Prof. Dr. Vladimir Trajkovski go prezentirashe trudot: Nutricija i mentalno zdravje kaj deca so pervazivni razvojni narushuvanja na Vebinarot vo organizacija na GASPAR centarot na Zoom na 21.12.2020

1. Скопје, 21.12.2020
Нутриција и ментално здравје
кај деца со первазивни
развојни нарушувања
Проф. д-р Владимир Трајковски
1

2. Еволуција или?
The Economist Dec.11,2003
2

3. Стандардна американска диета (САД)
3

4. Извори на енергија
 3 главни извори на енергија
 Јаглехидрати
 Масти
 Протеини
4

5. Што подразбираме под нарушено
ментално здравје кај деца од (0-5)? (1)
 Дисруптивно однесување
 ADHD (прим. невнимание, импулсивност)
 Спротивни проблеми (прим. лутина, неусогласеност)
 Емотивни проблеми
 Анксиозност
 Депресија
 Посттравматски стрес
5
Gardner & Shaw (2008)

6. Што подразбираме под нарушено
ментално здравје кај деца од (0-5)? (2)
 Проблеми во исхраната и јадењето
 Детски колики
 Неуспех во напредувањето
 Одбивање храна
 АСН
6
Gardner & Shaw (2008)

7. Кои се трошоците при лошо
ментално здравје?
 Дополнителни трошоци за здравствена, социјална
грижа и образование поврзани со детски
психијатриски нарушувања изнесуваат 1,47
милијарди фунти во 2008 година.
 Голем дел од трошоците паѓа на услугите за
образование и специјална едукација.
 Постојат огромни трошоци за јавниот сектор
поврзани со детско психијатриско нарушување,
особено во образовниот систем.
7
Snell et al. (2013) JCPP, 54, 977-985

8. Мозок со многу шеќери
 Според скенирањето на мозокот, шеќерот создава
зависност како кокаинот. Исто како кокаинот, внесувањето
шеќер на крајот го отежнува ослободувањето на допамин.
 Големата потрошувачка на шеќер е поврзана со помал
коефициент на интелигенција, анксиозност, агресивно
однесување, хиперактивност, депресија, тешкотии во
учењето, замор, деменција и Алцхајмерова болест.
8

9. Мозок со многу транс масти
 Во 2009 СЗО прогласи дека транс мастите (од
хидрогенизирани растителни масла) навистина се
токсични.
 Овие „лажни масти“ го зголемуваат ризикот за
дијабетес тип II, кардиоваскуларни болести, дебелина
и воспаленија.
 Транс мастите се поврзани со депресија,
вознемиреност, проблеми со меморијата,
раздразливост и агресија.
 Транс мастите се скриени скоро во целата храна и се
добиваат при пржење.
9

10. Мозок со многу житарици
 Глутенот не е нов. Тоа е исхрана што луѓето ја
консумирале повеќе од 99,9% од нашето постоење на
оваа планета.
 Неодамнешниот преглед во New England Journal оf
Medicine наведе 55 болести кои се поврзани со
конзумирање глутен, вклучувајќи болести како што се
анксиозност, депресија, шизофренија, деменција и
мигрена.
 Глутенот содржи значителни количини глутамат-
ексцитотоксин (супстанца која доведува до преголема
ексцитација и ги уништува или ги оштетува мозочните
клетки)
10

11. Нутритивна невронаука
 Дефиниција: нутриционистички влијанија врз
менталното и невролошкото здравје.
 Исхраната историски се учеше во
медицинското училиште и постдипломските
програми за ментално здравје.
 Иако идејата дека изборот на исхраната
влијае на здравјето не е нова,
нутриционистичката невронаука е во почетна
фаза.
11

12. Колку е значајна исхраната за
менталното здравје на децата (1)?
Малнутриција и когнитивен развој
 Застојот во раниот живот има трајни ефекти на
возраст од 8 - 9 години и до 15 години врз резултатите
на коефициентот на интелигенција, училишните
перформанси.
 Досегашното истражување за ефектите на недоволна
исхранетост врз когнитивниот развој го покренува
прашањето дали само неухранетост со протеинска
исхрана или дефицит во придружните
микроелементи, е одговорен за когнитивниот
дефицит.
12
Bryan et al. (2004). Nutrition Research Reviews, 62, 295-306

13. Колку е значајна исхраната за
менталното здравје на децата (2)?
Малнутрицијата доведува до застој во растот
 Спречување на анемија со дефицит на железо кај
чилеански доенчиња го подобри однесувањето и
темпераментот на 12 месеци.
 Сепак, не биле пријавени придобивки за додаток на
железо, додаток на цинк или и за обете, за
однесувањето на 6-7-годишни мексикански деца и
додатоци во исхраната на интелектуално попречени
деца од Јамајка во раното детство не го подобриле
нивното однесување на возраст од 11-12 години или
нивното ментално здравје на возраст од 17-18 години
“.
13
Kieling et al. (2011) Lancet, 378, 1515-1525

14. Омега 3 масни киселини
 Омега 3 ги градат сите клеточни мембрани (заедно со
помош на други масти наречени фосфолипиди).
 Тие го намалуваат воспалението - кое е поврзано со
аутизам, АДХД, Алцхајмерова болест и депресија.
 Тие го балансираат шеќерот во крвта - што е од
суштинско значење за здрав мозок.
 Тие ја зголемуваат активноста на клучната молекула
во вашиот мозок, (невротропниот фактор добиен од
мозокот) кој го стимулира растот на новите клетки и
зголемените клеточни врски.
14

15. Извори за омега 3 масни киселини
 Омега 3 мастите се наоѓаат во две форми:
 Образец подготвен за употреба на мозок (EPA и DHA)
кој се наоѓа првенствено во риби и дивеч.
 Најдобри извори на EPA и DHA се наоѓаат во дивиот
лосос, сардините, сарделите и скушата.
 Посурова форма на омега 3 масти, алфа линоленска
киселина која се наоѓа во извори како што се ореви,
семе од лен, семе од чиа и коноп.
15

16. Oмега 3 масни киселини и расположение
 Повеќето Американци имаат дефицит на
Омега 3.
 Ментални и емоционални состојби што едно
истражување ги поврза со ниско ниво омега 3
во ткивата се: Депресија, Анксиозност, АДХД,
Аутизам, Биполарно растројство, тешкотии во
учењето, Постпартална депресија,
Шизофренија, Мултиплекс склероза и
Сезонско афективно нарушување.
16

17. Цинк
 Цинкот е вклучен во многу ензимски реакции во
мозокот и помага при метаболизам на омега 3.
 Повеќе од 1/3 од светската популација има недостаток
на цинк.
 Истражувањата го поврзаа нискиот внес на цинк во
исхраната со депресивните симптоми - колку е
помало нивото на цинк, толку е поголема депресијата.
 Нивоата на цинк се 30% пониски кај лица со АДХД.
 Извори на цинк: посно месо, грав, ореви, овесна каша,
жолчки, свеж ѓумбир и семки од тиква.
17

18. Магнезиум
 Како и цинкот, магнезиумот е вклучен во многу
ензимски реакции што се случуваат во човечкиот
мозок.
 Повеќе од 60% од Северноамериканците имаат
недостаток на магнезиум.
 Нивото на магнезиум се намалува со вишок алкохол,
сол, кафе, шеќер, сода и антибиотици.
 Ниското ниво на магнезиум е вмешано во
нарушувања на расположението, депресија и
самоубиство.
 Извори: алги, трици од пченица и овес, кафеав ориз,
ореви и зелен зеленчук со темно лисје.
18

19. Витамин C
 Една германска студија од 2002 година открила дека
големата доза на витамин Ц (1000мг на ден) им
помага на луѓето полесно да се вратат назад од
стресната ситуација.
 Крвниот притисок и нивото на кортизол се намалуваат
побрзо кај луѓето со додаток на витамин Ц отколку кај
учесници во студијата кои примиле плацебо.
 Извори - пиперки, зелени темнолисни растенија, киви,
брокула, бобинки, агруми, домати, грашок и папаја.
19

20. Витамин D
 Нивото на витамин Д е познато дека е ниско кај популациите
што живеат во северните географски широчини поради
недостаток на сонце и пократки денови.
 Во двојно слепа студија, плацебо контролирана студија,
истражувачите покажале дека 400-800 IU витамин Д може да
го подобри расположението во текот на зимските месеци.
 Витаминот Д значително влијаеше на аспектите на
позитивното влијание, вниманието, ентузијазмот,
мотивацијата и будноста.
 Дополнителни истражувања покажале корелација помеѓу
когнитивно оштетување и губење на меморијата и недостаток
на витамин Д.
 Извори: масло од црн дроб, харинга, лосос, сардини,
ракчиња и жолчка од јајце.
20

21. Нутритивна геномика (1)
 Човечкиот геном денес е практично непроменет
од оној што бил пред 50 000 години. Сепак,
денешното снабдување со храна има малку
сличност со она на што еволуирале нашите
предци.
 Очекувањата за ова поле е да одговара на
храната со генетски определената способност на
индивидуата за варење, апсорпција и употреба
на хранливите материи во себе.
 Избегнување храна што не одговара соодветно и
фокусирање на онаа со позитивно влијание врз
здравјето.
21

22. Нутритивна геномика (2)
 Прим. MTHFR генот го кодира ензимот 5,10-
метилентетрахидрофолат редуктаза што ги
активира фолатите, и служи како донор на
метилни групи и е значаен во одржување на
нормалните нивои на хомоцистеин.
 Лицата со 677C>T варијација во MTHFR генот се
со ризик за нарушена MTHFR ензимска
активност кога е низок внесот на фолати.
22

23. Оската црева-мозок (1)
 Кетогенска диета: глукозниот катаболизам може да
предизвика вишок на кетонски производи што ќе
иницираат напади. Неколку студии со кетогена диета се
спроведени, но, како што е опишано со епилептични
субјекти, тие диети ги намалуваат аутистичните
симптоми.
 Фенилкетонурија е опишана дека е поврзана со аутизам.
Во овој случај, прилагодената диета спречува
интелектуална попреченост и аутистични симптоми.
 Аминокиселини: на некои аутистични деца им
недостасуваат некои а.к, како што се глутаминска или
аспарагинска киселина и овој недостаток ќе создаде
аутистични симптоми. Овие дефицити се припишуваат на
нутриционистички дефицити предизвикани од
селективноста на храната кај децата.
23

24. 24
Интеракција во оската црева-мозок
(Karhu E., et al. 2019) Nutrition Reviews Vol. 0(0):1–17

25. Оската црева-мозок (2)
 Алергија на храна: може да има влијание врз развојот и
забележано е дека нивоата на Ig се поголеми кај
аутистичните деца отколку кај контролните деца.
Аутистичните деца со позитивна реакција на Иг на храна би
имале поповолен исход со диета со исклучок на некои
видови храна.
 Витамински дефицити: Недостатоците на витамин B12
или B6 се проучени во неколку статии, а многу од нив беа
контролирани студии. Француските тимови исто така
нагласуваат интерес за дополнување со B12 или B6.
 Двете последни хипотези се однесуваат на авто-
имунолошки обрасци и токсичните ефекти на тешки метали
како жива, спроведени се 11 контролирани плацебо-слепи
студии и 50% од аутистичните деца со овој додаток ги
подобриле аутистичните симптоми.
25

26. Оската црева-мозок (3)
 Опиоиден ексцес: аутизмот е последица на
нецелосното распаѓање и прекумерната апсорпција на
пептидите со опиоидна активност (добиени од храна
што содржи глутен и казеин), предизвикувајќи
нарушување на биохемиските и неврорегулаторните
процеси.
 Биохемиски докази укажуваат на присуство на
зголемено ниво на пептиди во урината кај лицата со
аутизам.
 Претходните студии за однесување покажаа поврзаност
помеѓу долгорочното исклучување на глутен и казеин
од исхраната и подобрувањата во однесувањето на
некои деца со аутизам.
26

27. 27
Опиоидна теорија кај аутизмот
(Karhu E., et al. 2019) Nutrition Reviews Vol. 0(0):1–17

28. Како да знам дали детето ќе има корист?
 Хиперактивност, проблеми со спиењето;
 Подуеност, запек, дијареја;
 Повторувачки otitis media, егзема,
 Желба за храна, пика,
 Замор, прекумерно потење
 Семејна историја на алергии, целијакија, ГИ
болести.
28

29. Лабораториски анализи
 Казеоморфин, Глијадоморфин
 Антитела од храна ( IGG, IGE)
 Fe, Ca, витамин D, оксалати, цинк, Mg
 Липиден профил
 Сеопфатна анализа на столицата
 Панел за целијачната болест.
29

30. Како да се проценат
резултатите?
 Направете го тоа под водство на
лекар/диететичар
 Направете го тоа правилно
 Но, бидете флексибилни
 Направете испитувања на секои 3 месеци
 Не секоја диета работи за секој пациент
 Запомнете дека ова е само дел од
биомедицинскиот/бихејвиоралниот третман.
30

31. Несакани ефекти
 Глутен-казеин диета: остеопороза, летаргија,
ретинална дегенерација, камења во бубрезите.
 Диета со низок фенол: низок холестерол, ниски
антиоксиданси.
 Диета со низок фенилаланин: ниски Омега 3-6-9
 Јагленохидратна диета: остеопороза, летаргија,
ретинална дегенерација, камења во бубрезите,
висок бакар.
31

32. Биомедицински третман
32
http://talkaboutcuringautism.org/medical/supplement_help.htm

33. Диета без казеин и глутен (1)
 Недостаток на ензимот Дипептидил пептидаза DPP-
IV (одговорен за разложување на пептидите) кај
одредени субјекти со АСН.
33

34. Диета без казеин и глутен (2)
Храна што треба да се избегнува
 Млечни производи (млеко, јогурт, путер, сирење, крем, крем
сирење)
 казеин, казеинат, лактоза, сурутка
Храна за проверка (може да содржи казеин)
 1. Печива (леб, колачи, пити)
 2. Не-млечен крем (во состојките ќе каже „млеко“)
 3. Шлаг на врвот
 4. Сирење од соја
 5. Бонбони
 6. Сос (домат)
 7. Прелив за салата
Храна што може да се користи
 калциум лактат, калциум / натриум стеарил лактат, путер од
какао, млечна киселина, натриум лактат.
34

35. Уништување на Candida
 Намалување на Кандида во ГИ тракт со
елиминирање на шеќер и додавање на „добри
бактерии“ со ферментирана храна и пробиотици.
 Симптомите кои најчесто помагаат за препознавање:
одење на прсти, нишкање, болки во стомакот,
надуеност во абдоменот, ригидност, абнормални
движења на дебелото црево, осип, инфекции,
хиперактивност, промени во расположението, мал
опсег на внимание или проблеми со фокусирање.
35

36. Специфична јаглехидратна диета
 Без шеќер, житарици, скробен зеленчук, млечни
производи и други мешунки.
 Помага во намалување на симптомите на
нарушувања на ГИ, кои може да намали
одредени аутистични симптоми како што се
тантруми, врескање и агресија.
36

37. Диета со низок фенол
 Доказ за разлика во метаболизмот на фенол кај
пациенти со АСН >> предизвикувајќи оксидативен
стрес во ЦНС (Evans 2008, Waring 2000).
 Некои поединци покажуваат реакција на храна која
содржи фенол (спанаќ, бобинки, соја, какао) и
салицилати како резултат на ензимот
Фенолсулфотрансфераза, кој се чини дека
функционира ненормално кај некои пациенти со
АСН.
Effects of Phenol-Depleted and Phenol-Rich Diets on
Blood Markers of Oxidative Stress Hwa-Young Kim,
MSc J AM college of nutrition June 2003.
37

38. Диета со низок глутамат / аспартам
 Глутаминска киселина ексцитаторен невротрансмитер
во мозокот.
 Глутаминската киселина се наоѓа во следната храна:
грав, пивски квасец, трици од кафеав ориз, казеинат,
млечни производи, јајца, риба, лакталбумин, мешунки,
месо, ореви, морска храна, семиња, соја, сурутка,
цели зрна, корен од репка или други протеини.
 Во 2005 година, Tebartz и сор. од Германија објавиле
„зголемена концентрација на префронтален и
хипокампален глумат кај шизофренија“.
38

39. Серотонинска диета
 Диететското зголемување на серотонин (пр.
банана, авокадо, ананас, папаја, ореви) го
намалува самоповредувачкото однесување кај
лица со Даун синдром.
 Плацебо контролирана студија: Буспиронот бил
поефикасен во намалувањето на агресивното
однесување/самоповредување кога се
комбинирал со диета со серотонин.
39

40. Препораки за исхрана (1)
 Изберете храна со низок гликемиски индекс
 Јадете порција масна риба двапати неделно
 Богата храна со омега-3 масти (туна, харинга, лосос,
сардини, пастрмка)
 Јадете многу овошје и зеленчук секој ден заради
заштитни ефекти на полифеноли.
 Концентрирани извори на полифеноли се сок од
портокал, сок од јаболко, сок од грозје.
 Јадете најмалку 3 порции житарки дневно, ја
намалува инсулинската резистенција, извор на
магнезиум.
40

41. Препораки за исхрана (2)
 Јадете во редовни интервали во текот на
денот.
 Мозокот најдобро функционира со
континуирано снабдување со хранливи
материи.
 Останете добро хидрирани пијте 2 литри
вода дневно.
 Разговарајте со семјениот лекар ако вашето
дете има ГИ проблеми.
41

42. Заклучок
 Потребни се дополнителни истражувања за
ефектите на исхраната и менталното здравје.
 Подобра анализа на буџетот за да се утврдат
повисоки трошоци за храна наспроти штетните
ефекти на лошото јадење / управување со лекови /
ниска самодоверба / медицински проблеми.
 Предизвикот е да се развијат начини за
идентификување на специфични биомаркери што
може да се поврзат со подобрувања во
однесувањето по нутриционистичка интервенција кај
АСН.
 Има потреба да се идентификува подгрупата на
пациенти кои ќе имаат корист од специфична
терапија која лесно ќе се спроведува.

43. Ви благодарам на
вниманието!
+389-2-3116-520 (234)
+389-2-3118-143
vladotra@fzf.ukim.edu.mk
https://vladotra68.blogspot.com
Prof. Dr. Vladimir Trajkovski
@vladotra
http://www.linkedin,com/profile/VladimirTrajkovskii
@vladotra1968
43