บทบาทของมหาวิทยาลัยในการสร้างสันติภาพ บรรยายโดย ศ.นพ.วิจารณ์ พานิช ในการประชุมวิชาการระดับชาติ วันสันติภาพสากลครั้งที่ 2 หัวข้อ 50 ปี มอ. สันติภาพเพื่อสังคม เมื่อวันที่ 21 กันยายน 2560 โดย สถาบันสันติศึกษา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

1. การสร้างสันติภาพ
วิจารณ์ พานิช
กรรมการสภาผู้ทรงคุณวุฒิ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
บทบาทของมหาวิทยาลัย
ปาฐกถาพิเศษในงานประชุมวิชาการระดับชาติเนื่องในวันสันติภาพสากล ครั้งที่ ๒ “๕๐ ปี มอ. สันติภาพเพื่อสังคม” ๒๑ กันยายน ๒๕๖๐
ณ คณะวิทยาการจัดการ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ หาดใหญ่
ใน

2. ข้อจากัด
• ไม่มีความรู้ด้านสันติศึกษาโดยตรง
• ไม่มีประสบการณ์ปฏิบัติอย่างเป็นทางการ
• พึงฟังโดยมีวิจารณญาณ
• มีอคติ ชอบบทบาทเชิงบูรณาการ

3. สันติภาพ(peace) คืออะไร
• ความสงบ
• ความสงบสุข
• ปราศจากความรุนแรง
• ปราศจากความขัดแย้ง ปลอดจากความกลัว
ความเกลียดชัง และความรุนแรงระหว่างคน
ต่างกลุ่ม

4. รางวัลโนเบลสาขาสันติภาพ
มอบแก่บุคคลผู้สร้างภราดรภาพ (fraternity)
แก่ประเทศต่างๆ ในโลก

5. วันสันติภาพสากล
เพื่อการไม่มีสงครามและความรุนแรง
วันสันติภาพโลก ๒๑ กันยายน

6. สันติภาพสองมุม
ภาพใหญ่ (MACRO) : ระหว่างกลุ่ม
ประเทศ เชื้อชาติ ศาสนา
ภาพเล็ก (micro) : ระดับปัจเจก ภายใน
ครอบครัว ?ภายในปัจเจก

7. M
m
เป็นเหตุ
เป็นผล
ซึ่งกันและกัน
Complexity

8. สันติภาพระดับบุคคลสองมิติ
ด้านนอก ใช้เหตุผล ข้อมูล ความคิด ความรู้
ด้านใน ใช้ความเชื่อ อารมณ์ หัวใจ

9. F
s

10. สันติภาพระดับปัจเจก
• ต่อตนเอง(intrapersonal)
• ต่อผู้อื่น (interpersonal)
ในโลก/สังคม ที่ VUCA
V = Volatile
U = Uncertain
C = Complex
A = Ambiguous

11. คุณภาพของปัจเจก

12. สันติภาพสร้างได้หรือไม่
เป็นทั้งธรรมชาติของมนุษยและสังคมมนุษย์์
และ
พัฒนาให้งอกงามได้

13. พัฒนา/งอกงามได้อย่างไร
เรียนรู้ ฝึกฝน ตลอดชีวิต
จากทุกย่างก้าวของชีวิต
เน้นเรียนจากชีวิตจริง จากการปฏิบัติ(action)
ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด(reflection)
เคารพและเห็นคุณค่าของความต่าง
และความ VUCA
ระบบที่มีความเป็นธรรม (equity)

14. พัฒนา/งอกงามได้อย่างไร
เรียนรู้ ฝึกฝน ตลอดชีวิต
จากทุกย่างก้าวของชีวิต
เน้นเรียนจากชีวิตจริง จากการปฏิบัติ
ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด
มีทักษะสังเกต เก็บข้อมูล
ทักษะไตร่ตรองสะท้อนคิด

15. พัฒนา/งอกงามได้อย่างไร
เรียนรู้ ฝึกฝน ตลอดชีวิต
จากทุกย่างก้าวของชีวิต
เน้นเรียนจากชีวิตจริง จากการปฏิบัติ
ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด
มีทักษะสังเกต เก็บข้อมูล
ทักษะไตร่ตรองสะท้อนคิด
= การเรียนรู้
ตลอดชีวิต

16. พัฒนา/งอกงามได้อย่างไร
เรียนรู้ ฝึกฝน ตลอดชีวิต
จากทุกย่างก้าวของชีวิต
เน้นเรียนจากชีวิตจริง จากการปฏิบัติ
ตามด้วยการไตร่ตรองสะท้อนคิด
รู้เท่าทัน VUCA ของกรณีนั้นๆ
เข้าใจในมิติที่ลึก ไม่ใช่ผิวเผิน

17. ปูพื้นฐานตั้งแต่ในครรภ์มารดา

18. HPA Axis
Chronic stress HPA Hyperactivity
Impaired Executive
Function Development
ปิดสวิตช์ HPA
สมาธิจดจ่อ รู้จักรอคอยสิ่งที่ดีกว่า
บังคับใจตนเองได้ ไม่วู่วาม มุมานะ
ไม่ย่อท้อ มองโลกในแง่ดี รู้ผิดชอบ
ชั่วดี ความสามารถปรับตัว
ความเครียดเรื้อรังในแม่ตั้งครรภ์

19. Sigmund Freud : พฤติกรรมมนุษย์ไม่ได้อยู่ใต้เหตุผล
แต่อยู่ใต้จิตใต้สำนึก
การฝึกพฤติกรรม เป็นการฝึกความสัมพันธ์
Pre-frontal cortex - Limbic system
ให้ L ทางานตามที่ตกลงกับ P ไว้ก่อนแล้ว
ทาให้สมองสัตว์เลื้อยคลานเชื่อง
ทาตามการฝึกของสมองมนุษย์
EF แข็งแรง
คนที่ HPA Axis อ่อนแอ ฝึกยำก

20. ใครเป็นผู้สร้าง
• ตนเอง
• ผู้อื่น ระบบ

21. การพัฒนาสันติภาพในวัยเด็ก
• สร้างใส่ตัว
• ครอบครัวกล่อมเกลา
• โรงเรียนฝึกฝน
• สื่อและสังคมฟูมฟัก
ปัจจัยบวก
ปัจจัยลบ

22. ทักษะสาคัญ(critical skills)
• EF
• Empathy
• Deep listening
• Dialogue
• Positive relationship
• Transformative learning

23. ทักษะสาคัญ(critical skills) แนวพุทธ
• ฆราวาสธรรม ๔ : สัจจะ ทมะ ขันติ จาคะ
• พรหมวิหาร ๔ : เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา
• สังคหวัตถุ ๔ ทาน ปิยวาจา อัตถจริยา สมานัตตา
• ฯลฯ

24. สมรรถนะ
อารมณ์
อิสระ -
เกื้อกูลกัน
มนุษยสัมพันธ์
เอกลักษณ์
เป้าหมาย
ชีวิต
มั่นคง
คุณธรรม
พัฒนาตัวตน ๗ ด้าน
Chickering’s seven vectors of identity development

25. การพัฒนาสันติภาพในวัยผู้ใหญ่
• กฎหมาย กติกาบ้านเมือง
• หลักคุณธรรม จริยธรรม
• ศาสนธรรม
• สื่อสารมวลชน
• สื่อสังคม (social media)
• ระบบเศรษฐกิจ การเมือง การปกครอง
ศาสนา

26. ใครเป็นผู้ทาลาย
ความอ่อนแอของปัจจัยข้างต้น
มนุษย์เกิดมาโดยมีศักยภาพของขั้วตรงกันข้าม
เราส่งเสริมให้ด้านใดงอกงาม

27. การพัฒนาปัจเจกผู้สร้ำงสันติภำพ
I
E
• พัฒนาตัวบุคคล (Individual)
• พัฒนาสภาพแวดล้อม
(Environment)

28. บทบาทของมหาวิทยาลัย
• ส่งเสริมให้ปัจจัยด้านบวกงอกงาม แข็งแรง
• ร่วมขบวนการลดปัจจัยลบ เช่น inequity, negative emotions
• โดยใช้soft power
• ใช้พลังปัญญา พลัง information
• ใช้ทุนทางสังคม

29. บทบาทของมหาวิทยาลัย
• วางรากฐาน
• ร่วมจัดการสภาพปัจจุบัน … engagement
function
• ทาหน้าที่สถาบันอุดมศึกษา ใน peace issue
Positive Approach

30. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
• มีส่วนร่วมพัฒนาคุณภาพคนตั้งแต่ในครรภ์
มารดาถึงเชิงตะกอน
• ร่วมพัฒนาพ่อแม่
• ร่วมพัฒนาคุณภาพโรงเรียน
• คุณภาพบัณฑิต
• Engagement function กับ real sectors
คุณภาพคน

31. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
• ฐานข้อมูลความขัดแย้ง และความรุนแรง
• งานเชิงทฤษฎี ในบริบทสังคมวัฒนธรรมไทย
เน้นกรณีศึกษาความขัดแย้ง ที่ไม่ลุกลามเป็น
ความรุนแรง (positive approach)
• งานเชิงส่งเสริม ป้องกัน และพัฒนา
• งานแก้ไข เยียวยา
ทางานวิชาการ

32. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
• เวทีที่เป็นกลาง ใช้สุนทรียสนทนา (dialogue)
• หยิบยกเรื่องสาคัญที่ละเอียดอ่อนมาพูดใน
พื้นที่ปลอดภัย
• มีการรับฟังเหตุการณ์ และทาให้ครบถ้วน
หรือมองจากหลายมุม
• มีการยกระดับสู่เป้าหมายร่วม การอยู่ร่วมกันอย่างสันติ
เวทีรับฟัง
ใช้ทุนสังคม

33. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
• Mediation skills
• Transformative Dialogue
• การตั้งกลุ่มรับฟังเรื่องราวที่ค้าน/ท้าทาย
ความเชื่อ
• ทักษะจัดการความขัดแย้งในครอบครัว
ฝึกทักษะ

34. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
• นักสร้างสันติระดับ อปท. Practitioner Network
• เชื่อมโยงกับหน่วยราชการ หน่วยงานนานาชาติ
• สื่อสารสังคม
• สมดุลงานส่งเสริมสร้างสรรค์ งานแก้ปัญหา
• เชื่อมงานนโยบาย วิจัยนโยบาย
Networking

35. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
• นักสร้างสันติระดับ อปท. Practitioner Network
• เชื่อมโยงกับหน่วยราชการ หน่วยงานนานาชาติ
• สื่อสารสังคม
• สมดุลงานส่งเสริมสร้างสรรค์ งานแก้ปัญหา
• เชื่อมงานนโยบาย วิจัยนโยบาย
Networking เชื่อมสู่นโยบาย

36. บทบาทของมหาวิทยาลัยไทย
ทฤษฎี
ปฏิบัติ

37. เชื่อมโยงกับ Third Sector

39. สรุปบทบาทของมหาวิทยาลัยในการสร้างสันติภาพ
• บทบาทวางพื้นฐานที่ปัจเจก ครอบครัว ชุมชน สังคม
• บทบาทวางระบบ/นโยบายเพื่อป้องกันความขัดแย้ง
• ทางานวิชาการว่าด้วยความขัดแย้ง และการบรรลุ
ข้อตกลง
• บทบาทเชื่อมวิชาการกับภาคปฏิบัติ วงจรยกระดับ
• บทบาทเยียวยาเพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจ
• บทบาทสื่อสารสังคม