Práctica de clase nº6: De Flaherty a Vardá. Exercicio sobre o cinema de non ficción realizado con teléfonos móbiles, cámaras domésticas ou cámaras fotográficas. (15 de xaneiro de 2020)

1. Cine de non ficcion: O DOCUMENTAL
De Rober Flaherty a Agnes Varda
Documental de creación: Tratamento creativo sobre a realidade

2. Sen dúbida un dos momentos decisivos: ESCOLLER O TEMA PARA UN
DOCUMENTAL.
É o momento de darlle voltas á cabeza como fan todos os artistas diante do lenzo en
branco ou os escritores diante da pantalla do ordenador…
Como consello xeral , intenta apostar por un tema que controles ben ou que te
involucre emocionalmente . Os primeiros documentais normalmente abordan
temas moi cercanos e cotiáns ao “creador”: a familia, un avó, os colegas, o entorno
dos 17 anos, o cole, o barrio, a casa na que vives, a situación social que nos rodea,
actividades que te molen, ou calquera aspecto sobre o que teñamos certa
información, reclame o voso interés ou pensedes que pode ser apaixoante “revelar”
aos demais .
En calquera caso, DEBES DE “NAMORARTE” OBLIGATORIAMENTE DO TEMA DO
TEU DOCUMENTAL ata considerar a súa realización como unha necesidade
ineludible . Como todos os grandes autores que “aman” e se apaixonan ata o límite
no proceso das súas procuras.
1.-Elixe un tema

3. 2.-Atopa o “punto”
Como comentamos moitas veces en clase, os temas poden ser similares, mesmo
iguais, pero o difícil da creación audiovisual é TOPARLLE O “PUNTO” PERSOAL ao
que facemos. Poñamos un exemplo : podemos elixir un tema como “24 horas na
vida dun parado ferrolano”, pero de seguro que non se parecerá en nada si o realiza
Ana, que David ou Alba, e non digamos si o fai Xoana ou Dani.
A obriga do autor e moldear imaxes, palabras, sons e silenzos para construír un
RELATO ÚNICO E INTRASFERIBLE. Isa é a diferenza esencial cunha REPORTAXE.
Cando vemos unha reportaxe documental pola TV, da igual que o vexamos en TVE,
en Cuatro ou en Telecinco: son practicamente intercambiábeis. Non teñen “punto”.
UN DOCUMENTAL EXIXE UN PUNTO DE VISTA PROPIO, AUTORAL, REPLETO
DAS PEGADAS DIXITAIS E CREATIVAS DE QUEN FAI O DOCUMENTAL. A
creatividade na elección de estrutura, recursos e xeitos narrativos é o que da sentido
e “mirada propia” a un documental.
Nun documental podemos “sentir” o corazón e a cabeza de quen nos fala a través
das imaxes e os sons. Non estaría de mais que no “punto” agrome unha certa ironía
ou sentido do humor, porque a risa fai perdoar todos os defectos..

4. Relacionado coa procura do “punto”, estaría ben que coñeceras os numerosos
xeitos de organizar o tema elixido para un documental. As veces temos a idea,
sabemos o que queremos, pero non sabemos cómo facelo…
IDENTIFICAR UNHA ESTRUTURA COÑECIDA PODE SER DE GRAN AXUDA PARA
PLANIFICARTE E ORGANIZAR O MATERIAL. Existen numerosos xeitos de
organizar contidos documentais. Búscao en internet. Na diapositiva seguinte tes
algúns exemplos clásicos, aínda que non é necesario que te suxeites a esquemas
preconcibidos. O documental é o xénero mais libre da creación audiovisual
contemporánea. É tan elástico como un chicle e non está suxeito aos canons e
normas –case sempre obrigatorias- do cinema comercial ou das reportaxes de TV .
Así pois, síntete libre para achegarte ao tema escollido como consideres que
expresas mellor aquilo que pretendas contar.
3.-Identifica a estrutura

5. CENTRADO NUN ACONTECEMENTO. O suceso é o eixe do relato . Pode tratarse dunha
inauguración, dunha festa popular, un concerto, ou dun xantar familiar, a Semana santa en Ferrol, ou
o Pantin clasic , etc. O suceso ten varias fases sendo SEMPRE interpretado polo autor . E no seu
decurso poden aparecer entrevistas, anacos do pasado ou mesmo fragmentos do futuro. En definitiva
trátase de rexistrar acontecementos para ser interpretados polo autor.
RELATO DUN PROCESO Presentan feitos que compoñen un proceso “interesante”. Cada feito é
complemento dos outros e relátase a función de cada un na mirada propia sobre o proceso. Todos
os documentais do tipo “Un dia en la vida de…” ou “Elaboración do requeixón” , Radiografía dun
patinador, son exemplos de relato dun proceso.
UNHA VIAXE . Pode ser unha viaxe exterior ou interior con todos os seus matices metafóricos e os
seus ritmos incorporados de movemento. A viaxe transforma ao viaxeiro e tamén ao espectador da
viaxe, porque descubre aspectos insólitos de lugares u persoas.
CIDADE AMURALLADA . Utiliza a metáfora dun microcosmos para falar da sociedade a maior
escala: Retrato de grupo, familia, colegas. Un grupo pechado como paradigma ou análise da sociedade
que nos rodea.
HISTÓRICO. O cinema é un medio para resucitar o pasado. O obxectivo do documental histórico e
desvelar luz sobre un personaxe ou un asunto interesante da historia da humanidade ou da propia
historia persoal do autor…
Algúns exemplos de estruturas do documental

6. Gravacións subxectivas
do autor
Pelis de arquivos:
imaxes antiguas,
fragmentos de TV..
Recreacións
Imaxes simbólicas
Obxectos
Entrevistas
Fotos, gravados,
debuxos..
Performances
Animacions 2D e 3D
Gráficos,
estadísticas”
Recursos narrativos do cine:
continuidade e plano secuencia
4.-Elixe ben os recursos visuais
AS IMAXES DUN DOCUMENTAL ESIXEN A MÁXIMA PERFECCIÓN VISUAL con
todas a regras que estudamos durante o curso: Composición, iluminación, sentido
do encadre…etc. Elixe ben os encadres, como si fixeras fotografías “artísticas”.
Utiliza moito os primeiros planos para achegarnos á intimidade dos seres que
retratamos, e os planos xerais para amosar espazos da narración. E dosifica con
equilibrio e rigor, todos os recursos visuais posibles para construír un relato
dinámico e orixinal. Aquí tes algúns recursos visuais habituais nos bós
documentais

7. Voz en off do
autor
músicas
Sons de arquivo
poemas
silenzo
Son ambiente
Voces de
entrevistados
Cancións
pertinentes
Programas de radio
ou podcast.
5.-Elixe ben os recursos sonoros
Penso que xa insistimos dabondo sobre a importancia dos espazos sonoros na
narración cinematográfica, aínda que levo insistíndovos dia si e día non, QUE O
SON É O 60 % DUN AUDIOVISUAL. Ademais como estamos a traballar sobre un
xénero libre e creativo, tes innumerábeis recursos sonoros que podes utilizar.
Internet está repleto de recursos de todo tipo. Aí tes algunhas pistas:
Efectos sonoros

8. 6.-Respecta o formato
Nesta ocasión non estamos facendo unha simple práctica de Cultura audiovisual,
senón construíndo un RELATO AUTÓNOMO.
As únicas regras veñen do propio obxectivo do exercicio. Son estas (e por favor é a
única imposición que tedes):
-Duración: de 3 minutos mínimo aos 9 minutos máximo (revisable)
- Todos deberán incorporar o título ao comezo e o autor ao final.
-É un documental creativo, non unha reportaxe (MOI importante).
-Non é un videoclip (xa sabedes o que significa)
-Data de entrega: 15 de xaneiro
-O traballo deberá de ir acompañado dunha breve memoria para incorporar ao
vídeo en Cinema Wabisabi. Nela reflíctese a intencionalidade, referencias, etc.
-Para calquera dúbida, enviar correo a pacharistas@gmail.com
E agora, ilústrate sobre sete
modelos documentais e
aprende dos clásicos nas diapos
seguintes....

9. E agora, ilústrate sobre sete modelos
documentais , mira ben os exemplos e
aprende dos clásicos nas diapos
seguintes....No ordenador de clase hai
unha carpeta cun feixe de bós
documentais para que mires en casa si
queres

10. 1.- Documental explorador
• Propón unha mirada sobre territorios (exteriores ou interiores ) descoñecidos
• Fundamental a capacidade de ENXERGARSE para rexistrar o DEVALAR
Exemplos de documentais
Só tes que pinchar nas
ligazóns para velos….
Facerse parte
das cousas que
narras
O paso do
tempo sobre as
cousas

11. Nanouk el esquimal
1922

12. “Si se trata de filmar a gente distinta a
uno, es imposible que actores o actrices
puedan reflejar con todo su histrionismo
profesional la vida al natural de los
moradores, que pueden interpretar sus
propias vidas sin interés comercial”
(Flaherty)
Moana (1926)1926 Actores non
profesionais

13. Tabou (trailer) Completa
1931

14. Hombres de Arán
Tema de Flaherty: A loita do home pola supervivencia
1934

15. Tra-las luces
Documental Viaxe-exploración
interior

16. 2.- Documental avogado
• Propón unha mirada critica sobre calquera aspecto da realidade cotián denunciando
situacións inxustas e poñendo en cuestión a orde establecida
• Fundamental a capacidade de ENXERGARSE e DOCUMENTARSE para rexistrar o
DEVALAR e DESVELAR a verdade

17. John Grierson deploraba la obsesión de Flaherty polos
pobos remotos , e coidaba que hai que ACHEGARSE A
REALIDADE COTIÁN DAS XENTES DO REDOR. O
documentalista debe mirar o que ten diante e aportar unha
mirada crítica para desvelar a verdade...
El documental de lo cotidiano, con sus calles, ciudades
y suburbios pobres, mercados, comercios y fábricas, ha
asumido para sí mismo la tarea de hacer poesía donde
ningún poeta entró antes y donde las finalidades
suficientes para los propósitos del arte no son
fácilmente observables. Eso requiere no sólo de gusto,
sino también de inspiración, lo que supone, por cierto,
un esfuerzo creativo laborioso, profundo en su visión y
en su simpatía". (Grierson)
Coal Face (Alberto Cavalcanti, 1935)
Night mail
Propósito social e forma estética. Películas arquetípicas do
Movemiento de Cine Documental británico

18. Tierra sin pan (Luis Buñuel, 1929)
Capitalismo, una historia
de amor. Michael Moore,
2009)
Fahrenheit 9/11
Bowling for Columbine

19. Copiad, copiad malditos
Trailer de Inside Job
Home (Yann Arthus-Bertrand,2010)
Super size me,

20. 3.- Documental poeta
• Propón unha mirada moi persoal sobre calquera aspecto da realidade cotián
mesturando a realidade con formas artísticas, sons, músicas, e mesmo coa propia
presenza persoal d@ autor@
• Fundamental a capacidade de IMAXINAR , CREAR , SENTIR O PASO DO
TEMPO SOBRE AS COUSAS para rexistrar a beleza, pero tamén a verdade do
mundo que nos rodea.

21. Bert Haanstra (1951). Glass
Zoo - Bert Haanstra (1961)
Berlín sinfonia de
una ciudad (solo o
comezo)
A proposito de niza
Jean Vigo
Koyaanisqatsi (1)
KoyaanisqatsiSó
fragmentos
Joris Ivens - Regen (1929)
Koyaanisqatsi

22. 4.-Documental de propaganda
• O seu obxectivo manifesto e a lexitimación e glorificación dun proceso social ou político,
ou das actividade dunha empresa embelecendo a realidade mediante as técnicas narrativas
do cinema.
• Fundamental a capacidade de ENXERGARSE nos obxectivos da empresa ou o goberno
para “comer o coco” dos espectadores
•Numerosos exemplos na Guerra civil española e na 2º Guerra mundial.

23. El triunfo de la voluntad (1)
Leni Riefenstahl
Ya viene el cortejo (1939)

24. Fragmento de Franco ese Hombre
Lousiana story
Numerosos
documentais
da 2º Guerra
mundial

25. El hombre de la cámara
Vertov
Vertov 2
Indaga en
Internet sobre
Vertov e o “Cine-
ojo”
Xa o vimos no
tema das
vangardas
5.-“Cine ollo”
• Acadar unha obxectividade total e integral no rexistro
das imaxes, captadas sen preparación previa, nin
guión, nin posta en escea.
• A montaxe unifica os fragmentos extraídos da
realidade,

26. 6.- Documental cronista
• Intenta aportar un punto de vista obxectivo sobre un feito ou acontecemento
histórico. Utiliza materiais de arquivo e testemuñas dos feitos narrados.
• Fundamental a capacidade de DOCUMENTARSE sobre os feitos narrados e a
capacidade de SINTENTIZAR visualmente os feitos mais significativos para que
agrome a verdade do autor.

27. Morir en Madrid
Valparaiso
Joris Ivens
Frédéric Rossif

28. 7.- Cinema en primeira persoa (documental do “EU”)
Algo que ten o cinema en primeira persoa é que che permite contar
historias que só ti e nada máis que ti podes contar. O QUE NUNCA
TERÍA EXISTIDO SEN NÓS
Visibilizar as inquietudes, reflexións e emocións persoais a través do audiovisual.
Subxectivización do discurso cinematográfico, propiciando un prodixioso auxe
contemporáneo de filmes narrados en primeira persoa ou de representación do
”eu”.
• NARRACIÓN AUTOBIOGRÁFICA, AUTORETRATO (QUÉN SOMOS)
• DIARIO FILMADO
• CADERNOS DE VIAXE
• CINEMA DE ÁMBITO FAMILIAR…
Jonás Mekas
Verengo Vikiland

29. Agnes Varda
Las espigadores y la espigadora No
ordenador
da clase
Oscar
2018
Rostros y lugares
OBRIGATORIO

30. El camino del agua
O tempo dos bullós
argazo
Os señores do vento
Curtametraxes
documentais
galegos
Rural pretérito
O carro e o home

31. 8.- Outros. Tendencias contemporáneas
FOUND FOOTAGE
FALSO DOCUMENTAL DOCUWEB: documental
interactivo, doc colaborativo, etc
WEB SERIE DOCUMENTAL