon te gjitha standardet e
vendosura nga Karta Evropiane per Vetqeverisje Lokale.
Instalimi i decentralizmit etnik ne Kosove duhet te veshtrohet dhe analizohet ne keto
dimensione:
1.Krijimi i komunave te reja
- Decentralizimi krijon gjashte komuna te reja me kompetenca shtese me shumice
serbe te Kosoves: Mitrovica e Veriut,Graqanice , Ranillug, Partesh,
Kllokot/Verboc dhe Novoberde.
- Komuna e tanishme e Mitrovices do te ndahet ne dy komuna ne Mitorvicen
veriore dhe ate jugore ,me nje bashkpunim dhe bashkerendim mes veti te
ndihmuar nga nje keshill i perbashket i formuar.
- Komunat shtese per komunitetet jo shumice mund te krijohen ne konsultim me
komunat perkatese.
2.Kompetencat e zgjeruara vetanake te komunave
Te gjitha komunat do te kene pergjegjesi per fushat qe ndikojne ne jeten e perditshme
te qytetareve kosovare: perfshire arsimin parashkollor,fillor dhe te mesem , kujdesin
shendetsor primar publik,zhvillimin ekonomik vendor,planifikimin urban dhe rural
,banimin publik,emertimin e rrugeve dhe vendeve tjera publike,nder te tjera sigurimin e
sherbimeve publike dhe komunale.Perveq kesaj komunat serbe te percaktuara te
Kosoves do te kene pergjegjsite shtese si ne vijim:
- Komunat e Mitrovice Veriore ,Graqanices, dhe Shterpces do te qeverisin me
spitale dhe me sigurimin e kujdesit mjeksor sekondar ne komunat e tyre.
- Komuna e Mitrovices Veriore do te kete pergjegjsite e caktuara lidhur me
universitetin ne gjuhen serebe ne Mitrovice.
3
4. - Te gjitha komunat serbe ne Kosove do te jene pergjegjese per mbrojtjen dhe
avancimin e qeshtjeve kulturore dhe religjioze ne nivel lokal
- Te gjitha komunat serbe ne Kosove do te kene nje rol te avancuar ne
perzgjedhjen e komandanteve te stacioneve policore lokale
3.Fusha e arsimit
- Serbet te cilet mesojne ne shkolla te Kosoves mund te zbatojne planprograme te
hartuara nga Republika e Serbise me njoftimin Ministrise se Arsimit Shkences dhe
Teknologjise se Kosoves.
4.Bashkpunimi i komunave me shumice serbe me Republiken e Serbise sidomos ne
fushen e financimit
- Te gjitha komunat do te jente pergjegjese per buxhetin e tyre dhe kan te drejten per
burime financiare vetanake.Do te krijohet nje sistem i drejte dhe transparent i pakos se
grandeve ,i cili do te siguroje autonomi me te madhe komunale per dhenien dhe
shpenzimet e fondeve qendrore. Poashtu komunat do te kene te drejten e krijimit te
shoqatave te partneriteteve me komunat tjera ne Kosove per kryerjen e funksioneve me
interes te dyanshem ,komunat do te kene te drejten e bashkpunimit me komunat dhe
institucionet ne Serbi perfshire edhe te drejten e pranimit te donacioneve financiare dhe
ndihmes teknike nga Serbia ne kuader te parametrave te qarta perkatese te caktura te
marreveshjes mbi decentralizmin.
4
5. III.Procesi i krijimit te komunave te reja
Nje nder synimet kryesore te Qeverise se Kosoves qe i vente Pakoja e Ahtisaarit ishte
krijimi i nje sistemi te qendrueshem te nje pushteti lokal,qe do te siguronte kushte te
mira per te gjithe qytetaret e vendit dhe poashtu do te krijonte parakushte per nje
proces te sukseseshem te krijimit te komunave te reja.Qe nga fillimi implementimit te
decentralizimit Qeveria e Kosoves kishte qartesuar rrugen e fillimit te krijimit te
komunave te reja,ne vazhden e krijimit te nje sistemi efektiv te qeverisjes lokale komuna
duhet t’i plotesonte keto kushte: te kete kufinj te qarte administrativ, te kete sistem
zgjedhor efektivte,qe prodhon organe legjitime ,te kete kompetenca te percaktuara te
garantuara me ligj,te kene burime te mjaftueshme financiare per te permbushur nevojat
e tyre.Duke ecur ne rrugen e procesit te krijimit te komunave te reja po ashtu ky proces
ishte vene ne mesin e objektivave te qeverise ne lidhje me decentralizimin.Perveq kesaj
krijimi i komunave te reja do te shoqerohej me nje reforme te legjislacionit te
vetqeverisjes lokale ,bartjen e kompetencave dhe resurseve te komunave dhe ngritjen e
kapacitetit te tyre.Procesi i krijimit te komunave te reja kishte filluar me themelimin e
Grupit Nderministror per Decentralizimin, i themeluar nga Ministria e Administrimit dhe
Pushtetit Lokal ,si nje nder mekanizmat kryesor qe implementonte decentralizmin,ky
grup perbehej nga katermbedhjete anetare.
Miratimi i Ligjeve per vetqeverisjen lokale ,kufinjet administrativ komunal,zgjedhjet
lokale ,dhe financat e pushtetit lokal i kane paraprire krijimit te komunave te
reja.Perderisa ligji per vetqeverisjen lokale paraqiste bazen ligjore te pushtetit lokal,Ligji
per kufinjet administrativ ne anen tjeter rregullonte kufinjet e komunave te reja duke
perforcuar bazen juridike te krijimit te tyre.
Ne kuader te grupit nderministror per decentralizimin si mekanizem ekzekutiv operonin
kater grupe qe konkretizonin procesin e decentralizimit.Keto grupe perfshinin
dimensionet e decentralizmit qe kishte instaluar Pakoja e Ahtisaarit : Grupi punues per
reformen e legjislacionit dhe bartjene e kompetencave,Grupi punues per krijimin e
komunave te reja ,Grupi per kontaktet me donatore dhe ngritjen e kapaciteteve si dhe
Grupi per kontaktim me publikun.
Pas punes se palodhshme te institucioneve te Republikes se Kosoves ne drejtim te
krijimit te komunave te reja ishin zgje dhjet lokale te 15 nentorit 2009 dhe balotazhi i 13
dhjetorit 2009 qe vulosnin suksesin e krijimit te komunave,keto zgjedhje njekohesisht
personifikonin suksesin e decntralizmit qe kishte rezoltuar me nje pjesmarrje te
kenaqshme te serbeve duke krijuar keshtu institucione legjitime dhe nje lidership te
ligjshem.
5
6. IV.Implikimet e nje decentralizimi te deshtuar apo te sukseseshem
4.1Implikimet e nje decentralizimi te deshtuar
Deshtimi i mundshem i nje decentralizimi te sukseseshem do te dergonte drejt nje
rezultati negativ per Kosoven.
Nderkombetarisht do te interpretohej si nje deshtim i institucioneve te Kosoves per te
zbatuar thelbin e Propozimit te Ahtisaarit- decentralizimin.Kjo do te tregonte se Kosova
eshte nje shtet i cili nuk eshte i afte te punoje drejt integrimit te pakicave te saja
perbrenda kornizes se saj institucionale. Kjo do te ndikonte negativisht edhe ne poziten
e Kosoves ne GJND dhe do te perforconte kundershtimin e pese shteteve Evropiane qe
e kundershtojne shtetsine e Kosoves. Poashtu do te ishte nje goditje e rende per
kredibilitetin e Zyres Civile Nderkombetare dhe Grupit Nderkombetar Drejtues (GND) si
institucionet te cilat perkrahin dhe mbikqyrin pavarsine e Kosoves.
Ne rajon Serbia do te arrij nje perparesi strategjike per fuqizimin e agjendes se saj per
ndarjen e Kosoves. Autoriteti politik i Beogradit do te perforcohet dhe ndikimi
strukturave paralele ne Kosove do te shtohet.Kjo do te beje Serbine te vetmin
bashkebisedues per diskutimin e fatit te Serbeve te Kosoves ne te ardhmen. Ne
aspektin afatshkurter shqiptaret do te ndihen si fitimtare nese e kundershtojne
decentralizimin.Mirepo ne aspektin afatgjate udheheqesia e Kosoves do te detyrohet te
negocioje nje marreveshje te re per akomodimin e serbeve ne Kosove e cila do te ishte
shume me e pafavorshme se sa dispozitat e Planit Gjithperfshires per Status. Per me
teper ky rezultat do te qoje drejt jostabilitetit me te madh rajonal dhe mund te hape
kapitullin e rinegocimit te kufijve pergjate vijave etnike.
Perbrenda i tere krediti i besimit i cili eshte ndertuar ndermjet institucioneve te Kosoves
dhe serbeve te Kosoves qe nga shpallja e pavarsise do te humbet.Kjo do te diskreditoje
te gjithe serbet lokale te cilet favorizojne bashkpunimin me Prishtinen do te fuqizoje
forcat radikale serbe te cilat kundershtojne shtetin e ri dhe do ti mundesoje Beogradit
nje kontroll te forte mbi serbet e Kosoves.
4.2Implikimet e nje decentralizmi te sukseseshem
Decentralizmi i sukseseshem dhe krijimi i komunave te reja nuk do te zgedh te gjitha
problemet nderetnike ne Kosove. Decentralizmi do te hape rrugen per nje integrim
afatgjate te serbeve perbrenda kornizes shoqerore dhe institucionale te Kosoves.
Gjithashtu do te jete nje hap vendimtar per zvogelimin gradual te rolit te tanishem
negativ te Beogradit drejt shtetesise se Kosoves dhe interesave te serbeve lokale.
Mirepo rendesia me e madhe e decentralizmit te sukseseshem do te jete fillimi i nje
ridefinimi pozitiv te marredhenieve midis shqiptareve dhe serbeve.
6
7. Perbrenda Kosova do te perballet me dy sfida te medha : sfida e pare do te jete
maredhenia e komunave te reja me institucionet e Kosoves dhe nese ato do te
respektojne Prishtinen. Sfida e dyte do te jete se si do ti trajtojne institucionet e Kosoves
keto komuna dmth nese do ti trajtoje Prishtina ato njejte si edhe komunat me shumice
te shqiptareve ne Kosove. Megjithate duhet patur parasysh se komunat paralele nuk do
te shperbehen ne nje periudhe afatshkurte, mirepo ato do te humbin gradualisht
rendesine e tyre.Komunat e reja do te jene institucionet kyqe lokale per ofrimin e
sherbimeve diqka qe komunat paralele kane deshtuar dhe nuk jane te afta ta
bejne.Mirepo ndikimi i Beogradit do te mbetet ne fushen e arsimit dhe
shendetesise.Keto probleme do te rregullohen pasi te dy shtetet te fillojne te levizin drejt
integrimit ne bashkimin Evropian.
Ne rajon Serbia do te ballafaqohet me nje goditje te forte kundrejt strategjise se saj per
ndarjen e Kosoves. Beogradi do te detyrohet qe gradualisht ta ndryshoje qendrimin e tij
ndaj Kosoves dhe serbeve te Kosoves. Ne radhe te pare kjo do te jete rezultat i
kapaciteteve te Kosoves per te adresuar nevojat ekzistenciale te serbeve lokale do te
rritet dhe do te fitoje ne besueshmeri.Kosova do te fitonte besueshmeri rajonale si nje
shtet qe eshte i afte te adresoje nevojat e komunitetve te saja pakice . Stabiliteti i
Kosoves do te shton stabilitetin rajonal dhe do perforcoje ruajtjen e kufinjeve shteteror
ne rajon.
Nderkombetarisht Kosova do te demonstroje se ka vullnetin dhe eshte e afte te
permbushe te gjitha obligimet e Pakos se Ahtisaarit perkunder sfidave enorme .Do te
shtoje ne mase tejet te madhe besueshmerine e Kosoves si nje anetar i pergjegjeshem
i Bashkesise Nderkombetare dhe do te ndikonte ne poziten e saj ne rajon pozitivisht.
Kredibiliteti i GJND-se dhe ICO-se do te rritet ne mase substanciale dhe ato do te
tregonin se mandati tyre per mbikqyrjen e pavarsise se Kosoves eshte i sukseseshem.
7
