opleiding voor Brusselse NGO's

1. Creatief Schrijven vzw –Waalsekaai 15, 2000 Antwerpen
[t] 03 229 09 90 – e] info@creatiefschrijven.be – w] www.creatiefschrijven.be

2. 2
Schrijven voor lezers
Informatieve, opiniërende en
persuasieve teksten schrijven
op papier en online
Een cursus schriftelijke
& digitale communicatie
Voor NGO’S
© Erik Vanhee & Kristof D’hanens

3. 3
Tips voor knappe koppen
p 48-49 (zie ook p 42-45)
• Varieer op een vaste uitdrukking
• Gebruik een paradox
• Suggereer een nieuwe trend
• Combineer wervende titel met zakelijker
boven- of onderkop
• Laat je kop goed klinken
• Gebruik prikkelende bijvoeglijke
naamwoorden
• Zoek woordspelingen
• Benadruk relevantie voor individuele
lezer
• Gebruik een prikkelend citaat

4. 4
Kop ‘m binnen!
• De ideale lengte van een hoofdkop is 50
tot 60 karakters
• Een goede hoofdkop is ‘to the point’, je
weet meteen waarover het gaat
• Zet het belangrijkste kernwoord bij
voorkeur vooraan in je kop.
• Geef antwoord op meerdere w-vragen
• Of prikkel de nieuwsgierigheid, intrigeer
met een catchy kop: een ‘careword’ –
meeslepend - lezergericht - uitnodigend

5. Is de kop het haakje, dan is de
lead de lijn
• Sluit de lead aan op de informatieve of
prikkelende kop ?
• Begint de lead met een behoefte van de
lezer of roept hij concrete vragen op?
• Geeft de lead antwoord op minimaal twee
andere W-vragen?
• Boeit de lead om verder te lezen, bevat hij
‘carewords’?
• Zijn de zinnen niet langer dan 20 woorden?
• Is de laatste zin een ‘kraker’?

6. communicatieproces? p 6-7
de schrijver (ik)
ZENDER
Wees • jezelf
• direct
• helder
Hoe verloopt het
de tekst (mijn boodschap)
BOODSCHAP
Schrijf • duidelijk
• begrijpelijk
• aantrekkelijk
6
de doelgroep (mijn lezers)
ONTVANGER
• Vorm je een beeld van de lezer
• Spreek de lezer aan
• Denk voortdurend aan de lezer

7. PROFIELSCHETS van de lezer p 8-
• WETEN
Wat weten ze al? Welke opleiding?
• WILLEN
Willen ze info, opinie of amusement?
Hoe willen ze benaderd worden?
• VINDEN
Hoe staan ze tegenover het onderwerp:?
• KUNNEN
Kunnen ze lange teksten structuur abstractie
jargon begrijpen?
7
9

8. 8

9. TABEL Flesch-Doumaformule p 11
Leesbaarheid Waardering Opleiding
0- 30 zeer moeilijk academici
30-50 moeilijk studenten
50-60 vrij moeilijk Hog Sec Ond
60-70 standaard Lag Sec Ond
70-80 vrij
gemakkelijk
zesde leerjaar
80-90 gemakkelijk vijfde leerjaar
90-100 zeer
makkelijk
vierde leerjaar
9

10. Doel & effect van de tekst – p 14
• informeren informatieve/voorlichtende tekst
krantenartikel, nieuwsbrief, brochure,
persbericht, verslag, reportage, infobrief
-------auteur aanwezig in tekst------------met creatieve dimensie-----------------------
• amuseren/diverteren entertainende /infotainende tekst
artikel, cursiefje, interview
• emotioneren relationele tekst
verhaal, cursiefje
• opiniëren /overtuigen opiniërende / didactische tekst
artikel, column, interview, leertekst
• leren/instrueren instructieve tekst
cursus, handleiding, gebruiksaanwijzing
• werven uitnodigen activeren wervende / persuasieve tekst
folder, flyer, aankondiging,
uitnodiging, persuasieve brief,
advertentie, voorlichting
10
DOEL: wat teweegbrengen? Keuze van TEKSTSOORT

11. Communicatiemodel met vijf functies
de schrijver (ik)
ZENDER
expressief
appellerend
van taalcode – p 7
de tekst (mijn boodschap)
BOODSCHAP
referentieel
poëtisch
11
de doelgroep (mijn lezers)
ONTVANGER
relationeel

12. Makkelijk leesbaar Moeilijk leesbaar
Concreet & Specifiek  Abstract & Algemeen
Beeldend  Vaag of leeg
Persoonlijk  Onpersoonlijk
Menselijk  Ontmenselijkt
Duidelijk  Onduidelijk
Bondig & Direct  Omslachtig & Indirect
Positief  Negatief
Aantrekkelijk  Saai
12

13. Helder schrijven
Hij lijdt aan gemetastaseerde colorectale kanker.
Hij heeft uitgezaaide darmkanker.
Beleidscoherentie, gedefinieerd als zoektocht naar win-win en
verkocht als ‘synergie’, leidt tot een transfer van middelen naar
de sterkere participant. (Oxfam)
Schrijf spreektaal, zonder vakjargon of dure
woorden.

14. Helder schrijven
Bijkomende inlichtingen worden verstrekt aan het
onthaal.
U krijgt meer info aan het onthaal
Wend u tot het onthaal voor meer inlichtingen.
De snuisterhoek werd gerealiseerd door vrijwilligers. Voor
de tweedehandsboeken werd geen minimumprijs
vastgelegd. (Oxfam)
Schrijf actieve zinnen, met actief vervoegde
werkwoorden + lezergericht

15. Helder schrijven
Het doel van de cursus is het verkrijgen van inzicht
en vaardigheid in het schrijven van teksten.
Met deze cursus verwerft u inzicht en vaardigheid
om teksten te schrijven.
Vermijd de constructie het + infinitief
(nominalisering p 18) en maak lezergericht

16. Helder schrijven
De ondergetekenden stellen zich garant voor
beleidsvoorbereiding en -uitvoering met betrekking
tot het voorkomen en de bestrijding van geweld
tegen vrouwen in relaties.
X en Y garanderen dat ze een beleid zullen voorbe-reiden
én uitvoeren om geweld tegen vrouwen in
relaties te voorkomen en te bestrijden.
Mijd naamwoordstijl (zie p 18) en
voorzetseluitdrukkingen (zie p 21)

17. Helder schrijven
Deze arrangementen kunnen door de voor De
Kempen geïnteresseerde wandelaar via het daartoe
bestemde aanvraagformulier geboekt worden.
U houdt van wandelen en wilt De Kempen wel eens
verkennen? Boek meteen een arrangement met het
formulier hieronder.
Houd bij elkaar wat bij elkaar hoort.
Mijd tangconstructies (p 19). Maak lezergericht.

18. Vervang voorzetseluitdrukkingen door voorzetsels.
‘met behulp van’  met
‘door middel van’  door
‘met betrekking tot’  over
‘op het vlak van’ gezondheidspromotie  voor ...
Pas deze tips ‘met betrekking tot’ een vlotte taal ‘ten aanzien
van’ de lezer ‘met het oog op’ scoren nu maar eens toe.
Pas deze tips voor een vlotte taal toe naar de lezer om te scoren.
Beter: Pas deze tips voor een vlotte taal toe naar de lezer. Zo scoor je.
18
Helder schrijven
Vermijd voorzetseluitdrukkingen. Vervang door een
voorzetsel.

19. Helder schrijven
Allerlei beschermde dieren en planten worden levend
of dood ons land in gesmokkeld.
De douane ontdekte bij een controle vorige week op
Zaventem:
- twintig pythons
- tweehonderd eieren van beschermde vogels
- veertien kilo bevroren apenvlees
Schrijf concreet: met namen, voorbeelden, cijfers,
data, hoeveelheden,…

20. Helder schrijven
Een aantal erg dronken supporters vernielden veel
wagens in het stadscentrum.
Een tiental dronken supporters vernielden acht
auto’s in het stadscentrum.
Veel mensen die honger hebben leven op het platteland
en de meesten daarvan leven van de landbouw.
Schrap ‘vage kwantoren’ (p 24-25), of maak ze
concreet

21. Helder schrijven
De beslissing om klanten zelf de prijs te laten bepalen van de
boeken komt voort uit de bekommernis dat de boeken in het
eerste-keusaanbod niet altijd betaalbaar zijn voor iedereen.
Bovendien is er de ecologische overweging dat de winkel
minder papierafval wil produceren.
Niet iedereen kan de boeken uit het eerste-keusaanbod
betalen. Daarom laten we klanten zelf de prijs bepalen.
Bovendien wil de winkel minder papierafval produceren.
Kom meteen ter zake, mijd omslachtige formuleringen &
naamwoordstijl. Gebruik geen voorrijders.

22. • Vermijd vage woorden = soms onnauwkeurig of niet precies
genoeg. Ze ondermijnen andere woorden door ze af te zwakken of
overdrijven zo sterk dat ze ongeloofwaardig worden.
– Afzwakkers
’Misschien zou er eventueel een nieuwe regering kunnen komen.’
– Versterkers zijn 'verdunners'. Ze hollen je woorden uit. Schrap!
erg belangrijk, bijzonder komisch, zeer betreurenswaardig, enorm...
– Vage kwantoren geven geen informatie en laten de lezer op zijn
honger zitten.
Geef plaats, tijdsbestek, omvang, steeds aan met namen, jaartallen
en data, aantallen.
‘Verschillende mensen kwamen vaak een aantal interessante dingen
vertellen, die niet zelden bijna werden uitgevoerd in de organisatie.’
• Vermijd lege woorden als aspect, component, dimensie,
element, functie, gebeuren, situatie, project, systeem; kader,
toestand,... We werken rond het thema ‘milieu’
22
Helder schrijven

23. Helder schrijven
Wij kunnen helaas geen korting geven op artikelen
van onder de € 50.
Op artikelen vanaf € 50 krijgt u 10% korting.
Het is niet onbelangrijk uw medewerkers te
beschermen tegen ebola.
Bescherm uw medewerkers tegen ebola.
Schrijf positief (p 28)

24. Helder + aantrekkelijk schrijven
Crack is de rookbare variant van cocaïne, via
chemische processen gekookt met ammoniak, en zo
ontdaan van zouten en daarmee een harddrug die
veel schade aanricht bij de gebruiker, want nog
sneller werkt.
Crack is de pitbull onder de drugs.
Schrijf beeldend (p 32-33)

25. • Werk overbodige hulpwerkwoorden weg.
‘Ze zou dat kunnen overwegen.’
‘Ze denkt erover.’
• Gebruik geen (drie)dubbele ontkenningen: ze
scheppen verwarring.
‘Ik ontken niet dat we niet helemaal onschuldig zijn.’
‘We zijn deels verantwoordelijk voor die fout.’
25
Helder schrijven

26. Helder schrijven
Wie een semafoon aanvraagt, krijgt het apparaat een
maand voor de bevalling toegestuurd. Als het kind er
eenmaal is, kan het worden teruggestuurd naar
Belgacom.
Als u een semafoon aanvraagt, ontvangt u die een
maand voor de bevalling. Na de geboorte van uw
baby stuurt u de semafoon terug.
Gebruik verwijzingen (p 26-28) alleen in de kleinste
teksteenheden en zorg dat ze duidelijk zijn.

27. Tien tips om omslachtig te schrijven
Als je hardleers bent…
Lees even p 124-125
27

28. Het schrijfproces – driefasemodel p 39
1. voorbereidende fase
VOOR (plannen)
L. intellectueel – rationeel
ABSTRACT REDENEREN
ORDENEN
• documentatie verzamelen,
opzoeken en ordenen
• tekst opbouwen in fasen
VOOR (verkennen)
R. zintuiglijk – creatief
CONCREET WAARNEMEN
ASSOCIËREN
• rondkijken en luisteren,
vergelijken, beeldspraak
• chaotisch noteren,
aantekeningen maken
28

29. Het schrijfproces - driefasemodel
2. Schrijffase
TIJDENS - uitschrijven
• selecteren en
structureren
• STRUCTUURLIJN
• doelgerichte
gedachtegang
ontwikkelen
• = EFFECTIEF schrijven
TIJDENS - doorschrijven
• uitweiden, spontane
vondsten inbrengen
• ASSOCIATIEVE en
CREATIEVE LIJN
• persoonlijke stijl laten
spelen
• = CREATIEF schrijven
29

30. Het schrijfproces - driefasemodel
3. revisiefase
NA (redigeren)
• schrappen,
verplaatsen, afwerken
van tekst
• nalezen, redactiewerk
• STRUCTUUR
TECHNIEK
NA (componeren)
• formuleren, toonzetten
van subtekst
• herschrijven
• STIJL CHAOS
30

31. Hoe bereid je een artikel voor? 1
p 35
• Waarom schrijf je?
BASISBOODSCHAP
• Wat schrijf je?
HOOFDGEDACHTE
• Waar sluit je op aan?
INZET
• Voor wie schrijf je?
DOELGROEP
31

32. Hoe bereid je een artikel voor? 2
• Welk medium, kanaal kies je?
MEDIUM
• Welke tekstsoort hanteer je? VORM
• Wat zal er met de tekst gebeuren?
GEBRUIKSFUNCTIE
• Hoe kom je op onderwerp en baken je af?
ONDERWERP
32

33. Waar haal je onderwerpen?
p. 36
• Toegestuurde persberichten
• Berichten uit de media
• Ontwikkelingen uit de wetenschap
populariseren
• Ontwikkelingen uit de wetenschap
becommentariëren
• Wat de tongen losmaakt
• Opdrachten van een redactie
• Eigen (werk)ervaringen
33

34. Welk onderwerp is artikel
waard? p. 48
• Grote actualiteitswaarde
• Het nieuwe, verrassende, ongewone, curieuze,
afwijkende
• Emotionele of geografische nabijheid
• Een ontwikkeling of verandering van een situatie
• Spanning of sensatie: conflict, debat
• Rampspoed of voorspoed
• Consequenties voor de lezer
• Gevolgen voor mensen
• Human interest: de mens achter…
• Ontspanning en entertainment
34

35. Schrijf ‘je onderwerp’ in ‘t midden van blad. Ga mindmappen.
35
Autowrakken in de buurt
bestemming
banden
bevolkingsopbouw
kunstobject
verhalen Soort buurt
politie
Molenbeek
gemeente
Nummerplaten?
Waarom?
zwervers
schroot
jongeren
Oost-Europa
Vuil/schoon
merk
buurtverhalen

36. Clusters maken - invalshoeken
• 1. soort buurt
• 2. waarom eigenaren daar auto’s dumpen
• 3. bestemmingen van autowrakken
• 4. overheidsbemoeienis (gemeente)
• 5. gebruikers van autowrakken: wie?
• 6. cultuurfilosofie: betekenis voor samenleven?
• 7. buurtwerk: hoe op inspelen?
• 8. kunst maken met wrakken?
36

37. • In het kader van het Bijzondere Partnercomité zijn er zes overeenkomsten gesloten
die de krachtlijnen van de ontwikkelingssamenwerking schetsen voor de komende
jaren. (...) Er zullen ook nieuwe financiële verbintenissen aangegaan worden voor
2009, ten belope van 70 miljoen euro. Via de Wereldbank zal er voor 20 miljoen euro
macro-economische hulp gegeven worden, om de financiële crisis aan te pakken. Een
ander bedrag (11 miljoen euro) zal verdeeld worden tussen een aantal projecten die
de voorbije maanden al vooruitgang boekten: elektriciteitsvoorziening in Kisangani,
leerkrachtenopleiding voor het werken met nieuwe schoolhandboeken,
ondersteuning van het agronomisch onderzoek, en steun aan gezinnen van de
militairen in Kindu.
• Voorzetseluitdrukkingen (2X); onpersoonlijk & passief; passief en overbodig
hulpww (2X); overbodige vage kwantor; nominalisering
• Binnen het Bijzonder Patnercomité hebben België en DR Congo zes
overeenkomsten gesloten met de krachtlijnen van de
ontwikkelingssamenwerking voor de komende jaren. (...) Beide landen gaan
voor 2009 ook nieuwe financiële verbintenissen aan voor 70 miljoen euro.
België (of de Wereldbank ) geeft langs de Wereldbank 20 miljoen euro macro-economische
hulp om de financiële crisis aan te pakken. Bovendien verdeelt
het 11 miljoen euro tussen elektriciteitsvoorziening in Kisangani, werken met
nieuwe schoolhandboeken binnen de leerkrachtenopleiding, ondersteuning
van het agronomisch onderzoek, en steun aan gezinnen van de militairen in
Kindu. Deze projecten boekten de voorbije maanden al vooruitgang. 37

38. • A.Z. Sint-Lucas Brugge is sinds 2004 verbroederd met het
ziekenhuis in Popokabaka de DR Congo via het project
'Ziekenhuis voor Ziekenhuis' van Memisa. Na 10 jaar positief
samenwerken met Memisa om het ziekenhuis in Popokabaka
structureel en concreet te ondersteunen werd op 22 augustus
2014 een verderzetting van het samenwerkingsakkoord
ondertekend.
• Zin begint met bijzin; cijfer voluit!; overbodig (2X); passief;
naamwoordstijl; ‘een verderzetting ondertekenen’?
• A.Z. Sint-Lucas Brugge is sinds 2004 verbroederd met het
ziekenhuis in Popokabaka van de DR Congo binnen het project
'Ziekenhuis voor Ziekenhuis' van Memisa. AZ Sint Lucas heeft
op 22 augustus 2014 de beslissing om het
samenwerkingsakkoord verder te zetten ondertekend na tien
jaar samenwerken met Memisa om het ziekenhuis in
Popokabaka structureel te ondersteunen.
38

39. • We voorzien een infomoment waarop Oxfam Trailwalker toegelicht wordt.
Vanzelfsprekend komen met name de taken die de vrijwilligers uitoefenen aan
bod. (...) We vragen dat elke vrijwilliger zich minstens één uur voor aanvang van de
eerste shift in het vrijwilligerskot laat registreren. Op die manier maak je niet
alleen kennis met de verantwoordelijken voor de vrijwilligerswerking, je
ondertekent ook een vrijwilligersovereenkomst die ervoor zorgt dat je verzekerd
bent, je krijgt een Oxfam T-shirt, een vrijwilligersbandje en een ticket voor de
barbecue op vrijdagavond. (...) De maaltijd wordt aangeboden volgens een
planning die je ter plaatse meegedeeld wordt. Op zaterdagavond wordt ook gratis
pasta geserveerd op Gileppe. Brochure (Eline)
• Taalfout; zendergericht & passief; overbodig, onpersoonlijk; (...)
metataal; archaïsch woord; omslachtige, lange zin met ‘niet alleen, maar
ook’ constructie; naamwoordstijl; (...)passief
• Op een infomoment krijg je Oxfam Trailwalker toegelicht en hoor je welke
taken je hebt.(...) Laat je ten minste een uur voor het begin van de eerste
shift in het vrijwilligerskot registreren. Zo leer je de verantwoordelijken
voor de vrijwilligerswerking kennen, onderteken je de overeenkomst zodat
je verzekerd bent, krijg je een Oxfam T-shirt, een vrijwilligersbandje en een
ticket voor de barbecue op vrijdagavond. (...) Je eet volgens de planning
die je ter plaatse krijgt. Zaterdagavond kun je gratis pasta krijgen op de
Gileppe stuwdam.
39

40. • We plannen om eind september of begin oktober (exacte datum hangt van de politieke agenda die nog bepaald
moet worden) een actie te doen met politici in het parlement waarmee we media-aandacht hopen te generen.
In hetzelfde kader wordt ook een gepersonaliseerde e-mailing verstuurd naar de politici die zich registreerden
op www.fairtradeday.be, met de vraag om hun belofte om eerlijke handel op de politieke agenda te zetten nu
ook waar te maken. (...) We voorzien een toffe format om het verhaal tastbaar te maken voor klanten. We
maken hierbij gebruik van de ingezamelde lege verpakkingen en vragen mensen om met hun lege verpakking
deel te nemen aan ‘spin the bottle’, een kansspel dat aantoont welk verhaal er achter het fruitsap zit. (...) Na
afloop van de actie geef je hier via een webformulier aan hoeveel sap je uitdeelde. Dit wordt dan gecrediteerd.
We crediteren eenzelfde bedrag van 1,20€, onafhankelijk van welk sap werd uitgedeeld.
• Vermijd info tussen (...); stroeve naamwoordstijl; duur en foutief gespeld woord;
onduidelijke verwijzing; passief; lange zin (...); taalfout; naamwoordstijl; lange wat
omslachtig geformuleerde zin; (...) link op hier; vaag voorzetsel ‘via’; euroteken voor
bedrag!; passief
• We plannen om eind september of begin oktober, op een datum die past binnen de
politieke agenda, met politici in het parlement een actie op te zetten die de aandacht
trekt van de media. We sturen ook een gepersonaliseerde mail naar de politici die zich
registreerden op www.fairtradeday.be. Daarin vragen we hen hun belofte om eerlijke
handel op de politieke agenda te zetten nu ook waar te maken. (...) We zorgen voor een
toffe format om het verhaal tastbaar te maken voor klanten. Daarvoor gebruiken we de
ingezamelde lege verpakkingen en vragen mensen om met hun lege verpakking deel te
nemen aan ‘spin the bottle’. Dit kansspel toont het verhaal achter het fruitsap aan. (...)
Na afloop van de actie geef je met een webformulier aan hoeveel sap je uitdeelde, wat
we dan crediteren. Onafhankelijk van welk sap je hebt uitgedeeld, crediteren we
eenzelfde bedrag van € 1,20.
40

41. • Herman Van Rompuy trachtte de complexiteit van de Europese Unie te
ontwarren en gaf er onder meer uitleg over de werking van de Europese
instellingen, de bestuursraden,... Al gauw kwamen er vragen uit het publiek
naar voor.(...). De voormiddag werd afgerond met een infofilmpje over de
organisatie van een Europese Top. (...) Daar wachtte Karen Claes het
gezelschap op, om hen de kneepjes van het presenteren te leren. Spreken
voor een groep gaat meestal niet vanzelf, een grondige voorbereiding en
oefening zijn daarbij van groot belang. (...) Op de laatste dag van de
politieke stage werden de deelneemsters verwelkomd door Minister van
Financiën Koen Geens.
• Verouderd + afzwakker; overbodig; naamwoordstijl; (...) passief; (...)
nominalisering; vage kwantoren; nietszeggende & onpersoonlijke
naamwoordstijl; (...) passief; spelfout
• Herman Van Rompuy ontwarde de complexiteit van de Europese Unie en gaf
uitleg over hoe de Europese instellingen, de bestuursraden, ... werken. Al
gauw kwamen er vragen uit het publiek. (...) Een infofilmpje over de
organisatie van een Europese Top rondde de voormiddag af. (...) Karen Claes
wachtte het gezelschap op, om hen de kneepjes van presenteren te leren.
Spreken voor een groep gaat niet vanzelf, je moet voorbereiden en oefenen.
De minister van Financiën Koen Geens verwelkomde de deelneemsters op de
laatste dag van de politieke stage. 41

42. • ‘We gaan die mensen vooral ondersteunen met vorming. Zodat ze op een
professionele manier aan belangenbehartiging kunnen doen en zodat de
mannen goed begrijpen dat ook kwetsbare jongeren en vrouwen kansen
verdienen om te ondernemen.’ (...) ‘Nog niet zolang geleden leefden die
mensen nog zoals in de tijd van de Inca’s. Op zich hoefden ze daarom niet
ongelukkig te zijn, maar het is nu eenmaal een feit dat ze vandaag
geconfronteerd worden met de moderne maatschappij. Interview (Koen)
• Overbodig hulpww; voegwoord bijzin leidt hoofdzin in;
omslachtig; naamwoordstijl (...) overbodig & omslachtig
geformuleerd; voorrijder
• We ondersteunen die mensen met vorming.Zo kunnen ze
professioneel hun belangen behartigen en zo begrijpen
mannen dat ook kwetsbare jongeren en vrouwen kansen
verdienen om te ondernemen. (...)‘Nog niet zolang geleden
leefden die mensen nog zoals de Inca’s. Op zich waren ze
daarom niet ongelukkig, maar vandaag worden ze
geconfronteerd met de moderne maatschappij.
42