sanskrit guide

1. Sanskrit
Question Bank
Class IX
Based on Latest CBSE Syllabus
2022-23

2. अनुक्रमणिका
क्र.सं. प्रकरि पृष्ठ
1. अपणित अवबोधनम्
2. संक
े ताधाररतम् अनौपचाररकपत्रािां पूणति:
3. णचत्रवििनम्
4. अनुच्छे दलेखनम्
5. संक
े ताधाररतं संवादलेखनं कथालेखनं वा
6. उच्चारिस्थानाणन
7. संणध:
8. उपपदणवभक्ति:
9. शब्दरूपाणि
10. धातुरूपाणि
11. प्रत्यया:
12. अव्ययाणन
13. संख्या:
14. अणववेक: परमापदां पदम्
15. पाथेयम्
16. णवजयतां स्वदेश:
17. णवद्यया भाक्ति सद् गुिा:
18. कमििा याणत संणसक्तिम्
19. तत् त्वमणस
20. तरवे नमोऽस्तु

3. 21. न धमिवृिेषु वयं: समीक्ष्यते
22.कवयाणम वयाणम याणम
23. भारतीय णवज्ञानम्
24. भारतेनाक्तस्त मे जीवनं जीवनम्
प्रश्नपत्र
प्रथमसत्रीय ( हल सणहत )
प्रथमसत्रीय ( हल सणहत )
प्रथमसत्रीय ( हल रणहत )
णितीयसत्रीय ( हल सणहत )
णितीयसत्रीय ( हल सणहत )

5. अपठित -अवबोधनम ्
अपठित गद्यांश:
1. अधोलिखितम ् गद्यांशम ् पठित्वय तदयधयरितयन ् प्रश्नयन ् उत्तित -
एकखममन ् ग्रयमे जगत्पयिो नयम एकः सज्जनो वसलत | तमय पत्नी किय अखमत | जगत्पयिः
सप्तत्रांशद्वर्षीयः किय द्वयत्रांशद्वर्षीयय च मतः | जगत्पयिमय हृदयमतीव उदयिम ् किययय: मवभयवश्चयतीव
मधुिो त्वद्ते | तौ दम्पती सुिेन लनवसतः | तयोः द्वे सांतती मतः - एकमतनयः एकय च तनयय |
तनयमय नयम त्ववेकः तनययययश्च नयम प्रलतभय अखमत | त्ववेकः एकयदशवर्षीयः प्रलतभय च सप्तवर्षीयय |
त्ववेकः सप्तमकक्षयययम ् पिलत प्रलतभय च तृतीययययां कक्षयययम ् |
आम्र -लनम्ब -मधूकयठदवृक्षयणयां छयययसु खमितम ् जगत्पयिमय गृहमत्यन्तां िमणीयां वततते |
जगत्पयिः एकः उद्ोगी क
ु शिश्च कृ र्षकः | सः सवतदय कृ त्र्षकमतखण सांिग्नः मवकततव्यां पयियलत | सः
परिश्रमां क
ृ त्वय मवक्षेरे पययतप्तां अन्नां ,शयक
ां फ़िम ् च उत्पयदयलत | तमय गृहे एकय श्वेतवणयत धेनुः वततते |
सय यिेखससतां दुग्धां ददयलत |
I . एकपदेन उत्तित -
क. जगत्पयिः कखममन ् पययतप्तां अन्नां शयक
ां फ़िम ् च ददयलत?
ि. कियययः मवभयवः कीदृशः आसीत ्?
II . पूणतवयक्येन उतित -
क. जगत्पयिमय धेनुः कीदृशी आसीत ्?
ि. क
ु र खमितम ् जगत्पयिमय गृहां अत्यन्तां िमणीयां भवलत?
III. अमय अनुच्छेदमय कृ ते उलचतां शीर्षतक
ां लिित |
IV.भयत्र्षक कययतम ्
क. “तनयः’’ पदमय अनुच्छेदे स्त्रीलिङ्गे ठक
ां पदां प्रयुक्तम ्?
अ) कन्यय ब) तनयय स) पुरी द) तनुजय
ि) “प्रलतभय सप्तवर्षीयय’’ अनयोः पदयोः त्वशेर्षण पदां ठकम ्?
अ) सप्त ब) प्रलतभय स) वर्षीयय द) सप्तवर्षीयय
ग) “अिसः’’ इलत पदमय त्वपयतयपदां लचत्वय लिित |
अ) क
ु शिः ब) उद्ोगी स) एकः द) कृ र्षकः
2. अधोलिखितम ् गद्यांशम ् पठित्वय तदयधयरितयन ् प्रश्नयन ् उत्तित -
एकदय एकः निः सिोवितटे अभ्रमत ् | सः गम्भीिलचन्तने ितः आसीत ् | सहसय वयनियणयां शबददः
तमय ध्ययनभग्नोsभवत ् | सः अपश्यत ् यद् िक्तवणयतः अलतत्वकियियः वयनियः नयलतदूिे आसन ् | सः
धयत्वतुम ् आिभत ् | तां धयवन्तां दृष्ट्वय वयनियः अत्प अनुधयत्वतवन्तः | भीतः सः तीव्रगत्यय धयत्वतुम ्

6. आिभत ् | ‘’ मय धयव , भयां त्यक्त्वय तरदव खमििः भव ‘’ इलत कमयलचत ् वृद्धजनमय उच्चमविां श्रुत्वय सः
तिदव अकिोत ् | तां खमििां दृष्ट्वय वयनियः अत्प तरदव खमितवन्तः| सयहसां कृ त्वय लनभीकदृष्ट्यय सः
वयनियन ् अपश्यत ् | तां लनभीक
ां दृष्ट्वय वयनिसमूहः पियलयतः | अहो ! आश्चयतम ् | कीदृशः चमत्कयिः |
अनेन अनुभवेन तमय ज्ञयनचक्षुर्षी समुन्मीलिते| तेनां ज्ञयतां यद् आपत्त्तभ्यः मुत्क्तः दृढसांकल्पेन ,सयहसेन
धदयेण च भवलत न तयभ्यः पयिययनेन | ठक
ां भवन्तः जयनखन्त एर्षः निः कः आसीत ् ? एर्षः त्ववेकयनन्दः
आसीत ् |
I . एकपदेन उत्तित -
क. कः महयत्मय सिोवितटे भ्रमलत मम ?
ि. ‘मय धयव ‘ इलत कः अकियत ् ?
II. पूणतवयक्येन उत्तित -
क. अनेन वयनि -घटनय -अनुभवेन त्ववेकयनन्दमय क
े उन्मीलिते ?
ि. आपत्त्तभ्यः मुत्क्तः किां भवलत ?
III. अमय अनुच्छेदमय उलचतां शीर्षतक
ां लिित |
IV .भयत्र्षक कययतम ्
क. ‘अभ्रमत ्’ ठिययययः कतृतपदां ठकम ् ?
अ) वयनिः ब) निः स) सः द) त्ववेकयनन्दः
ि. ‘आकर्णयत ‘ इत्यिे अर ठक
ां पदम ् प्रयुक्तम ् ?
अ) श्रुत्वय ब) त्यक्त्वय स) दृष्ट्वय द) दृष्ट्यय
ग) ‘अकममयत ्’ इलत पदमय पययतयपदां लचत्वय लिित |
3. अधोलिखितां गद्यांशां पठित्वय प्रश्नयन ् उत्तित -
आधुलनक
े औद्ोलगक
े युगे प्रदूर्षणमय सममयय ठदनां प्रलतठदनां वधतते एव। क
ु रयत्प मवच्छः वययुः न
प्रयसयते, न मवच्छां जिां िभ्यते न च मवच्छयलन ियद्पदयियतलन प्रयसयन्ते। अद्त्वे यन्रयिययनयां ययनयनयां
च धूमेन सम्पूणतवययुमर्णडिां दूत्र्षतां सञ्जयतम ्। दूत्र्षतः वययुः एव श्वयसेन हृदये प्रत्वशलत। अतः त्वत्वधय:
श्वयसिोगयः, हृदयिोगयः, चमतिोगय: नेरिोगयः च जनयन ् पीडयखन्त। वययुप्रदूर्षणमय प्रमुितमां कयिणम ्
औद्ोलगकत्वकयसः अखमत। वृक्षयणयां त्वनयशां कृ त्वय जनयः औद्ोलगकक्षेरयणयां त्वकयसां तु क
ु वतखन्त ठकन्तु ते
प्रक
ृ लतदेवीमत्प सम्पीडयखन्त। त्वज्ञयनमय प्रगत्यय लनत्यां नूतनयन्रयणयमत्प आत्वष्टकयिः भवलत। अतः
अममयलभः सववः लमलित्वय प्रदूर्षणसममययययः समयधयनां कततव्यम ्।
I एकपदेन उत्तित- (क
े विां प्रश्नद्वयम ्)
(i) दूत्र्षतः वययुः किां हृदये प्रत्वशलत?
(ii) अममयलभः कमययः समयधयनां कततव्यम ्?
(iii) जनयः क
े र्षयां त्वनयशां कृ त्वय औद्ोलगक क्षेरयणयां त्वकयसां क
ु वतखन्त?
II पूणतवयक्येन उत्तित- (क
े विां प्रश्नद्वयम ्)
(i) वययुप्रदूर्षणेन क
े क
े िोगयः भवखन्त?

7. (ii) जनयः क
े न प्रकयिेण प्रकृ लतदेवीां सम्पीडयखन्त?
iii आधुलनकयुगे कमय सममयय ठदनां प्रलतठदनां वधतते एव?
III अमय अनुच्छेदमय कृ ते उपयुक्त
ां शीर्षतक
ां सांमकृ तेन लिित।
IV यियलनदेशम ् उत्तित-
(i) ‘’दुःिीक
ु वतखन्त’’ अमय पदमय अनुच्छेदे कः पययतयः?
(क) सम्पीडयखन्त (ि) मवच्छयलन (ग) समयधयनां
(ii) ‘प्रयसयन्ते’ इलत ठिययययः कतृतपदां ठकम ्?
(क) ियद्पदयियतलन (ि) वृक्षयणयां (ग) दूत्र्षतां
(iii) ‘मलिनम ्’ अमय ठक
ां त्वपयतयपदां प्रयुक्तम ्?
(क) प्रदूर्षणमय (ि) मवच्छम ् (ग) दूत्र्षतः
4. प्रमतुतां गद्यांशां पठित्वय प्रश्नयनयम ् उत्तियखण दीयन्तयम ् -
अखममन ् सांसयिे जननीनयां सवयतलधक
ां महत्वां त्वद्ते |मयतृ देवो भव ,मयतय पिम ् ददवतम ् इत्ययठद
वचनदः अत्प जननी -गौिवां लसद्धध्यलत |जननी एव मवसन्ततीः पयियलत ,पोर्षयलत वधतयलत च |अतः
शयस्त्रेर्षु जननीनयां महत्वां सवयतलधक
ां त्वद्ते| यिय जननी सवेर्षयां मयन्यय पूज्यय च मन्यते तिदव
जन्मभूलमित्प पूज्यय मन्यते |यिय जननी दुग्धयठद दयनेन मवसन्ततीः पयियलत तिदव जन्मभूलमः
शमययठदलभः जनयन ् पयियलत पोर्षयलत च |
I एकपदेन उत्तित –
(क)अखममन ् सांसयिे कयसयम ् सवयतलधक
ां महत्वां त्वद्ते ?
(ि) मयतृ देवो भव वचनदः ठक
ां लसद्धयलत ?
II पूणतवयक्येन उत्तित –
(क) ‘जननी कमययः पयियलत ,पोर्षयलत वधतयलत च ?’
(ि ) कय सवेर्षयां मयन्यय पूज्यय च मन्यते ?
III अमय अनुच्छेदमय उलचतां शीर्षतक
ां लिित |

8. IV यियलनदेश उत्तित –
(क) ‘अखममन ् सांसयिे ’ – अर त्वशेर्षणपदां ठकम ् ?
(ि) ‘लसद्धध्यलत ’ – कः िकयिः ?
(ग) “मन्यते” इलत ठिययपदमय कतृतपदम ् ठकम ् ?
5 . अधोलिखितां अपठित -गद्यांशां पठित्वय प्रश्नयन ् उत्तित -
गौतममय महर्षेः तपोवने महयतपय नयम मुलनः आसीत ् | सः मुलनः एकदय कयक
े न नीयमयनां
मूर्षक-शयवक
ां अपश्यत ् |ततः मवभयवदययत्मय मुलनः तां शयवक
ां अिक्षत ् अन्नकणदः सांवधतत च|
एकदय एकः त्बडयिः तां मूर्षक
ां ियठदतुम ् अधयवत ् |तां अविोक्य मूर्षकः तमय मुनेः अङ्क
े
प्रयत्वशत ् | तदय मुलनः उवयच -”मूर्षक !त्वां मयजयतिो भव |” ततः सः त्बडयिः क
ु क्क
ु ियत ् भीत्वय
धयवलत |इदां दृष्ट्वय मुलनः अकियत ् -”क
ु क्क
ु ियत ् त्बभेत्र्ष? त्वां अत्प क
ु क्क
ु िः अभवत ् |”
अधुनय सः क
ु क्क
ु िः व्ययघ्रयत ् भीतः भवलत | ततः सः मुलनः तां क
ु क्क
ु िां व्ययघ्रां अकिोत ् |
I एकपदेन उत्तित -
१) ठकम ् नयम मुलनः आसीत ् ?
२) एकः त्बडयिः क
ां ियठदतुम ् अधयवन ् ?
II पूणतवयक्येन उत्तित –
१) अन्ते सः मुलनः तां मुलनां कम ् अकिोत ् ?
२) अांते मुलन : क
ु क्क
ु िम ् ठकमकिोत ् ?
III उपरि -लिखित-गद्यांशयय उलचतां शीर्षतक
ां लिित |
IV लनदेशयनुसयिम ् उत्तित -
१) "तुमुन ्" प्रत्ययमय कः शबदः कियांशे प्रयुक्तः ?
अ. ियठदतुम ् (ब) अविोक्य (स) आकर्णयत
२) "आसीत ्" ठियययय: कः शबदः कियांशे प्रयुक्तः ?
अ. मुलन : (ब) महयतपय (स) गौतम:
३) "सः मुलन :" अर त्वशेर्षणपदम ् ठकमखमत ?
अ. सः (ब) मुलन : (स) कोsत्प न
6. अधोलिखितम ् गद्यांशम ् पठित्वय तदयधयरितयन ् प्रश्नयन ् उत्तित -
मधुिभयर्षणां एतयदृशः गुणः अखमत , येन मयनवः अखििमत्प जगत ् वशीकतुुं शक्नोलत |
मधुिभयत्र्षणां सवे प्रेम्णय त्वश्वयसेन च अविोकयखन्त | लमष्टभयर्षी सवेर्षु खमनह्यलत | वयङ्मयधुययतत ् त्प्रयतिां
वयक्पयरुष्टययत ् च अत्प्रयतिां अन्यत ् ठकमत्प नयखमत | मधुिभयर्षणेनदव जनयः कोठकिां आठियन्ते
वयक्पयरुष्टययत ् च कयकः दूिीठियते | कोठकिमय कयकिी मयूिमय क
े कयिवः च क
ां मुग्धां न किोलत ?

9. मधुिवयणी जनयन ् अिङ्किोलत | सांपूणे सांसयिे मयनवः एव एतयदृशः प्रयणीः अखमत यः मववयर्णयय जनयन ्
वशीकतुुं शक्यते | कलितम ् अत्प -
तृणयलन भूलमरुदक
ां वयक् चतुिी सुनृतय |
एतयलन सद्गृहेर्षु नोखच्छद्न्ते कदयचन ||
अियतत ् -श्रेष्ठयनयां गृहयत ् आसनम ् ,मियनम ् ,जिम ् ,सत्ययुक्तय मधुिय च वयणी कदयत्प सयमयप्तयः न भवखन्त
|
I एकपदेन उत्तित -
i ) कय जनयन ् अिङ्किोलत ?
ii ) सवेर्षु कः खमनह्यलत ?
II पूणतवयक्येन उत्तित -
i ) कममयत ् कयकः दूिीठियते ?
ii) मधुिवयणी कयन ् अिङ्किोलत ?
III अमय अनुच्छेदमय कृ ते उलचतां शीर्षतक
ां लिित |
IV भयत्र्षक
ां कययतम ् -
i ) अखममन ् अनुच्छेदे ‘त्प्रयतिम ्’ इत्यमय त्विोमपदां ठक
ां प्रयुक्तम ् ?
क) अत्प्रयतिम ् ि) अन्यत ् ग) मुग्धम ् घ) कोठकिम ्
ii ) ‘सांपूणतम ्‘ इत्यमय पदमय कः पययतयः ?
क) अखििम ् ि ) अखििमत्प ग) वयक् घ ) जगत ्
iii ) “यः मववयर्णयय जनयन ् वशीकतुुं शक्यते” अखममन ् वयक्ये प्रधयनां ठिययपदम ् ठकम ् ?
क ) यः ि ) जनयन ् ग)शक्यते घ )वशी
7 . अधोलिखितां गद्यांशम ् पठित्वय प्रश्नयन ् उत्तित -
कदयलचत ् चत्वयिः मद्पयः मधुशयियां गतयः | तर आकर्णिां मद्ां सेत्वतवन्तः | तयवतय मध्यियत्रः
सञ्जयतय |तेर्षयां गमनमयगे कयलचत ् नदी प्रवहलत |ते किमत्प नदीतीिां समयगतयः | गृहां प्रयप्तुां नद्यः तिणां
कततव्यमेव | अतः ते नयत्वक
ां अन्वेष्टुां प्रयिभत | पिन्तु सः तर न दृष्टः | नौकय तु आसीत ् | ‘भवतु ,
वयमेव नौकयां चयिययमः’ इलत लनश्चयां क
ृ त्वय चत्वयिः एव नौकयययम ् उपत्वश्य नौदर्णडेन तयम ् अचयियन ् |
प्रययणां क
ु वततय तेर्षयां घर्णटयत्मकः कयिः जयतः | एवमेव घर्णटयद्वयां घर्णटयरयमत्प जयतम ् |पिन्तु अपिां तीिां
नदव प्रयप्तम ् | तयवत ् उर्षयकयिः जयतः | तेर्षयां मद्मय प्रभयवोsत्प अपगतः आसीत ् | तददव सत्यां ज्ञयतां यत ्
नौकय नौकीिेन बद्धय अखमत इलत | मद्पदः
तत ् न दृष्टमेव |
I एकपदेन उत्तित -
i) नौकय क
े न बद्धय आसीत ् ?
ii) मद्पयः नदीतीिे कम ् अन्वेष्टुां प्रयिभत ?
II पूणतवयक्येन उत्तित -
i) प्रययणां क
ु वततय तेर्षयां कलत कयिः अतीतः ?
ii) वयमेव नौकयां चयिययमः ,इलत लनखश्चत्य ते ठकम ् अक
ु वतन ् ?

10. III अमय गद्यांशमय कृ ते समुलचतां शीर्षतक
ां लिित |
IV भयत्र्षक
ां कययतम ्-
i) ‘अपिां तीिम ् ‘ अनयोः पदयोः ठक
ां त्वशेष्टयपदां ?
ii) तेर्षयां गमनमयगे कयलचद् नदी प्रवहलत ‘| अर ‘ प्रवहलत ‘ इलत ठिययपदमय ठक
ां कतृतपदां ?
iii) ‘चत्वयिः अत्प नौकयययम ् उपत्वश्य नौदर्णडेन तयम ् अचयियन ्’ अर ‘तयम ् ‘ इलत पदां कमयद
प्रयुक्तम ् ?
iv) ‘दूिांगतः’ ’इत्यमय ठक
ां समयनयितकम ् पदां गद्यन्शे प्रयुक्तम ् ?
8. अधोलिखितम ् गद्यांशम ् पठित्वय तदयधयरितयन ् प्रश्नयन ् उत्तित -
मयनवजीवने छयरजीवनम ् अलतमहत्वपूणतम ् आनन्दपूणुं च अखमत | अखममन ् कयिे छयरयः
मवभत्वष्टयमय लनमयतणां क
ु वतखन्त | ते सवतदय अध्ययपकयनयां मयगतदशतनेन मवोद्देश्यमय पूलतुं क
ु वतखन्त |
त्वद्यिये ते महयकवीनयां कयव्यिसां त्पबखन्त, गद्कयियणयां कियययः सयितत्वां गृह्णखन्त | अखममन ्
समये ते ब्रह्मचयतमय पयिनां कृ त्वय मवयध्ययये तत्पियः भवखन्त| ययवत ् ते परिश्रमां क
ु वतखन्त तयवत ्
ते मवजीवनां सुिमयां क
ु वतखन्त | ते जयनखन्त एव यत ् आिमयां ठह मनुष्टययणयां शिीिमिो महयन ्
रिपुः,नयखमत उद्मसमो बन्धुः |
I एकपदेन उत्तित -
i ) मनुष्टययणयां शिीिमिो महयन ् रिपुः कः ?
ii ) क
े र्षयां मयगतदशतनेन छयरयः मवोद्देश्यमय पूलतुं क
ु वतखन्त ?
II पूणतवयक्येन उत्तित -
i ) मयनवजीवने छयरजीवनम ् कीदृशम ् अखमत ?
II) अखममन ् कयिे छयरयः ठक
ां क
ु वतखन्त ?
III. अमय अनुच्छेदमय कृ ते उलचतां शीर्षतक
ां लिित -
IV भयत्र्षक
ां कययतम ् -
i )’मवजीवनां सुिमयम ्‘ अनयोः पदयोः ठक
ां त्वशेष्टयपदम ् ?
ii) ‘अखममन ् समये ते ब्रह्मचयतमय ------ भवखन्त-अर ‘भवखन्त’ इलत ठिययययःठक
ां
कतृतपदम ् ?
iii) “छयरयः मवभत्वष्टयमय लनमयतणां क
ु वतखन्त’’ अखममन ् वयक्ये कतृतपदां ठक
ां अखमत ?
9. अधोलिखितम ् गद्यांशां पित प्रश्नयन ् च उत्तित -
ईमवीवर्षतमय सप्तांशतयबद्यां महयियष्ट्र प्रयन्ते आसीद् ियजय त्वष्टणुवधतनः | तमय ियजसभयययां
महयकत्वः भयित्वः ियजकत्वः आसीत ् | तमय महयकयव्यां ठकियतयजुतनीयां पुिय कयियदेव अत्यन्तां
प्रलसद्धम ् वततते | तद् अमिकयव्यां अितगौिवयत ् सांमकृ त सयठहत्यमय बृहत्रय्ययम ् प्रिमां मियनां
अिङ्किोलत |

11. भयित्वः बयल्यकयिे महतय परिश्रमेण त्वद्यां अखजततवयन ् | स लनयमेन चतुिो वेदयन ् र्षट् शयस्त्रयखण
च अपित ् | तमय त्विक्षणय प्रलतभय कयव्य िचनयययमत्प प्रवृत्तय | सः सवतदय त्वद्वत्सभयसु सोत्सयहां
उपयलतष्ठत ् | तर पखर्णडतदः सह अनेकवयिां चयतुयेण शयस्त्रयिुं अकिोत ् | सः कत्व सम्मेिनेर्षु
लनिन्तिां कयव्यां अश्रयवयत ् | श्रोतयिः तमय िम्यां कयव्यां श्रुत्वय भृशां प्रशन्सखन्त मम | इत्िां
कव्यकियययां तमय कीलततितय अल्पेनदव कयिेन चतुठदतक्षु प्रयसित ् |
I . एकपदेन उत्तित -
क. कदय भयित्वः त्वद्यां अखजततवयन ् ?
ि. भयिवे: महयकयव्यां ठक
ां वततते ?
II. पूणतवयक्येन उत्तित -
क. भयित्वः पखर्णडतदः सह ठक
ां अकिोत ् ?
ि. ठकियतयजुतनीयां महयकयव्यां किां प्रिमां मियनां अिङ्किोलत ?
III. अमय गद्यांशमय उलचतां शीर्षतक
ां लिित |
IV. भयत्र्षक कययतम ् -
क. “अखजततवयन ्‘ ठिययययः कतृत पदां ठकम ् ?
क. भयित्व: ि . कीलतत ग . त्वष्टणुवधतनः घ . वदठदकः
ि. ‘मूढदः ’ पदमय अर ठक
ां त्वपयतयः पदम ् ?
क. वदद ि . पखर्णडतदः ग . लनधतनदः घ . वदठदकः
ग. ‘अतीव ‘ पदमय अिे अर ठक
ां पदां प्रयुक्तम ् ?
क. अत्यन्तां ि . िमणीयां ग . अनेकवयिां घ . वदठदकः
घ. ‘िम्यां कयव्यम ् ‘ पयदयोः अर ठक
ां त्वशेर्षणम ् ?
क. िम्यम ् ि . कयव्यम ् ग . िमणीयां घ . वदठदकः
10. अधोलिखितम ् गद्यांशम ् पठित्वय तदयधयरितयन ् प्रश्नयन ् उत्तित -
एकदय क
े चन चौियः एकमय सन्तमय क
ु टीिां आगत्य तमय गयां चोिलयत्वय नयखन्त मम |सांतः
ईश्वि -मतुत्ययां ितः आसीत ् | यदय गौः अिांभत तदय उन्मीलितनेरः सन्तः अपश्यत ् यत ् क
े चन ् जनयः
तमय गयां नयखन्त | सन्तः शयन्तभयवेन अवदत ् - ‘’लतष्ठः भ्रयतः ! एतत ् गोवत्सां अत्प नयत अन्यिय
मयतृ -त्वयोगेन एर्षः मवप्रयणयन ् त्यक्षयलत |’’ सांतमय हृदयमय करुणभयवनयय चौियणयां हृदय-परिवततनां
अभवत ् | ते सांतचिणयोः अपतन ् भत्वष्टये च चौिकमत त्यक्त्वय उद्मेन धनां अजतलयतुां प्रेरितयः अभवन ् |

12. I एकपदेन उत्तित -
i ) क
े र्षयां हृदय -परिवततनां अभवत ्?
ii ) सन्तः कमययां ितः आसीत ्?
II पूणतवयक्येन उत्तित -
i ) सन्तः चौियन ् ठकम ् अवदत ् ?
ii) चौियः कयां चोिलयत्वय नयखन्त मम ?
III गद्यांशस्य उचितम् शीर्षकम् चिखत -
IV भयत्र्षक
ां कययतम ् -
i ) “नयखन्त“ इलत ठिययपदमय कतृतपदां ठक
ां प्रयुक्तम ् ?
क) सन्तयः ि) सन्तः ग) चौियः घ) क
े चन ् जनयः
ii ) “अभवन ्” इलत ठिययपदमय कतृतपदम ् ठकम ् ?
क) उन्मीलितनेरः ि)शयांतनेरः ग)करुणनेरः घ)कोमिनेरः
Iii ) “लनमीलितनेरः” इलत पदमय त्विोमपदम ् ठकम ् ?
क) ते ि)शयांतनेरः ग)करुणनेरः घ)चौिय :

13. R
E
CA

14. HH HHthR HIR, fYTR....
4: H1dXUTZH
9. 3t qT
Tat: ayA/ATHTTyaVSTAVTT:/T:
4arI:/4AIH/4d: TH.
faytu:fag:
fy, tag I
4. H,HHTA,TR, 374, HeI R 1

15. -

16. सङ्क
े ताधारितम् औपचारिकम् अथवा अनौपचरिकम् पत्रं
पत्र लिखते समय ध्यान देने योग्य बातें
➢ पत्र सािगलभित एवं संलिप्त होना चालहए।
➢ आयु एवं सम्बन्ध को ध्यान में िखते हुए पत्र में प्रयुक्त शब्दाविी का प्रयोग किना चालहए।
➢ वैचारिक क्रमबद्धता को ध्यान में िखना चालहए।
➢ औपचारिक पत्र हो या अनौपचारिक पत्र उसक
े सभी अंगों को यथास्थान देना चालहए।
➢ मञ्जूषा में लदए गए सभी पदों को ध्यान से पढ़कि भिना चालहए।
➢ मञ्जूषा क
े शब्दों की वतिनी को लवशेष रूप से ध्यान में िखते हुए लिखना चालहए।
पत्र क
े प्रकाि
पत्र क
े मुख्य रूप से दो प्रकार होते हैं -
1. औपचारिक पत्र - ये पत्र ऐसे लोगोों को ललखे जाते हैं लजनसे हमारा आत्मीयता का सम्बन्ध नहीों
होता।
२. अनौपचारिक पत्र - ये पत्र ऐसे लोगोों को ललखे जाते हैं लजनसे हमारा आत्मीयता का सम्बन्ध होता
है।
पिीिोपयोगीलन लवलवध पत्रालि

17. 1. भवत्ााः नाम िलतका । भवलत 'सुिवािी सन्देशाः' इलत पलत्रकां पठलत । ग्राहक शुल्क
े समाप्ते सलत
अलग्रमवषािथं शुल्क प्रेषिाय अत्र लिखखते पत्रे रिक्तस्थान पूलतिाः लक्रयताम्सहायताथे शब्दााः मञ्जूषायां प्रदत्ााः ।
(i) ---------------------- सोंपादक महोदय !
सादरों (ii) ---------------------- ।
88, आदर्शनगरम्
लदल्ली - 110033
लदनाङ्क :- --------------------------
अहम् 'सुरवाणी सन्देर्ः' इलत (iii) ---------------------- लनयलमता पालिका अस्मि । मम (iv) ---------------------- अस्य
वर्शस्य लदसम्बरमासे समाप्तम् भवलत । अतः अनेन पत्रेण (v) ---------------------- वालर्शक
ों ग्राहकर्ुल्क
ों 110/- रूप्यकालण
'स्टेट बैंक ऑफ़ इोंलिया' द्वारा (vi) ---------------------- बैंक िर ाफ्ट सोंख्या 80515, 10-12-21 लदनालङ्कतम् (vii) ------------
---------- । क
ृ पया प्रास्मप्तपत्रों (viii) ---------------------- अनुगृलहताों क
ु वशन्तु।
(ix) ----------------------
(x) ----------------------
सोंस्क
ृ तोपालसका, ललतका
मञ्जूषा - पलत्रकायााः, साधिम्, आदििीय, सधन्यवादम्, सन्िङ्गनम्, ग्राहकशुल्कम्, प्रेषलयत्वा, भवदीया, वन्दे,
प्रदेयम्
उत्िालि
(i) आदििीय सोंपादक महोदय !
सादरों (ii) वन्दे ।

18. अहम् 'सुरवाणी सन्देर्ः' इलत (iii) पलत्रकायााः लनयलमता पालिका अस्मि । मम (iv) ग्राहकशुल्कम् अस्य वर्शस्य
लदसम्बरमासे समाप्तम् भवलत । अतः अनेन पत्रेण (v) साधिम् वालर्शक
ों ग्राहकर्ुल्क
ों 110/- रूप्यकालण 'स्टेट बैंक ऑफ़
इोंलिया' द्वारा (vi) प्रदेयम् बैंक िर ाफ्ट सोंख्या 80515, 10-12-21 लदनालङ्कतम् (vii) सन्िङ्गनम् । क
ृ पया प्रास्मप्तपत्रों (viii)
प्रेषलयत्वा अनुगृलहताों क
ु वशन्तु।
(ix) सधन्यवादम्
(x) भवदीया
सोंस्क
ृ तोपालसका, ललतका
2. भवत्ााः नाम लदव्या वतिते । भवती प्रधानमखििा उद् घोलषत 'बेटी बचाओ, बेटी पढ़ाओ' लवषयमुपरि एक
ं
स्विेखं प्रकाशलयतुम् इच्छलत। अताः देशस्य प्रलतलित पलत्रकायााः वामायााः सम्पालदकां प्रलत स्विेखेन सह
मञ्जूषायााः सहायतया पत्रं लिखतु भवती -
18/10 गोलवन्द लवहारः
(i) --------------------------
लतल ः --------------------------
सेवायाम्,
पूज्ये (ii) --------------------------
'वामा' साप्तालहकम्
ब० र्ा० ज० मागश:
नवलदल्ली -1
लवर्यः - 'बेटी बचाओ, बेटी पढाओ' लवर्ये ललस्मखतों स्वलेखों प्रकार्ना ं पत्रम् ।
महोदये !
सलवनयों लनवेदनम् अस्मि यत् सम्माननीय प्रधानमस्मिणा श्रीमोदी (iii) -------------------------- सञ्चाललतम् अलभयानों 'बेटी
बचाओ, बेटी पढाओ' कन्यानाों सोंरक्षणा ं सम्पूणे (iv) -------------------------- प्रचलालत। इदों अलभयानों देर्ाय अलत
लाभकारों वतशते। अनेन देर्े (v) -------------------------- सोंख्यासु वृस्मधः अभवत् ।

19. मया अस्मिन् (vi) -------------------------- एक: लेखः ललस्मखतोऽस्मि अतः एक
े न पत्रेण सह तों (vii) --------------------------
प्रकार्ना श भवतीनाों सेवायाों प्रेर्यालम। क
ृ पया स्वप्रलतलित पलत्रकायाम् इमों लेख प्रकालर्त्य माम् अनुगृह्णातु (viii) ---------
----------------- । आर्ास्मि यत् अनेन लेखेन नारीम् प्रलत (ix) -------------------------- जनेर्ु आगलमष्यलत ।
सघन्यवादम्।
(x) -------------------------- लवश्वासु
लदव्या
मञ्जूषा - अलभयाने, महाभागेन, चखिगढ़म्, देशे, सम्पालदका, महोदये, कन्यानाम्, भवत्ााः, भवती, िेखं,
जागरुकता
3. भवान् दीपकाः अखि । 'पाञ्चजन्य' साप्तालहक
े पत्रे भवान् पत्रकािाः एक
ं समाचािं प्रकाशलयतुम् इच्छलत ।
अताः तस्य प्रकाशनाथं पत्रस्य सम्पादक
ं प्रलत मञ्जूषायााः सहायतया भवान् तत्पत्रं सम्पूयि लिखतु
1 / 17 जनकपुरी
(i) --------------------------
लतल ः --------------------------
सेवायाम्,
सम्पादक-महोदय !
(ii) --------------------------
नवलदल्ली
सादरों प्रणामम् ।
लवर्यः – 'पाञ्चजन्य' साप्तालहकपत्रे स्वमौललकसमाचारों प्रकार्ना शम् पत्रम् ।
महोदये !

20. लनवेदनम् अस्मि यत् अहों जनकपुरी क्षेत्रस्य लनवासी एकः (iii) -------------------------- अस्मि । मम पत्रकाररता, लववरणों
समाचारम् वा समये-समये देर्स्य अनेक
े र्ु (iv) -------------------------- प्रकार्यन्ते । सम्प्रलत अहों क
े नलचन्माध्यमेन
भवताों प्रलतलितस्य साप्तालहकपत्रस्य (v) -------------------------- श्रुतवान्। अतः स्वक्षेत्रस्य एक अतीव (vi) ---------------
----------- समाचारों तस्मिन् पत्रे (vii) -------------------------- प्रेर्यालम । क
ृ पया इमों (viii) --------------------------
स्वप्रलतलिते पत्रे प्रकार्यतु भवान् ।
भवताम् अतीव (ix) -------------------------- भलवष्यलत ।
भवताों लवश्वासुः
(x) --------------------------
मञ्जूषा - धन्यवादाः, महत्त्वपूििम्, नवलदल्लीताः, पत्रकािाः, दीपकाः, लवषये, समाचािम्, प्रकाशनाथिम्,
‘पाञ्चजन्याः' समाचािपत्रम्, पत्रेषु
4. भवान् सोमव्रताः अखि। भवान् स्व पुत्रस्य जन्मप्रमािपत्राय नगि लनगम अलधकारििे एक
ं पत्रं िेखखतुम्
इच्छलत। अताः मञ्जूषायााः सहायतया तत् पत्रं संपूयं लिखत।
204/8
आगत्य नगरों
नव लदल्ली
लदनाङ्कः --------------------------
सेवायाम्
श्रीमन्तः उपयुक्तः महोदयाः
जन्म-मृत्युः प्रमाणपत्रलवभागों
(i) -------------------------- नव लदल्ली
लवर्यः जन्म प्रमाणपत्रम् प्राप्तुों लनवेदनम्।
महोदय,
सलवनयों लनवेदनम् वतशते यत् वतशमान वर्शस्य जुलाई मासस्य (ii) -------------------------- भवताों नगर लनगम क्षेत्रे स्मथ ते
राजकीय आदर्श लचलकत्सालये मम पुत्रस्य जन्म अभवत् । तस्य (iii) -------------------------- भवताों कायाशलये (iv) -------

21. ------------------- काररतवान्। अतः लनवेदनम् अस्मि यत् क
ृ पया मम पुत्रस्य (v) -------------------------- यच्छतु भवान्।
येन (vi) -------------------------- तस्य अन्यत् कायं (vii) -------------------------- सक्षमः अहम् भवेयम्। तस्य कायशस्य
क
ृ ते यत् (viii) -------------------------- भलवष्यलत तदलप अहों दास्यालम। भवताम् अतीव (ix) --------------------------
भलवष्यलत।
लनवेदकः
(x) --------------------------
मञ्जूषा - जन्मप्रमािपत्रम्, सोमव्रताः, पन्जीकििम्, शुल्क
ं , नगिलनगम, धन्यवादो, सप्तमे लदनाङ्क
े , कतुिम्,
मुिनालदकम्, अहम्
5. भवत्क: अलभधानम् गोकििाः वतिते । भवान् ब्रज िेत्रस्य वृन्दावनस्य लनवासी वतिते । भवतां िेत्रे अद्यत्वे
चौयिकायं अवधित । तदलभिक्ष्य आििी लनिीिकस्य क
ृ ते भवान् एक
ं पत्रं लिखलत । मञ्जूषायां दत्ानां पदानां
सहायतया स्वपत्रं सम्पूियतु भवान्।
551, क
ै लार् नगरम्
वृन्दावनम् (म ुरा)
लदनाङ्कः --------------------------
सेवायाम्
(i) -------------------------- महोदय,
आरक्षी (पुललस ाना) थ ानकम्
वृन्दावनम्, म ुरा (उत्तर प्रदेर्:)
सप्रेम नमस्कारम्।
लवर्य : सम्प्रलत नगरे वलधशत चौयशकायं रोद् धुम् लनवेदनम्।

22. महोदय,
लनवेदनम् अस्मि यत् वृन्दावनम् एक
ों (ii) -------------------------- िरीयों नगरों वतशते । अत्र प्रलतलदनों सहस्रों (iii) -----------
--------------- भगवताों श्रीक
ृ ष्णमहाभागानाों (iv) -------------------------- दर्शनाय देर्-लवदेर्ेभ्यः आगच्छस्मन्त । तैः सह
महघाशलण वस्त्रालण आभूर्णालन (v) -------------------------- च भवस्मन्त। अद्यत्त्वे नगरे वलधशतात् चौयशकायाशत् तेर्ाों (vi) -----
--------------------- हृदये अस्य ती शथ लस्य छलव: धूलधूसररता भवलत । भक्तानाों समस्याः अलप वधशन्ते । अतः (vii) --
------------------------अिाक
ों लनवेदनम् अस्मि यत् भवन्तः र्ीघ्रतया नगरस्य लवलभन्नेर्ु (viii) --------------------------
अलधकानाम् आरक्षीणाों व्यवथ ाों कारयन्तु येन (ix) -------------------------- रोदुों, सफलता प्राप्येत्।
भवताों महाभागानाम् अतीव क
ृ पा भलवष्यलत ।
सधन्यवादम्
भवत्क: क
ृ तज्ञः
(x) --------------------------
मञ्जूषा- चौिकायं, भक्तााः, रुप्यकालि, गोकििाः, स्थानेषु, अन्तिािष्ट्रीय, आििी लनिीिक, भक्तानाम्,
भवद्भ्याः, िीिाभूलमं ।
6. छात्रावासे लनवासं क
ु विन्तं पुत्रं प्रलत लपतुाः पत्रं मञ्जूषायां प्रदत्ैाः पदैाः पूिलयत्वा उत्िपुखिकायां लिखत -
नवलदल्लीत:
लतल : --------------------------
लप्रय पुत्र
सस्नेहम् आर्ीवाशदाः ।
त्वों छात्रावासों प्राप्य स्वलदनचयाशयाों (i) -------------------------- अलस इलत आर्ाों करोलम । एकाकी एव गृहात् बलहः त्वों (ii) --
------------------------ गतः । तच्च सुदू रों लवदेर्ों गतः, अनेन वयों लचस्मन्तताः परों त्वया अस्मिन् लब्धप्रलतिे (iii) -----------------

23. --------- प्रवेर्ः प्राप्तः, अनेन गौरवास्मिताः वयम् । पुत्र! त्वों तु स्वयमेव योग्यः त ालप बाह्य-जगलत (iv) -----------------------
--- मध्ये क ों व्यवहतशव्यम्, अस्मिन् लवर्ये लकलञ्चद् क लयतुम् इच्छालम । य ासम्भवों (v) -------------------------- साहाय्यों
कतुश प्रयतस्व। अनेन त्वाों पररतः कदालप (vi) -------------------------- अभावः न भलवष्यलत । कायं सदैव सत्यलनिया (vii) -
------------------------- च क
ु याश: । असफलतायाः एव सफलता जायते, अतः कदालप (viii) --------------------------
लनरार्ः मा भव अलपतु उत्साहेन पुनः पुन प्रयतस्व पुत्र! तव दू रगमनेन गृहे सवे (ix) -------------------------- । त्वमलप
एकालकत्वम् अनुभलवष्यलस लकन्तु िरणीयम् यत् अनले लनलक्षप्ते सलत स्वणश र्ुधों भवलत । त्वमलप स्वणशवत् र्ुधः भवेः
इलत मम र्ुभकामना । तव सवेभ्यः (x) -------------------------- मम र्ुभालर्र्ाः ।
तव र्ुभलचन्तकः लपता
राजेन्द्रः
मञ्जूषा - उदासीनााः, अपरिलचतानाम्, व्यवखस्थताः, परिश्रमेि, असफितायाम्, पिेषाम्, लवश्वलवद्यािये, लमत्रेभ्याः,
लमत्रािाम्, प्रथमवािम्
उत्िालि
नवलदल्लीत:
लतल : --------------------------
लप्रय पुत्र
सस्नेहम् आर्ीवाशदाः ।
त्वों छात्रावासों प्राप्य स्वलदनचयाशयाों (i) व्यवखस्थताः अलस इलत आर्ाों करोलम । एकाकी एव गृहात् बलहः त्वों (ii) प्रथमवािम्
गतः । तच्च सुदू रों लवदेर्ों गतः, अनेन वयों लचस्मन्तताः परों त्वया अस्मिन् लब्धप्रलतिे (iii) लवश्वलवद्यािये प्रवेर्ः प्राप्तः, अनेन
गौरवास्मिताः वयम् । पुत्र! त्वों तु स्वयमेव योग्यः त ालप बाह्य-जगलत (iv) अपरिलचतानाम् मध्ये क ों व्यवहतशव्यम्,
अस्मिन् लवर्ये लकलञ्चद् क लयतुम् इच्छालम । य ासम्भवों (v) पिेषाम् साहाय्यों कतुश प्रयतस्व। अनेन त्वाों पररतः कदालप
(vi) लमत्रािाम् अभावः न भलवष्यलत । कायं सदैव सत्यलनिया (vii) परिश्रमेि च क
ु याश: । असफलतायाः एव सफलता
जायते, अतः कदालप (viii) असफितायाम् लनरार्ः मा भव अलपतु उत्साहेन पुनः पुन प्रयतस्व पुत्र! तव दू रगमनेन गृहे
सवे (ix) उदासीनााः । त्वमलप एकालकत्वम् अनुभलवष्यलस लकन्तु िरणीयम् यत् अनले लनलक्षप्ते सलत स्वणश र्ुधों भवलत ।
त्वमलप स्वणशवत् र्ुधः भवेः इलत मम र्ुभकामना । तव सवेभ्यः (x) लमत्रेभ्याः मम र्ुभालर्र्ाः ।

24. तव र्ुभलचन्तकः लपता
राजेन्द्रः
7. भवताः नाम उमेशाः अखि। भवान् छात्रावासे लनवसलत । अजन्ता-एिोिा-गुहाम् प्रलत शैिलिक भ्रमिाय
गन्तुम् इच्छलत । तदथं धनप्रेषिायि लपतिं प्रलत लिखखतं पत्रं मञ्जूषायां प्रदतैाः उलचतपदैाः पूिलयत्वा
उत्िपुखिकायां पुनाः लिखत -
छात्रावासतः
मुम्बईनगरम्
लदनाोंक: --------------------------
परमादरणीया: (i) -------------------------- ।
सादरों (ii) -------------------------- ।
सलवनयों (iii) -------------------------- यत् मम मालसकी परीक्षा समाप्ता जाता । मम उत्तरपत्रालण (iv) ----------------------
---- अभवन् । अस्मिन् (v) -------------------------- अहों गृहों न आगलमष्यालम यतः लवद्यालयेन एकस्याः (vi) ----------------
---------- प्रबन्धः क
ृ तः। एर्ा यात्रा अजन्ता-एलोरा-गुहानाों दर्शनाय आयोलजता अस्मि । यात्रा व्यया श (vii) ---------------
----------- रूप्यकालण प्रेर्यन्तु भवन्तः । र्ेर्ों सवश क
ु र्लम् । (viii) -------------------------- अग्रजाय च सादरों प्रणामाः।
भवदीयः (ix) --------------------------
(x) --------------------------
मञ्जूषा - शिदवकाशे, लिसहस्रम्, लप्रयपुत्राः, लनवेदयालम, शैलिकयात्रायााः, प्रिमालम, जनन्यै, उमेशाः
लपतृमहाभागााः, शोषनालन
8. भवान् वेदभूषिाः धािानगयाि वसलत । उज्जलयन्यां गते भवता अनेकानेकााः उपिब्ध्ध्याः प्राप्तााः । तत्र भवता लक
ं -
लक
ं दृष्ट्ं कथञ्च तन्नगिं भवन्तं प्रतीतम्, तस्य स्मृलतम् आधृत् एवं पत्रं स्वानुजाय मञ्जूषापदसहायतया लिखतु
भवान् -

25. 115, तक्षलर्ला खण्डम्
(i) --------------------------
मध्यप्रदेर्ः
लतल ः --------------------------
लप्रय अनुज सत्यभूर्ण,
सदैव प्रसीदतु ।
अत्र सवं क
ु र्लम् अस्मि तत्रालप भवेत् इदों कामये । हूयः एव अहों (ii) -------------------------- प्रत्यागच्छम् । तत्र अहों
लवद्यालयस्य कायाशत् (iii) -------------------------- । श्रूयते यत् इदों नगरों भगवतः (iv) -------------------------- नगरी अस्मि ।
भारतस्य प्राचीना सोंस्क
ृ लतः अत्रैव (v) -------------------------- आसीत् । सम्राट् लवक्रमालदत्यः (vi) --------------------------
काललदासश्च ताों धराों लवभूलर्तवन्तौ । तत्रैव लक्षप्रायाः तटे भगवतः महालर्वस्य ज्योलतललशङ्गः (vii) --------------------------
इलत नाम्ना वतशते ।सागरमन्थनसमये अमृतक
ु म्भस्य लबन्दवः तत्रालप पलततवन्तः अतः तत्र क
ु म्भस्य (viii) ---------------------
-----च महापवश प्रत्येक
ों र्ि्वर्ाशनन्तरों सोंपद्यते । लवक्रमलवश्वलवद्यालयः अलप तस्य र्ोभाों लद्वगुणीकरोलत । अतः
उज्जैनप्रदेर्स्य भ्रमणों सवेर्ाों लचत्तों हरलत । त्वम् अलप एक
ों वारों (ix) -------------------------- सह तत्र चल तस्य च आनन्दों
लभस्व इलत मम कामना अस्मि ।
भवदीयः अग्रजः
(x) --------------------------
मञ्जूषा - महाकािेश्वि, वेदभूषिाः, उज्जलयनीताः, लवकलसता, अधिक
ु म्भस्य, अगच्छम्, धािानगिी, मया, लशवस्य,
महाकलवाः
9. भवान् लवमिाः । भवताः लमत्रं शुभम् ऊन- एकोनलवंशलतवषीयां लक्रक
े टप्रलतयोलगतां लवलजत् आगताः ।
स्वानुभवान् विियन् भवान् स्वलपतिं प्रलत पत्रं लिखलत। तखस्मन् पत्रे लवद्यमानालन रिक्तस्थानालन
मञ्जूषापदसहायतया पूिलयत्वा पुनाः लिखतु भवान् -
प्रलतभालवकासलवद्यालयः,
इन्द्रप्रथ म् ।

26. लदनाोंकः --------------------------
प्रातः िरणीयाः (i) -------------------------- ।
सादरों (ii) --------------------------
अत्र सवं क
ु र्लम् । तत्रालप सवे (iii) -------------------------- सन्तु इलत श्रीपलतों 'लवष्णुों' (iv) --------------------------
।आनन्दप्रदः (v) -------------------------- अस्मि यद् मम लमत्रम् (vi) -------------------------- ऊन- एकोनलवोंर्लतवर्ीयायाों
। लक्रक
े टप्रलतयोलगतायाों (vii) -------------------------- भूत्वा अत्र प्रलतलनवृत्तः । अतः अहों महान्तों (viii) --------------------
------ अनुभवालम । आर्ासे यत् स भूयो भूयः बह्ीः प्रलतयोलगताः लवजेष्यते । भवानलप तिै वधाशपनों पत्रों ललखतु ।
(ix) --------------------------
भवताों (x) --------------------------
लवमलः ।
मञ्जूषा - लपतृचििााः, वशंवदाः, प्राथिये, प्रिामााः, परितोषम्, लवजयी, समाचािाः, सधन्यवादम्, शुभम्,
क
ु शलिनाः
10. भवती नीमा। भवत्ााः सखी लहना गायन प्रलतयोलगतायाम् प्रथमं स्थानं प्राप्तवती । तस्यै लिखखते
वधािपनपत्रे मञ्जूषाताः रिक्तस्थानालन पूिलयत्वा पत्रं पुनाः उत्िपुखिकायां लिखत -
चण्डीगढतः
लदनाोंकः -------------------------
लप्रय (i) -------------------------
सप्रेम नमोनमः ।
समाचारपत्रेण ज्ञातम् यत् भवती रालरर य गायन प्रलतयोलगतायाम् (ii) ------------------------- थ ानम् प्राप्तवती, पलित्वा
अतीव (iii) ------------------------- अनुभवालम । त्वया बाल्यकालात् एव (iv) ------------------------- गृहीता लनत्यम् च (v)

27. ------------------------- क
ृ तः, इलत अहम् जानालम । अनेकाः लवपरीत पररस्मथ तयः अलप त्वया (vi) -------------------------
।अद्य तव पररश्रमस्य आत्मलवश्वासस्य च लवजयः अभवत् । सफलतायाः प्र मों (vii) ------------------------- भवत्या
आरूढम्। अस्मिन् अवसरे मम (viii) ------------------------- स्वीकरोतु, भलवष्ये अलप एवम् एव सफला भवेत्, इयों
कामना अस्मि । स्वलपत्रोः सेवायाम् मम (ix) ------------------------- लनवेदयतु ।
भवत्याः सखी
(x) -------------------------
मञ्जूषा - प्रसन्नताम्, अभ्यासाः, सोपानम्, प्रथमम्, गरिमााः, लचत्रे, अलभवादनम्, सोढ़ााः, संगीतलशिा, वधािपनम्

29. ¼1½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
fr’Bfr ] xzkeL; ] efgyk ] lfUr ] ukSdk] “kL;{ks=e~ ] o`{kk%
¼2½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
[ksyfUr ] Ok`{kk% ] f”kfoje~ ] ckydk% ] izlUuk% ] ljksoj%

30. ¼3½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
ckydk% ] dqVhje~ ] o`{kk% ] [ksyfUr ] izlUuk% ] xzke% ] lfUr
¼4½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
fr’Bfr ] m|kuL; ] efgyk ] lfUr ] ckydk%] o`{kk%

31. ¼5½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
xPNfr ] ouL; ] efgyk% ] lfUr ] uj% ] o`{kk% ] ekxsZ
¼6½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
okrkZykie~ ] ouL; ] efgyk% ] lfUr ] uj% ] o`{kL;

32. ¼7½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
Ikknik%] okrkZykie~ ] x`gL; vxzs ] vEck ] lfUr ] ckyk ] o`{kkjksi.ke~
¼8½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
{ks=s ] efgyk% ] lfUr ] okrkZykie~ ] dk;Ze~ ] izlUuk%

33. ¼9½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
gye~ ] Ñ’kd% ] vEck ] lfUr ] ckyk ] d’kZfr ] o`’kHkkS
¼10½ v/k% iznÙkfp=L; o.kZua eatw’kk;k% lgk;r;k iapokD;s’kq laLÑrsu dq#r & 5
rhFkZLFkkue~ ] Lukue~~ ] eafnje~ ] HkDrk% ] xPNfUr ] ckyk ] brLrr%

34. HH : 15 f4e
(1)
(3) aT4 449I EITI

35. FE
FFE
O

36. (1) faeT YTATETT HAIE:
T vTTd, f4faryri, Tfafa, sfaanfT1:, 3THr, BI:, FHHRT,
(2) THT: FTHAT: Fa
4T F TTY, T13, 3T, FiA, THadu, 7f, THET:, Tuar, Hd: 3:,
HERNAT
(3) TTAH: 3r:
TTC:, 4HICTY, ATYaTH, NIATT: TEd:, 37RRI:, IHar
afoaa:, fRT4THT: 31fycbR:
(4) TceTAT: 4ETCH
4TT Hdq y, 3gfaT4,TM:, YHA, rerd, FHTi,facvt, faeTE:, THITq

37. (5) 3TfahTaqTHTaUTH
4TTafI, aTif:, itT4-a7, q4i afti, ¥aATEA, qaitr4EH4,
T , 3ATNTEYI
(6) HfaT-fPrat-3ras uT
4T YTTYT, YqATT:, fea4, faTAA, zTGHTA, 7TTTA, HHTS,HHT
(7) utea:
wST 4Tataai, f4s, Td, t4:, Tauj, TA:, T41, AKtTi, FffahHTH
(8) aut-:
4T 3T611:, TE3fd, HEM:,T,TRTI:, q1:,Tat, TAg, Ta:,faT:
AT yaYTYaJE4,fafyA TTA,farai HTERH,5T TTAIA, THT:, THA
( 10) *aAAleaH-HHTNIE:
HT yfaad, 3TEA4TA,HgI, ARIEUT, THTEÍT, TM:, TZi, TTTHHT
(11) taTTA hTA:
HT fAd:, TKTAIEZ, FHTER TAUT, yTACT:, 4attAH, TKT
qUi4, fafYfauqui
(12) 3aTH H
4T AA, AI:, YHfA, FAI, TATTUT, qAT:, ATT7, ATCM:. T
(13) -GYUTA
4T T, HfTA, HITafa, fauraaifa, zftan, Ti, JaHH, aFAfT,fA,
3ETA, THTTTH
(14) fTHa
HT- THTA, EI Bifaai, UETTR:, feqwy4:, :, sfa, TIHAfI T,
farufa, yM:, TRi, fHEfAI

38. 2. FTnftaq iareHU TTaq T (5 T)
1. aT E T: 3TTFY5 TTCHA ETaT
4. 3 3T fa i

39. dFkkiwfrZ
1- v/kksfyf[kr&dFkk;ke~ fjDrLFkkuiwfrZ% e¥~tw”kk;ke~ iznÙkS% ‘kCnS% fdz;rke~ &¼5½
dfLef’pr~ xzkes ,d% ¼i½ -------- vklhr~A fnus l% jtdL; oL=kf.k ogfr LeA
jk=kS p l% brLrr% ¼ii½ ------- A df’pr~ J`xky% rL; fe=eHkor~A jk=kS rkS
HkzfeRok Lo dkya u;r% LeA jk=kS {ks=kf.k izfo’; rkS vUua [kknr% LeA ,dnk rkS
¼iii½ ---------- {ks=e~ vxPNrke~A r= df’pr~ ddZfVdk% [kkfnRok xnZHk% vonr~
&^^ Hkks fe= le;% lqUnj%A vkdk’ks pUnz% jktrsA vge~ ,da xhra xkL;kfeA
dFk;] dsu Lojs.k xk;kfu ** bfrA J`xky% vonr~ ^^,oa ¼iv½ -------- dq#A
ro Loje~ vkd.;Z ¼v½ --------- v= vkxfe”;fr vkoke~ p rkMf;”;fr** bfr
xnZHk% vonr~&^^ ¼vi½ --------- Roka ;r~ ,oa fpUr;fl** bfrA rnk fdf¥~pr~~
fpUrf;Rok J`xky% vonr~ ^^fr”B rkor~ }kjs ¼vii½ ------- vga d`”kda Ik’;kfeA
rnk Roe~ vkr`fIr xk;A** ,oa dFkf;Rok J`xky% cfg% vxPNr~ xnZHk% p vkr`fIr
vxk;r~AxnZHkL; ¼viii½ -------- vkd.;Z d`”kd% r= vkxPNr~ xnZHke~ p ¼ix½ -
-------- Hk`’ke rFkk vrkM;r~ ;Fkk xnZHk% ¼x½ -------- vHkor~A
e´~tw”kk ¼ Hkzefr Le] ddZfVdkuke~] xnZHk%] ek] e`rizk;%] d`”kd%] f/kd~] yxqMsu]
fLFkRok] Loje~ ½
2- ,dfLeu~ ous ,d% ¼i½ ---------- volr~A ¼ii½ ---------- l% fiikl;k vkdqyks∙Hkor~A
l% tye~ vUos”Vqe~ ¼iii½ -------- vHkzer~A ,dfLeu~ LFkkus l% ,da ?kVe~ vi’;r~A
rfLeu~ ?kVs ¼ iv½ ------ tye~ vklhr~A vr% l% tya ikrqe~ lQyks u vHkor~A rnk l%
,de~¼v½ ---------- vfpUr;r~A l% ¼vi½ -------- ik”kk.k[k.Mkfu vku;r~ rkfu p ¼vii½
-------- ,dSda rfLeu~ ?kVs vf{kir~A ,oa ?kVs tya ‘kuS% ‘kuS% mifj vkxPNr~A rnuUrja
l% dkd% tye~ vficr~ izlUu’p vHkor~A m|esu dkS’kysu p l% dkd% tya ¼viii½ ---
-------- lQyks∙Hkor~A m|eL; thous vR;f/kda egŸoefLr ;r% losZ tuk% ¼ix½ -------
lQyrka izkIrqa leZFkk% HkofUrA rFkk pksDre~&
m|esu fg fl/;fUr dk;kZf.k u ¼x½ --------- A
e´tw”kk& ¼ikrqe~] ik”kk.k[k.Mkfu] m|esu] euksjFkS%] brLrr%] ,dnk] LoYie~] dqrf’pr~]
dkd%] mik;e~ ½
3- ueZnk&rhjs ,d% ¼i½ ------- o`{k% vklhr~A r= vusds [kxk% uhMkfu jpf;Rok lq[ksu
volu~A ,dnk egrh ¼ii½ -------- vHkor~A rfLeUuso dkys df’pr~ okuj% o`f”Vtysu
¼iii½ ---------- dfEir’p lu~ r= vkxPNr~A l% rL; o`{kL; v/k% mikfo’kr~A ¼iv½
-------- dEiekua ra okuja n`”V~ok [kxk% d”VeUoHkou~A rs ra okuja ¼v½ ----------
vonu~& ^^Hkks okuj! Roa d”Ve~ vuqHkoflA Roa fdeFkZa Lox`ga u jp;fl** rs”kka [kxkuka
opukfu ¼vi½ --------- l% okuj% dzq)ks∙Hkor~~ vfpUr;r~ p &^^,rs [kxk% ¼vii½ ----
------ miglfUrA** rnuUrja l% o`{kek#g~; rs”kka [kxkuka uhMkfu [k.M’k% d`Rok

40. ¼viii½ ---------- vf{kir~A mDr´~p &
mins’kks fg ew[kkZ.kka izdksik; u ¼ix½ -------- A
¼x½ -------- Hkqt³~xkuka dsoya fo”ko/kZue~AA
e´~tw”kk& ¼Ik;%ikue~] ‘kkUr;s] d#.k;k] o`f”V%] HkwekS] JqRok] ‘khrsu] vknzZ%] fo’kky%] eke~ ½
4- df’ef’pn~ ¼i½ ---------- fe=’kekZ uked ,d% czkg~e.k% volr~A l% ,dnk ,de~
vta LdU/ks d`Rok x`ga ¼ii½ ----------- vxPNr~A rnk =;ks% /kwrkZ% ekxsZ ra czkg~e.k%
vi’;u~ vfpUr;u~ p& ^^,rLekr~ czkg~e.kkr~ ,”k% vt% ¼iii½ ---------- ;su dsu
mik;su izkIrO;%A** vFk rs”kq /kwrsZ”kq ,d% /kwrZ% ¼iv½ ----------- d`Rok rL; czkg~e.kL;
lEeq[ks vkxPNr~ vi`PNr~ p&^^Hkks czkg~e.k%! Roe~ ,ra dqDdqja ¼v½ -------- ogfl
rL; opua JqRok fe=’kekZ vonr~& ^^,”k% dqDdqj% u vfLrA ,”k% rq vt% vfLrA**
vFk fdf¥~pn~ nwja xRok ra czkg~e.ka f}rh;% /kwrZ% vfeyr~ vHk.kr~ p& ^^Hkks czkg~e.k!
Roa fdeFkZe~ ,re~ vifo=a dqDdqja LdU/ks d`Rok u;fl** rnk l% ¼vi½ ------------
dzq)ks·Hkor~ vdFk;r~ p&^^¼vii½ ----------- fda Roe~ vU/k% vfl ;n~ ¼viii½ --------
dqDdqje~ voxPNfl** vFk fdf¥~pn~ nwja xRok a r`rh;% /kwrZ% ra czkg~e.k vfeyr~ rFkso
p vonr~A rL; rkn`’ka opuekd.;Z fe=’kekZ vte~ ^v;a dqDdqj%* bfr eRok ¼ix½ ----
---- vf{kir~ vxPNr~ pA =;ks ¼x½ --------- re~ vte~ vu;u~ vipu~ vHk{k;u~ pA
e´~tw”kk& ¼/kwrkZ%] HkwekS] czkg~e.k%] vte~] gs ew[kZ!] os”kifjorZue~] vLekfHk%] uxjs] izfr]
fdeFkZe~ ½
5- df’ef’pn~ tyk’k;s vukxrfo/kkrk] izR;qRiUuefr% ;n~Hkfo”;’psfr ¼i½ ------ eRL;k%
volu~A dnkfpr~ ra tyk’k;e~ voyksD; /khojk% ijLijeonu~&^^ vfLeu~ tyk’k;s
¼ii½ --------- eRL;k% lfUrA izHkkrs vLekfHk% v= vo’;eso ¼iii½ --------- **A
,rkn`’ka fu’p;a d`Rok rs vxPNu~A rnuUrja rs”kka opua JqRok rs”kq eRL;s”kq vukxrfo/kkrk
Ukke eRL;ks·dFk;r~& ^^’o% ¼iv½ ---------- rs /khojk% uwueso v= vkxfe”;fUr lokZu~
Pk eRL;ku~ ¼v½ ---------- cn~/ok us”;fUrA vr% vge~ vU;= xfe”;kfeA** ,rnkd.;Z
izR;qRiUuefr% uke eRL;ks·onr~&^^ Ro;k lE;x~ vkyksfpre~A vge~ vfi Ro;k lg
xfe”;kfeA** rL; opua JqRok ;n~Hkfo”;% uke eRL;% mPpS% ¼vi½ -------- vdFk;r~&
^^u lE;xsrr~ ;r% rs”kka /khojk.kka dFkuek=s.k ,rLekr~ tyk’k;kr~ vU;= xUrqfePNFk%A
vga rq ¼vii½ ---------- LFkkL;kfeA** vFk ;n~Hkfo”;L; ¼viii½ ------------ KkRok
vukxrfo/kkrk izR;qRiUuefr’p vU;= vxPNrke~A izHkkrs /khojk% r= vkxPNu~
;n~Hkfo”;e~ vU;ku~ p ¼ix½ -------- eRL;ku~ tkys ¼x½ ----------- vu;u~A
rFkk pksDre~ &
vukxrfo/kkrk p izR;qRiUuefrLrFkkA
}kosrkS lq[kes/ksrs ;n~Hkfo”;ks fou’;frAA
e´~tw”kk& ¼vkxUrO;e~] cgo%] =;%] cn~/ok] fogL;] v=So] fu’p;e~] lokZu~] tkys]
izHkkrle;s½

41. laokniwfrZ
1-v/kksfyf[krs laokns fjDrLFkku iwfrZ% fdz;rke~ & 5
r#.k% & vf;] Hkks ! fda djksf”k
ouspj% & fda u ¼i½ -------- vge~ o`{ke~ d`UrkfeA
r#.k% & vjs o`{kk% rq ¼ii½ --------- thouj{kdk%A fdeFkZa d`Urfl
ouspj% & vga /kue~ bPNkfeA dk”Ba ¼iii½ -------- x`gfuekZ.ka ¼iv½ ---------A
r#.k% & uSoA ,”k% o`{k% ¼v½ --------- ikfyr% loaf/kZr% pA
vge~ vL; gsrks% ¼vi½ -------- R;tkfe ija ¼vii½ -------u R;tkfeA
ouspj% & r= ty;kue~ ¼viii½ ------- A vge~ fNUua o`+{ke~ leqnzs ¼ix½ ------ A
rj³~xS% l% ;kua izfr izkIL;frA
r#.k% & nwja oztA vLekr~ LFkkukr~ dL;kfi ¼x½ -------- Nsnua u Hkfo”;frA
e´~tw”kk & ¼o`{kL;] fodzh;] e;k] Ik’;fl] izk.kku~] dfj”;kfe] ikrf;”;kfe] ,ue~]
vkxPNfr] vLekde~ ½
2- eatw”kk;k% lgkr;k laokns fjDrLFkkukfu iwj;r~ & 5
Ekatw”kk ¼thforqa] HkkLdj%] v?;Za] ‘kDuksfr] izfrf”Bre~ vfLr] lw;kZr~]
Lkw;ZL;] izdk’ka yHkrs] nz”Vqa] mfnrL; lw;ZL;½
jf’e% & Hkks izhfryrs ] Ik’; lw;ZL; izdk’ke~A
izhfryrk &mfnrL; lw;ZL; izdk’k% ,o -------- ‘kD;%] u rq e/;kg~uL; ----
----- izdk’k%A
jf’e% & mfnrL; lw;ZL; fcEc% dFka Hkofr
izhfryrk & --------- v:.ka fcEca n’kZuh;e~A fda Hkorh tkukfr pUn% dLekr~ ,o -------
jf’e% & dFka u pUnz% --------- ,o izdk’ka yHkrsA lEiw.kZa txr~ lw;Zs ,o -------------A
izhfryrk & lR;e~A o;a losZ lw;sZ.k ,o ----------- ‘kDuqe%A
jf’e% & vr% ,o tuk% lknja lw;kZ; --------- iz;PNfUrA izhfryrk &fda Hkorh lw;ZL;
i;kZ;okfpua ‘kCna dFkf;rqa ---------A
jf’e% & vke~A u dsoya ,da ‘kCne~] vfirq }kS ] ;Fkk jfo%] ----------- A
3- e´~tw”kkr% leqfpra ine~ vknk; v/kksnŸka laokna iwj;rA
ih;w”k% & izHks ro fiz;a iqLrde~ fdefLr
izHkk & ee fiz;a iqLrda ¼i½ ------- vfLrA
ih;w”k% & ¼ii½ ------- d% jpf;rk
izHkk & ¼iii½ --------- jkek;.kL; jpf;rkA

42. ih;w”k% & jkek;.kL; d% ¼iv½ ----------
izHkk & ¼v½ --------- jkek;.kL; uk;d%A
ih;w”k% & jke% dL; ¼vi½ ------- vklhr~
izHkk & jke% ¼vii½ -------- T;s”B% iq=% vklhr~
ih;w”k% & jkeL; ¼viii½ -------- dhn`’ke~ vfLr
izHkk & jkeL; pfj=e~ mnkŸke~ ¼ix½ ------ pkfLrA
ih;w”k% & ¼x½ --------- ,rkn`’kk; egkiq#”kk;A
e´~tw”kk & ¼jkek;.kL;] jkek;.ke~] uk;d%] ue% ] jke%] vuqdj.kh;e~] okYehfd%] n’kjFkL;]
pfj=e~] iq=%A½
4- e´~tw”kkr% leqfpra ine~ vknk; v/kksnŸka laokna iwj;rA
{kek & Lokxra rs vL;ke~ ¼i½ ----------- A
‘kqHkzk & /kU;okn%A
{kek & fiz; lf[kA fda ¼ii½ ------------ uke
‘kqHkzk & ee uke ‘kqHkzk vfLrA
{kek & ‘kqHkzs! dLekr~ ¼iii½ ------- vkxrk vfl
‘kqHkzk & vge~ eqEcbZ uxjL; ¼iv½ ------- vkxrk vfLeA
{kek & vgefi i´~pd{kki;ZUra r=So viBe~ A firq% ¼v½ ---------- v= vkxrkA
‘kqHkzk & vgefi vusu ,o dkj.ksu v= ¼vi½ --------- A
{kek & v/kquk Roe~ dq= ¼vii½ -----------
‘kqHkzk & v/kquk ¼viii½ ------------ deykuxjs olkfeA
{kek & lk/kqA vrho ‘kksHkua tkre~A vge~ vfi r=So olkfeA v| izHk`fr ¼ix½ -----------
fefyRok ,o fo|ky;e~ ¼x½ ------------ A
e´~tw”kk & ¼ro] fo|ky;kr~] dsUnzh;fo|ky;kr~] olfl] d{kk;ke~] LFkkukUrjo’kkr~] vge~]
vkoke~] vkxfe”;ko%] vkxrkA½
5- e´~tw”kkr% leqfpra ine~ vknk; v/kksnŸka laokna iwj;rA
lfpo% & dFk; Roa ¼i½ ----------- lg fdeFkZe~ okrkZykie~ drZqe~ bPNfl
laiknd% & dsoya ¼ii½ ----------- fo”k;s ,o okrkZykie~ bPNkfeA
lfpo% & ijek.kq&izlkj fo’k;s rq rsu g~;% ¼iii½ ----------- nŸke~A
laiknd% & vge~ ¼iv½ -----------okrkZykie~ drZqe~ bPNkfeA
lfpo% & fda Roe~ foLrjs.k ¼v½ ----------- drZqe~ bPNfl
laiknd% & vr%! vge~ rL; fdf´~pr~ ¼vi½ ----------- bPNkfeA
lfpo% & lEizfr le;ks ukfLr Ik’pkr~ le;a fuf’pra d`Rok ¼vii½ ----------- HkoUra
dFkf;”;kfeA

43. laiknd% & fd;r~ dkye~ ¼viii½ -----------
lfpo% & ¼ix½ ----------- dfj”;kfeA
laiknd% & vrho ¼x½ ----------- Hkor%A
e´~tw”kk & ¼Ik;ZUre~] foLr`r#is.k rL;ksifj] ijek.kq&izlkjs] /kU;okne~] nwjHkk”ks.k] okrkZykie~]
‘kh?kzeso] le;e~] ,o Loi{kr% Li”Vhdj.ke~] iz/kkuefU=.kkA½

44. उपविषय – उच्चारणस्थानावन

45. Page 1 of 7
कक्षा- नवमी
उच्चारण-स्थानानन
अधोलिलितानाां वणाानाां कृ ते समुलितां नवकल्पां लिनुत –
प्रश्न 1- क् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) तािु (ि) कण्ठ:
(ग) मूधाा (घ) ओष्ठौ
प्रश्न 2- ि् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) तािु (ि) कण्ठ:
(ग) मूधाा (घ) दन्ता:
प्रश्न 3- ट् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) नालसका (ि) कण्ठ:
(ग) मूधाा (घ) दन्ता:
प्रश्न 4- त् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) नालसका (ि) तािु
(ग) मूधाा (घ) दन्ता:
प्रश्न 5- प् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) नालसका (ि) कण्ठ-तािु
(ग) ओष्ठौ (घ) दन्ता:

46. Page 2 of 7
प्रश्न 6- म् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) तािु (ि) कण्ठ-तािु
(ग) ओष्ठौ नालसका ि (घ) दन्ता:
प्रश्न 7- ए वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) तािु (ि) कण्ठ-तािु
(ग) ओष्ठौ (घ) दन्ता:
प्रश्न 8- औ वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) तािु (ि) कण्ठ-तािु
(ग) कण्ठोष्ठम् (घ) दन्ता:
प्रश्न 9- व् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) तािु (ि) कण्ठ-तािु
(ग) नालसका (घ) दन्तोष्ठम्
प्रश्न 10- अनुस्वारस्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) कण्ठ: (ि) मूधाा
(ग) नालसका (घ) दन्तोष्ठम्
प्रश्न 11- नवसगास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) कण्ठ: (ि) मूधाा
(ग) नालसका (घ) कण्ठतािु

47. Page 3 of 7
प्रश्न 12- घ् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) कण्ठ: (ि) दन्ता:
(ग) नालसका (घ) दन्तोष्ठम्
प्रश्न 13- ड् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) कण्ठ: (ि) दन्ता:
(ग) नालसका (घ) मूधाा
प्रश्न 14- ब् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) ओष्ठौ (ि) दन्ता:
(ग) कण्ठ: (घ) मूधाा
प्रश्न 15- ह् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) ओष्ठौ (ि) दन्ता:
(ग) कण्ठ: (घ) मूधाा
प्रश्न 16- ष् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) ओष्ठौ (ि) दन्ता:
(ग) तािु (घ) मूधाा
प्रश्न 17- उपध्मानीय -वणाानाम् उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) ओष्ठौ (ि) दन्ता:
(ग) कण्ठ: (घ) तािु

48. Page 4 of 7
प्रश्न 18- िृ वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) ओष्ठौ (ि) दन्ता:
(ग) कण्ठ: (घ) तािु
प्रश्न 19- य् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) मूधाा (ि) दन्ता:
(ग) कण्ठ: (घ) तािु
प्रश्न 20- र् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) मूधाा (ि) दन्ता:
(ग) कण्ठ: (घ) तािु
प्रश्न 21- भ् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) मूधाा (ि) ओष्ठौ
(ग) कण्ठ: (घ) तािु
प्रश्न 22- झ् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) मूधाा (ि) ओष्ठौ
(ग) दन्ता: (घ) तािु
प्रश्न 23- न् वणास्य उच्चारण-स्थानां नकम् ?
(क) दन्ता: नालसका ि (ि) ओष्ठौ
(ग) दन्ता: (घ) तािु

49. Page 5 of 7
प्रश्न 24- नालसका के षाां वणाानाम् उच्चारण-स्थानम् अस्ति ?
(क) ञ्, म्, ङ्, ण्, न् अनुस्वारस्य ि (ि) छ्
(ग) अनुस्वारस्य (घ) ञ्, म्, ङ्, ण्, न्
प्रश्न 25- कण्ठोष्ठम् कस्य वणास्य उच्चारण-स्थानां अस्ति ?
(क) ग् (ि) ओ
(ग) क् (घ) ञ्
प्रश्न 26- दन्तोष्ठम् कस्य वणास्य उच्चारण-स्थानां अस्ति ?
(क) त् (ि) ब्
(ग) व् (घ) ञ्
प्रश्न 27- मूधाा कस्य वगास्य उच्चारण-स्थानां अस्ति ?
(क) कवगास्य (ि) तवगास्य
(ग) िवगास्य (घ) टवगास्य
प्रश्न 28- तािु कस्य वगास्य उच्चारण-स्थानां अस्ति ?
(क) कवगास्य (ि) तवगास्य
(ग) िवगास्य (घ) टवगास्य
प्रश्न 29- ओष्ठौ इत्यस्य के न वगेण सह सम्बन्ध: अस्ति ?
(क) कवगास्य (ि) तवगास्य
(ग) पवगास्य (घ) टवगास्य

50. Page 6 of 7
प्रश्न 30- कण्ठ: इत्यस्य के न वगेण सह सम्बन्ध: अस्ति ?
(क) िवगास्य (ि) तवगास्य
(ग) पवगास्य (घ) कवगास्य
प्रश्न 31- कण्ठ: -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 32- मूधाा -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 33- नालसका -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 34- कण्ठोष्ठ -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 35- तािु -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 36- दन्त -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 37- ओष्ठौ -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 38- कण्ठतािु -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 39- दन्तोष्ठ -माध्यमेन के षाां वणाानाम् उच्चारणां भवनत ?
प्रश्न 40- पञ्चम-वणाानाम् उच्चारणां नकां भवनत ?

51. Page 7 of 7
प्रश्न 41- ि् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 42- ज् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 43- ढ़् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 44- फ
् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 45- श् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 46- ि् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 47- ठ् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 48- उ वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 49- ऋ वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
प्रश्न 50- ङ् वणास्य उच्चारणस्थानां नकां भवनत ?
इनत

52. E

53. 1
a ऐमिटी इंटररनैशनल स्क
ू ल , साक
े त
कक्षा – 9 विषय – संस्कृ त संधि
--------------------------------------------------------------------------------------------------
---------
1 संधिं सन्धिविच्छेदं िा कृ त्िा मलखत -
1 अहं __________ न गमिष्यामि | ( क्व + अपि )
2 __________ सववत्र जलिेव भवति | ( वर्ाव + ऋिौ )
3 ___________ प्राप्नोिु भवान ् | ( यथेप्प्सिि ् )
4 _____________बहु िन्यिे | ( पििृ + ऋणं )
5 सवे सुखिनः सन्िु इति __________ | ( ििेच्छा )
6 ---------------- एव युद्धे जयप्न्ि। (दिग्गजाः )
7 दिसम्बरिासे __________ िन्यिे | ( चिू + उत्सवः )
संधि
स्वर व्यंजन पवसगव

54. 2
8 ------------- श्रुत्वा स: प्रसन्न: अभवि् । (अस्िि् + वचनं)
9 किलि ् -------------अपि कथ्यिे । (अब्ज:)
10 िस्य ----------------- सुंिरे स्ि: । (नयने)
11 िररश्रिेण एव ______________ भवति | ( भाग्य + उिय: )
12- िस्य राज्ञः सिीपे एक
ं स्वणवपिकः आसीि््् ।
13- ित्र मिपवरे षड्बालकाः + आसन ्।
14 - प्रात: + उदेतत सूयव: ।
15- हररश्चंधर: सत्यवािी आसीि् ।
16- स:+ वििेक: इति ईररि: ।
17 सम्यक् + उत्तरि ् त्वया ।
18 अहं जलि ् + वपबामि ।
19 नि: + तुभ्यि ् ।
20 छात्र: + चलतत ।
2 रेखांककतपदेषु संधिं संधिच्छेदं िा कृ त्िा मलखत -
( 1 × 4 = 4 )
- 1गुरूपदेशाः सिैव िालनीयाः ।
क -गुरू +उििेिाः ि -गुरु + उििेिाः ग -गुरू + ििेिाः
- 2भारिे जन + एकता भवेि् ।
क -जनएकिा ि -जनेकिा ग -जनैकिा
- 3यद्यवप सः िररद्रः िथापि सः स्वाप्जविधनेन जीवनं याियति।
क -यदि + अपि ि -यद्य + अपि ग -यद् + यपि

55. 3
4 स: अिीव भौ + उक: आसीि् ।
क -भाववुक :ि – भावुक: ग – भयावुक
5 – सािु + उपदेशा :सिैव िालनीयाः ।
क – साधुििेिा :ि -साधूििेिा :ग –
साध्वुििेिा 6 :ि - ‘ददक् + गजः’ एव युद्धे जयति ।
क. दिग्गजः ि. दिक़्कजः ग. दिगजः
7-‘रािः + िदतत।
क .राि विति ि .राम्विति ग .रािो विति
8- पौ + अकः सवावन ् कीटान ् नश्यति।
क – िावक : ि -िोवक : ग – िावुक:
9 – िस्य नायक :क :अप्स्ि?
क – नै + अक: ि -ने + अक: ग – नाय ् + अक:
10 – िुग्धाि् घृत + उत्पवि : भवति ।
क-. घृिुत्िपत्त : ि -घृिौत्िपत्त :ग- घृिोत्िपत्त:
11 – अयि ् + राजा क
ु त्र अगच्छि्?
क- अयम्राजा ि- अयं राजा ग- अयन्राजा
12– सरस्वत्या :कोि: कोsवप अिूवव :भवति ।
क– क+:अपि ि -को + अपि ग – क+ ओिी
13 - अस्िाक
ं पवद्यालये िृक्षोत्सिः अभवि् ।

56. 4
1 वृक्ष +उत्सव: 2 वृक्ष: + उत्सव: 3 वृक्षो + उत्सव:
14 - पौ + अकः सवावन ् कीटान ् नश्यति।
1 िावक: 2 िौअक: 3 िाबक:
15 - यद्यपि सः िररद्रः िथापि सः स्वाप्जविधनेन जीिनि ् + यापयतत।
1 जीवनं याियति 2 जीवनम्याियति 3 जीवनञयाियति
16- नायक: िंचे अमभनयं करोति।
i ने + अक: ii नै + अक: iii नय ् + अक:
17 . गङ्गा + उदकि ् िुद्धं िपवत्रं च भवति।
I गङ्गोिकि ् ii गङ्गिकि ् iii गङ्गुिकि ्
18 .पात्रत्िाद्िनि ् आप्नोति।
i िात्रत्व + अधनि ् ii िात्रत्वाद् + धनि ् iii (िात्रत्वाि् + धनि ्
19 . काव्यिास्त्रपवनोिेन कालो गच्छतत धीििाि ् ।
I काल + गच्छति ii काल: + गच्छति iii काला + गच्छति
20- श्वेिक
े िु: अहं िधदे ।
क- अहि ् + वन्िे ि – अहं + वन्िे ग- अह+ म्वन्िे
21- पवद्या एव अस्िद्िनि ् ।
क- अस्िि + धनि ् ि – अस्िि् + धनि ् ग- अस्िद्ध + नि ्
22 - अहं िेदि ् + पठामि ।
क- वेिम्िठामि ि – वेिन्िठामि ग- वेिं िठामि

57. 5
23- कृ ष्णस्य विराट् + रूपं दृष््वा सवे भयभीिा: अभवन ् ।
क- पवराड्रूिं ि - पवराट्रूिं ग- पवराठरूिं
24- भृत्यस्य सद््यिहारं दृष््वा स्वािी प्रभापवि: अभवि् ।
क- सद् + व्यवहारं ि – सि् + व्यवहारं ग- सि + व्यवहारं
25- स:कवितां मलखतत ।
क- कपविान ् + मलिति ि- कपविां+ मलिति ग- कपविाि ् + मलिति
26- छात्र: सुबधतं स्िरति ।
क- सुि ् + अन्िं ि - सुि + अन्िं ग- सुब ् + अन्िं
27- िृग: तृणि ् + चरतत ।
क- िृणि ् चरति ि – िृणन ् चरति ग- िृणं चरति
28- पवश्वे हररद्िार + :लसतत ।
क- हररद्वारो लसति ि- हररद्वार लसति ग- हररद्वारस्लसति
29- एषोsवप िया सह गमिष्यति ।
क – एर्ो+ sपि ि – एर्ो + पि ग- एर्: + अपि
30 गुरोराज्ञया अहि ् एिि् कायं करोमि ।
क – गुरो: + आज्ञया ि – गुरो + राज्ञया ग- गुरो: + राज्ञया
तनधि कोल्हे (ph- 9958677907)
Email.id – nkolhe@aiss.amity.edu
ऐमिटी इंटरनैशनल स्क
ू ल , साक
े त

58. fc fayfdT:
i. 37tT
ii.
ii.
iv.
yfRa
V.
vi.
vii. uf
vii. fT
. faHT
i. HE RTHUT HE
ii.
iV. 3
f SHT: f?
V.
i.
i.
ii. 3tcTH RTH: TqUITY HTHI
ii.
iv.
V.
vi.
3R FIEI|

59. E
F

60. ऐमिटी इंटेरनैशनल स्क
ू ल, साक
े त
कक्षा-नविी
संस्कृ त
उपपद ववभक्तत
प्रश्न-कोष
-----------------------------------------------------------------------
१. उपपद-ववभक्ततिधिकृ त्य ननम्नमलखितानां प्रश्नानाि् उधिति् उत्तरं ववकल्पेभ्य:
धित्वा मलित।
1. ईश्वरः ___________ त्रायते।
क. दःखेन ख. दःखम् ग. दःखात्
2. ___________ उपरर मम ग्राम: वततते।
क. पवततस्य ख. पवततम् ग. पवतते
3. अहं __________ न ववश्वासिसम।
क. तव ख. त्वयय ग. तभ्यम्
4. माता ___________ क्रध्ययत ?
क. पत्राय ख. पत्रम् ग. पत्रात्
5. ________पररत: वृक्षा: िन्तत।
क. ग्रामस्य ख. ग्रामम् ग. ग्रामे
6. अलं _________।
क. कोलाहलस्य ख. कोलाहलेन ग. कोलाहलाय

61. 7. ________ अध: एक: िपत: अन्स्त।
क. वृक्षम् ख. वृक्षे ग. वृक्षस्य
8. काक-दम्पती __________ िह अविताम्।
क. शावकः ख. शवाक
े भ्यः ग. शावक
े ष
9. कोककला __________ अपृच्छत् ।
क. काक
े न ख. काकम् ग. काक:
10. धधक् __________।
क. त्वाम् ख. त्वम् ग. तभ्यम्
11. मण्डूक: ______________ बिभेयत ।
क. िपतम् ख. िपातत् ग. िपेण
12. वपता ____________ क्रध्ययत।
क. पत्री ख. पत्र्या ग. पत्र्य
13. __________ उभयत: उद्यानम् अन्स्त।
क. गृहस्य ख. गृहम् ग. गृहात्
14. अहं ___________ रुप्यकाणण यच्छासम।
क. तस्य ख. तस्याम् ग. ताम्
15. छात्रा: __________ गच्छन्तत ।
क. कक्षायाम् ख. कक्षाम् ग. कक्षाया:
16. माता ___________ न्स्नह्ययत।

62. क. पत्रेभ्यः ख. पत्रेष ग. पत्रान्
17. हररणः ____________ बिभेयत ।
क. सिंहेन ख. सिंहम् ग. सिंहात्
18. पयतः ____________ प्रयत अकथयत् ।
क. पत्नीम् ख. पत्तया ग. पत्तयाः
19. स्वामी ___________ ववश्वसियत।
क. िेवक
े न ख. िेवकाय ग. िेवक
े
20. नकल: ____________ परत: अन्स्त।
क. िपेण ख. िपातत् ग. िपतस्य
21. ____________ उभयत: वृक्षा: िन्तत।
क. ग्रामम् ख. ग्रामात् ग. ग्रामे
22. लक्ष्मण: __________ अलम् ।
क. मेघनादस्य ख. मेघनादाय ग. मेघनादे
23. ____________ ववना िफलता न प्राप्यते।
क. ववद्यया ख. ववद्या ग. ववद्याय
24. __________ िहह: कथं भ्रमसि।
क. कक्षाम् ख. कक्षाया: ग. कक्षायाम्
25. ईशान: ____________ कशल: अन्स्त।