Humans have many things in common with other animals, but the biggest difference between them is that human society is a cultural society. Creates the organizations, systems and structures through which culture is created and developed, but one of the most important aspects of becoming cultural is history. Because we think about ourselves and part of the thinking is related to our past. Our roots are in the past, our moral system, our beliefs, our values ​​and in short all our spirituality and materiality depend on the past. We are the product of the same old culture and we have continued the process of socialization. Culture is a process, an ongoing and changing process that has been going on since time immemorial. An example of culture and past history is cultural heritage. Everything that gives us our past is our cultural heritage. Cultural heritage is a relic of the past that has economic and scientific value in addition to its cultural and historical value.

1. ِ‫یم‬ ِ
‫َر‬‫ک‬‫إ‬‫ل‬‫ا‬ َ‫ک‬ِ‫ب‬َ‫ر‬ِ‫ب‬ َ‫ک‬َّ‫ر‬َ‫غ‬ ‫ا‬َ‫م‬ ُ‫ان‬َ‫س‬‫إ‬‫ن‬ِ‫إ‬
‫اْل‬ ‫ا‬َ‫ه‬ُّ‫ی‬َ‫أ‬ ‫ا‬َ‫ی‬

2. ‫ال‬
‫استاد‬ ‫رښود‬
:
‫زرولي‬ ‫پوهندوی‬
‫صدیقي‬
‫وړاندې‬
‫کوونکی‬
:
‫غروال‬ ‫اهلل‬ ‫سیف‬ ‫پوهنیار‬
‫تاریخي‬ ‫په‬ ‫او‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫څېړنو‬
‫د‬ ‫کې‬
‫هغه‬
‫ارزښت‬
۱۴۰۰
‫ل‬
‫وزارت‬ ‫کړو‬ ‫زده‬ ‫لوړو‬
‫پوهنتون‬ ‫زاید‬ ‫شېخ‬
‫پوهنځی‬ ‫علومو‬ ‫ټولنيزو‬
‫ډیپارټمنټ‬ ‫جغرافيې‬ ‫او‬ ‫تاریخ‬
‫پوهنمل‬
‫علمي‬
‫رتبې‬
‫ته‬
‫د‬
‫ترفیع‬
‫په‬
‫موخه‬
‫د‬
‫سمینار‬
‫موضوع‬
:

3. ‫موخې‬
‫د‬
‫سمينار‬
‫موخې‬
:
۱
-
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
‫پيژندنه‬
.
۲
-
‫د‬
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
‫څېړنيز‬
‫مېتود‬
‫پېژندنه‬
.
۳
-
‫په‬
‫تاریخي‬
‫څېړنو‬
‫کې‬
‫د‬
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
‫ارزښت‬
‫پیژندنه‬
.
‫لړلیک‬ ‫مطالبو‬ ‫د‬
‫سریزه‬
‫تعریف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫مخينه‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫پيژندنه‬ ‫ميتود‬ ‫څېړنيز‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫ارزښت‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫پايله‬
‫وړاندیزونه‬
‫سرچېنې‬
/
‫ماخذونه‬
3

4. ‫سریزه‬
:
‫ژبه‬
‫د‬
‫انسانانو‬
‫ترمنځ‬
‫د‬
‫اړيکو‬
‫لومړنۍ‬
‫وسیله‬
‫ده‬
.
(
‫تاریخ‬
‫څخه‬
‫وړاندې‬
‫دوره‬
)
‫د‬
‫لیک‬
‫اختراع‬
‫د‬
‫ټولنيز‬
‫ژوند‬
‫دبدلون‬
‫باعث‬
‫وګرځېده‬
.
‫د‬
‫ټولنې‬
‫ملي‬
‫او‬
‫کلتوري‬
‫حافظه‬
‫رامنځ‬
‫ته‬
‫شوه‬
‫او‬
‫پېښې‬
‫ثبت‬
‫شوې‬
.
(
‫تاریخي‬
‫دوره‬
)
‫ژبه‬
‫او‬
‫لیک‬
‫دواړه‬
‫د‬
‫ټولنيز‬
‫ژوند‬
‫اغیز‬
‫لرونکي‬
‫عناصر‬
،‫دي‬
‫چې‬
‫د‬
‫ټولنيز‬
‫ژوند‬
‫د‬
‫انسجام‬
‫او‬
‫استحکام‬
‫باعث‬
‫شوي‬
‫دي‬
.
‫انسانانو‬
‫تر‬
‫دې‬
‫مهاله‬
‫درې‬
‫کلتوري‬
‫دورې‬
‫طی‬
‫کړي‬
‫دي‬
:

-
‫شفاهي‬
‫دوره‬
(
‫ژبه‬
)

-
‫کتبي‬
‫دوره‬
(
‫د‬
‫لیک‬
‫او‬
‫د‬
‫چاپ‬
‫ماشين‬
‫اختراع‬
)

-
‫تصويري‬
‫او‬
‫تلويزيوني‬
‫دوره‬
(
‫معاصره‬
‫دوره‬
)
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
(
Oral History
)
‫د‬
‫تاریخ‬
‫ليکنې‬
‫يو‬
‫څيړنيز‬
‫ميتود‬
‫دی؛‬
‫د‬
‫شفاهي‬
‫میتود‬
‫بين‬
‫الرشتوي‬
‫ماهيت‬
‫له‬
‫مخې‬
(
‫تاریخ‬
-
‫ټولنپوهه‬
–
‫ارواپوهنه‬
-
‫انتروپالوژي‬
-
‫اتنولوژي‬
)
‫په‬
‫وروستيو‬
‫لسيزو‬
‫کې‬
‫علمي‬
‫مرکزونو‬
‫ته‬
‫الره‬
‫پيدا‬
،‫کړه‬
‫د‬
‫اوسنيو‬
‫عصري‬
‫وسايلو‬
‫او‬
‫نویو‬
‫څېړنېزو‬
‫ميتودونو‬
‫په‬
‫کارونې‬
‫سره‬
‫په‬
‫ځانګړي‬
‫ډول‬
‫په‬
‫تاریخي‬
‫څېړنو‬
‫کې‬
‫ترې‬
‫ګټه‬
‫واخيستل‬
‫شوه‬
.
4
‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬

5. ‫تعریف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫کار‬ ‫سرو‬ ‫سره‬ ‫روايتونو‬ ‫له‬ ‫انسانانو‬ ‫ژونديو‬
‫يوه‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫وي‬ ‫ګډونوال‬ ‫مستقيم‬ ‫پېښو‬ ‫تاریخي‬ ‫د‬ ‫چې‬ ،‫لري‬
‫تاریخ‬ ‫ژوندی‬
(
Live History
)
‫کيږي‬ ‫مطرح‬ ‫توګه‬ ‫په‬
.
‫له‬ ‫چې‬ ‫کوي‬ ‫هڅه‬ ‫مېتود‬ ‫څېړنيز‬ ‫دغه‬ ‫کې‬ ‫څېړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬
،‫کارګران‬ ،‫ښځې‬ ‫ډول‬ ‫ځانګړي‬ ‫په‬ ‫ډلې‬ ‫شوې‬ ‫غورځول‬ ‫پامه‬
‫کې‬ ‫جریاناتو‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫معاصر‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫نور‬ ‫او‬ ‫پوستکي‬ ‫رنګين‬
‫برخې‬ ‫مهمې‬ ‫يوې‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫مطرح‬ ،‫لري‬ ‫دخالت‬ ‫مستقيم‬
‫ورکړل‬ ‫ارزښت‬ ‫توګه‬ ‫په‬
‫شي‬
(
Allen Nevins, 1996
)
5

6. ‫تعریف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫ټولنو‬ ‫او‬ ‫خلکو‬ ‫له‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫پېښو‬ ‫تېرو‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫ده‬ ‫وسيله‬ ‫کولو‬ ‫مطالعه‬ ‫او‬ ‫راټولولو‬ ‫د‬ ‫معلوماتو‬ ‫د‬ ‫څخه‬
‫نيسي‬ ‫صورت‬ ‫سره‬ ‫تفسير‬ ‫او‬ ‫ثبت‬ ‫په‬ ‫غږ‬ ‫د‬ ‫چې‬
.
‫چې‬ ‫دی‬ ‫ډول‬ ‫لرغونی‬ ‫څېړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫تاریخي‬ ‫د‬ ‫همدارنګه‬ ‫او‬ ‫کېده‬ ‫ثبت‬ ‫واسطه‬ ‫په‬ ‫ليک‬ ‫د‬
‫سره‬ ‫ثبتولو‬ ‫په‬ ‫غږ‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫دی‬ ‫ډول‬ ‫نوی‬ ‫ډير‬ ‫يو‬ ‫څېړنو‬
‫د‬ ‫اوس‬ ‫او‬ ‫پيل‬
۲۱
‫څخه‬ ‫ټکنالوژۍ‬ ‫عصري‬ ‫له‬ ‫پيړۍ‬
‫کيږي‬ ‫اخيستل‬ ‫ګټه‬ ‫پکې‬
(.
OHA
)
6

7. ‫تعریف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
(
Oral History
)
‫د‬
‫يوه‬ ‫څېړنو‬ ‫تاریخي‬
‫د‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫پېښو‬ ‫تاریخي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫هغې‬ ‫په‬ ‫چې‬ ‫ده‬ ‫طریقه‬
‫د‬ ‫يا‬ ‫او‬ ‫اساس‬ ‫په‬ ‫اورېدلو‬ ‫او‬ ‫ليدونو‬ ‫د‬ ‫راوټولول‬ ‫معلوماتو‬
‫واسطه‬ ‫په‬ ‫فعاالنو‬ ‫او‬ ‫ناظرانو‬ ،‫شاهدانو‬ ‫عيني‬ ‫د‬ ‫پېښې‬ ‫همغې‬
‫کيږي‬ ‫ترسره‬
.
‫پورتلي‬ ‫الساندرو‬
Alessandro Portelli
‫د‬ ‫چې‬
،‫دی‬ ‫مورخ‬ ‫وخت‬ ‫معاصر‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫برخه‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫تعریفوي‬ ‫داسې‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
:
«
‫چې‬ ‫غبرګون‬ ‫او‬ ‫عمل‬ ‫هغه‬
‫سرچينه‬
(
‫راوي‬
)
‫مورخ‬ ‫او‬
(
‫مرکه‬
‫کوونکي‬
)
‫د‬ ‫ترمنځ‬
‫نوم‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫راڅرګنديږي‬ ‫مهال‬ ‫پر‬ ‫مرکې‬
‫یاديږي‬
»
(Paul Thompson,1999)
7

8. ‫تعریف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

‫مارتا‬
:
«
‫شفاهي‬
‫په‬ ‫تاریخ‬
‫کې‬ ‫څېړنه‬
‫کیفي‬
‫ميتود‬
،‫دی‬
‫اړيکو‬ ،‫تفسيرونو‬ ،‫ماناګانو‬ ‫د‬ ‫چې‬
‫کولو‬ ‫مرکه‬ ‫په‬ ‫لپاره‬ ‫درک‬ ‫د‬ ‫تجربو‬ ‫ذهني‬ ‫او‬
‫دی‬ ‫والړ‬
.
‫شفاهي‬
‫او‬ ‫صوتونو‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬
‫تاریخي‬ ‫په‬ ‫چې‬ ،‫دی‬ ‫محصول‬ ‫تصويرونو‬
‫څېړنو‬
‫نوم‬ ‫په‬ ‫سرچينو‬ ‫الس‬ ‫لومړي‬ ‫د‬ ‫کې‬
‫یاديږي‬
»
Martha Jackson Ross
8

9. ‫تعریف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫چې‬ ‫شو‬ ‫ويلی‬ ‫اساس‬ ‫په‬ ‫تعریفونو‬ ‫ټولو‬ ‫پورته‬ ‫د‬
:

1
-
‫تاریخي‬ ‫په‬
‫څېړنو‬
‫کیفي‬ ‫يو‬ ‫کې‬
‫مېتود‬
‫دی؛‬

2
-
‫سرچينه‬ ‫الس‬ ‫لومړي‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫د‬
‫ده؛‬

3
-
‫دی؛‬ ‫ميتود‬ ‫والړ‬ ‫مرکه‬ ‫په‬

4
-
‫شفاهي‬ ‫د‬
‫معلومات‬ ‫کيدونکي‬ ‫ترالسه‬ ‫الرې‬ ‫له‬ ‫تاریخ‬
‫افرادو‬ ‫د‬
‫حافظې‬ ‫په‬
‫پورې‬
‫دي؛‬ ‫تړلي‬

6
-
‫بيانوي؛‬ ‫حاالت‬ ‫طبقې‬ ‫ټولنيزې‬ ‫هرې‬ ‫د‬

7
-
‫کيږي‬ ‫ترالسه‬ ‫څخه‬ ‫انځور‬ ‫او‬ ‫غږ‬ ‫له‬
‫؛‬

‫کیږي؛‬ ‫بلل‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهی‬ ،‫ولري‬ ‫موضوعات‬ ‫تاریخی‬ ‫چې‬ ،‫خبري‬ ‫شفاهي‬ ‫هغه‬ ‫چې‬ ‫دا‬ ‫لنډه‬
9

10. ‫مخينه‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
-
‫و‬ ‫شفاهي‬ ‫تاریخونه‬ ‫ټول‬ ‫وړاندې‬ ‫اختراع‬ ‫له‬ ‫ليک‬ ‫د‬
-
‫کتابونه‬ ‫مذهبي‬
-
‫لرغوني‬ ‫د‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬
(
‫سرودونه‬ ‫اويستایي‬ ‫او‬ ‫ويدې‬
)
‫ده‬ ‫والړه‬ ‫سرچينو‬ ‫يي‬ ‫اسطوره‬ ‫په‬ ‫برخه‬ ‫ډيره‬ ‫تاریخ‬
(
‫دوره‬ ‫اساطیري‬
)
-
‫دی‬ ‫والړ‬ ‫رواياتو‬ ‫شفاهي‬ ‫پر‬ ‫ډيره‬ ‫تر‬ ‫هم‬ ‫تاریخ‬ ‫یونان‬ ‫لرغوني‬ ‫د‬
(
‫تاریخونه‬ ‫توسيديد‬ ‫او‬ ‫هرودت‬ ‫د‬
)
-
‫سیرت‬
‫النبي‬
‫د‬ ‫او‬
‫تاریخ‬ ‫تمدن‬ ‫اسالم‬
‫متکي‬ ‫روایتونو‬ ‫شفاهي‬ ‫په‬
‫نوم‬ ‫په‬ ‫خبر‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫حدیث‬ ‫علم‬ ‫په‬ ‫چې‬ ،‫دي‬
‫یادیږي‬ ‫سره‬
.
-
‫او‬ ‫ادبياتو‬ ، ‫سنتونو‬ ‫شفاهي‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫يي‬ ‫قبیله‬ ‫هم‬ ‫ورځ‬ ‫نن‬ ‫کې‬ ‫ټولنو‬ ‫سواده‬ ‫کم‬ ‫او‬ ‫سواده‬ ‫بې‬ ‫په‬
‫دی‬ ‫پاتې‬ ‫ځای‬ ‫پر‬ ‫کې‬ ‫فولکلور‬
-
‫سرچينه‬ ‫لپاره‬ ‫آثارو‬ ‫مکتوبي‬ ‫د‬ ‫راپورونه‬ ‫شفاهي‬ ‫او‬ ‫شو‬ ‫پاتې‬ ‫ځای‬ ‫پر‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫سره‬ ‫اختراع‬ ‫په‬ ‫ليک‬ ‫د‬
‫د‬ ‫د‬ ‫لکه‬ ‫شوه‬
‫هیرودت‬
‫او‬
‫توسيدید‬
‫تاریخونه‬
10

11. ‫مخینه‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

‫توګه‬ ‫په‬ ‫بیلګې‬ ‫د‬
:

-
‫د‬
‫ژو‬ ‫په‬ ‫چين‬
Zhou
‫د‬ ‫ترڅو‬ ،‫وګمارل‬ ‫مامورين‬ ‫داسې‬ ‫امپراتور‬ ‫کې‬ ‫سلسله‬
‫درباري‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫شي‬ ‫خواره‬ ‫کې‬ ‫منځ‬ ‫په‬ ‫خلکو‬
‫لپاره‬ ‫مؤرخينو‬
‫راټول‬ ‫معلومات‬
‫کړي‬
(
Xun, 1979, p. 4-9
)
11

12. ‫مخینه‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

‫شفاهي‬
‫څېړنو‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬
‫سره‬ ‫تدريج‬ ‫په‬ ،‫ده‬ ‫پروسه‬ ‫يوه‬ ‫راټولولو‬ ‫د‬ ‫معلوماتو‬ ‫د‬ ‫کې‬
‫يې‬
‫پرمختګ‬
‫په‬ ‫وخت‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫وکړ‬
‫تېرېدو‬
‫کړ‬ ‫غوره‬ ‫شکل‬ ‫پوهنتوني‬ ‫او‬ ‫علمي‬ ‫يې‬

‫غږ‬ ‫د‬
‫ثبت‬
‫اختراع‬
‫کړه‬ ‫خپله‬ ‫بڼه‬ ‫انقالبي‬ ‫يې‬ ‫سره‬

‫له‬ ‫ډول‬ ‫رسمي‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
۱۹۴۸
‫پيل‬ ‫پرمختګ‬ ‫وروسته‬ ‫کال‬
‫کړ‬
‫او‬
Allen Nevins
‫جوړ‬ ‫ارشیف‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫لپاره‬ ‫ځل‬ ‫لومړي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫پوهنتون‬ ‫کلمبيا‬ ‫په‬
‫شو‬
.

‫په‬
۱۹۶۰
‫انجمن‬ ‫نړيوال‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫کال‬
(OHA)
‫دا‬ ‫چې‬ ،‫شو‬ ‫جوړ‬
‫يې‬
‫طاليي‬
‫بللی‬ ‫دوره‬
‫شو‬
.

‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫څېړنو‬ ‫تاريخي‬ ‫په‬
‫وکارول‬ ‫توګه‬ ‫په‬ ‫وسيلې‬ ‫اړينې‬ ‫يوې‬ ‫د‬ ‫کې‬
‫شو‬
.

‫د‬
‫مرکزونه‬ ‫او‬ ‫انجمنونه‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫هيوادونو‬ ‫مختلفو‬ ‫په‬ ‫نړۍ‬
‫شو‬ ‫ته‬ ‫رامنځ‬
.
12

13. ‫علمي‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کچه‬ ‫نړيواله‬ ‫په‬
-
‫انجمنونه‬ ‫او‬ ‫مرکزونه‬ ‫څيړنيز‬


13
•Baylor University Institute for Oral History
•Brooklyn Historical Society Oral History Program
•California State University, Long Beach Oral History Program
•California State University, Long Beach Virtual Oral/Aural History Archive
•Center for Oral and Public History at California State University, Fullerton
•Columbia Center for Oral History
•Jewish Women's Archive
•LGBT Oral History Video--Los Angeles Gay and Lesbian Center Seniors Center
•Louie B. Nunn Center for Oral History at the University of Kentucky Libraries
•Regional Oral History Office--UC Berkeley Bancroft Library
•T. Harry Williams Center for Oral History--Louisiana State University Library
•UCLA Oral History Research Center
•University of Alaska, Fairbanks, Oral History Program
•University of Florida, Samuel Proctor Oral History Program

14. ‫مېتودولوژي‬ ‫څيړنيزه‬ ‫تاریخي‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

-
‫ده‬ ‫مرکه‬ ‫يې‬ ‫اساس‬ ‫چې‬ ‫ده‬ ‫څيړنه‬ ‫کيفي‬ ‫يوه‬ ‫کې‬ ‫څيړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬

-
‫دخيلو‬ ‫کې‬ ‫پېښو‬ ‫په‬ ‫چې‬ ‫کيږي‬ ‫هڅه‬
‫په‬ ‫څخه‬ ‫تجربو‬ ‫له‬ ‫انسانانو‬
‫ديناميک‬
‫هر‬ ،
‫ګټه‬ ‫توګه‬ ‫فردي‬ ‫او‬ ‫اړخيز‬
‫شي‬ ‫واخيستل‬
‫او‬
‫ټول‬ ‫پېښې‬ ‫د‬ ‫یا‬
‫لرونکو‬ ‫تجربه‬ ‫د‬ ‫اړخونه‬
‫څيړي‬ ‫و‬ ‫نظره‬ ‫له‬ ‫اشخاصو‬
.

-
‫ترالسه‬ ‫جریان‬ ‫اصلي‬ ‫پېښې‬ ‫د‬ ‫څو‬ ‫تر‬ ،‫کوي‬ ‫پيدا‬ ‫دوام‬ ‫پورې‬ ‫وخته‬ ‫هغه‬ ‫تر‬ ‫مرکې‬
‫شي‬
.

14

15. ‫مېتودولوژي‬ ‫څيړنيزه‬ ‫تاریخي‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

‫ټاکل‬ ‫بېلګې‬ ‫د‬ ‫لپاره‬ ‫راټولولو‬ ‫د‬ ‫معلوماتو‬ ‫د‬

Burn Grove
:
ً
‫ال‬‫اص‬
‫شفاهي‬ ‫د‬
‫بېلګه‬ ‫ته‬ ‫ګډنوالو‬ ‫څيړنو‬
(
‫نمونه‬
)
‫ته‬ ‫هغوی‬ ‫بلکې‬ ،‫کيږي‬ ‫ويل‬ ‫نه‬
‫کوونکي‬ ‫شرکت‬
(
Participant
)
‫اطالعاتو‬ ‫د‬ ‫یا‬
‫خاوندان‬
(
Informal
)
‫کيږي‬ ‫ويل‬
.

‫په‬ ‫هغوی‬
‫څېړنه‬
‫درک‬ ‫ډول‬ ‫ښه‬ ‫په‬ ‫تعامالت‬ ‫ټولنيز‬ ‫هغوی‬ ‫د‬ ‫الرې‬ ‫همدې‬ ‫له‬ ‫او‬ ،‫لري‬ ‫ګډون‬ ‫فعال‬ ‫کې‬
‫کيږي‬
.

Patton
‫پر‬ ‫ته‬ ‫ټاکنې‬ ‫بيلګې‬ ‫ډول‬ ‫دې‬
‫هدف‬
‫والړه‬
Purposeful
‫یا‬ ‫او‬
‫تيوريکي‬
Theoretic
‫وايي‬ ‫ټاکنه‬ ‫بيلګه‬

‫کړي‬ ‫تجربه‬ ‫يې‬ ‫پېښه‬ ‫او‬ ‫پديده‬ ‫اړوند‬ ‫چې‬ ،‫کيږي‬ ‫رسول‬ ‫ځان‬ ‫ته‬ ‫کسانو‬ ‫هغو‬ ‫کې‬ ‫ټاکنه‬ ‫نمونه‬ ‫ډول‬ ‫دې‬ ‫په‬
‫وي‬ ‫ليدلی‬ ‫شاهد‬ ‫عيني‬ ‫پېښې‬ ‫هغې‬ ‫د‬ ‫يې‬ ‫يا‬ ‫او‬ ‫وي‬
.
‫لري‬ ‫مرحلې‬ ‫الندې‬ ‫ټاکنه‬ ‫بيلګې‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څيړنو‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
15

16. 16
‫ميتود‬ ‫ساده‬
Convenience
‫کوالی‬ ‫پيدا‬ ‫يې‬ ‫اسانه‬ ‫په‬ ‫او‬ ‫اخيستل‬ ‫ګټه‬ ‫څخه‬ ‫افرادو‬ ‫وړ‬ ‫رسي‬ ‫الس‬ ‫او‬ ‫داوطلبو‬ ‫له‬ ‫کې‬ ‫مېتود‬ ‫دې‬ ‫په‬
‫ولري‬ ‫معلومات‬ ‫غني‬ ‫چې‬ ‫وي‬ ‫نه‬ ‫افراد‬ ‫هغه‬ ‫دوی‬ ‫شي‬ ‫کیدای‬ ‫خو‬ ،‫شو‬
.
‫ميتود‬ Snowball
،‫کيږي‬ ‫ويل‬ ‫هم‬ ‫ميتود‬ ‫ځنځيري‬ ‫ته‬ ‫ميتود‬ ‫دې‬
‫سره‬ ‫دې‬ ‫په‬ ‫چې‬ ،‫دی‬ ‫ميتود‬ ‫ګټور‬ ‫او‬ ‫آسان‬ ،‫مناسب‬
‫لري‬ ‫نه‬ ‫امکان‬ ‫پرته‬ ‫دې‬ ‫له‬ ‫یې‬ ‫کول‬ ‫پيدا‬ ‫چې‬ ‫کيږي‬ ‫رسول‬ ‫ځان‬ ‫ته‬ ‫افرادو‬ ‫هغو‬
.
‫لږ‬ ‫په‬ ‫او‬ ‫وخت‬ ‫کم‬ ‫په‬
‫کيږي‬ ‫ترسره‬ ‫سره‬ ‫لګښت‬
.
‫ټاکي‬ ‫نمونې‬ ‫ځانګړې‬ ‫لپاره‬ ‫معلوماتو‬ ‫ځانګړو‬ ‫اساس‬ ‫په‬ ‫معلوماتو‬ ‫لومړنيو‬ ‫د‬ ‫محقق‬
‫په‬
‫بلې‬ ‫له‬ ‫او‬ ‫کيږي‬ ‫راوړل‬ ‫السته‬ ‫معلومات‬ ‫اصلي‬ ‫تړاو‬ ‫په‬ ‫موضوع‬ ‫د‬ ‫خوا‬ ‫يوې‬ ‫له‬ ‫کې‬ ‫مرحله‬ ‫دې‬
‫تائيد‬ ‫او‬ ‫اصالح‬ ‫معلومات‬ ‫مرحلو‬ ‫تيرو‬ ‫د‬ ‫خوا‬
‫کيږي‬
‫ټاکنه‬ ‫بيلګه‬ ‫والړه‬ ‫هدف‬ ‫پر‬
Theoretical
‫ته‬ ‫حوصلې‬ ‫څيړونکي‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫لګښتونو‬ ‫ډيرو‬ ،‫وخت‬ ‫ډير‬
‫شته‬ ‫اړتيا‬
‫مراحل‬ ‫او‬ ‫میټودونه‬ ‫ټاکنې‬ ‫بیلګې‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څېړنو‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

17. ‫ارزښت‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬
‫ارزښت‬
‫ارزښت‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬ 
‫يې‬ ‫هغه‬ ‫پر‬ ‫او‬ ‫اخیستي‬ ‫ګټه‬ ‫څخه‬ ‫مېتود‬ ‫شفاهي‬ ‫له‬ ‫کې‬ ‫څېړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬ ‫مؤرخینو‬ ‫کې‬ ‫اوږدو‬ ‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫د‬
‫دی‬ ‫کړی‬ ‫تاکید‬
.
‫توګه‬ ‫په‬ ‫بیلګې‬ ‫د‬

‫وايي‬ ‫بیهقي‬
:
«
‫ولوستل‬ ‫بايد‬ ‫څخه‬ ‫کتاب‬ ‫له‬ ‫يا‬ ‫او‬ ‫کیږي‬ ‫اوريدل‬ ‫چا‬ ‫يو‬ ‫له‬ ‫یا‬ ،‫دي‬ ‫ډوله‬ ‫دوه‬ ‫په‬ ‫خبرونه‬ ‫تېر‬
‫شي‬
»
(
،‫بهیقي‬
۱۳۵۰
،
۶۶۲
)

‫وايي‬ ‫اړه‬ ‫دې‬ ‫په‬ ‫هم‬ ‫طبري‬
:
«
،‫کیږي‬ ‫ترالسه‬ ‫نه‬ ‫کسانو‬ ‫هغو‬ ‫له‬ ،‫خبرونه‬ ‫جاري‬ ‫او‬ ‫پېښې‬ ‫قومونو‬ ‫تیرو‬ ‫د‬
‫څخه‬ ‫کسانو‬ ‫هغوی‬ ‫له‬ ‫بلکې‬ ،‫وي‬ ‫نه‬ ‫ناظر‬ ‫هغوی‬ ‫د‬ ‫خپله‬ ‫په‬ ‫یا‬ ‫کړی‬ ‫درک‬ ‫وي‬ ‫نه‬ ‫يې‬ ‫وخت‬ ‫هغه‬ ‫چې‬
‫وي‬ ‫ناقالن‬ ‫قول‬ ‫نقل‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫مخبران‬ ‫چې‬ ‫کیږي‬ ‫ترالسه‬
»
،‫وند‬ ‫آئینه‬
۱۳۶۰
‫ص‬ ،
۴
)

‫بیانوي‬ ‫ډول‬ ‫دې‬ ‫په‬ ‫مېتود‬ ‫کار‬ ‫خپل‬ ‫د‬ ‫مورخ‬ ‫جګړو‬ ‫صلیبي‬ ‫د‬ ‫توسیدید‬
:
«
‫دي‬ ‫څیړلي‬ ‫چې‬ ‫مې‬ ‫پېښې‬ ‫کومې‬
‫او‬ ‫دقت‬ ‫بشپړ‬ ‫په‬ ‫مې‬ ‫کار‬ ‫دا‬ ‫او‬ ‫دي‬ ‫کړي‬ ‫ترالسه‬ ‫څخه‬ ‫شاهد‬ ‫عیني‬ ‫له‬ ‫مې‬ ‫یا‬ ، ‫وم‬ ‫حاضر‬ ‫پکې‬ ‫خپله‬ ‫یا‬
‫مختلفو‬ ‫چې‬ ‫ځکه‬ ‫و؛‬ ‫نه‬ ‫کار‬ ‫آسان‬ ‫هم‬ ‫الرې‬ ‫دې‬ ‫له‬ ‫موندل‬ ‫حقیقت‬ ‫د‬ ‫حتی‬ ،‫دی‬ ‫کړی‬ ‫کنترول‬ ‫تربريده‬ ‫امکان‬
‫کول‬ ‫وړاندې‬ ‫راپورونه‬ ‫متفاوت‬ ‫څخه‬ ‫پېښو‬ ‫ډول‬ ‫يو‬ ‫له‬ ‫شاهدانو‬ ‫عیني‬
»
(
،‫سټنفورډ‬
۱۳۸۸
،
۲۵۷
)
17

18. ‫ادامه‬
...............................................................

‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬
‫ارزښت‬
‫ارزښت‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬ 
‫په‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬
‫مېتود‬
‫د‬ ‫کار‬ ‫دا‬ ‫چې‬ ،‫ونيسو‬ ‫الندې‬ ‫ارزونې‬ ‫تر‬ ‫موضوعات‬ ‫مختلف‬ ،‫شو‬ ‫کوالی‬ ‫سره‬
‫څېړنې‬
‫او‬ ‫موخې‬ ‫په‬
‫لري‬ ‫اړه‬ ‫پورې‬ ‫مسئلې‬
.
‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫موارد‬ ‫الندې‬ ً
‫ا‬‫عموم‬
‫مېتود‬
‫واسطه‬ ‫په‬
‫څېړلی‬
‫شو‬
:

‫تاریخ‬ ‫محلي‬

‫مهارتونه‬ ‫او‬ ‫کسبونه‬

‫نوښتونه‬

‫جګړې‬

‫خدمتونه‬ ‫عمومي‬

‫تفکرات‬ ‫ډليیز‬ ‫او‬ ‫فردي‬

‫ټولنيزې‬
‫اړيکې‬

،‫کورنۍ‬ ‫تاریخي‬

‫کې‬ ‫تاریخ‬ ‫په‬
‫حاشيې‬
،‫کارګران‬ ‫لکه‬ ،‫ډلې‬ ‫او‬ ‫خلک‬ ‫شوي‬ ‫اچول‬ ‫ته‬
‫تورپوستکي‬
‫مهاجرين‬ ‫او‬
18

19. ‫ادامه‬
...............................................................

‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬
‫ارزښت‬
‫ارزښت‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬ 
‫د‬
‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫مېتود‬
‫شو‬ ‫کوالی‬ ‫پیدا‬ ‫رسی‬ ‫الس‬ ‫ته‬ ‫مواردو‬ ‫الندې‬ ‫واسطه‬ ‫په‬
:

‫خلکو‬ ‫د‬
،‫تجربې‬
‫راټولول؛‬ ‫خاطراتو‬ ‫او‬ ‫داستانونه‬

‫شي؛‬ ‫کوالی‬ ‫پیدا‬ ‫مقام‬ ‫او‬ ‫برتري‬ ‫کې‬ ‫ټولنه‬ ‫په‬ ‫سره‬ ‫دې‬ ‫په‬ ‫چې‬ ،‫کول‬ ‫مطرح‬ ‫خلکو‬ ‫نښانه‬ ‫بې‬ ‫او‬ ‫نومه‬ ‫بې‬ ‫د‬

‫کول‬ ‫پيدا‬ ‫رېښو‬ ‫کلتوري‬ ‫د‬ ‫کړنو‬ ‫او‬ ‫عقايدو‬ ‫ځينو‬ ‫د‬

‫جزي‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫د‬
‫راڅرګنديدل‬ ‫مسايلو‬

‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫د‬
‫جبران‬ ‫نيمګړتياوو‬
‫کول‬

‫بيانول‬ ‫غږونو‬ ‫خاموشو‬ ‫د‬

‫په‬ ‫ټولنې‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫هغه‬ ‫ډول‬ ‫ځانګړي‬ ‫په‬ ،‫شوي‬ ‫ثبت‬ ‫نوي‬ ‫چې‬ ‫کول‬ ‫پايداره‬ ‫پېښو‬ ‫هغو‬ ‫د‬
‫نیمګړتياوو‬
‫اړه‬ ‫پورې‬
‫ولري‬

‫رسی‬ ‫الس‬ ‫ته‬ ‫کلتور‬ ‫عامه‬
19

20. ‫نیمګړتیاوې‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬

‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬
‫ارزښت‬
‫ارزښت‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫څیړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫په‬ 
-
‫کمزورتيا‬ ‫حافظې‬ ‫د‬
(
‫ناروغي‬ ‫او‬ ‫سواد‬ ،‫سن‬
)

-
‫تداخل‬ ‫غرضونو‬ ‫شخصي‬ ‫د‬

-
‫پټول‬ ‫معلوماتو‬ ‫د‬ ،‫ويل‬ ‫دروغ‬ ،‫کول‬ ‫مبالغه‬ ‫کې‬ ‫کولو‬ ‫وړاندې‬ ‫په‬ ‫معلوماتو‬ ‫د‬

-
‫راتلل‬ ‫الندې‬ ‫اغیزې‬ ‫تر‬ ‫نظام‬ ‫حاکم‬ ‫د‬

-
‫د‬ ‫شخص‬ ‫سياسي‬ ‫يو‬ ‫ممکن‬ ،‫محدوديږي‬ ‫پورې‬ ‫کوونکي‬ ‫مرکه‬ ‫په‬ ‫موضوع‬ ‫مرکې‬ ‫د‬
‫کړي‬ ‫سانسور‬ ‫او‬ ‫پټ‬ ‫اړخونه‬ ‫ډير‬ ‫موضوع‬

-
‫لري‬ ‫اړتيا‬ ‫ته‬ ‫لګښتونو‬ ‫ډيرو‬ ‫او‬ ‫وخت‬ ‫ډير‬ ‫برسيره‬ ‫ددې‬
20

21. ‫پايله‬
21

‫د‬ ‫واسطه‬ ‫په‬ ‫هغه‬ ‫د‬ ‫چې‬ ،‫دی‬ ‫مېتود‬ ‫مطالعې‬ ‫او‬ ‫او‬ ‫راټولولو‬ ‫د‬ ‫معلوماتو‬ ‫د‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫پېښو‬ ‫تېرو‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫کيږي‬ ‫تفسير‬ ‫او‬ ‫ثبت‬ ‫مشاهدات‬ ‫او‬ ‫خاطرات‬ ‫خلکو‬ ‫عامو‬ ‫او‬ ‫ځانګړو‬

‫يو‬ ‫او‬ ‫درلود‬ ‫شتون‬ ‫يې‬ ‫وړاندې‬ ‫څخه‬ ‫ليک‬ ‫د‬ ‫چې‬ ،‫دی‬ ‫ډول‬ ‫لرغونی‬ ‫ټولو‬ ‫تر‬ ‫څېړنو‬ ‫تاریخي‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫د‬ ‫اوس‬ ‫او‬ ‫شو‬ ‫پيل‬ ‫سره‬ ‫ضبط‬ ‫په‬ ‫غږ‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫دی‬ ‫ميتود‬ ‫نوی‬ ‫ډير‬
۲۱
‫اخلي‬ ‫ګټه‬ ‫څخه‬ ‫وسایلو‬ ‫له‬ ‫پيړۍ‬

‫شفاهي‬
‫مجموعه‬ ‫منظمه‬ ‫يوه‬ ‫تجربو‬ ‫او‬ ‫روايتونو‬ ،‫اظهاراتو‬ ‫افرادو‬ ‫ژونديو‬ ‫د‬ ‫اړه‬ ‫په‬ ‫پېښو‬ ‫د‬ ‫تاریخ‬
‫ده‬

‫په‬
‫واقعي‬ ‫پېښو‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫کيږي‬ ‫ترسره‬ ‫کسانو‬ ‫هغه‬ ‫په‬ ‫او‬ ‫دی‬ ‫ميتود‬ ‫کیفي‬ ‫یو‬ ‫میتود‬ ‫څېړنې‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫تاریخ‬ ‫شفاهي‬
‫وي‬ ‫ليدونکي‬
.

22. ‫لکه‬
‫څرنګه‬
‫چې‬
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
‫په‬
‫تاریخي‬
‫څېړنو‬
‫کې‬
‫ډير‬
‫اړين‬
‫دی‬
‫او‬
‫ددې‬
‫لپاره‬
‫چې‬
‫د‬
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
‫له‬
‫الرې‬
‫خپل‬
‫تاریخ‬
‫پياوړی‬
‫کړو؛‬
‫نو‬
‫ددې‬
‫لپاره‬
‫الندې‬
‫وړانديزونه‬
‫کیږي‬
:
-
‫د‬
‫تاریخ‬
‫استادان‬
‫دې‬
‫خپلو‬
‫محصالنو‬
‫ته‬
‫داسې‬
‫څېړنيز‬
‫موضوعات‬
‫وسپاري‬
‫چې‬
‫ډيری‬
‫شفاهي‬
‫معلوماتو‬
‫ته‬
‫اړتيا‬
‫ولري‬
.
-
‫د‬
‫تاریخ‬
‫جغرافيې‬
‫څانګې‬
‫آمريت‬
‫ته‬
‫وړانديز‬
‫کيږي‬
‫چې‬
‫استادانو‬
‫ته‬
‫سپارښتنه‬
،‫وکړي‬
‫چې‬
‫د‬
‫خپلو‬
‫څېړنو‬
‫او‬
‫ترفیعاتو‬
‫موضوعات‬
‫يوازې‬
‫په‬
‫کتابتون‬
‫پورې‬
‫ونه‬
،‫تړي‬
‫او‬
‫د‬
‫شفاهي‬
‫تاریخ‬
‫له‬
‫ميتود‬
‫څخه‬
‫هم‬
‫پکې‬
‫ګټه‬
‫واخلي‬
.
-
‫ټولنيزو‬
‫علومو‬
‫پوهنځي‬
‫او‬
‫په‬
‫ځانګړي‬
‫ډول‬
‫شيخ‬
‫زايد‬
‫پوهنتون‬
‫رياست‬
‫ته‬
‫وړاندیز‬
،‫دی‬
‫چې‬
‫په‬
‫دې‬
‫برخه‬
‫کې‬
‫اړين‬
‫عصري‬
‫وسايل‬
(
،‫کیمرې‬
‫د‬
‫غږ‬
‫د‬
‫ثبتولو‬
،‫آالت‬
‫کمپيوټرونه‬
.....
)
‫د‬
‫استادانو‬
‫او‬
‫محصالنو‬
‫په‬
‫واک‬
‫کې‬
‫ورکړي‬
.
-
‫تاریخ‬
‫ليکونکو‬
‫ته‬
‫وړاندیز‬
‫کیږي‬
‫چې‬
‫په‬
‫محلي‬
‫کچه‬
‫د‬
‫تاریخي‬
‫مسايلو‬
‫څپړنه‬
‫او‬
‫څېړنه‬
‫پيل‬
‫کړي‬
.
‫وړاندیزونه‬
22

23. ‫ماخذونه‬
23
•
‫صادق‬ ،‫وند‬ ‫آئینه‬
( .
۱۳۶۰
.)
‫اسالم‬ ‫در‬ ‫تاریخ‬ ‫علم‬
.
‫تهران‬
:
‫ارشاد‬ ‫و‬ ‫فرهنګ‬ ‫وزارت‬
.
•
‫مایکل‬ ،‫استنفورډ‬
( .
۱۳۸۸
.)
‫تهران‬ ،‫صادقي‬ ‫مسعود‬ ‫ترجمه‬ ،‫پژوهشي‬ ‫تاریخ‬ ‫بر‬ ‫آمدي‬ ‫در‬
:
‫سمت‬ ‫انتشارات‬
.
•
‫ابوالفضل‬ ،‫بهیقی‬
( .
۱۳۵۰
.)
‫فیاض‬ ‫اکبر‬ ‫علی‬ ‫تصحیح‬ ،‫بهیقي‬ ‫تاریخ‬
.
‫مشهد‬
:
‫مشهد‬ ‫دانشګاه‬
•
‫فائزه‬ ،‫توکلی‬
).
۱۳۹۶
(
.
‫تاریخ‬ ‫نظری‬ ‫مباحث‬ ‫و‬ ‫ششناسی‬ ‫رو‬
‫شفاهی‬
.
‫تهران‬
:
‫مهر‬ ‫سوره‬
.
•
‫حسن‬
‫ابوالفضل‬ ،‫آبادي‬
( .
۱۳۹۰
.)
‫تاریخي‬ ‫تحقیات‬ ‫در‬ ‫شفاهی‬ ‫تاریخ‬ ‫جایګاه‬
.
،‫اول‬ ‫شماره‬ ،‫اول‬ ‫سال‬ ،‫بهارستان‬ ‫اسناد‬ ‫فصلنامه‬
‫صص‬
۳۶۹-۳۸۰
•
‫علی‬ ،‫رضائیان‬
).
۱۳۷۹
(
.
‫سازمانی‬ ‫رفتار‬ ‫مدیریت‬
.
‫تهران‬
:
‫سمت‬
•
‫سيما‬ ،‫شارقي‬
( .
۱۳۸۸
.)
‫تاریخي‬ ‫تحقیقات‬ ‫و‬ ‫ارشيو‬ ‫آينده‬
.
‫صص‬ ،‫چهارم‬ ‫دفتر‬ ،‫نوزدهم‬ ‫سال‬ ،‫اسناد‬ ‫ګنجینه‬ ‫فصلنامه‬
۹۵
-
۱۰۲
.
•
‫نوراني‬
‫مهدي‬ ،‫ترقي‬ ‫ابوالحسني‬ ‫مرتضی؛‬
(.
۱۳۸۹
.)
،‫اسناد‬ ‫ګنجینه‬ ‫فصلنامه‬ ،‫شفاهي‬ ‫تاریخ‬ ‫با‬ ‫نګاری‬ ‫خاطره‬ ‫تحلیلي‬ ‫مقايسه‬
۲۰
(
۴
:)
۹۶
-
۱۲۲
.
• Allen Nevins. (1996). Oral History how and way it was born, Oral History an Interdisciplinary
Anthology, pp87-94.
• Paul Thompson. (1999). Vice of the Past (Oral history and Historian), Oxford university, pp25-81
• Xun,Lu. (1979). A Brief History of China Fiction, Beijing: For Foreign Language Press

24. ‫غوږ‬ ‫او‬ ‫توجو‬ ‫له‬
‫نړۍ‬ ‫مو‬ ‫نیونې‬
‫کوم‬ ‫مننه‬
.
?
24