1. Në këtë ligjëratë do të njihemi
me:
Konceptin e Konsumit dhe Investimeve.
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni I konsumit. Prirjen
marxhinale për konsum (MPC), si dhe Prirjen marxhinale për
kursim (MPS), Prirjen Mesatare për Konsum (APC).
Faktorët që përcaktojn konsumin. Te ardhurat prezente dhe te
ardhurat e ardhshme
Investimet dhe faktorët që përcaktojn ato. Investimet dhe norma e
interesit.
Teoria e Akseleratorit.
2. Hyrje ne konceptet e kursimit dhe
investimeve
Konsumi eshte nje prej elementve kyq dhe më me peshë te
kerkeses agregate dhe GDP-së.
Investimet perbejn elementin me te ndryshueshem te kerkeses
agregate dhe GDP-së.
Prandaj te dyjat se bashku kane nje ndikim shumë te madh si
ne permasat, po ashtu edhe ne sjelljen e kerkeses agregate
(AD)
3. Konsumi dhe Kursimi
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i
konsumit
Konsumi perfaqson shpenzimet e konsumatorve privat per mallra
dhe sherbime qe shfrytezohen per dobi ne periudhen e tanishme
apo aktuale.
Pjesa e pashpenzuar per konsumin aktual e te ardhurave te
disponueshme perfaqson kursimin.
YD=C+S
YD=Te ardhurat e disponueshme,
C=Konsumi,
S=Kursimi
Mallrat e konsumit afatgjatë si automobilët dhe makinat tjera qe
mund te kene dobi edhe ne periudhen aktuale edhe ne te
ardhmen.
4. Konsumi dhe Kursimi
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i
konsumit
Konsumi eshte komponenti me i madh i GDP-se (65% ne
vendet e industrializuara)
Familjet e varfëra shpenzojnë pjesën më të madhe të të
ardhurave të tyre per ushqim dhe strehim.
Me rritjen e te ardhurave, rritjen me te shpejtë e pëson kursimi,
qe konsiderohet si e mire luksi.
Ne krahasim me te ardhurat e tyre, te pasurit kursejnë më
shumë se sa të varfërit.
5. Konsumi dhe Kursimi
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i
konsumit
Faktori i parë përcaktues i konsumit dhe kursimit janë të
ardhurat e disponueshme
Kjo varesi eshte analizuar dhe ndryshe njihet edhe si hipoteza
e “të ardhurave absolute”
Tabela ne vijim shpreh funksionin linear te konsumit dhe atë të
kursimit.
7. Konsumi dhe Kursimi
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i
konsumit
Kurba e konsumit dhe ajo e kursimit paraqet lidhjen pozitive
midis te ardhurave te disponueshme dhe konsumit dhe
kursimit.
Pikat e lakores se konsumit mbi vijen 45 shkallë,
korrespondojnë me vlera negative të kursimeve.
Pikat e lakores se konsumit nën vijen 45 shkallë, nenkuptojnë
se vlerat e kursimeve do te jenë pozitive.
Pikat e kurbes se konsumit qe gjinden ne pikprerje me vijen 45
shkallë (pika A), nenkupton se vlerat e kursimeve do te jetë
zero, apo C=YD.
8. Konsumi dhe Kursimi
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i
konsumit
Pjerrësia e lakores së konsumit shpreh shtesen e konsumit per
çdo njesi monetare shtesë të të ardhurave të disponueshme
(MPC – prirja marxhinale per konsum)
Pjerrësia e lakores se kursimit shpreh shtesen e kursimit per
çdo njesi monetare shtesë të të ardhurave të disponueshme
(MPS – prirja marxhinale per kursim)
9. Konsumi dhe Kursimi
Të ardhurat e disponueshme dhe funksioni i
konsumit
Konsumi dhe Kursimi ne fig 15.1 janë supozuar si lineare,
prandaj per kete arsye MPC dhe MPS edhe do te jenë konstant.
Mirëpo, mund te supozohen edhe raste te tjera, ku MPC
zvogëlohet, ndërsa MPS dhe YD rriten.
YD=C+S
MYD=MC+MS
MPC+MPS=1
MYD=1 njësi monetare
10. Konsumi dhe Kursimi
Tregues te rendesishem lidhur me sjelljen e C dhe S janë edhe
“prirja mesatare për konsum” (APC), si dhe “prirja mesatare
për kursim” (APS).
“prirja mesatare për konsum” (APC), paraqet raportin midis
konsumit total dhe te ardhurave te disponueshme totale (C/YD).
“prirja mesatare për kursim” (APS), paraqet raportin midis
kursimit total dhe te ardhurave te disponueshme totale (S/YD).
11. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
YD luajnë një rol kyç ne percaktimin e nivelit te konsumit, megjithatë
ka edhe faktorë te tjerë.
Pasuria është faktor shume i rendesishem - ndikimi i saj ne konsumin
agregat rritet kur ndryshon shpejtë dhe ne permasa te medha.
Sa per thjeshtesi supozojm vetem dy periudha kohore, ku
konsumatori individual bënë përzgjedhjen midis konsumit aktual
(periudhen aktuale t) dhe atij te ardhshem (periudhen e ardhshme t+1)
Te ardhurat individuale ne periudhen aktuale janë Yt dhe ne periudhen
e ardhshme Yt+1
Analizo fig. 15.4
12. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Vija MAN eshte vija e buxhetit individual qe tregon te gjitha
kombinimet qe mund te arrijë nje konsumator midis konsumit
aktual dhe atij te ardhshem, duke i pasur te dhena te ardhurat
aktuale, te ardhurat e ardhshme dhe normen e interesit.
Pika A tregon mundesi konsumi per konsumatorin tonë, ku ai
mund te konsumojë te gjitha te ardhurat aktuale (Yt) ne
periudhen prezente dhe te gjitha te ardhurat e ardhshme (Yt+1)
ne periudhen e ardhshme.
Mundesit tjera te konsumit te shprehura ne vijë MN varen nga
mundesia e konsumatorit per te marre ose dhënë hua.
13. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Ne njërin ekstrem, në piken M, konsumatori do ti kursente te gjitha
te ardhurat aktuale (C=zero), keshtu qe nese supozojm se ne
periudhen e ardhshme norma e interesit (i) do te jete e njejte si per
dhenie ashtu edhe per marrje hua,
ateherë konsumatori mund te shpenzojë: Yt+1+(1+i)Yt
ku (1+i) Yt = vlera e ardhëshme e të ardhurave aktuale
Ndersa ne ekstremin tjeter, ne piken N, konsumatori do te
konsumoje ne periudhen aktuale, te ardhurat aktuale plus vleren e
pakesuar të të ardhurave te ardhshme (Yt+Yt+1/1+i)
Analizo fig. 15.4
14. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Vija MAN eshte vija e buxhetit individual qe tregon te gjitha
kombinimet qe mund te arrijë nje konsumator midis konsumit
aktual dhe atij te ardhshem, duke i pasur te dhena te ardhurat
aktuale, te ardhurat e ardhshme dhe normen e interesit.
Pika A tregon mundesi konsumi per konsumatorin tonë, ku ai
mund te konsumojë te gjitha te ardhurat aktuale (Yt) ne
periudhen prezente dhe te gjitha te ardhurat e ardhshme (Yt+1)
ne periudhen e ardhshme.
Mundesit tjera te konsumit te shprehura ne vijë MN varen nga
mundesia e konsumatorit per te marre ose dhënë hua.
15. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Ne njërin ekstrem, në piken M, konsumatori do ti kursente te
gjitha te ardhurat aktuale (C=zero), keshtu qe nese supozojm
se ne periudhen e ardhshme norma e interesit (i) do te jete e
njejte si per dhenie ashtu edhe per marrje hua,
ateherë konsumatori mund te shpenzojë: Yt+1+(1+i)Yt
ku (1+i)Yt = vlera e ardhëshme e të ardhurave aktuale
Ndersa ne ekstremin tjeter, ne piken N, konsumatori do te
konsumoje ne periudhen aktuale, te ardhurat aktuale plus
vleren e pakesuar të të ardhurave te ardhshme (Yt+Yt+1/1+i)
Analizo fig. 15.4
16.
17. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Zgjedhja e konsumatorit do te varet nga preferencat e tij kohore
lidhur me konsumin aktual dhe atë te ardhshem, te cilat, ne një
masë të caktuar, varen nga fakti se sa i duruar është ai.
Preferencat e konsumatorit racional mund te ilustrohet ne piken e
vijes se buxhetit me kurben me te lartë te arritshme te
indiferences (pika W)
Pika W, individi eshte duke konsumuar Ct dhe kursyer Yt-Ct ne
periudhen aktuale
Ndryshimi i pasurisë do te ndikonte ne te Yt si dhe ne Yt+1, prandaj
rritja e pasuris zhvendosë vijen e buxhetit djathtas nga MN ne
M‟N‟, ku pika e re e maksimizimit te mirëqenies se konsumatorit
do te jete pika V (Fig. 15.5).
18.
19. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Faktorë tjerë janë pritjet per te ardhurat, çmimet, taksat, prirjet
per te ardhurat afatgjata, etj.
Keto varesi i studion ekonomisti i shquar Amerikan Milton
Friedman ne hipotezen e tij “Te ardhurat Permanente”
Konceptet baze me te cilat operon Friedman janë; konsumi
permanent (Cp), te ardhurat permanente (Yp) dhe te ardhurat
tranzitore (Ytr)
20. Faktorët që përcaktojn konsumin
Te ardhurat prezente dhe te ardhurat e
ardhshme
Sipas hipotezes se te ardhurave permanente, Cp eshte
proporcional me Yp, pra Cp=kYp, ku k=MPC=APC
Cp dhe Yp perfaqsojnë prirjet afatgjata te konsumit dhe te
ardhurave
Sipas Friedmanit, Yt mund te jenë me te medha se Yp, prandaj
diferencen mes tyre ai e quan te ardhura tranzitore.
Te ardhurat tranzitore perfaqsojn rritjen ose renien e papritur të
të ardhurave, pra Y=Yp+Ytr
21. Investimet dhe faktorët përcaktues
të tyre
Njesoj si Konsumi, edhe Investimet përbëjnë elementin me te
ndryshueshem te kerkeses agregate dhe GDP-së.
Shpeshherë me investim nenkuptohet çdo shpenzim per
shembull: per blerjen e nje ngastre te tokes, te letrave me vlerë
etj, ku ne fakt keto janë vetem tranzaksione financiare.
Ndersa ne kuptimin ekonomik, investim kemi vetem ateherë
kur krijohet kapital i ri real, pra kur shtohet stoku i mallrave
kapitale, si: makineri dhe paisje, ndertesa dhe inventar shtesë
Strukturen dërmuese te investimeve e përbejnë makineritë dhe
paisjet, ndersa pjesen me te vogel e zë inventari.
22. Investimet dhe faktorët përcaktues
të tyre
Sipas shkollave te ndryshme te mendimit ekonomik, faktoret
qe percaktojnë investimet janë te shumtë.
Ne do te ndalemi vetem ne dy teori kryesore lidhur me
funksionimin e investimeve.
Teorinë që i lidhë investimet me normen e interesit, dhe
Teorinë e percaktimit te investimeve nga te ardhurat, apo me
fjalë tjera „teorinë e akseleratorit‟.
24. Investimet dhe norma e interesit
Nese supozojmë që i gjithë kapitali merret hua, ateherë te
gjitha variantet me fitim vjetor pozitiv janë të pranueshme.
Me 10% norme te interesit, 5 projekte e para me nje shume prej
28 milione Lek pranohen.
Me 5% normë te interesit, vetem 1 projekt refuzohet dhe me 53
milionë Lekë, 7 projektet e para pranohen.
Analizo fig. 15.7 funksionin e investimeve
25.
26. Teoria e Akseleratorit
Akseleratori na ndihmon te kuptojm pse prodhimi i te mirave
kapitale ndryshon shumë me shpejt se sa prodhimi i te mirave
ne pergjithsi
Sipas teorisë se akseleratorit niveli i investimeve neto korrente
varet nga ndryshimet ne te ardhurat, qe mund te shprehet:
It=v(Yt-Yt-1)
ku: It=investimet neto ne periudhen aktuale,
Yt=te ardhurat kombetare ne periudhen aktuale,
Yt-1=te ardhurat kombetare ne periudhen e meparshme,
v= nje konstante qe njihet si akselerator, qe percaktohet nga
karakteristikat teknologjike te prodhimit
Per ta kuptuar parimin e akseleratorit, ta anlizojm shembullin e
paraqitur ne tabelen 15.3
28. Teoria e Akseleratorit
Nga te dhenat e Tabeles mund te nxirren disa perfundime:
◦ Qe investimet neto te mbeten ne nje nivel pozitiv konstant,
duhet qe kerkesa per produktin e firmes te rritet me te njejtin
ritëm
◦ Qe investimet neto te rriten, kerkesa duhet te rritet me nje
ritem ne rritje
◦ Ne qofte se kerkesa mbetet konstante, investimet neto do te
bien zero.
29. Kufizimet e te dy teorive
Te dy teoritë, si ajo qe i lidhë investimet me normën e interesit, ashtu edhe teoria e
akseleratorit, kanë kufizimet e tyre.
Teoria e Aksleratorit – kufizimi i kesaj teorie eshte supozimi se nuk ekziston asnjë
kapacitet i tepërt (i pashfrytezuar) ne ekonominë e nje vendi, gjë që eshte shumë
diskutabile
Nje kufizim i perbashket per te dy shpjegimet eshte se asnjeri prej tyre nuk mban
parasysh pritjet e firmave per aktivitetin e ardhshem ekonomik dhe per kerkesen e
ardhshme.
Nje kufizim tjeter i perbashket eshte edhe mosmbajtja parasysh e ndikimit te nivelit
te taksave dhe diferencave te tyre ne investime.
Qeveria mund te ndikojë ne nivelin e investimeve private përmes politikave fiskale
dhe monetare, si dhe përmes krijimit te politikave makroekonomike per krijimin e
nje klime me te shendoshë ne ekonomi.