2. Serat Wulangreh
PITUTUR
1. Ana limang prakara kang kudu lan wajib dikurmati
ya iku: bapa lan ibu, maratuwa lanang - wadon,
sadulur lanang kang tuwa dhéwé, guru lan raja.
Pesen lan pitutur marang anak putu:
2.Patuh lair lan batin marang wong tuwa
3.Aja gampang mongkog (puas) marang nasib kang
ditampa
4.Takon marang alim ulama bab agama lan Al Qur'an
5.Takon marang sarjana utawa wong pinter
ngenani suba sita lan tata basa.
6.Sregeb maca kitab-kitab lawas kang isi tuladha lan
carita-carita kang becik.
7.Takon marang wong-wong tuwa bab cara
mbédakaké tingkah laku kang apik lan ala,
kang nistha lan kang pinuji, kang cendhèk lan kang
dhuwur.
PANGERTEN
Serat Wulang Rèh, iku karya Jawa klasik tinggalan
Pakubuwana IV (1768 – 1820), wujud puisi
tembang macapat, sajeroning basa Jawa anyar
kang tinulis ing taun 1768 nganti taun 1820 ing
Kraton Kasunanan Surakarta. Isi teks bab ajaran
ètika manungsa idéal kang ditujokaké marang
kulawarga raja, kaum bangsawan lan hamba ing
kraton Surakarta. Ajaran ètika kang ana ing
njeroné minangka ètika kang idéal, kang dianggep
paugeran urip masarakat Jawa, mligi ing
lingkungan Kraton Surakarta.
2
3. KINANTHI
● Tembang kinanthi yaiku salah satune
tembang macapat kang isi tembangnipun
gambarake tentang pembentukan jati diri
utawa kemantepan awak dewe.
● Tembang kinanthi asale saka tembung kanthi
kang duweni arti tuntun yang duwe maksud
wong manungsa iku saling ngebutuhake
makane manungsa disebut mahluk sosial
● Dalam bahasa indonesian tembang kinanthi
bisa dimaknai sebagai tembang yang berisi
cara memperkuat jati diri
● Tembang kinanthi duweni pathokan yaiku
● Guru gatra : 6 larik
● Guru lagu : u, i, a, i, a, i
● Guru wilangan : 8, 8, 8, 8, 8, 8
3
5. “
”
Padha gulangen ing kalbu,
ing sasmita amrih lantip,
aja pijer mangan nendra,
kaprawiran den kaesthi
pesunen sariranira,
sudanen dhahar lan guling.
5
6. Tegese Tembung
● Padha : Ayo
● Gulangen : Gladhi, Goleki
● Kalbu : Ati, Rasa
● Sasmita : Tandha, Jeneng
● Amrih : Supaya
Lantip : Landhep, trampil, pinter, weruh
● Pijer : Mung
● Nendra : Turu,
6
7. Tegese Tembung
● Kaprawiran : Kekendelan, Kapinteran
● Den : Tansah
● Kaesthi : Goleki, dikarepake, dilakoni
● Pesunen : Gladhinen, suda
● Sariranira : Awakmu
● Sudanen : Ngurangi
● Dhahar : Mangan
● Guling : Turu
7
9. Padha kulinakna ning ati, supaya pikiranmu
weruh, aja mung magan lan turu, kudu njaga
tumindak kaprigelan, latihen awakmu kanthi
nyuda anggonmu mangan lan turu.
Terjemahan Bebas Bahasa Jawa
9
10. Terjemahan Bebas Bahasa indonesia
Kalian biasakanlah mengasah kalbu, agar
(pikiranmu) tajam menangkap isyarat, jangan
hanaya selalu makan dan tidur, jangkaulah
sikap kepahlawanan, latihlah dirimu dengan
mengurangi makan dan minum.
10
11. Amanat
“Intisari dari keberadaan manusia sesungguhnya
terletak pada hati. Apabila baik atau sehat hati
seseorang maka baiklah seluruh hidupnya. Bait ini
memberi nasihat bagaimana melatih agar hati kita
senantiasa dalam kondisi terbaiknya, yang dengan
demikian menjadi baiklah hidup kita. Namun ini
memerlukan sebuah upaya yang sungguh-sungguh
dan disiplin.”
11
12. Salah satu cara awal untuk melatih kepekaan hati
adalah dengan mengurangi makan dan tidur. Frasa aja
pijer di sini berarti jangan sering-sering, maksudnya
makanlah sekedarnya saja agar tetap sehat dan kuat,
tetapi jangan hanya hidup untuk makan.
12
13. Selain itu upayakan sikap kepahlawanan, kekesatriaan.
Ksatria adalah sikap menghormati diri sendiri. Tidak
mau apabila diri ini cacat moral, maka senantiasa harus
menjauhi sikap amoral, kurang ajar, tidak sopan dan
licik. Kalau bahasa sekarang sportif, tidak mencari-cari
alasan demi pencitraan diri.
13
14. Mencegah tidur bisa membuat malam-malam kita
hidup. Bisa diisi dengan banyak-banyak ibadah,
shalat malam dan muhasabah. Atau bisa diisi dengan
mengkaji ilmu pengetahuan, termasuk belajar serat
Wulangreh ini.
14