Thủ Tục Giải Quyết Tranh Chấp Kinh Doanh, Thương Mại Tại Tòa Án Cấp Sơ Thẩm Ở Việt Nam Hiện Nay đã chia sẻ đến cho các bạn học viên những bài mẫu luận văn thạc sĩ luật thương mại hoàn toàn miễn phí.

1. HÀ NỘI - 2020
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH
THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Nhận Viết Thuê Luận Văn
 Điểm Cao – Chất Lượng
 Uy Tín – Đúng Hẹn
 Zalo trao đổi : 0932.091.562
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC

2. HÀ NỘI - 2020
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH
THƯƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM
Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
Ngành:
Mã số:
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. ĐINH VĂN THANH

3. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các thông tin, số liệu nêu trong Luận án là trung thực. Các
luận điểm kế thừa trong Luận án được trích dẫn rõ ràng. Kết
quả nghiên cứu của Luận án chưa từng được công bố trong
công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Vũ Gia Trƣởng

4. MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.................................................................................................................................1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ
THUYẾT NGHIÊN CỨU...................................................................................................8
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu............................................................................8
1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu.................................................................................. 20
Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH
CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN CẤP SƠ THẨM .................. 25
2.1. Khái niệm và đặc điểm của thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm............................................................................. 25
2.2. Nội dung thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa
án cấp sơ thẩm............................................................................................................... 38
2.3. Các yếu tố ảnh hưởng và yêu cầu đối với thủ tục giải quyết tranh chấp
kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm....................................................... 57
Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VÀ THỰC THI PHÁP LUẬT VỀ
THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI
TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Ở VIỆT NAM............................................................ 66
3.1. Thực trạng quy định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay........................... 66
3.2. Thực tiễn thực hiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay........................... 91
Chƣơng 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP
LUẬT VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH,
THƢƠNG MẠI TẠI TÒA ÁN CẤP SƠ THẨM Ở VIỆT NAM...........................118
4.1. Phương hướng hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh châp kinh
doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.........................................118
4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại tại Toà án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.........................................127
KẾT LUẬN........................................................................................................................148
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
LUẬN ÁN ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ...............................................................................150
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................151

5. DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BLTTDS Bộ luật Tố tụng dân sự Việt Nam
BLDS Bộ luật Dân sự Việt Nam
TTDS Tố tụng dân sự
KDTM Kinh doanh, thương mại
PLTTDS Pháp luật tố tụng dân sự
TAND Tòa án nhân dân
VKSND Viện kiểm sát nhân dân
TANDTC Tòa án nhân dân tối cao
VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao
HĐXX Hội đồngxét xử
VKS Viện kiểm sát
XHCN Xã hội chủ nghĩa
TTTT Thủ tục thông thường
BPKCTT Biện pháp khẩn cấp tạm thời
UNCITRAL Ủy ban Pháp luật Thương mại quốc tế
Liên Hiệp Quốc
VCCI Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt
Nam
LTTTM Luật Trọng tài thương mại năm 2010
VIAC Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam
WTO Tổ chức Thương mại Thế giới
ĐKKD Đăng ký kinh doanh
VADS
TCKT
Vụ án dân sự
Tranh chấp kinh tế

6. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào
nền kinh tế khu vực và thế giới, việc minh bạch hóa, tạo lập môi trường kinh
doanh thông thoáng, tạo cơ sở để các doanh nghiệp cạnh tranh bình đẳng, nâng
cao năng lực doanh nghiệp trong nước và thu hút được nhiều nhà đầu tư nước
ngoài là một nhu cầu cấp thiết. Một trong những giải pháp để nâng cao môi
trường kinh doanh là việc hoàn thiện các phương thức giải quyết các tranh
chấp kinh doanh, thương mại (KDTM), bởi lẽ, khi nền kinh tế phát triển cùng
xu thế hội nhập, các tranh chấp về KDTM xảy ra ngày càng nhiều, càng đa
dạng và phức tạp, luôn là vấn đề phát sinh và cần phải giải quyết nhanh chóng,
kịp thời, đúng đắn làm cơ sở cho sự phát triển kinh tế.
Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/05/2005 của Bộ Chính trị về Chiến
lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định
hướng đến năm 2020 đã chỉ rõ mục tiêu và nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và
Nhà nước là: “Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đồng bộ, thống nhất,
khả thi, công khai, minh bạch, trọng tâm là hoàn thiện thể chế kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân...” [02, tr.2] với
“trọng tâm là hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Toà án nhân
dân, bảo đảm Toà án xét xử độc lập, đúng pháp luật, kịp thời và nghiêm minh”
ngoài ra phải “Hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp kinh tế phù hợp
với tập quán thương mại quốc tế” [02, tr.4] để tạo lập môi trường pháp lý cho
cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng, phù hợp với nguyên tắc của Tổ chức thương
mại Thế giới (WTO) và các cam kết quốc tế mà Việt Nam ký kết và tham gia.
Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị về Chiến
lược cải cách tư pháp đến năm 2020 cũng đã nêu một trong các nhiệm vụ của
cải cách tư pháp là phải: “Tiếp tục hoàn thiện thủ tục tố tụng dân sự. Nghiên
cứu thực hiện và phát triển các loại hình dịch vụ từ phía Nhà nước để tạo điều

7. 2
kiện cho các đương sự chủ động thu thập chứng cứ chứng minh, bảo vệ quyền
và lợi ích hợp pháp của mình” [03, tr.4].
Hiện nay, ở Việt Nam, các tranh chấp KDTM đã được giải quyết theo
một số phương thức khác nhau như: Thương lượng, hòa giải, trọng tài và thông
qua thủ tục tư pháp tại Tòa án. Tuy nhiên, thực tiễn giải quyết các tranh chấp
KDTM ở nước ta cho thấy, các chủ thể kinh doanh thường lựa chọn thủ tục tư
pháp tại Toà án để bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi xảy ra
tranh chấp. Xét xử theo thủ tục tư pháp là hoạt động phán quyết của Tòa án
thay mặt Nhà nước nhằm khôi phục trật tự của quan hệ kinh doanh, thương
mại bị xâm phạm hoặc nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp và chính đáng của các
chủ thể kinh doanh và xã hội. Nó không đơn thuần chỉ là dàn xếp, hòa giải,
mặc dù về thực chất, dàn xếp và hòa giải cũng có mục đích như vậy và do đó,
có mối liên quan khăng khít với hoạt động xét xử. Hoạt động xét xử là hoạt
động nhân danh quyền lực nhà nước nhằm xem xét, đánh giá và ra phán quyết
về tính hợp pháp và tính đúng đắn của hành vi pháp luật hay quyết định pháp
luật khi có sự tranh chấp và mâu thuẫn giữa các bên có lợi ích khác nhau trong
các tranh chấp hay mâu thuẫn đó. Phương thức giải quyết tranh chấp tại Tòa án
được tiến hành theo trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ và bản án hay quyết
định của tòa án về vụ tranh chấp nếu không có sự tự nguyện tuân thủ sẽ được
đảm bảo thi hành bằng sức mạnh cưỡng chế của Nhà nước… Thủ tục xét xử
của Tòa án là thủ tục công khai, dễ hiểu, dân chủ bởi sự độc lập của người xét
xử (không là đại diện của bất kỳ bên nào hay của ai có liên quan về lợi ích).
Thủ tục đó bảo đảm để các bên phản ánh hết ý kiến của mình với Tòa án một
cách trực tiếp, được bảo đảm bởi sự giám sát của Viện kiểm sát, của các luật
sư và của nhân dân. Khi các vụ tranh chấp KDTM được đưa ra giải quyết tại
Toà án thì xét xử sơ thẩm là cấp xét xử đầu tiên trong quá trình giải quyết tranh
chấp KDTM tại Toà án. Đây là giai đoạn hết sức quan trọng, thể hiện tập trung
nhất việc bảo đảm quyền tự do kinh doanh của các chủ thể kinh doanh và
quyền tự định đoạt của các đương sự trong giải quyết các tranh chấp KDTM.
Hiện tại, trình tự giải quyết các tranh chấp KDTM theo thủ tục tư pháp tại Tòa

8. 3
án được quy định tại Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 (BLTTDS năm 2015)
và đang phát huy những tác dụng tích cực. Tuy nhiên, do đặc thù của các tranh
chấp KDTM, nên thực tiễn giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án ở nước
ta hiện nay vẫn đang bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, chưa được khắc phục
triệt để, đặc biệt là một số vấn đề liên quan đến việc lựa chọn và áp dụng thủ
tục tư pháp để giải quyết các tranh chấp KDTM ở Tòa án cấp sơ thẩm. Việc
giải quyết các vụ tranh chấp KDTM ở Tòa án cấp sơ thẩm mặc dù được thụ lý
nhiều, nhưng việc giải quyết còn chậm và đã có những vi phạm về thủ tục tố
tụng nên tỷ lệ án phải sửa, hủy còn cao. Dẫn đến việc giải quyết các tranh chấp
KDTM bị kéo dài, gây tốn kém về tiền bạc, thời gian, công sức của các đương
sự và của Nhà nước, chưa đáp ứng được đòi hỏi của đời sống kinh tế trong bối
cảnh hội nhập quốc tế càng ngày càng sâu rộng, làm giảm lòng tin của các nhà
đầu tư, doanh nghiệp đối với sự an toàn và ổn định của môi trường kinh doanh,
ảnh hưởng đến chỉ số năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên trường quốc tế.
Cho nên, việc tiếp tục nghiên cứu để hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm hiện nay cũng là phù hợp với quan
điểm chỉ đạo của Đảng, phù hợp với sự phát triển của các quan hệ kinh tế,
đồng thời phù hợp với yêu cầu hội nhập.
Qua nghiên cứu cho thấy, ở Việt Nam hiện nay đã có nhiều công trình
nghiên cứu về vấn đề này ở các cấp độ khác nhau, nhưng do đến nay vấn đề
nghiên cứu đã có nhiều thay đổi theo BLTTDS năm 2015 và các văn bản có
liên quan, đồng thời thực tiễn giải quyết tranh chấp cũng phát sinh nhiều vấn
đề mới. Vì vậy, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện hơn các quy định pháp luật
về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM, đặc biệt là các quy định về thủ tục
trong giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm là cần thiết để hoàn
thiện hơn khung pháp luật về lĩnh vực này. Với những lý do nêu trên, nghiên
cứu sinh đã lựa chọn đề tài “Thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay” để làm Luận án
Tiến sĩ luật học.

9. 4
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận án là nhằm nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực
tiễn pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở
nước ta hiện nay, từ đó, đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và
nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa
án cấp sơ thẩm ở Việt Nam trong thời gian tới.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, nhiệm vụ của luận án tập trung giải quyết
những vấn đề cơ bản sau:
- Thực hiện tổng quan tình hình nghiên cứu trong nước và ngoài nước
liên quan đến đề tài luận án, từ đó, rút ra những vấn đề cần kế thừa, những vấn
đề cần tiếp tục nghiên cứu để làm rõ trong nội dung luận án.
- Nghiên cứu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận pháp luật về thủ
tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm
- Khái quát, phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật
về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam
hiện nay, đánh giá và chỉ ra những hạn chế, bất cập và nguyên nhân chủ yếu.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật và
nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM
tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và thực tiễn
pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm; hệ
thống các quy định của pháp luật Việt Nam về vấn đề này cũng như thực tiễn
thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ
thẩm ở Việt Nam trong những năm qua. Các số liệu thực tiễn được khảo cứu từ
kết quả xét xử của Tòa án sơ thẩm.

10. 5
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung, phạm vi nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận và hệ
thống các quy định pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa
án cấp sơ thẩm (Tòa án cấp huyện) cũng như thực tiễn áp dụng thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, phù hợp với bản chất các
tranh chấp KDTM trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam. Phạm vi
nghiên cứu của luận án không bao gồm thủ tục giải quyết sơ thẩm tranh chấp
KDTM của Tòa án cấp tỉnh, thủ tục rút gọn, các thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp phúc thẩm, thủ tục giám đốc thẩm và tái thẩm…
Về không gian và thời gian, nghiên cứu của luận án được thực hiện trên
phạm vi cả nước và từ khi BLTTDS năm 2015 có hiệu lực thi hành.
4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
Về phương pháp luận, Luận án sử dụng phương pháp luận duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác – Lênin, cùng với đó là việc vận
dụng tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách
pháp luật của Nhà nước về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam.
Về phương pháp nghiên cứu, Luận án sử dụng các phương pháp nghiên
cứu truyền thống như: Phân tích, tổng hợp, thống kê, khảo sát, so sánh để làm
rõ các vấn đề thuộc nội hàm nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay. Cụ thể:
Ở chương 1, phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu được sử dụng để
tổng quan tình hình nghiên cứu pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm. So sánh, tổng hợp nhằm xác định rõ những kết
quả đã nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án. Kế thừa những kết quả này
đồng thời xác định những vấn đề liên quan đến đề tài mà các công trình, bài
viết trước đó còn bỏ ngỏ để nghiên cứu bổ sung, phát triển.
Ở chương 2, phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh được sử dụng để
làm rõ những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM
tại Tòa án cấp sơ thẩm…

11. 6
Ở chương 3, phương pháp thống kê, phân tích, đánh giá được sử dụng
để làm rõ thực trạng pháp luật hiện hành và thực tiễn thực thi thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, từ đó, đánh giá về ưu điểm, những
vấn đề cònbất cập, hạn chế trong quy định và thực thi pháp luật về vấn đề này.
Ở chương 4, phương pháp phân tích, dự báo được sử dụng nhằm chỉ ra
nhu cầu giải quyết tranh chấp KDTM theo thủ tục tại Tòa án ở Việt Nam trong
tương lai gần, từ đó, đưa ra phương hướng, giải pháp hoàn thiện các quy định
pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
5. Những đóng góp mới của luận án
Là một công trình nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống những vấn
đề pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở
Việt Nam hiện nay, luận án có những điểm mới sau đây:
Thứ nhất, luận án tiếp cận nghiên cứu các thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm trên nền tảng quy định của pháp luật tố tụng
dân sự với mục đích làm rõ việc áp dụng và thực thi pháp luật về vấn đề này
hướng tới sự phù hợp với bản chất của các tranh chấp KDTM trong điều kiện
kinh tế thị trường, tôn trọng quyền tự định đoạt và quyền tự do kinh doanh của
các chủ thể kinh doanh; đưa ra các khái niệm riêng của mình về thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, đặc điểm và những yếu tố tác
động đến thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm dưới góc
nhìn lịch sử và đương đại.
Thứ hai, trên cơ sở nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực tiễn thực thi
pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt
Nam, luận án đánh giá và chỉ ra những ưu điểm, những vấn đề còn bất cập, hạn
chế trong quy định pháp luật và thực tiễn thực thi pháp luật về vấn đề này.
Thứ ba, với cách tiếp cận hệ thống về mặt lý luận, cùng với việc đánh
giá thực trạng pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp
sơ thẩm, luận án đưa ra những kiến nghị và giải pháp để tiếp tục hoàn thiện
pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục giải quyết tranh

12. 7
chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam phù hợp bản chất của các
tranh chấp phát sinh từ các quan hệ kinh doanh, thương mại trong điều kiện
kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Về mặt khoa học, kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ cung cấp thêm
những thông tin, nội dung quan trọng, góp phần làm phong phú thêm những
vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp
sơ thẩm ở Việt Nam, góp phần nhận diện thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM
tại Tòa án cấp sơ thẩm trên nền tảng các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự
phù hợp bản chất của các tranh chấp KDTM và quyền tự do kinh doanh của
các chủ thể kinh doanh trong điều kiện kinh tế thị trường.
Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của Luận án sẽ là tài liệu tham
khảo có giá trị cho các cơ quan nghiên cứu lập pháp, các cơ quan Tòa án trong
quá trình áp dụng và thực thi pháp luật để giải quyết các tranh chấp KDTM,
cho các cơ sở đào tạo và bồi dưỡng về nghiệp vụ xét xử sơ thẩm, người dân
tiếp cận công lý và những người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên
đương sự tại Tòa án ngay từ cấp xét xử đầu tiên.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của Luận án được kết cấu 4 chương:
Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết nghiên cứu.
Chƣơng 2: Những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh
chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm.
Chƣơng 3: Thực trạng pháp luật và thực thi pháp luật về thủ tục giải
quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
Chƣơng 4:Phươnghướngvàgiải pháp hoànthiện pháp luật về thủ tục giải
quyếttranhchấp kinhdoanh, thươngmạitại Tòaáncấp sơ thẩmở Việt Nam.

13. 8
Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT NGHIÊN CỨU
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Có thể thấy rằng, pháp luật giải quyết tranh chấp KDTM ngày càng có
vị trí quan trọng trong hệ thống pháp luật thương mại và dân sự ở Việt Nam và
nhiều nước trên thế giới. Nền tảng khoa học cho khuynh hướng đó là những
hoạt động nghiên cứu khoa học về các đề tài liên quan đến tranh chấp KDTM
và thủ tục để giải quyết các tranh chấp. Đã có nhiều công trình nghiên cứu liên
quan đến quy định giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm và các
công trình đã đề cập ở những mức độ khác nhau. Nhìn chung, nội dung các
công trình nghiên cứu về vấn đề này có thể được chia làm các nhóm sau:
1.1.1. Nhóm nghiên cứu về khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh
doanh, thương mại
Về khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương mại, có thể
kể đến một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như: Luận án Tiến sĩ luật học
“Pháp luậtgiảiquyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Tòa án ở Việt Nam”
của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48]; Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết
tranh chấp kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào
Văn Hội [56]; Luận văn Thạc sĩ luật học “Giảiquyết vụ án kinh doanh thương
mại tại Tòa án cấp sơ thẩm” của Phạm Thị Huệ [49]. Các công trình đã hệ
thống được được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, như Luận
án Tiến sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế bằng con đường
Tòa án ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48] đã đưa ra khái
niệm chung về tranh chấp kinh tế. Theo đó: “Tranh chấp kinh tế được hiểu là
sự bất đồng chính kiến về một sự kiện pháp lý, là sự mâu thuẫn hay xung đột
về lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể tham gia vào các quan hệ
kinh tế ở các cấp độ khác nhau” [48, tr.33], ngoài ra luận án còn nêu ra những

14. 9
đặc điểm, những nét đặc trưng cơ bản về tranh chấp kinh tế trong nền kinh tế
thị trường [48, tr.35]. Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế
trong điều kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [56] tập
trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề về tranh chấp kinh tế trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Theo quan điểm của tác
giả: “Tranh chấp kinh tế là những mâu thuẫn hay bất đồng liên quan đến quyền
và lợi ích kinh tế của các tổ chức, cá nhân khi tham gia các quan hệ kinh tế”
[56, tr.23], ngoài ra, tác giả có đưa ra khái niệm và đặc điểm của tranh chấp
kinh tế theo quan điểm của nhiều quốc gia khác nhau. Đối với các nước theo
truyền thống luật Anh - Mỹ như: Anh, Mỹ, Úc và các nước chịu ảnh hưởng
của truyền thống luật này không phân biệt lĩnh vực kinh doanh (với mục đích
tìm kiểm lợi nhuận) và lĩnh vực dân sự (mục đích tiêu dùng). Trong pháp luật
của những nước này không tồn tại khái niệm thương nhân (thương gia), hành
vi thương mại hay giao dịch thương mại. Điều này dẫn đến hệ quả là các nước
này không phân biệt tranh chấp kinh doanh (những tranh chấp phát sinh từ các
hoạt động kinh doanh của các công ty hoặc liên quan mật thiết đến chúng) với
các tranh chấp phát sinh từ các hoạt động dân sự. Mọi tranh chấp dù phát sinh
từ hoạt động kinh doanh hay hoạt động dân sự đều được giải quyết bằng
phương thức giống nhau [56, tr.9]. Còn đối với các nước theo truyền thống luật
Châu Âu lục địa như Đức, Pháp, Tây Ban Nha, Bỉ và các nước chịu ảnh hưởng
của truyền thống luật này phân biệt hoạt động kinh doanh với hoạt động dân sự
và thừa nhận sự tồn tại của pháp luật thương mại bên cạnh pháp luật dân sự,
tuy nhiên trong khoa học pháp lý của các nước này không có khái niệm tranh
chấp thương mại, người ta chỉ căn cứ vào thẩm quyền tài phán của các thiết
chế giải quyết tranh chấp thương mại mà nhận diện một số tranh chấp được coi
là tranh chấp thương mại mà thôi. Luận văn Thạc sĩ luật học “Giải quyết vụ án
kinh doanh thương mạitại tòa án cấp sơ thẩm” của Phạm Thị Huệ [49] đã nêu
khái niệm và phân tích những đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương
mại. Theo đó: “Tranh chấp kinh doanh, thương mại là những mâu thuẫn phát

15. 10
sinh giữa các chủ thể kinh doanh khi tham gia các quan hệ kinh doanh, thương
mại vì mục tiêu lợi nhuận” [49, tr.9].
Với cách hiểu khái niệm về tranh chấp KDTM như trên, tác giả đã đưa
ra những đặc điểm về tranh chấp KDTM như sau: Thứ nhất, đây là những
tranh chấp phát sinh trực tiếp từ các quan hệ kinh doanh thương mại, cụ thể là
những tranh chấp phát sinh trong các hoạt động mua bán hàng hóa, cung ứng
dịch vụ, phân phối, đại diện, đại lý, ký gửi, thuê, cho thuê, thuê mua, xây
dựng; tư vấn kỹ thuật; vận chuyển hàng hóa, hành khách bằng đường sắt,
đường bộ, đường thủy nội địa… các quan hệ này được điều chỉnh trong rất
nhiều bộ luật và luật khác nhau; Thứ hai, chủ thể của một trong các bên tranh
chấp trong hoạt động kinh doanh, thương mại phải là các thương nhân có mục
đích lợi nhuận khi tham gia quan hệ KDTM, thương nhân bao gồm các tổ chức
kinh tế được thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc
lập, thường xuyên và có đăng ký kinh doanh; Thứ ba, một đặc điểm không thể
thiếu của chủ thể tranh chấp KDTM phải có là mục đích lợi nhuận của họ khi
tham gia quan hệ. Mục đích lợi nhuận của cá nhân, tổ chức trong hoạt động
KDTM là mong muốn của cá nhân, tổ chức đó thu được lợi nhuận mà không
phân biệt có thu được hay không thu được lợi nhuận từ hoạt động sản xuất
KDTM đó.
Như vậy, dưới những góc độ khác nhau, các công trình nghiên cứu trên đã
hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, tranh chấp
KDTM; đã phân tích, luận giải về bản chất và đặc điểm của tranh chấp kinh tế,
tranh chấp KDTM. Đây là những kết quả nghiên cứu quan trọng mà tác giả có thể
sử dụng để kế thừa hợp lý trong quá trình nghiên cứu đề tàicủa mình.
1.1.2. Nhóm nghiên cứu về giải quyếttranh chấp kinh doanh, thương
mại và các phương thức giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
Về vấn đề này, đã có một số công trình nghiên cứu đề cập đến [92] [50]
[65] [56] [48] [108] [106] [116] [117] [111]. Tác giả nhận thấy các nghiên cứu
đã hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp

16. 11
KDTM, bản chất và đặc điểm của các phương thức giải quyết tranh chấp
KDTM. Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế trong điều
kiện kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [23] cho rằng, quan
niệm giải quyết tranh chấp kinh tế được hiểu với những nội dung khác nhau
trong từng thời kỳ phát triển đất nước, nhưng cách hiểu chung nhất về khái
niệm giải quyết tranh chấp kinh tế: “Giải quyết tranh chấp kinh tế là việc các
bên tranh chấp thông qua các hình thức, thủ tục thích hợp tiến hành giải quyết
các mâu thuẫn, xung đột, bất đồng về lợi ích kinh tế nhằm bảo bệ quyền và lợi
ích chính đáng của họ” [56, tr.32]. Ngoài ra, luận án còn nêu những khái niệm
và những đặc điểm riêng của các phương thức giải quyết tranh chấp kinh tế,
những ưu điểm và hạn chế nhất định trong nền kinh tế thị trường, bao gồm
phương thức thương lượng, hòa giải, trọng tài và thủ tục tư pháp.
Để làm rõ hơn phương thức giải quyết tranh chấp kinh tế theo thủ tục tư
pháp, có Luận án Tiến sĩ luật học “Pháp luật giải quyết tranh chấp kinh tế
bằng con đường tòa án ở Việt Nam” [48] của tác giả Nguyễn Thị Kim Vinh.
Tác giả đã đưa ra các khái niệm và đặc điểm của các hình thức giải quyết tranh
chấp kinh tế trong điều kiện kinh tế thị trường, bao gồm thương lượng, hòa
giải, trọng tài, tòa án. Giải quyết tranh chấp bằng Tòa án là hình thức giải
quyết tranh chấp thông qua hoạt động của cơ quan tài phán Nhà nước, nhân
danh quyền lực nhà nước để đưa ra phán quyết buộc các bên có nghĩa vụ thi
hành, kể cả bằng sức mạnh cưỡng chế. Do đó, các đương sự thường tìm đến sự
trợ giúp của Tòa án như một giải pháp cuối cùng để bảo vệ có hiệu quả các
quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi họ thất bại trong việc sử dụng cơ chế
thương lượng hoặc hòa giải và cũng không muốn vụ tranh chấp giữa họ được
giải quyết bằng con đường trọng tài [48, tr.23]. Ngoài ra, điểm đặc biệt của
luận án đã đưa ra những so sánh tố tụng kinh tế và những dạng tố tụng cùng
loại theo pháp luật hiện hành, cụ thể là về trình tự, thủ tục giải quyết các các
tranh chấp hợp đồng kinh tế tại các cơ quan trọng tài kinh tế và tố tụng dân sự
tại Tòa án. Về hòa giải và các thủ tục hòa giải tại tòa có Luận án Tiến sĩ luật

17. 12
học “Hòa giải trong giảiquyết tranh chấp kinh tế tại Tòa án ở Việt Nam” của
tác giả Đào Thị Xuân Lan [91]. Tác giả đã đưa ra và làm sáng tỏ khái niệm và
bản chất pháp lý của hòa giải trong giải quyết các tranh chấp kinh tế tại Tòa án.
Theo luận án, “Hòa giải trong giải quyết tranh chấp tại Tòa án là cách thức tích
hợp hòa giải vào tố tụng tư pháp với vai trò của Tòa án là người trung gian thứ
ba giúp đề xuất các cách thức giải quyết thân thiện để hai bên tự thỏa thuận,
đồng thời công nhận giá trị pháp lý và bảo đảm thi hành bằng sức mạnh của
Nhà nước kết quả thỏa thuận của các bên” [91, tr.21]. Cũng theo luận án, nếu
được sử dụng riêng biệt thì hòa giải và giải quyết tranh chấp tại tòa án có bản
chất pháp lý khác hẳn nhau, nhưng việc sử dụng kết hợp chúng lại tạo nên một
cách thức giải quyết tranh chấp mới với bản chất pháp lý mới. Đây là sự kết
hợp chuyển hóa biện chứng giữa quyền lực tư và quyền lực công, cụ thể: Một
mặt, quyền tự do ý chí, quyền tự định đoạt của các bên tranh chấp vẫn được
tôn trọng trong quá trình hòa giải tại tòa án, các bên có quyền chủ động yêu
cầu tòa án hòa giải trước khi mở phiên tòa xét xử hoặc ngay trong khi đang xét
xử, trước khi tuyên án; các bên có quyền chủ động đưa ra các chứng cứ, lập
luận để thương lượng, đàm phám trên cơ sở các gợi ý, hướng dẫn của thẩm
phán hoặc hội đồng xét xử, các bên có quyền thỏa thuận về phương án giải
quyết tranh chấp và vụ kiện sẽ được kết thúc bằng việc Tòa án công nhận sự
thỏa thuận đó. Mặt khác, quyền tự định đoạt của các bên bị hạn chế ở phạm vi
nhất định do sự chuyển giao từ quyền lực tư sang quyền lực công, từ hòa giải
tự nguyện sang hòa giải mang tính bắt buộc với tính chất là một thủ tục tố
tụng, một giai đoạn tố tụng theo luật định, từ hòa giải viên độc lập do các bên
tự lựa chọn và trao cho những quyền hành nhất định sang hòa giải viên đương
nhiên (thẩm phán hay hội đồng xét xử do tòa án chỉ định) với quyền đại diện
cho quyền lực công để thực hiện quá trình hòa giải theo cách thức phù hợp với
pháp luật tố tụng [91, tr.23]. Luận án Tiến sĩ luật học “Hoàn thiện pháp luật về
tài phán kinh tế ở Việt Nam hiện nay” của Nguyễn Thị Hoài Phương [118]
cũng đề cập đến giải quyết tranh chấp KDTM. Về mặt lý luận, luận án đã hệ

18. 13
thống hóa và góp phần làm sáng tỏ các vấn đề về tài phán kinh tế, như: bản
chất pháp lý của tài phán kinh tế; xây dựng và làm rõ một số khái niệm có liên
quan về tài phán kinh tế; mô hình lý thuyết về các yếu tố cấu thành và mối
quan hệ của chúng trong chế định chung về pháp luật tài phán kinh tế; một số
tiêu chí của việc hoàn thiện pháp luật về tài phán kinh tế ở Việt Nam, trong đó
gồm tài phán tư pháp (Tòa án) và tài phán phi chính phủ (Trọng tài). Theo
quan điểm của tác giả Hoài Phương: “Tài phán kinh tế là lĩnh vực tài phán
chuyên ngành, bao gồm hoạt động của Tòa án và Trọng tài thương mại giải
quyết các tranh chấp phát sinh từ hoạt động kinh doanh, thương mại giữa các
chủ thể có địa vị pháp lý bình đẳng với nhau nhằm mục đích xác định quyền
lợi, nghĩa vụ cụ thể cho các bên trong việc tranh chấp” [118, tr.23].
Ngoài ra, có thể kể đến Đề tài khoa học “Các phương thức giải quyết
tranh chấp kinh tế ở Việt Nam hiện nay” của Bộ Tư pháp [119] và các nghiên
cứu “Pháp luậttố tụng và các hình thức tố tụng kinh tế” của PGS.TS Nguyễn
Như Phát [36]; Bài viết, “Hòa giải, thương lượng trong việc giải quyết tranh
chấp hợp đồng kinh tế” của PGS. TS. Trần Đình Hảo [108], “Cơ chế giải
quyết tranh chấp kinh tế ở nước ta trong giai đoạn hiện nay” của PGS.TS.
Phạm Hữu Nghị [106] đều đã khái quát những nét cơ bản của các hình thức
giải quyết tranh chấp KDTM ở nước ta, phân tích mối quan hệ giữa Toà án và
Trọng tài để khẳng định những điểm bất cập của pháp luật hiện hành, đồng
thời đã đề xuất các yêu cầu cũng như giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp
luật về giải quyết tranh chấp KDTM trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế.
Về vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp KDTM cũng đã có
một số công trình nước ngoài đề cập đến. Nghiên cứu “How a case moves
through the court system” của Arizona Judicial Branch [152]; Nghiên cứu của
Canada - Department of Justice “Resolving disputes - think about your
options” [153]; Nghiên cứu “Advantages of settling your injury lawsuit out of
court” của Coulter Boeschen [154] và “Resolving your case before trial” của
Justice Education Society of BC [155]; Nghiên cứu “Methods for resolving

19. 14
conflics and disputes” của OKLAHOMA Bar Association [156]; Nghiên cứu
“How to settle business partner disagreement” của Terry Master [157]. Các
nghiên cứu này đã đưa ra khái niệm về “giải quyết tranh chấp”, nhưng tranh
chấp mà nghiên cứu đưa ra là tranh chấp nói chung, không riêng cho tranh
chấp KDTM và do vậy, nghiên cứu cũng không đưa ra khái niệm “giải quyết
tranh chấp KDTM” và những vấn đề liên quan. Như nghiên cứu “How a case
moves through the court system” của Arizona Judicial Branch [152] đã tập
trung phân tích nghiên cứu về “tranh chấp dân sự” trong đó bao gồm cả “tranh
chấp KDTM”, chứ không tách bạch giữa hai loại tranh chấp này. nghiên cứu
cũng không đi sâu nghiên cứu về mặt lý luận của tranh chấp KDTM.
Tổng quan các nghiên cứu ở nước ngoài liên quan đến các vấn đề lý
luận cơ bản về giải quyết tranh chấp KDTM, tác giả nhận thấy, các công trình
này không có sự phân biệt giữa tranh chấp dân sự và tranh chấp KDTM, mà
chỉ đề cập đến “tranh chấp” nói chung chứ không riêng về tranh chấp KDTM,
do đó cũng không đưa ra khái niệm tranh chấp KDTM. Các nghiên cứu có đề
cập đến những phương thức giải quyết tranh chấp và thiên về xu hướng ưu tiên
giải quyết tranh chấp bằng các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế hay
trọng tài chứ tòa án không phải là lựa chọn hàng đầu. Mặc dù các nghiên cứu
không đề cập cụ thể các vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh chấp KDTM,
nhưng dựa vào những vấn đề lý luận mà các nghiên cứu đã đề cập đến với
“tranh chấp” nói chung, tác giả có thể kế thừa và cụ thể hóa riêng cho tranh
chấp KDTM.
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến giải quyết tranh
chấp KDTM và các phương thức giải quyết tranh chấp KDTM cho thấy, các
nghiên cứu đã hệ thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về giải quyết tranh
chấp KDTM, bản chất và đặc điểm của các phương thức giải quyết tranh chấp
KDTM. Đây là những kết quả nghiên cứu quan trọng mà luận án có thể kế
thừa hợp lý.

20. 15
1.1.3. Nhóm nghiên cứu liên quan đến thủ tục giải quyết tranh chấp
kinh doanh, thương mại tại Tòa án cấp sơ thẩm và pháp luật quy định về
thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại tại Tòa án
Tiêu biểu cho nhóm này, có thể kể đến Luận án Tiến sĩ luật học “Pháp
luật giảiquyết tranh chấp kinh tế bằng con đường Tòa án ở Việt Nam” của tác
giả Nguyễn Thị Kim Vinh [48], đây là một trong những luận án tiến sĩ luật học
đầu tiên ở nước ta nghiên cứu một cách cơ bản có hệ thống về các vấn đề pháp
lý của việc giải quyết tranh chấp kinh tế bằng Tòa án ở Việt Nam. Luận án đã
tập trung nghiên cứu và giải quyết các vấn đề về tranh chấp kinh tế bằng Tòa
án, theo quy định trong Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế và những
văn bản có liên quan. Luận án đã giải quyết được các vấn đề cấp bách về thẩm
quyền của tòa án; Những quy định về thành phần phiên tòa; Quy định về người
tham gia tố tụng, về án phí; Quy định về khởi kiện và thụ lý vụ án kinh tế;
Những quy định về chuẩn bị xét xử; hòa giải, đình chỉ vụ án, về thủ tục rút
gọn; Các biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng kinh tế; Các thủ tục tại
phiên tòa sơ thẩm. Ngoài ra luận án còn làm rõ những thủ tục phúc thẩm, giám
đốc thẩm và tái thẩm vụ án kinh tế.
Cũng nội dung này, Luận án Tiến sĩ luật học “Giai đoạn giải quyết sơ
thẩm vụ án kinh tế theo pháp luậtViệt Nam” của tác giả Đoàn Đức Lương [65]
đã dành hẳn một chương (Chương II) để phân tích pháp luật về thẩm quyền
giải quyết sơ thẩm vụ án kinh tế, pháp luật về trình tự giải quyết sơ thẩm vụ án
kinh tế theo các quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004. Các quy định
về thẩm quyền của Tòa án trong giai đoạn giải quyết sơ thẩm vụ án kinh tế đã
được luận án phân tích tương đối chi tiết và có so sánh với Pháp lệnh Thủ tục
giải quyết các vụ án kinh tế bao gồm các nội dung: Thẩm quyền theo vụ việc,
thẩm quyền của Tòa án các cấp, thẩm quyền theo lãnh thổ. Các quy định về
thẩm quyền là cơ sở pháp lý cho việc giải quyết sơ thẩm các vụ án kinh tế tại
tòa án. Bên cạnh đó, luận án cũng phân tích một cách khá chi tiết và cụ thể về
trình tự, thủ tục tố tụng trong giai đoạn giải quyết sơ thẩm các vụ án kinh tế và

21. 16
giá trị pháp lý của các quyết định, bản án của tòa án. Luận văn Thạc sĩ luật học
“Giảiquyết vụ án kinh doanh, thương mạitại Tòa án cấp sơ thẩm” của tác giả
Phạm Thị Huệ [49] cũng đã đề cập và phân tích về thẩm quyền của Tòa án
nhân dân (TAND) các cấp trong việc giải quyết các vụ án KDTM.
Về thủ tục áp dụng BPKCTT, có Luận án Tiến sĩ luật học “Các biện
pháp khẩn cấp tạm thời trong giải quyết tranh chấp thương mạitheo pháp luật
Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy [105]; Luận án Tiến sĩ luật học
“Biện pháp khẩn cấp tạm thời trong tố tụng dân sự Việt Nam” của tác giả Trần
Phương Thảo [122]. Các nghiên cứu đã làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận cơ
bản về BPKCTT trong TTDS và đã nêu những điểm hạn chế bất cập, trong
những quy định của pháp luật TTDS Việt Nam hiện hành về BPKCTT để đưa
ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về BPKCTT.
Đề tài cấp bộ “Thẩm quyền của Tòa kinh tế trong việc thực hiện cải
cách tư pháp - Những vấn đề lý luận và thực tiễn” của Tòa án nhân dân tối cao
[109], Luận án Tiến sĩ luật học “Giải quyết tranh chấp kinh tế trong điều kiện
kinh tế thị trường tại Việt Nam” của Đào Văn Hội [56] đều tập trung nghiên
cứu và giải quyết các vấn đề về tổ chức và thẩm quyền của tòa kinh tế, một số
vấn đề chung về tố tụng, xây dựng và công khai hóa các vụ án điển hình thành
án lệ. Bài viết “Tính phổ quát và đặc thù của tố tụng kinh tế” trong đề tài cấp
bộ của PGS.TS. Nguyễn Như Phát [107], “Mô hình tổ chức Tòa án kinh tế ở
Việt Nam” của PGS.TS. Hoàng Thế Liên [110], “Thẩm quyền giải quyết các
tranh chấp kinh doanh theo Bộ luậtTố tụng dân sự và các vấn đề đặt ra trong
thực tiễn thi hành” [111] của TS. Phan Chí Hiếu đều có phân tích về các thủ
tục tố tụng giải quyết các vụ án KDTM.
Trên thế giới hiện nay cũng có một số nghiên cứu liên quan những vấn
đề lý luận và thực tiễn về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp
sơ thẩm, như nghiên cứu “How Courts work - Steps in a Trial” [147] và “How
Courts work - Court and legal procedure” của American Bar Association
[148] đã đề cập đến hoạt động của Tòa án. Nghiên cứu giới thiệu hệ thống Tòa

22. 17
án Mỹ, giới thiệu và phân tích các bước xét xử của Tòa án Mỹ và những thủ
tục pháp lý liên quan. Tuy nhiên, nội dung của nghiên cứu mới chỉ dừng ở chỗ
giới thiệu về hoạt động của Tòa án theo quy định của pháp luật chứ chưa phân
tích những ưu điểm, hạn chế của Tòa án trong giải quyết tranh chấp và cũng
chưa cho thấy với những thủ tục theo quy định như vậy, thì phương thức tòa án
so với những phương thức giải quyết tranh chấp khác thì có ưu việt hơn không.
Nghiên cứu “Methods for resolving conflics and disputes” của OKLAHOMA
Bar Association [156] tuy đề cập đến các phương thức giải quyết tranh chấp
khác như thương lượng, hòa giải, trọng tài nhưng với phương thức tòa án thì
được tập trung nhiều hơn. Với phương thức giải quyết tranh chấp là Tòa án,
nghiên cứu đã đưa ra định nghĩa tố tụng tòa án, khái quát tiến trình tại Tòa án,
gợi ý khi nào nên lựa chọn phương thức tòa án để giải quyết tranh chấp và nêu
lên đặc điểm của giải quyết tranh chấp tại Tòa án. Tuy nhiên, nghiên cứu cũng
chỉ đưa ra những đặc điểm chung nhất của tố tụng tại Tòa án cũng như mới chỉ
sơ lược về tố tụng tòa án chứ không đề cập đến nội dung từng thủ tục cụ thể
trong tố tụng tòa án. Nghiên cứu “How a case moves through the court
system” của Arizona Judicial Branch [152] trình bày các bước giải quyết một
vụ kiện dân sự tại Tòa án, do nghiên cứu gộp khái niệm tranh chấp KDTM vào
chung với tranh chấp dân sự nên thủ tục giải quyết vụ kiện dân sự mà nghiên
cứu trình bày được hiểu chính là thủ tục giải quyết vụ tranh chấp KDTM tại
Tòa án cấp sơ thẩm. Tuy nhiên, nghiên cứu mới chỉ dừng ở việc liệt kê các
bước trong giải quyết vụ tranh chấp tại Tòa án chứ chưa trình bày về những
người thực hiện tố tụng, những người tham gia tố tụng, quyền nghĩa vụ của các
chủ thể cũng như chưa phân tích những thuận lợi, khó khăn trong việc thực
hiện từng bước đó.
Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm và pháp luật quy định về thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án, nhận thấy các bài viết và công trình
nghiên cứu nói trên đã đề cập đến thẩm quyền của Tòa án các cấp cũng như về

23. 18
trình tự, thủ tục giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm. Còn
đối với các nghiên cứu nước ngoài, tác giả nhận thấy, các nghiên cứu đều
không phân biệt tranh chấp dân sự với tranh chấp KDTM, do vậy, thủ tục giải
quyết tranh chấp tại Tòa án mà các nghiên cứu đề cập đến được hiểu là thủ tục
chung áp dụng cho cả tranh chấp dân sự và tranh chấp KDTM. Mặc dù thủ tục
giải quyết tranh chấp tại Tòa án mà các nghiên cứu đề cập đến mới chỉ mang
tính liệt kê, nêu nội dung. Tuy vậy, tác giả vẫn có thể vận dụng để có sự so
sánh với thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án sơ thẩm ở Việt Nam.
1.1.4. Nhận xét về tình hình nghiên cứu và những vấn đề luận án kế
thừa
Qua khảo cứu tổng quan tình hình nghiên cứu, tác giả có thể đưa ra một
số nhận xét sơ bộ như sau:
Thứ nhất, đặt vấn đề nghiên cứu pháp luật về giải quyết tranh chấp
KDTM, hầu hết các nghiên cứu đều đi sâu tìm hiểu để làm rõ khái niệm “tranh
chấp kinh doanh, thương mại” và “giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương
mại”. Các khái niệm được trình bày dưới nhiều giác độ, nhưng đều thống nhất
ở việc nhận diện nội hàm tranh chấp KDTM được phát sinh từ mâu thuẫn lợi
ích của các bên trong quan hệ KDTM. “Tranh chấp kinh doanh, thương mại là
những mâu thuẫn phát sinh giữa các chủ thể kinh doanh khi tham gia các quan
hệ KDTM vì mục tiêu lợi nhuận” [49, tr.9].
Thứ hai, trong nhiều công trình nghiên cứu đã đưa ra khái niệm và các
hình thức giải quyết tranh chấp KDTM mại nói chung và hình thức giải quyết
tranh chấp KDTM tại Tòa án nói riêng. Đã có sự so sánh giữa các hình thức
giải quyết các tranh chấp này, đặc biệt là hình thức Trọng tài và Tòa án. Theo
các công trình này, “giải quyết tranh chấp KDTM theo thủ tục tư pháp tại Tòa
án là hình thức giải quyết tranh chấp thông qua hoạt động của cơ quan tài phán
nhà nước, nhân danh quyền lực nhà nước để đưa ra phán quyết buộc các bên
có nghĩa vụ thi hành, kể cả bằng sức mạnh cưỡng chế. Do đó, các đương sự
thường tìm đến sự trợ giúp của Tòa án như một giải pháp cuối cùng để bảo vệ

24. 19
có hiệu quả các quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi họ không đạt được
mục đích trong việc sử dụng cơ chế thương lượng, hòa giải và cũng không
muốn vụ tranh chấp được giải quyết bằng con đường trọng tài [48, tr.23].
Thứ ba, cũng có nhiều nghiên cứu về lý luận và thực tiễn đối với thủ tục
giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm, thực trạng các quy định
pháp luật áp dụng trong thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án, các
vấn đề về thẩm quyền của Tòa án trong xét xử sơ thẩm các tranh chấp KDTM,
đề cập một số giai đoạn trong thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án
cấp sơ thẩm... nhưng cũng chỉ là những nét chấm phá trên nền tảng của các
quy định pháp luật thực định và có sự đồng nhất trong quá trình phát triển của
pháp luật về tố tụng kinh tế trong mối quan hệ với pháp luật tố tụng dân sự,
chưa làm rõ bản chất của các tranh chấp KDTM.
Thứ tư, nghiên cứu pháp luật của một số nước trên thế giới cho thấy,
theo BLTTDS của một số quốc gia, Viện công tố chỉ tham gia xét xử các vụ án
hình sự chứ không tham gia vào vụ án dân sự. Nếu đương sự đã được triệu tập
hợp lệ lần thứ nhất mà vắng mặt không có lý do, thì Toà án vẫn mở phiên toà
xét xử vắng mặt họ chứ không cần đến lần thứ hai như quy định của pháp luật
Việt Nam. Về vấn đề tranh tụng tại phiên toà, thẩm phán lắng nghe ý kiến của
người làm chứng, lập luận của các bên đương sự, có vấn đề gì không rõ, thẩm
phán nêu một số câu hỏi để người làm chứng, đương sự trình bày. Sau khi
nghe tất cả các bên tranh tụng thẩm phán sẽ đưa ra quyết định ai là người thắng
kiện...
Tuy nhiên, ở mức độ nhất định, các luận điểm khoa học của các công
trình nghiên cứu đã công bố liên quan đến đề tài luận án sẽ là những tài liệu
tham khảo có giá trị để tác giả có thể tiếp thu, kế thừa những thành quả, các giá
trị mà các nghiên cứu đã chỉ ra, làm nền móng cho việc tiếp tục nghiên cứu đề
tài luận án về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm cả
về lý luận cũng như về thực tiễn.

25. 20
1.1.5. Những vấn đề tiếp tục nghiên cứu và phát triển trong nội dung
luận án
Thứ nhất, về mặt lý luận, hiện chưa có công trình nào đề cập một cách
rõ nét về các yêu cầu đặt ra đối với thủ tục giải quyết các tranh chấp KDTM
theo thủ tục tư pháp gắn với quyền tự định đoạt và bảo đảm quyền tự do kinh
doanh của các chủ thể kinh doanh; chưa làm rõ được yêu cầu áp dụng thủ tục
giải quyết tranh chấp KDTM phải phù hợp với những quyền này và phù hợp
bản chất của các tranh chấp trong quan hệ KDTM. Vì vậy, luận án sẽ phải làm
rõ về mặt lý luận pháp luật về giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ
thẩm gắn với các vấn đề nói trên.
Thứ hai, về mặt thực tiễn, việc nghiên cứu thực trạng pháp luật và thực
tiễn áp dụng pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp
sơ thẩm cần nhìn nhận theo logic các vấn đề đặt ra ở phần nghiên cứu lý luận,
trong đó, cần quan tâm đến quyền lựa chọn của các chủ thể kinh doanh đối với
thủ tục tư pháp tại Tòa án; quyền tự định đoạt của các bên đương sự trong suốt
quá trình giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm; việc lựa chọn
cách giải quyết hợp lý và thuận lợi nhất cho họ như: biện pháp hòa giải, yêu
cầu tạm đình chỉ, đình chỉ giải quyết tranh chấp KDTM; yêu cầu phản tố hoặc
áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời...
Thứ ba, trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, cần đề xuất phương
hướng và giải pháp để hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm - giai đoạn đầu tiên, quan trọng và có ý nghĩa
quyết định của việc giải quyết tranh chấp KDTM theo thủ tục tư pháp tại Tòa
án để phù hợp với bản chất của các tranh chấp KDTM, bảo đảm quyền tự định
đoạt và quyền tự do kinh doanh của các chủ thể kinh doanh trong nền kinh tế
thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam.
1.2. Cơ sở lý thuyết nghiên cứu
1.2.1. Các lý thuyết nghiên cứu được áp dụng
Để làm rõ vấn đề nghiên cứu, luận án được nghiên cứu dựa trên các cơ
sở lý thuyết sau:

26. 21
- Lý thuyết về kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế, tôn trọng và
bảo đảm quyền tự do kinh doanh: Cơ chế vận hành của nền kinh tế thị trường
tuân theo quy luật cung cầu, quy luật giá trị và quy luật cạnh tranh. Trong điều
kiện hội nhập, các quan hệ KDTM phát triển mạnh mẽ và đa dạng, không còn
bó hẹp trong phạm vi quốc gia, mà có tính toàn cầu. Các chủ thể được quyền
tự do kinh doanh trong khuôn khổ pháp luật và trong đó được quyền tự do lựa
chọn phương thức giải quyết tranh chấp khi có mâu thuẫn xảy ra. Quyền và lợi
ích hợp pháp của các chủ thể được Nhà nước bảo hộ bằng pháp luật.
- Lý thuyết về Nhà nước pháp quyền: Nhà nước pháp quyền có sự bảo
đảm tối cao của Hiến pháp và pháp luật đối với đời sống xã hội, trong đó, pháp
luật phải phản ánh ý chí chung của nhân dân và lợi ích chung của xã hội. Nhà
nước thực hiện và bảo vệ các quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn
hóa của công dân, công dân được tự do làm những gì mà pháp luật không cấm.
Nhà nước và nhân dân đều thực hiện trách nhiệm trong mối quan hệ tác động
qua lại. Nhà nước chịu trách nhiệm trước công dân về những hoạt động của
mình và công dân chịu trách nhiệm trước Nhà nước về những hành vi vi phạm
pháp luật của mình.
- Lý thuyết về cải cách tư pháp: Với mục tiêu xây dựng nền tư pháp
trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện
đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, hoạt
động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả.
Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc của Đảng lần thứ XII tiếp tục khẳng
định và có sự kế thừa mục tiêu về cải cách tư pháp, hướng đến “xây dựng nền
tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, từng bước hiện đại;
bảo vệ pháp luật, công lý, quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ
XHCN, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức
và cá nhân”. Về hoàn thiện thủ tục tố tụng dân sự, cần tạo điều kiện cho các
đương sự chủ động thu thập chứng cứ chứng minh, bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của mình. Đổi mới thủ tục hành chính nhằm tạo điều kiện thuận lợi

27. 22
cho người dân tiếp cận công lý. Người dân chỉ nộp đơn đến Tòa án, Tòa án
phải có trách nhiệm nhận và thụ lý đơn.
- Lý thuyết về pháp luậtTTDS quyđịnh về các nguyên tắc giải quyết và
thủ tục tố tụng giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm. Bảo đảm
nguyên tắc cơ bản về độc lập xét xử của Tòa án trên cơ sở khách quan, bình
đẳng, công bằng, bảo đảm quyền tự quyết định và tự định đoạt của các đương
sự, bảo đảm nguyên tắc bình đẳng của các bên đương sự và bảo đảm quyền
tranh tụng của các bên tại phiên tòa sơ thẩm.
1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu
Luận án được triển khai với các câu hỏi trọng tâm để làm rõ mục đích
nghiên cứu của luận án, đó là:
Thứ nhất, về mặt lý luận
(i) Khái niệm và đặc điểm của thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại
Tòa án cấp sơ thẩm?
(ii) Những vấn đề lý luận pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm bao gồm những vấn đề gì? Những yếu tố ảnh
hưởng và yêu cầu đối với pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại
Tòa án cấp sơ thẩm?
Thứ hai, về mặt thực tiễn
(iii) Thực trạng các quy định của pháp luật Việt Nam về thủ tục giải
quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm như thế nào?
(iv) Thực tiễn áp dụng thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án
cấp sơ thẩm hiện nay ở Việt Nam như thế nào? Đánh giá về những ưu điểm và
hạn chế còn tồn tại?
Thứ ba, về phương hướng, giải pháp
(v) Để hoàn thiện pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại
Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam cần xác định phương hướng như thế nào?

28. 23
(vi) Các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi
pháp luật về thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở
Việt Nam là gì?
1.2.3. Giả thuyết nghiên cứu
Trong điều kiện nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở Việt Nam
và hội nhập kinh tế quốc tế, các quan hệ kinh doanh, thương mại ngày càng
phát triển phong phú và đa dạng. Việc phát sinh các mâu thuẫn, tranh chấp về
lợi ích từ các quan hệ KDTM là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên, để bảo
vệ lợi ích hợp pháp của các chủ thể kinh doanh, cần đa dạng các phương thức
giải quyết tranh chấp, trong đó, phương thức giải quyết tranh chấp tại Tòa án
vẫn là phương thức rường cột và quan trọng. Trên thực tế, cơ sở lý luận pháp
luật về thủ tục giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt
Nam hiện nay chưa đầy đủ, toàn diện, chưa làm rõ tính phù hợp của thủ tục
giải quyết với bản chất của các quan hệ kinh tế.
Về mặt thực tiễn, thực trạng các quy định pháp luật hiện hành về vấn đề
này vẫn còn vướng mắc, bất cập trong quá trình thực hiện; quy trình giải quyết
các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay còn bị kéo
dài, phức tạp chưa đáp ứng được yêu cầu giải quyết nhanh, gọn và dứt điểm để
cải thiện môi trường kinh doanh. Chính vì vậy, cần đặt vấn đề nghiên cứu toàn
diện cả về lý luận và thực tiễn nhằm đề ra phương hướng và giải pháp để hoàn
thiện pháp luật về thủ tục giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ
thẩm ở Việt Nam. Mặc dù đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề này,
nhưng hầu hết những nghiên cứu được thực hiện đã lâu, nên đến nay không
còn phù hợp với thực tiễn.
1.2.4. Hướng tiếp cận nghiên cứu
Luận án tiếp cận nghiên cứu thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa
án cấp sơ thẩm trên nền tảng quy định của pháp luật tố tụng dân sự với mục đích
hướng tới sự phù hợp của thủ tục tố tụng vớibản chất của các tranh chấp KDTM
trong điều kiện kinh tế thị trường, tôn trọng quyền tự định đoạt và quyền tự do

29. 24
kinh doanh của các chủ thể kinh doanh. Từ đó, kiến nghị về phương hướng và
giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục giải
quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở Việt Nam.
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1
Sau khi thực hiện tổng quan tình hình nghiên cứu và làm rõ cơ sở lý
thuyết nghiên cứu, cho phép rút ra một số kết luận sau:
1. Pháp luật giải quyết tranh chấp KDTM ngày càng có vị trí quan trọng
trong hệ thống pháp luật thương mại và dân sự ở Việt Nam và nhiều nước trên
thế giới. Nền tảng khoa học cho khuynh hướng đó là những hoạt động nghiên
cứu khoa học về các đề tài liên quan đến tranh chấp KDTM và các phương
thức giải quyết các tranh chấp KDTM. Cũng đã có những công trình nghiên
cứu liên quan đến thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án và các công
trình đã đề cập ở những mức độ khác nhau.
2. Dưới những góc độ khác nhau, các công trình nghiên cứu trên đã hệ
thống được một số vấn đề lý luận cơ bản về tranh chấp kinh tế, tranh chấp
KDTM, giải quyết tranh chấp KDTM, bản chất và đặc điểm của các phương
thương giải quyết tranh chấp KDTM, giải quyết tranh chấp KDTM, bản chất
và đặc điểm của các phương thương giải quyết tranh chấp KDTM nói chung và
hình thức giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án nói riêng. Tuy nhiên, hiện
nay, chưa có công trình nào đề cập một cách rõ nét các yêu cầu đặt ra đối với
thủ tục giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm hoặc đã có
nghiên cứu đề cập nhưng chưa triệt để. Cho đến thời điểm hiện tại, chưa có
một công trình nghiên cứu nào nghiên cứu một cách tổng thể các thủ tục mang
tính đặc trưng, điển hình cho việc giải quyết các tranh chấp KDTM tại Tòa án.
Đây chính là nhiệm vụ của luận án này, nhất là đối với thủ tục giải quyết các
tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm ở nước ta hiện nay.

30. 25
Chƣơng 2
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TRANH
CHẤP KINH DOANH, THƢƠNG MẠI TẠI TOÀ ÁN CẤP SƠ THẨM
2.1. Khái niệm và đặc điểm của thủ tục giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thƣơng mại tại Tòa án cấp sơ thẩm
2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương mại
Khái niệm tranh chấp KDTM ở mỗi chế độ chính trị khác nhau, mỗi giai
đoạn phát triển kinh tế, xã hội khác nhau và mỗi quốc gia khác nhau sẽ được
hiểu một cách khác nhau. Nói một cách khác, khái niệm tranh chấp KDTM
mang trong mình những điểm đặc trưng của cơ chế kinh tế và điều kiện cơ sở
vật chất của một xã hội, một nhà nước nhất định. Việc xây dựng khái niệm và
làm rõ nội hàm của tranh chấp KDTM sẽ giúp chúng ta thấy được bản chất
pháp lý của tranh chấp KDTM, từ đó, tìm ra biện pháp hữu hiệu để giải quyết
chúng một cách nhanh chóng, chính xác và đúng pháp luật, góp phần bảo vệ
được các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tranh chấp, bảo đảm trật tự
trong hoạt động kinh doanh và kỷ cương xã hội.
Theo Từ điển luật học Black’ law Dictionary do West Pub Co. xuất bản
năm 1999 thì thuật ngữ “tranh chấp” được hiểu là: “mâu thuẫn, bất đồng; sự
mâu thuẫn về các yêu cầu hay quyền; sự đòi hỏi về quyền, yêu cầu hay đòi hỏi
từ một bên đươc đáp lại bởi một yêu cầu hay lập luận trái ngược của bên kia”.
Theo định nghĩa của Tòa án Quốc tế (Permanent Court of International Justice)
trong phán quyết năm 1924 về vụ tranh chấp Mavromematis thì: “Tranh chấp
(dispute) là sự bất đồng về mặt pháp lý hay thực tế, xự xung đột về quan điểm
pháp lý hoặc mâu thuẫn, lợi ích giữa hai người trở lên” [151, tr.10]. Theo Từ
điển Tiếng Việt, tranh chấp được hiểu là: “Bất đồng; làm hoặc thực hiện một
số vấn đề nào đó trái ngược nhau…; giành giật; giằng co nhau cái không rõ
thuộc về bên nào” [51]. Từ các định nghĩa trên, dưới góc độ pháp lý, hiểu theo
nghĩa khái quát nhất:

31. 26
“Tranh chấp KDTM là những xung đột, bất đồng về quyền và nghĩa vụ
giữa các chủ thể kinh doanh khi họ tham gia vào các quan hệ pháp luật
KDTM”.
Ở các quốc gia trên thế giới cũng có nhiều quan niệm khác nhau về
tranh chấp nói chung và các tranh chấp phát sinh từ hoạt động KDTM nói
riêng. Hầu hết các nước có nền kinh tế thị trường phát triển thường dùng khái
niệm "tranh chấp kinh doanh" để chỉ những tranh chấp phát sinh giữa các chủ
thể trong quan hệ kinh doanh tìm kiếm lợi nhuận. Tại các nước này, đặc biệt là
các nước theo truyền thống luật Anh - Mỹ như Anh, Mỹ, Úc và các nước chịu
ảnh hưởng của truyền thống luật này không phân biệt lĩnh vực kinh doanh (với
mục đích tìm kiếm lợi nhuận) và lĩnh vực dân sự (mục đích tiêu dùng). Trong
pháp luật của các nước này không tồn tại các khái niệm thương nhân (thương
gia), hành vi thương mại hay giao dịch thương mại. Điều này, dẫn đến hệ quả
là các nước này không phân biệt tranh chấp kinh doanh (những tranh chấp phát
sinh từ các hoạt động kinh doanh của các công ty hoặc liên quan mật thiết tới
chúng) với các tranh chấp phát sinh từ các hoạt động dân sự. Mọi tranh chấp
dù phát sinh từ hoạt động kinh doanh hay hoạt động dân sự đều được giải
quyết bằng phương thức giống nhau.
Nhưng ở một số nước theo truyền thống luật Châu Âu lục địa như Đức,
Pháp, Tây Ban Nha, Bỉ và các nước chịu ảnh hưởng của truyền thống luật này
lại có Bộ luật Thương mại riêng (như Cộng hòa Liên bang Đức, Cộng hòa
Pháp) thì có sự phân biệt "tranh chấp thương mại" (tranh chấp phát sinh từ
quan hệ giữa các thương gia) và "tranh chấp dân sự", các nước này thừa nhận
sự tồn tại của pháp luật thương mại bên cạnh pháp luật dân sự. Pháp luật của
các nước này có khái niệm thương nhân (thương gia) và hành vi thương mại
với việc đưa ra các tiêu chí khá cụ thể để phân biệt thương nhân với người
không phải là thương nhân, hành vi thương mại với hành vi dân sự. Sự phân
biệt này dẫn đến hệ quả là: (i) Đối với hành vi thương mại sẽ ưu tiên áp dụng
luật thương mại; những gì luật thương mại không quy định thì áp dụng luật dân

32. 27
sự và (ii) Những tranh chấp phát sinh từ hành vi thương mại có thể được giải
quyết bằng các phương thức riêng như trọng tài thương mại và tòa án thương
mại. Tuy nhiên, trong khoa học pháp lý của các nước này không có khái niệm
tranh chấp thương mại. Người ta chỉ căn cứ vào thẩm quyền tài phán của các
thiết chế giải quyết tranh chấp thương mại mà nhận diện một số tranh chấp
được coi là tranh chấp thương mại. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý là ở phần lớn
các nước này, "tranh chấp kinh doanh" được hiểu và sử dụng phù hợp với khái
niệm "thương mại" theo nghĩa rộng do Tổ chức Thương mại thế giới (WTO)
hay Luật mẫu UNCITRAL về Trọng tài Thương mại đưa ra. "Thương mại"
theo nghĩa này bao gồm tất cả các quan hệ giao dịch mang bản chất thương
mại, như: cung cấp hàng hóa, dịch vụ, thỏa thuận về đại diện thương mại, hóa
đơn, chứng từ, các dịch vụ tư vấn, đề án thiết kế, giấy phép đầu tư, giao dịch
ngân hàng, bảo hiểm; vận chuyển hàng hóa hay hành khách bằng đường
không, đường biển, đường sắt hay đường bộ (Điều 1 Luật mẫu của
UNCITRAL về Trọng tài thương mại quốc tế). Xuất phát từ điều này mà tranh
chấp thương mại cũng được hiểu theo nghĩa rộng, gồm toàn bộ các tranh chấp
phát sinh từ các giao dịch thương mại. Đó có thể là tranh chấp hợp đồng; tranh
chấp liên quan đến phát hành, lưu trữ, kinh doanh chứng khoán; các tranh chấp
liên quan đến thương phiếu; tranh chấp liên quan đến mua, bán, cho thuê, kinh
doanh doanh nghiệp; tranh chấp liên quan đến sở hữu công nghiệp (vi phạm
nhãn hiệu hàng hóa, sáng chế, giải pháp hữu ích, bí mật thương mại...); tranh
chấp hàng hải, giao nhận kho vận, bảo hiểm hàng hải; tranh chấp liên quan đến
mua, bán công nợ; tranh chấp trong việc chống độc quyền và cạnh tranh không
lành mạnh; tranh chấp liên quan đến bán đấu giá, đấu thầu v.v... [52]
Tranh chấp KDTM dù được nhìn nhận dưới góc độ nào cũng đều thể
hiện những đặc điểm đặc trưng riêng biệt so với các loại tranh chấp khác. Một
tranh chấp KDTM bao gồm những đặc điểm nổi bật như sau:
Thứ nhất, tranh chấp phát sinh trực tiếp từ các quan hệ KDTM. Quan
hệ KDTM là loại quan hệ gắn liền với yếu tố thời cơ, cơ hội, bí mật, độc

33. 28
quyền, uy tín kinh doanh, gắn liền với yếu tố tài sản, giá trị kinh tế, lợi ích kinh
tế, lợi ích kinh doanh. Tranh chấp phát sinh trực tiếp từ các quan hệ KDTM là
những tranh chấp phát sinh trong các hoạt động như mua bán hàng hoá, cung
ứng dịch vụ, phân phối, đại diện, đại lý, ký gửi, thuê, cho thuê, thuê mua; xây
dựng; tư vấn kỹ thuật; vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường sắt,
đường bộ, đường thuỷ nội địa; vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường
hàng không, đường biển; mua bán cổ phiếu, trái phiếu và các giấy tờ có giá
khác; đầu tư tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, thăm dò, khai thác; các hoạt động
khác phục vụ, thúc đẩy nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh.
Thứ hai, chủ thể của một trong các bên tranh chấp trong hoạt động
KDTM phải là các thương nhân. Thương nhân bao gồm tổ chức kinh tế được
thành lập hợp pháp, cá nhân hoạt động thương mại một cách độc lập, thường
xuyên và có đăng ký kinh doanh”. Trong đó, cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh
doanh (ĐKKD) là cá nhân, tổ chức đã được các cơ quan có thẩm quyền ĐKKD
cấp giấy chứng nhận ĐKKD theo quy định của pháp luật.
Đối với những cá nhân hoạt động thương mại độc lập và không phải
ĐKKD thì họ không phải là thương nhân, mặc dù bản chất của hành vi là nhằm
đến mục tiêu lợi nhuận. Với những người này họ thực hiện những hành vi như
buôn bán rong, bán vặt, buôn chuyến, thực hiện các dịch vụ, kinh doanh lưu
động không có địa điểm cố định. Tranh chấp phát sinh từ những hoạt động này
được xác định là tranh chấp dân sự chứ không phải là tranh chấp KDTM.
Thứ ba, chủ thể của tranh chấp KDTM khi tham gia quan hệ KDTM
phải có mục đích lợi nhuận. Mục đích lợi nhuận của cá nhân, tổ chức trong
hoạt động KDTM là mong muốn của cá nhân, tổ chức đó thu được lợi nhuận
mà không phân biệt có thu được hay không thu được lợi nhuận từ hoạt động
KDTM đó.
Thứ tư, tranh chấp KDTM đượcbiểu hiện ra bên ngoài là sự phản ánh
của những xung đột về mặt lợi ích kinh tế của các bên.

34. 29
Thứ năm, các chủ thể kinh doanh tuy có bất đồng, tranh chấp nhau
nhưng luôn muốn giữ gìn tốt mối quan hệ kinh tế đã thiết lập, giữ uy tín của
mình và của các bạn hàng, muốn bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh
nghiệp mình nếu bị vi phạm.
Như vậy, tranh chấp KDTM là những tranh chấp thoả mãn được các đặc
điểm nêu trên.
2.1.2. Khái niệm thủ tục giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương
mại tại Tòa án cấp sơ thẩm
Thuật ngữ “giải quyết” được hiểu là “làm cho không còn thành vấn đề
nữa” [51, tr.338]. Hiểu theo cách đơn giản nhất, “giải quyết tranh chấp KDTM
là tổng hợp các cách thức, biện pháp được các chủ thể quan hệ KDTM áp dụng
hoặc thông qua một người thứ ba để loại bỏ các mâu thuẫn, bất đồng về lợi ích
kinh tế phát sinh giữa họ”. Theo nghĩa rộng, giải quyết tranh chấp KDTM là
một loại quan hệ pháp luật được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật dân
sự, tố tụng dân sự, trọng tài thương mại, hòa giải và một số văn bản pháp luật
khác có liên quan. Hiện nay, theo quy định của pháp luật, có tất cả 4 phương
thức giải quyết tranh chấp KDTM phổ biến, đó là: Thương lượng, Hòa giải,
Trọng tài thương mại và thủ tục tư pháp tại Tòa án.
- Thương lượng là phương thức giải quyết tranh chấp KDTM thông qua
việc các bên tranh chấp cùng nhau bàn bạc, tự dàn xếp, tháo gỡ những bất
đồng phát sinh để loại bỏ tranh chấp mà không cần có sự trợ giúp hay phán
quyết của bất kỳ bên thứ ba nào.
- Hòa giải là phương thức giải quyết tranh chấp KDTM với sự tham gia
của bên thứ ba làm trung gian hòa giải để hỗ trợ, thuyết phục các bên tranh
chấp tìm kiếm các giải pháp nhằm loại trừ tranh chấp đã phát sinh.
- Giải quyết tranh chấp KDTM bằng Trọng tài thương mại là phương
thức giải quyết thông qua hoạt động của Trọng tài viên với kết quả cuối cùng
là phán quyết trọng tài buộc các bên tôn trọng và thực hiện.

35. 30
- Giải quyết tranh chấp KDTM bằng thủ tục tư pháp tại Tòa án là
phương thức giải quyết tranh chấp tại cơ quan xét xử nhân danh quyền lực nhà
nước được Tòa án thực hiện theo một trình tự, thủ tục nghiêm ngặt, chặt chẽ.
Khi các bên trong quan hệ tranh chấp không lựa chọn các phương thức
giải quyết tranh chấp bằng thương lượng, hòa giải và trọng tài thương mại
hoặc đã sử dụng các phương thức này song không đạt được mục đích như
mong muốn, thì giải quyết tranh chấp KDTM tại Toà án là một phương thức
thường được các bên tranh chấp lựa chọn. Giải quyết tranh chấp KDTM tại
Toà án được chia thành các giai đoạn tố tụng, bao gồm: giai đoạn sơ thẩm, giai
đoạn phúc thẩm, thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm và giai đoạn thi hành án.
Trong các giai đoạn tố tụng giải quyết tranh chấp KDTM, thì giai đoạn giải
quyết sơ thẩm vụ tranh chấp KDTM là một giai đoạn quan trọng nhất của quá
trình tố tụng KDTM.
Thủ tục tố tụng có ý nghĩa hết sức quan trọng, các quy định của pháp
luật nội dung chỉ được áp dụng trong thực tế đời sống khi có những thủ tục tố
tụng minh bạch, rõ ràng, hay nói cách khác có những thủ tục tố tụng hợp lý,
khoa học để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể. Nếu các quy
định của pháp luật về giải quyết vụ việc đầy đủ, hoàn thiện nhưng không có
các quy định pháp luật về thủ tục giải quyết vụ việc minh bạch, khoa học và
hợp lý thì không có phương tiện để đưa luật nội dung vào cuộc sống [65,
tr.19]. Một công trình nghiên cứu khi đề cập đến thủ tục tố tụng đã khẳng định:
“Thủ tục tố tụng đã ảnh hưởng lớn đến sự hình thành và phát triển của pháp
luật nội dung, là nền tảng thực hiện pháp luật về nội dung. Pháp luật về nội
dung sẽ mãi mãi chỉ là lý luận nếu chúng ta không xây dựng một cơ chế tố
tụng thích hợp để đưa pháp luật nội dung vào thực tiễn” [52, tr.19].
Vì vậy, trong hệ thống pháp luật tố tụng một số nước thủ tục tố tụng
được đề cao. Đối với các nước theo hệ thống luật Common law, mà điển hình
là pháp luật tố tụng Anh - Mỹ, thủ tục tố tụng và chứng cứ được đặt lên hàng
đầu. Hoạt động xét xử của Toà án chủ yếu dựa vào các thủ tục trong thực tiễn

36. 31
xét xử theo loại án kiện nên rất ít các nguyên tắc như đối với các nước theo hệ
thống luật lục địa. Các nước theo hệ thống thông luật không có các bộ luật,
luật thành văn qui định thủ tục tố tụng mà nguồn chủ yếu là án lệ nên vai trò
của toà án và thẩm phán là hết sức quan trọng, đồng thời chi phí cho luật sư
cũng cao vì các đương sự không thể biết hết các thủ tục tố tụng để tham gia
tranh tụng tại toà án. Đối với các nước theo hệ thống luật lục địa (hệ thống
Civil law) hoặc có xu hướng theo hệ thống luật này thì các luật thành văn do
nghị viện ban hành có vai trò quan trọng. Các thủ tục tố tụng chủ yếu được quy
định trong các văn bản luật là Bộ luật Tố tụng dân sự ở một số nước như Pháp,
Đức, Trung Quốc… Các văn bản pháp luật về tố tụng đã quy định rõ những tư
tưởng chỉ đạo, các nguyên tắc và các thủ tục mà Toà án phải tiến hành. Việc
quy định các thủ tục tố tụng trong các văn bản luật tạo ra tính hệ thống, lô gíc
giúp cho toà án, thẩm phán và các chủ thể khác dễ dàng thuận tiện trong việc
áp dụng pháp luật, nhưng nó lại làm giảm sự sáng tạo khi áp dụng pháp luật
của thẩm phán dẫn đến sự trông chờ, ỷ lại vào hướng dẫn của Toà án cấp trên.
Ở nước ta, các quy định pháp luật về thủ tục tố tụng giải quyết tranh
chấp dân sự nói chung và tranh chấp KDTM nói riêng theo xu hướng trường
phái civil law, nên các thủ tục tố tụng được quy định cụ thể trong các bộ luật,
luật, pháp lệnh… Các quy định về trình tự, thủ tục tố tụng giống như những
“cẩm nang” giúp cho Toà án, Viện kiểm sát và những người tham gia tố tụng
khác cùng tiến hành theo trình tự, thời hạn thực hiện… Có như vậy, việc giải
quyết mới khoa học, chính xác, hợp lý và bảo vệ kịp thời các quyền, lợi ích
hợp pháp của các đương sự. Nếu việc giải quyết tranh chấp không theo thủ tục
pháp luật quy định tất yếu sẽ dẫn đến những vi phạm ảnh hưởng đến lợi ích
của các chủ thể. Quy định thủ tục tố tụng còn là cơ sở pháp lý để Toà án có
thẩm quyền cấp trên xem xét việc giải quyết của Toà án cấp dưới có tuân theo
những thủ tục tố tụng mà pháp luật qui định hay không. Trong trường hợp có
sự vi phạm thủ tục tố tụng thì các phán quyết của Toà án cấp dưới bị huỷ mặc
dù áp dụng các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp hoàn toàn

37. 32
chính xác và các đương sự không có kháng cáo. Có thể thấy, trong các giai
đoạn tố tụng không thể thiếu được các thủ tục tố tụng, việc tuân thủ các thủ tục
tố tụng là một trong những cơ sở để Toà án ban hành các phán quyết có căn cứ
và đúng pháp luật.
Giai đoạn sơ thẩm giải quyết các tranh chấp KDTM là hoạt động tố tụng
bao gồm những công việc cụ thể do Tòa án cấp sơ thẩm tiến hành nhằm chuẩn
bị những điều kiện cần thiết cho việc giải quyết các tranh chấp KDTM. Đây là
giai đoạn hết sức quan trọng, thể hiện tập trung nhất việc bảo đảm quyền tự do
kinh doanh của các chủ thể kinh doanh và quyền tự định đoạt của các đương sự
trong giải quyết các tranh chấp KDTM. Giai đoạn này được bắt đầu từ thời
điểm Tòa án thụ lý vụ tranh chấp và kết thúc khi Tòa án ra bản án hoặc quyết
định đình chỉ. Theo Từ điển Tiếng Việt, “thủ tục” được hiểu là cách thức
thường dùng để tiến hành một việc [57, tr.831]. Thủ tục sơ thẩm là cấp xét xử
đầu tiên xem xét toàn diện việc giải quyết các tranh chấp KDTM theo thủ tục
tư pháp tại Tòa án. Giai đoạn sơ thẩm giải quyết các tranh chấp KDTM bao
gồm hai thủ tục chính là: Thủ tục chuẩn bị xét xử sơ thẩm và thủ tục xét xử tại
phiên tòa sơ thẩm đối với các tranh chấp KDTM.
Về thủ tục chuẩn bị xét xử sơ thẩm: Từ khi thụ lý vụ tranh chấp KDTM,
Tòa án chính thức xác nhận thẩm quyền và trách nhiệm của mình trong việc
giải quyết tranh chấp KDTM. Nếu như hòa giải không thành, Tòa án phải củng
cố, hoàn thiện hồ sơ vụ án để đưa tranh chấp KDTM ra xét xử ở tại phiên tòa.
Chuẩn bị xét xử sơ thẩm tranh chấp KDTM là tạo mọi điều kiện cần thiết (theo
quy định của pháp luật) cho việc xét xử một vụ án lần đầu tại Toà án có thẩm
quyền. Các công việc chuẩn bị xét xử chủ yếu của Tòa án bao gồm: phân công
thẩm phán giải quyết vụ tranh chấp; thông báo việc thụ lý vụ án; lập hồ sơ vụ
án; hòa giải; áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; quyết định đưa vụ án ra xét
xử và triệu tập những người tham gia tố tụng đến tham gia phiên tòa.
Về thủ tục xét xử tại phiên tòa sơ thẩm: Phiên tòa sơ thẩm dân sự bao
gồm các thủ tục như: Bắt đầu phiên tòa, hỏi, tranh luận, nghị án và tuyên án...

38. 33
Xét xử tại phiên toà sơ thẩm là giai đoạn tố tụng quan trọng nhất, quyết định
nhất bởi tại phiên toà sơ thẩm, Toà án giải quyết tất cả các vấn đề của vụ án,
các đương sự công khai bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình trước Toà
án. Ở phiên toà, hội đồng xét xử không chỉ dựa vào các tài liệu, chứng cứ có
trong hồ sơ vụ án, mà phải xác định lại chúng đồng thời làm rõ thêm những
tình tiết bằng cách nghe ý kiến trình bày của các đương sự, những người tham
gia tố tụng khác, xem xét các tài liệu, vật chứng. Chỉ sau khi nghe ý kiến của
người tham gia tố tụng và kiểm tra, đánh giá đầy đủ các chứng cứ tại phiên toà,
hội đồng xét xử mới nghị án để ra các quyết định về việc giải quyết vụ án.
Như vậy, qua cách diễn giải ở trên, có thể hiểu: “Thủ tục giải quyết
tranh chấp KDTM tại Toà án cấp sơ thẩm là cách thức tiến hành những hoạt
động tố tụng do Toà án và các chủ thể tham gia tố tụng thực hiện theo trình tự
và thời hạn được pháp luậtquyđịnh nhằm xác định các tình tiết có ý nghĩa đối
với việc giải quyết tranh chấp và trên cơ sở đó, Tòa án ban hành bản án hay
quyết định giải quyết tranh chấp KDTM có căn cứ, đúng pháp luật”.
2.1.3. Đặc điểm thủ tục giải quyếttranh chấp kinhdoanh, thương mại
tại Tòa án cấp sơ thẩm
Thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Toà án cấp sơ thẩm có những
đặc điểm cơ bản sau đây:
Thứ nhất, thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Toà án cấp sơ thẩm
chỉ phátsinh và được tiến hành trên cơ sở yêu cầu của một trong các bên quan
hệ tranh chấp đối với Tòa án nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho họ.
Trong quá trình hợp tác để thực hiện sản xuất, kinh doanh, việc xảy ra
mâu thuẫn, tranh chấp giữa các chủ thể kinh doanh là điều không thể tránh
khỏi. Với bản chất là một quan hệ pháp luật dân sự, đề cao tính tự nguyện, sự
tự thỏa thuận giữa các bên, khi xảy ra tranh chấp trong KDTM, các bên cũng
được tự thỏa thuận, thương lượng giải quyết với nhau. Bên cạnh đó, các bên
cũng có thể thỏa thuận về việc các tranh chấp được giải quyết bằng phương
thức hòa giải qua một bên thứ ba làm trung gian hòa giải hoặc đưa ra giải

39. 34
quyết tại Trọng tài thương mại theo thủ tục trọng tài. Tuy nhiên, nếu các bên
không thỏa thuận được việc giải quyết tranh chấp bằng các biện pháp giải
quyết thay thế ngoài tố tụng hoặc việc giải quyết bằng các biện pháp này
không đạt được mục đích của họ, thì một trong các bên có quyền yêu cầu Tòa
án - cơ quan nhân danh Nhà nước để giải quyết tranh chấp.
Tranh chấp KDTM được giải quyết tại Tòa án cấp sơ thẩm cần thỏa mãn
các điều kiện cơ bản như: (i) Một trong các bên quan hệ tranh chấp KDTM có
đơn khởi kiện vụ án KDTM được làm (theo mẫu) đúng theo quy định của pháp
luật về tố tụng dân sự; (ii) Khi gửi đơn khởi kiện cho Toà án, người khởi kiện
phải gửi kèm theo tài liệu, chứng cứ để chứng minh họ là người có quyền khởi
kiện và những yêu cầu của họ là có căn cứ và hợp pháp. Việc Tòa án nhận đơn
khởi kiện theo đúng thủ tục mà pháp luật quy định. Sau khi nhận đơn khởi
kiện, Toà án cấp giấy báo nhận đơn khởi kiện cho người khởi kiện; nếu Toà án
nhận đơn khởi kiện gửi qua bưu điện, thì Toà án gửi giấy báo nhận đơn khởi
kiện để thông báo cho người khởi kiện biết; (iii) Việc khởi kiện được thụ lý
bởi Tòa án có thẩm quyền sau khi đã xem xét kỹ lưỡng về bản chất quan hệ
tranh chấp, tư cách khởi kiện của người khởi kiện, thời hiệu khởi kiện.
Có thể nói, thủ tục giải quyết tranh chấp KDTM tại Toà án cấp sơ thẩm
được tiến hành theo trình tự do pháp luật quy định. Thông qua hoạt động giải
quyết tranh chấp, Toà án cấp sơ thẩm tìm hiểu và xác nhận sự thật khách quan,
đưa ra những đánh giá về mặt pháp lý dựa trên cơ sở và theo một trình tự do
pháp luật quy định, đảm bảo tính công khai, minh bạch. Toà án thụ lý vụ án
dựa trên cơ sở đơn khởi kiện của các đương sự và Toà án có quyền xem xét thụ
lý hay không thụ lý vụ án một cách độc lập, các cơ quan nhà nước hay tổ chức
xã hội không thể can thiệp.
Thứ hai, phạm vi và diễn biến của quá trình giải quyết tranh chấp
KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm phụ thuộcvào quyền quyết định và tự định đoạt
của đương sự.

40. 35
Ở cấp sơ thẩm, quá trình giải quyết các tranh chấp KDTM được Toà án
cấp sơ thẩm xem xét khách quan, toàn diện trên cơ sở các chứng cứ (tình tiết,
sự kiện) phản ánh bản chất của vụ việc. Tuy nhiên, quá trình này phụ thuộc rất
nhiều vào quyền quyết định và tự định đoạt của các bên tranh chấp. Các bên
tranh chấp có quyền quyết định việc khởi kiện, yêu cầu Tòa án có thẩm quyền
giải quyết vụ tranh chấp KDTM. Tòa án chỉ thụ lý giải quyết vụ tranh chấp
KDTM khi có đơn khởi kiện và chỉ giải quyết trong phạm vi đơn khởi kiện đó.
Trong quá trình giải quyết vụ tranh chấp KDTM, các bên tranh chấp có quyền
chấm dứt, thay đổi yêu cầu của mình hoặc thỏa thuận với nhau một cách tự
nguyện, không vi phạm điều cấm của luật và không trái đạo đức xã hội. Quyền
quyết định và tự định đoạt của đương sự được thể hiện trên các phương diện:
Khởi kiện; đưa ra, thay đổi, bổ sung hoặc rút yêu cầu khởi kiện; đưa ra, thay
đổi, bổ sung hoặc rút căn cứ khởi kiện...
Điều này khác với giải quyết tranh chấp KDTM ở những giai đoạn khác.
Ở cấp phúc thẩm, Toà án không xem xét lại vụ tranh chấp từ đầu mà chỉ xem
xét trong phạm vi những vấn đề có kháng cáo, kháng nghị, xem xét về tính
đúng đắn, khách quan của việc áp dụng pháp luật và trình tự tố tụng mà Toà sơ
thẩm đã thực hiện. Đối với giám đốc thẩm hay tái thẩm, các thủ tục tố tụng
trong giai đoạn này nhằm thực hiện chức năng kiểm tra giám sát việc tuân theo
pháp luật trong hoạt động xét xử đó là “Cơ chế xem xét lại bản án, quyết định
của toà án đã có hiệu lực pháp luật, một mặt đảm bảo quyền tự do dân chủ của
nhân dân, mặt khác thực hiện chức năng kiểm tra giám sát việc xét xử của toà
án các cấp” [107, tr.100]. Do đó, Toà án chỉ xét lại bản án hay quyết định của
Toà án cấp dưới đã có hiệu lực pháp luật mà không xét xử công khai, tranh
tụng như trong giai đoạn sơ thẩm.
Thứ ba, quá trình giải quyết tranh chấp KDTM tại Tòa án cấp sơ thẩm,
các bên được chủ động, bình đẳng trong việc cung cấp chứng cứ và chứng
minh cho yêu cầu của mình.