Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to 1-mavzu Auditga umumiy tavsif. Abduraimova M.A..ppt
Similar to 1-mavzu Auditga umumiy tavsif. Abduraimova M.A..ppt (6)
1-mavzu Auditga umumiy tavsif. Abduraimova M.A..ppt
- 2. РЕЖА: 1. Auditning mohiyati va rivojlanish tarixi. 2. Buxgalteriya hisobi va audit o’rtasidagi farq. 3. Auditning turlari va shakllari tavsifi. 4. Audit xizmatlari bozori to’g’risida.
- 3. 1. Auditning mohiyati va rivojlanish tarixi.
- 4. Audit xristian davridan oldin yuzaga kelgan. Antropologlar auditorlik faoliyati to‘g‘risida yozuvlarni qadimgi Bobil davrida (mil.old. 3000 yillar) paydo bo‘lganini aniqlashgan. Shuningdek odamlar auditorlik faoliyat bilan Qadimgi Xitoyda ham shug‘ullanganlari aniqlangan. “Auditor” so‘zining lotin tilidagi ma’nosi “o‘quvchi” yoki “tinglovchi” degan ma’nolar bilan bog‘langan. Chunki Qadimgi Rimda auditorlar soliq to‘lovchilarni tinglashgan, masalan, soliq to‘lovchi bo‘lib hisoblangan dehqonlar o‘zlarining daromadi va soliq qarzlari to‘g‘risida gapirib berishi lozim bo‘lgan. Auditorlar qadimgi Xitoy va Misr davlatida ham o‘z faoliyatlarini amalga oshirishgan. Ular Xitoy imperatori va Misr fir’avinlarining hisob- kitoblarini olib borishgan. Auditor kasbi eng hurmatli bo‘lib, auditorlar obro‘li kishilar hisoblangan.
- 5. Audit – bu mustaqil malakali mutaxassislar tomonidan korxonaning moliyaviy hisob va u bilan bog’liq moliyaviy axborotlarini me’yoriy hujjatlarga muvofiqlik darajasi to’g’risida xulosa chiqarish maqsadida tadqiq etilishidir. Ayrim manbalarga ko’ra buxgalter- auditor kasbi XVII asrning o’rtalarida Evropaning aktsiyadorlik kompaniyalarida aktsiyadorlar, kreditorlar va soliq xizmati xodimlari o’rtasidagi munozarali masalalarni hal qilib berish zarurati tufayli shakllana boshlagan. O’sha paytlarda mustaqil faoliyat ko’rsatib, korxonaning ishlab chiqarish moliya faoliyati to’g’risida aniq xulosa beradigan mutaxassislarga ehtiyoj kuchaygan. Natijada, 1862 yili Angliyada, 1867 yili Frantsiyada, 1937 yili esa AQShda majburiy audit to’g’risidagi qonun qabul qilingan. Hozirgi paytda bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda o’zining tashkiliy huquqiy infratuzilmalariga ega bo’lgan audit institutlari faoliyat ko’rsatmoqda.
- 6. • Ingliz tilida so‘zlashuvchi mamkatlarda audit to‘g‘risidagi dastlabki ma’lumot 1130 yilga borib taqaladi. Usha paytda rivojlangan iqtisodiy tizimdagi xo‘jalik voqealiklarni qayd qilish bitimlari bir martali yozuv bilan cheklangan edi. Ularning asosiy maqsadi savdo dalillarini yozma qayd etib, xotirada saqlashdan iborat bo‘lgan. Audit tarixi • Foydani maksimallashtirish o‘rta asrning o‘rtalarida Italiyada yirik savdo o‘ylari paydo bo‘lgan vaqtda yuzaga kelgan. Natijada savdo aloqalari juda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Birinchi marta ikkiyoqlama yozuv 20 noyabr 1494 yilda Italiyada Luka Pacholi tomonidan amalga oshirildi. Audit tarixi
- 7. Hozirgi zamon auditining boshlanishi sanoat revolyusiyasi davriga borib taqaladi. 1853 yilda Edinburgda Buxgalterlar jamiyatiga asos solindi. Buyuk Britaniyada bir nechta audit institutlar paydo bo‘ldi. Ularning birlashishi natijasida 1880 yilda Angliya va Uels diplomli buxgalterlar Instituti yuzaga keldi. bu institut 19 asrda G‘arb mamlakatlarda yuzaga kelgan institutlarning dastlabkisi bo‘lgan 1886 yilda AQSHda 1895 yilda Niderlandliyada audit institutlari yuzaga kelgan. Britaniya kompaniyalarining qonunlari (1845-1862 y.)Amerika auditi uchun asos bo‘lgan. Birinchi Amerika auditi 1917 yilda qonunchilik asosida amalga oshirilgan edi.
- 8. Auditning asosiy vazifasi moliyaviy hisobotga ishonch xosil qilishdan iborat. Raxbariyat va auditorning mas’uliyati moliyaviy hisobotga ishonchni ta’minlashdan iborat. Auditorlik tekshiruvi natijasida auditor moliyaviy hisobotdagi ma’lumot qiymatini oshiradi va shu bilan birga auditor raxbariyat tomonidan taqdim etilgan boshqa ma’lumotga bo‘lgan ishonchni ham oshiradi.
- 9. Auditning kelajagi yillik hisobot, moliyaviy hisobot, ularga izohlar, auditorlik hisoboti va xulosasi boshqaruv hisoboti, direktorlarning korporativ boshqaruvi to‘g‘risidagi hisoboti (shu jumladan ichki nazorat tizimining samaradorligi, korxona faoliyati va ustavga rioya qilinishi hisoboti) Shuningdek, tevarak- atrof muhofazasiga qaratilgan chora- tadbirlar hisoboti
- 10. 2. Buxgalteriya hisobi va audit o’rtasidagi farq Kompaniyalarda yillik buxgalteriya hisobi jarayoni tugashi bilan, auditorlik tekshiruvi ishlari boshlanib hisob-kitoblarining haqiqiyligi va ularning amaldagi qonunchilikka muvofiq yuritilganligi sifatini aniqlash maqsadida o‘tkaziladi. Buxgalteriya hisobi - xo`jalik operatsiyalarini buxgalteriya hujjatlarida aks ettirish, hisobotni saqlash, moliyaviy hisobotni tayyorlash va taqdim etishga ma’suldir. Buxgalterlik firmalari korxona tomonidan ularning pul muomalalarini yuritilishini olib boradi. Bu biznesni tushunadigan tildir, chunki u tadbirkorlik sub’ektining moliyaviy hisobotini taqdim etish vositasidir. Audit - bu moliyaviy hisobotni tekshirish va baholash faoliyati. Korxonaning buxgalteriya xodimlari tomonidan tayyorlangan moliyaviy hisob- kitoboperatsiyalarining haqiqiyligini tekshirish va tasdiqlashga qaratilgan. Shunday qilib, u buxgalteriya hisobi ma’lumotlarining haqiqiyligi va ishonchliligini belgilaydi.
- 11. Taqqoslash uchun asos Buxgalteriya hisobi Audit Ma’nosi Buxgalteriya hisobi - moliyaviy hisobotlarni tayyorlash va moliyaviy hisobotlarni tayyorlashni muntazam ravishda hisobga olishni anglatadi Audit - tashkilotning hisob kitoblarini va moliyaviy hisobotlarni tekshirishni anglatadi Tartibga soladigan asos Buxgalteriya hisobi standartlari Audit standartlari Ishni bajaruvchi Buxgalter Auditor Maqsad Tashkilotning ishlashini, rentabelligini va moliyaviy holatini ko‘rsatish Tashkilotning moliyaviy ko‘rsatkichlari qanchalik darajada to‘g‘ri va adolatli ko‘rinishga ega ekanligini aniqlash Boshlanishi Buxgalteriya hisobi tugallangandan keyin keyingi yil buxgalteriya hisobi boshlanadi Boshqarish buxgalteriya hisobi tugagandan so‘ng boshlanadi Davr Buxgalteriya doimiy ishlaydi, ya’ni kunlik ro‘yxatga olish jarayoni amalga oshiriladi Audit - davriy jarayon
- 12. Buxgalteriya va audit o‘rtasidagi asosiy farqlar Buxgalteriya - bu pul-kredit bitimlarini hisobga olishni va kompaniyaning moliyaviy hisobotlarini tayyorlashni tartibga soluvchi faoliyat Audit - moliyaviy axborotning haqiqiy va adolatli nuqtai nazardan qarashini mustaqil baholashni o‘z ichiga olgan analitik vazifa Buxgalteriya hisobi standartlari hisobni yuritish bo`yicha minimal talablarni Audit standartlari esa auditni sifatli o‘tkazishni bo`yicha minimal talablarni o`z ichiga oladi Buxgalteriya - soddalashtirilgan vazifa bo‘lib, u buxgalterlar tomonidan amalga oshiriladi Audit murakkab vazifadir, shuning uchun Auditorlar uni bajarish uchun talab qilinadi Buxgalteriyaning asosiy maqsadi tashkilotning rentabelligini, moliyaviy ahvolini va ish faoliyatini aniqlashdir. Buxgalteriya - doimiy faoliyat. Buxgalteriya hisobi - bu boshqarishning boshlanishi Audit moliyaviy hisobotning to‘g‘ri tuzilganligini tekshirish hisoblanadi. Audit davriy faoliyatdir.
- 13. Xulosa Buxgalteriya hisobi va audit xizmati ixtisoslashgan sohalardir, biroqauditning ko‘lami keng miqyosda buxgalteriya hisobidan kengroqdir, chunki turli xil aktlar, soliq qoidalari, har bir tarmoq bo`yicha qonunchilik me`yori talablari, buxgalteriya standartlari va audit standartlarini bilish bilan bir qatorda kommunikatsiya qobiliyatlari ham talab qilinadi. Auditor tomonidan taqdim etilgan hisobotlar kreditorlar, aksiyadorlar, investorlar, etkazib beruvchilar, qarzdorlar, mijozlar, hukumat va boshqalar kabi moliyaviy hisobot foydalanuvchilari uchun oqilona qaror qabul qilish uchun foydalidir. Auditni o‘tkazish jarayoni faqat buxgalteriya hisob- kitoblari to‘g‘ri amalga oshirilganda bajariladi uni e’tiborsiz qoldirib bo‘lmaydi.
- 14. 3. Auditning turlari va shakllari tavsifi. Xorijda auditorlik faoliyati rivojlanish bosqichlariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi Xorijda auditning turlari Tasdiqlovchi audit Maqsadli sistemali audit Tavakkalchilikka asoslangan audit
- 15. Tasdiqlovchi audit tekshirish davomida auditor har bir xo‘jalik muomalasini tekshiradi va tasdiqlaydi hamda parallel ravishda hisob registrlarini tuzadi. Hozirda esa bu hisob ishlarini qayta tiklash deyiladi. Maqsadli sistemali audit- mijozning ichki nazorat tizimining qay darajada ishlayotganligini tekshirishga asoslanadi. Agarda ichki nazorat tizimi oqilona tashkil qilingan hamda yaxshi ishlayotgan bo‘lsa, tashqi auditorlar o‘z ishlarini tanlab tekshirish hamda alohida ob’ektlarni nazoratdan o‘tkazish bilan cheklanadi. Ammo, auditor korxonada yuz beradigan o‘g‘irlik, firibgarlik holatlarini ham inobatga olishi lozim. Tavakkalchilikka asoslangan audit tavakkalchilik baland bo‘lgan joyda tekshirish vaqtini ko‘proq ajratish hamda past tavakkalchilik bo‘lgan joyda tekshirishga kam vaqt ajratishga asoslanadi. Bu tekshirish xarajatlarini kamaytirish yuzasidan kelib chiqadi. VAZIFALARI
- 16. Auditorlik tekshiruvi iqtisodiy nuqtai nazardan ikki turga bo‘linadi: • bu xo‘jalik ichida uning faoliyatining samaradorligini tekshirish va aniqlashda mustaqil baho berishdir. Ichki audit uchun korxonaning o‘zi yoki uning bir bo‘limi – korxona ichidagi nazorat bo‘limi javob beradi. Ichki auditning maqsadi – korxona xizmatchilariga o‘zlarining majburiyatlarini a’lo darajada bajarishga yordam berishdir. Ichki audit korxonaga tekshirilayotgan ob’ektlar haqida aniq tahlil, baholash, tavsiya, maslahat va ma’lumotlarni beradi. Ichki audit • xo‘jalik yurituvchi sub’ektning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotining haqqoniyligini ob’ektiv baholash maqsadida shartnoma asosida auditorlik kompaniyalari tomonidan o‘tkaziladi. Tashqi auditning asosiy xususiyatlaridan biri – bu mijoz korxonaga nisbatan hech qanday manfaati bo‘lmagan, ya’ni uning mulkdori, ta’sischisi, rahbari yoki boshqa lavozimida ishlamaydigan, mustaqil, xolis auditor tomonidan o‘tkazilishidadir. Agarda auditor tekshirayotgan korxonaning mulkdori, ta’sischisi, rahbari yoki boshqa lavozimida ishlaydigan shaxs bo‘lsa, u holda auditorlik faoliyati uchun berilgan litsenziya bekor qilinishi ham mumkin. Tashqi audit
- 17. Majburiy audit Tashabbuskorlik auditi Auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishiga ko’ra Dastlabki audit Davriy audit Auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishining davriyligiga ko‘ra
- 18. Auditning davrga ko’ra turlari Dastlabki audit auditor yoki auditorlik tashkiloti tomonidan ushbu korxonani birinchi marta tekshirishni anglatadi Davriy audit takroriy shartnomalar orqali bir korxona bitta auditor yoki auditorlik tashkiloti tomonidan amalga oshiriladi. Bu esa, albatta, mijozning malakali auditor bilan uzoq muddatli hamkorlik qilishga bo‘lgan qiziqishidan kelib chiqadi. Davriy audit dastlabki auditga nisbatan ancha ustundir.
- 19. Auditning shakllari Mos keluvchanlik auditi • bu turdagi tekshirishda auditning mamlakat miqyosidagi qonunlarga, shuningdek, barcha me’yoriy hujjatlarga mos kelishi yoki kelmaslik sabablari o‘rganiladi. Masalan, korxona faoliyatini auditorlik tekshirishdan o‘tkazishda uning korxona Nizomiga yoki mavjud yo‘riqnomalarga mos bo‘lishi aniqlanadi. Operatsion audit • barcha xo‘jalik muomalalari va jarayonlari, ularning ish samaradorligiga va unumdorligiga bo‘lgan ta’siri o‘rganiladi. Operatsion auditda unumdorlik va samaradorlik ko‘rsatkichlari, qimmatli qog‘ozlar hamda moliyaviy tizimga rioya qilishning buxgalteriya tamoyillariga mos kelishi nuqtai nazaridan ham ko‘rib chiqiladi. Moliyaviy hisobot auditi • tekshiruv moliyaviy va buxgalteriya xodimlari tomonidan o‘tkazilib, asosan korxonaning to‘lov qobiliyati, moliyaviy natijalar, sotish jarayonlarining hisobotlarda qanchalik darajada aks ettirilganligi tekshiriladi.
- 20. 4. Audit xizmatlari bozori to’g’risida Hozirgi zamon auditorlarining paydo bo‘lishi Buyuk Britaniyada 1780 yillarda boshlangan Sanoat inqilobi davrida sodir bo‘ldi. Ushbu inqilob murakkab byurokratik tuzilmalari bo‘lgan yirik sanoat korxonalarining paydo bo‘lishiga va keyinchalik korxonalarni kengaytirishni moliyalashtirish uchun tashqi mablag‘larni izlashga bo‘lgan ehtiyojni asta- sekin oshirdi. Kapital bilan ta’minlash va boshqaruv o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik yuzaga keldi. Ikkala o‘zgarish ham buxgalteriya xizmati mutaxassislariga hamda korxonaning ichki va tashqi moliya bo‘limlarini tekshirishga bo‘lgan talabni keltirib chiqardi. Auditorlik kasbining institutlari yaratilishi usha vaqt davri oldida turgan masala edi.
- 21. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda moliyaviy nazoratning quyidagi tashkiliy tizimidan foydalaniladi: Schyotlar palatasi yoki davlat bosh auditorlik apparati. Davlat Soliq boshqarmasi. Vazirliklardagi nazorat taftish bo’linmalari byudjet tomonidan mablag’ bilan ta’minlanib, davlat moliyaviy nazoratining oliy organi . Mustaqil auditorlik moliyaviy nazorat balans ma’lumotlarining to’g’riligini, amalga oshirilgan muomalalarning qonuniyligini shartnoma asosida nazorat qiladi.
- 22. • Rahbariyat auditorlar tekshiradigan korxonalarning buxgalteriya tizimini nazorat qiladi. Rahbariyat nafaqat investorlarga taqdim etiladigan moliyaviy hisobotlar uchun mas’uldir, balki ushbu hisobotlarga kiradigan ma’lumotlarning xususiyatlarini aniq bo‘lishiga ham vakolatlidir Rahbariyat jarayonlar va aloqalarni nazorat qiladi • Moliyaviy hisobot bu korxona faoliyatini bugungi darajasini belgilab beruvchi hisobot turi bo`lib, u nafaqat rahbariyatga balki undan foydalanuvchilarga ham u tuzilgan davri bo`yicha yetarli, aniq, ishonchli, o`rinli hamda kerakli ma`lumotlarni bera olishi lozim Manfaatdor tomonlar bilan aloqa. Moliyaviy hisobotlar • Auditorlik xizmatlariga bo‘lgan talab bir necha xil nazariyalar bilan izohlanishi mumkin. Ruhlantirilgan ishonch va Agentlik munosabatlari nazariyasi kabi ba’zi nazariyalar yaxshi o‘rganilib, keng ommaga e’lon qilingan Kreditlashning ishonchliligi nazariyasi Ruhlantiruvchi ishonch nazariyasi Agentlik munosabatlari nazariyasi Ushbu nazariya 1920 yillar oxirida gollandiyalik professor Teodor Limperg tomonidan ishlab chiqilgan. Ilgarigi nazariyadan farqli o‘laroq, Limperg nazariyasi audit xizmatlariga ham talab, ham taklifni ko‘rib chiqadi Uott vassimmerman tomonidan taklif etilgan agentlik munosabatlari nazariyasida - nufuzli auditor (Hurmatga ega bo‘lgan auditorlar) – kutilgan natijalarga olib keladigan auditor nafaqat uchinchi tomon manfaatlari, balki rahbariyat manfaatlari uchun ham tayinlanadi Mustaqil auditorlik moliyaviy nazorat bozori quyidagi xizmatlarni o’z ichiga oladi:
- 23. Auditni tartibga solish Umumiy yuridik javobgarlik Auditorlar uchun umumiy yuridik javobgarlik odatda ikkita toifaga bo‘linadi: mijozlar oldidagi majburiyatlar va uchinchi shaxslar oldidagi javobgarlik. Qonuniy javobgarlik umumiy huquq, yuridik qonunchilik bo‘yicha fuqarolik javobgarligi, qonunga muvofiq jinoiy javobgarlik va professional buxgalteriya tashkilotlari a’zosi sifatida javobgarlik Jamoatchilik nazorati kengashi Buxgalteriya nazorati bo‘yicha kengashlar - hukumat yoki kasbiy komissiyalar so‘nggi yillarda auditorlarning ishini qayta ko‘rib chiqish va standartlarni o‘rnatish va joriy etishda faol ishtirok etishni boshladi
- 24. Auditni tartibga solish Nemischa mas’uliyat Germaniyada auditorlar qasddan majburiyatlarini bajarmaganda mijozga nisbatan cheklanmagan miqdorda javobgar bo‘ladilar, lekin javobgarlik majburiyatlari cheklangan, vaziyatga qarab 1.000.000 dan 4.000.000 Evrogacha qonun bilan to‘lanadi Uchinchi shaxslar oldidagi majburiyatlari Uchinchi shaxslar audit mijozidan tashqari auditdan barcha manfaatdor tomonlarni o‘z ichiga oladi. Auditorlik firmasi uchinchi shaxslarga, masalan, soxta moliyaviy hisobotlarga tayanib, zarar ko‘rgan banklarga nisbatan javobgar bo‘lishi mumkin Mijozlar oldidagi javobgarlik Auditor tomonidan auditorlik tekshiruvida ehtiyotsizlik qilinganligi sababli, mijoz tomonidan taqdim etilgan odatiy fuqaroviy da’vo, auditor tomonidan moliyaviy hisobotdagi soxtalik yoki ishchilarning firibgarligini aniqlamaganligi to‘g‘risidagi da’vo
- 25. AUDITORLIK MAJBURIYATLARI VA AUDITORLIK XIZMATLARINING FOYDALANUVCHI LARNING KUTAYOTGAN NATIJALARI moliyaviy hisobotlarning adolatliligi to‘g‘risida fikr berish kompaniyaning ichki nazorat tizimi to‘g‘risida fikr bildirish firibgarlikning yuzaga kelganligi haqida fikr bildirish kompaniyaning ish yuritishni davom ettirish, qobiliyati haqida fikr berish noqonuniy xatti- harakatlar yuzaga kelganligi to‘g‘risida fikr bildirish
- 26. Sarbanes-Oxley Qonuni 1934 yilgi "Qimmatli qog‘ozlar va birja amaliyoti to‘g‘risida" gi qonunni qabul qilgan paytdan e’tiboran AQSH tomonidan qabul qilingan birinchi buxgalteriya qonuni hisoblanadi COSO hisoboti ichki nazoratga e’tibor qaratadi Qonunlar Xalqaro audit bozoriga ta’sir ko‘rsatadigan tadqiqotlar va qonunlarga misollar COSO hisoboti 2002-yilgi Sarbanes- Oxley Qonuni Enron kompaniyasining inqirozga yuz tutishi XEROX va TYCO kabi yirik kompaniyalarga qadar tarqalgan buxgalterlik janjallari oqibatida imzolangan “Turnbull hisoboti” Birlashtirilgan kodeks
- 27. COSO hisobotida quyidagilar belgilab o‘tilgan ichki nazorat va uning tarkibiy qismlariga tegishli tushunchalarni uyg‘unlashtirish ichki nazorat sifatini baholashga yordam berish boshqaruvning ichki nazorat tizimini yaratish, rahbariyatga o‘z kompaniyasidagi ichki nazoratni zamonaviy nazorat texnologiyalari bilan taqqoslash imkonini berish ichki nazoratning muvofiqligi to‘g‘risida tashqi hisobot uchun asos yaratish
- 28. Ushbu maqsadlarning barchasi audit xizmatiga ta’sir etishi mumkin bo‘lsada, ikkinchidan, bu mavzu alohida ahamiyat kasb etadi, chunki u kompaniyaning ichki nazorat tizimining sifati to‘g‘risida ichki auditor tomonidan tasdiqlanishi mumkin. COSO hisoboti Ichki nazorat komponentlari deb nomlangan 7-bobda bo‘yicha keng muhokama qilinadi.