Σχέδιο για σπουδαστές γραφιστικής

1. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ
ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΧΕΔΙΟ 02
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
ΣΗΜΕΙΟ – ΓΡΑΜΜΗ –
ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ
ΣΧΗΜΑ – ΒΑΣΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ
ΣΤΕΡΕΑ
ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ – ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ
ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΩΝ
ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΣΤΟ
ΧΑΡΤΙ ΜΕ ΜΟΛΥΒΙ
(ΜΕΓΕΘΗ, ΣΥΓΚΡΙΣΗ, ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ)

2. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ
ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΣΧΕΔΙΟ
Η διδασκαλία του Eλεύθερου Σχεδίου στηρίζεται στην οπτική
αντίληψη του χώρου που μας περιβάλλει. Μαθαίνουμε λοιπόν κατ'
αρχήν να βλέπουμε, να παρατηρούμε και όxι απλώς να
κοιτάζουμε. Μαθαίνουμε να αντιλαμβανόμαστε τους όγκους μέσα
από τα σχήματα, τα φώτα και τις σκιές. Μαθαίνουμε να
αποδίδουμε σχεδιαστικά αυτό που βλέπουμε και να το
οργανώνουμε στο xώρο μιας κόλλας xαρτιού..

3. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ
βασικές αρχές του ελεύθερου σχεδίου
οργάνωση της σχεδιαστικής επιφάνειας,
τις αναλογίες,
την ανάλυση της δομής κάθε αντικειμένου,
το πλάσιμο των όγκων με τη χρήση της τονικής κλίμακας,
την ποιότητα της γραμμής
και τέλος την απόδοση των υλικών και των υφών.

4. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΘΕΣΗ
Σύνθεση είναι η ενέργεια και το αποτέλεσμα της εργασίας κατά την
οποία κάποιος συν-θέτει, οργανώνει ένα σύνολο από επιμέρους
στοιχεία
σε μια ενιαία διάταξη.
Η σύνθεση ενώνει επιμέρους στοιχεία σε μία ολότητα. Αυτό το
ονομάζουμε ενότητα στο έργο. Τα επιμέρους, όμως, συστατικά στοιχεία ενός
έργου διαφέρουν μεταξύ τους πολλές φορές ως προς τη μορφή ή τις
ιδιότητες. Τα διακρίνει, δηλαδή, μια ποικιλία.
Κάθε ολοκληρωμένο έργο πρέπει να έχει εσωτερική ενότητα στα επιμέρους
στοιχεία που το συγκροτούν, και ταυτόχρονα η ποικιλία των στοιχείων
πρέπει να ανταποκρίνεται στους νόμους μιας αρμονικής ισορροπίας
Η σύνθεση ξεκινά από μια αρχική ιδέα. Αυτή είναι συνήθως ατελής και
χρειάζεται χρόνο και δοκιμές, για να πάρει τελική μορφή.
Η ιδέα ξεκινά από μια έμπνευση. Η φύση, το περιβάλλον, η εμπειρία,
τα συναισθήματα, η φαντασία, οι μεταβολές των καταστάσεων γύρω μας, οι
τεχνολογικές εξελίξεις, όλα μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης
Τα συστατικά στοιχεία της σύνθεσης
Συστατικά στοιχεία μιας σύνθεσης είναι το σημείο, η γραμμή, το επίπεδο, το
σχήμα, το περίγραμμα, ο όγκος, η μάζα, το χρώμα, ο τόνος, το φως, το μέγεθος,
η θέση κτλ. Τα στοιχεία αυτά μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις μεγάλες
κατηγορίες, στα γεωμετρικά στοιχεία, στα χρωματικά στοιχεία και στα υλικά στοιχεία.

6. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ
ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ
Όλα τα στοιχεία του φυσικού κόσμου που παρατηρούμε από πολύ μεγάλη απόσταση,
ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, δίνουν την αίσθηση του
σημείου. Ένα άστρο στον ουρανό, ένα πλοίο μακριά μέσα στη θάλασσα.
Δηλαδή, κάτι που έχει συγκεκριμένη μορφή μπορεί να εκληφθεί ως ση-
μείο, αν η επιφάνεια πάνω στην οποία προβάλλεται είναι πολύ μεγάλη.
Για παράδειγμα, μια κηλίδα μελανιού σε ένα χαρτί, ένα βότσαλο στην άμμο.
Η ΓΡΑΜΜΗ
Η γραμμή, μπορεί να εννοηθεί ως διαδοχή σημείων ή ως τη διαδρομή που κάνει ένα
μολύβι, όταν σχεδιάζει πάνω στο χαρτί
Αναγνωρίζουμε ως σύνολα γραμμών τόσο τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος
όσο και τις ανθρώπινες κατασκευές, τα κλαδιά των δέντρων, τις κορυφογραμμές,
τον ορίζοντα, τα σύρματα του ηλεκτρικού ρεύματος, τις
ράγες του τρένου, τα κτίρια, τα έπιπλα.
Όταν παρατηρήσουμε από απόσταση ένα επίμηκες αντικείμενο, ακόμα
και αν είναι μεγάλου μεγέθους, το αντιλαμβανόμαστε σαν γραμμή, όπως
όταν βλέπουμε από το αεροπλάνο ένα ποτάμι ή ένα μεγάλο δρόμο στη γη.
Μια γραμμή μπορεί να έχει διάφορες μορφές, να είναι καμπύλη, ευθεία, τεθλασμένη ή ένας συνδυασμός τους
Μια καμπύλη ή κυματοειδής γραμμή δημιουργεί μια αίσθηση ροής, κυματισμού, αστάθειας, απρόβλεπτου.
Στο φυσικό κόσμο αναγνωρίζουμε την καμπυλότητα στο ανθρώπινο σώμα, στις φυτικές μορφές, στην κυματοειδή
μορφή της θάλασσας, στο περίγραμμα μιας λοφοκορφής.
Μια ευθεία γραμμή μεταδίδει την αίσθηση της σταθερότητας, της οικονομίας, της λιτότητας.
Οι ευθείες γραμμές αναγνωρίζονται, κυρίως, στις ανθρώπινες κατασκευές, όπως είναι τα κτίρια και τα περισσότερα τεχνητά
αντικείμενα.
Η τεθλασμένη γραμμή δημιουργεί ένταση, υπονοεί μια κατάσταση θραύσης, την αναμονή μιας έκρηξης.
Μας θυμίζει την κατάσταση ενός αυτοκινήτου ύστερα από σύγκρουση.

7. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ
Το σχέδιο είναι υπόθεση συνολικής αντίληψης των οπτικών σχέσεων που οργανώνονται σε μια σχεδιαστική επιφάνεια, δηλαδή σχέσεων που ορίζονται
από τη γραμμή, το σχήμα, τον τόνο, την απόσταση, την αναλογία των μεγεθών και των τόνων.
Γραμμή
Η γραμμή είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του σχεδίου. Ο ρόλος της είναι
ποικίλος. 'Ετσι η γραμμή χρησιμοποιείται:
• να δηλώσει τα σημεία, τις άκρες. Το πρώτο πράγμα που μας βοηθάει να καταλάβουμε όρια
είναι να τραβήξουμε τις γραμμές που τα περιγράφουν. Η γραμμή ορίζει και ξεχωρίζει.
• να ξεχωρίσει επιπεδα. Το αναμφίβολο όριο στο οποίο το πάτωμα συναντά τον τοίχο,
ή πιο γεωμετρικά η ακμή του κύβου ορίζουν την αλλαγή από το ένα επίπεδο στο
άλλο. Ανάλογα με την τοποθέτησή μας σαν παρατηρητή η γραμμή μεταφέρει το
μέσα, σαν εσωτερικό δωματίου, η το έξω σαν την περιγραφή του τοίχου. 'Ετσι
υποδηλώνεται το τέλος του επιπέδου βάσης και δηλώνεται ο χώρος.
• να διαφοροποιήσει αλλαγές στο χρώμα. Συχνά την απότομη αλλαγή στο χρώμα την
υποδηλώνεται με μία γραμμή, πχ. σε ένα ριγέ ύφασμα.
• να σημειώσει αλλαγές στον τόνο. Πιο εύκολο να την αντιληφθούμε είναι η χρήση
της γραμμής για να ορίσει αλλαγή στον τόνο και να οριοθετήσει τις αντιθέσεις στο
φως και τη σκιά. Η σκιά είναι για τον ζωγράφο άλλο ένα σχήμα που ζητά να οργανωθεί,
μια αντίστιξη στην φωτεινότητα του φωτός που έχει σχήμα και
περίγραμμα το ίδιο υπαρκτό με το αντικείμενο που την προκαλεί.
• να εξηγήσει το σχήμα π χ πως είναι οι πτυχώσεις σ ενα πανί. Ο σχεδιασμός των
πτυχώσεων είναι μια κλασική άσκηση σχεδιαστικής δεξιότητας ιδιαίτερα απαιτητική
στην οργάνωση του ρυθμού των γραμμών και των τόνων. Συχνά η κίνηση που έχει
ένα ύφασμα αποτυπώνεται με την γραμμή, όπως και ο όγκος που καθορίζεται απο
τις πτυχώσεις του.
• να σημειώσει περιγράμματα. Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ δεν υπάρχουν
περιγράμματα στη φύση η χρήση της γραμμής και των περιγραμμάτων υπήρξε ο
επικρατέστερος τρόπος σχεδίασης μέχρι την πρώιμη αναγέννηση.

8. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

9. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

10. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

11. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

12. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

13. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

14. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

15. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

16. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

17. ΤΟ ΣΧΗΜΑ
Τρία σημεία ή δύο παράλληλες γραμμές ή δύο τεμνόμενες γραμμές ορίζουν
ένα επίπεδο. Ένα φύλλο χαρτί, ένας τοίχος, η επιφάνεια ενός τραπεζιού είναι ένα
τέτοιο επίπεδο.
Όταν πάνω σε ένα επίπεδο μια γραμμή ξεκινά από ένα σημείο, διανύει
μια διαδρομή και καταλήγει στο ίδιο σημείο, τότε αυτή η γραμμή
δημιουργεί
ένα σχήμα.
Το σχήμα στις τέχνες μπορεί να έχει μόνο περίγραμμα, να είναι
πλήρες ή να αποκτά την μορφή του από ένα σύνολο άλλων στοιχείων
όπως, για παράδειγμα, από ένα σύνολο γραμμών ή σημείων.
Όπως γνωρίζουμε από τη γεωμετρία, οικογένειες σχημάτων λέγονται οι
ομάδες των σχημάτων που έχουν κοινά χαρακτηριστικά. Τέτοιες οικογένειες
είναι οι κλειστές καμπύλες και τα πολύγωνα.
Χαρακτηριστικές κλειστές καμπύλες είναι ο κύκλος, η έλλειψη ή μια
τυχαία κλειστή καμπύλη.
Το πολύγωνο είναι ένα κλειστό σχήμα που σχηματίζεται από τρεις ή από
περισσότερες ευθείες γραμμές, που αποτελούν και τις πλευρές του. Τα πολύ-
γωνα ονομάζονται είτε από τον αριθμό των πλευρών τους είτε από τον αριθμό
των γωνιών τους. Ένα πολύγωνο με πέντε πλευρές ονομάζεται πενταπλευρο
ή πεντάγωνο, με δώδεκα πλευρές δωδεκάπλευρο ή δωδεκάγωνο.
ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

18. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

19. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

20. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

21. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

22. Η διαδικασία σχεδίασης στο
Ελεύθερο σχέδιο
αποτελείται από κάποια στάδια ή βήματα που πρέπει να
ακολουθήσουμε,σε γενικές γραμμές,ώστε να πετύχουμε το ζητούμενο
μας που είναι η σχεδιαστική αποτύπωση ενός μόνο αντικειμένου
ή ακόμη μιας Σύνθεσης από πολλά αντικείμενα:
1ο στάδιο : Καλό είναι να αφιερώσουμε λίγο χρόνο για να
μελετήσουμε τη σύνθεση μας. Να παρατηρήσουμε προσεκτικά τα
γεωμετρικά σχήματα που την απαρτίζουν και να αποφασίσουμε πως
αυτή θα τοποθετηθεί στο χαρτί μας (κάθετα ή οριζόντια) ανάλογα με τη
σύνθεση.
ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

23. 2ο στάδιο:
Ορίζουμε το χώρο που θα καταλαμβάνει η σύνθεση μας στο χαρτί μας έτσι ώστε να
υπάρχει ένα περιθώριο γύρω από την κόλλα μας περίπου στα τρία δάκτυλα. Αυτό το αναγκαίο
περιθώριο χρειάζεται έτσι ώστε να μην «μπουκώσει» η σύνθεση στην κόλλα μας και να
δημιουργεί την αίσθηση μιας κορνίζας που θα πλαισιώνει όμορφα το σχέδιο μας.
Έπειτα ξεκινάμε μετρώντας τις βασικές διαστάσεις-αναλογίες της σύνθεσης με τη βοήθεια
μιας βελόνας ή του μολυβιού μας και τις μεταφέρουμε στο χαρτί μας μέσα στο χώρο που πριν
ορίσαμε. Εδώ απαιτείται μεγάλη ακρίβεια και προσοχή. Αρχικά αγνοώ την προοπτική και το
βάθος και επικεντρώνομαι στις οριζόντιες και κάθετες γραμμές που το αποτελούν και μου
καθορίζουν το βασικό του σχήμα. Στις κάθετες θα βρω το πλάτος που το αντικείμενο
καταλαμβάνει και στη συνέχεια στις οριζόντιες γραμμές θα βρω το ύψος και θα το ορίσω στο
χαρτί μου. Στη σχέση πλάτους και ύψους υπάρχει μια αναλογία που πρέπει με ακρίβεια να
αποτυπώσω. Είναι προτιμότερο να ξεκινάμε τη σχεδίασης από κάτω προς τα πάνω και να μετράμε πολλές
φορές, τσεκάροντας και συγκρίνοντας όλα όσα απαρτίζουν τη σύνθεση μας με κύριο μέλημα
τις σωστές μεταξύ τους αναλογίες.
Παρατηρούμε συχνά το σύνολο της σύνθεσης σε σχέση με αυτό που σχεδιάζουμε στο χαρτί σαν παρατηρητές προκειμένου
να εντοπίσουμε λάθη στην αποτύπωσης μας.
Στο στάδιο αυτό βασικό είναι να φτιάξω με αχνές γραμμές (ΗΒ μολύβι) τις
κυρίαρχες γεωμετρικές φόρμες , τις βασικές γραμμές που απαρτίζουν τη σύνθεση, να έχει
γίνει σωστή τοποθέτηση στο χαρτί και να έχουν αποτυπωθεί σωστά οι αναλογίες χωρίς πολλές
λεπτομέρειες και ιδιαίτερα προσεγμένη σχεδίαση. Σαν να κάνω ένα σκίτσο, ένα προσχέδιο, ένα βασικό σκελετό που
μπορεί να διορθώσουμε αρκετές φορές και που μπορεί να επιμεληθεί αργότερα με όλες τις λεπτομέρειες. Απλές
βασικές γραμμές και φόρμες που θα μου εξασφαλίσουν μια σχηματική εικόνα που σταδιακά
θα εξελίξουμε(γι αυτό άλλωστε αναφερόμαστε σε βήματα σχεδίασης). γίνει σωστή τοποθέτηση στο χαρτί και να έχουν
αποτυπωθεί σωστά οι αναλογίες χωρίς πολλές λεπτομέρειες και ιδιαίτερα προσεγμένη σχεδίαση.
ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

24. 3ο στάδιο:
Στο στάδιο αυτό ολοκληρώνουμε το σχέδιο της σύνθεσης μας και έχουμε σιγουρευτεί πως οι
μετρήσεις μας είναι σωστές. Καθορίζουμε με πιο καλά πατημένες γραμμές τα περιγράμματα
των αντικειμένων μας, σβήνουμε βοηθητικές γραμμές (π.χ αξονικές γραμμές, βοηθητικές κ.α).
Απομακρυνόμαστε από το σχέδιο μας και το συγκρίνουμε με τη σύνθεση με γρήγορες ματιές
για να σιγουρευτούμε ότι όλα έχουν αποτυπωθεί σωστά.
ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

25. 4ο στάδιο:
Στο τελευταίο αυτό στάδιο θα προσθέσουμε σταδιακά τους:
τόνους της σύνθεσης μας ξεκινώντας πάντα από τα πιο σκούρα σημεία άρα από τον πιο
σκούρο τόνο σχεδίασης μας. Αυτό γίνεται επίσης σταδιακά, δηλαδή δεν σπεύδουμε να
τελειώσουμε απαραίτητα το πιο σκούρο τόνο και να πάμε στον επόμενο. Μπορούμε να τα
δουλεύουμε με παράλληλο τρόπο ώστε να φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
Τη στιγμή που θα νομίζουμε ότι έχουμε τελειώσει το σχέδιο μας καλό ήταν να ξεκουραστούμε λίγο
και να το δούμε πιο αποστασιοποιημένα, ίσως μετά από λίγο ή ακόμη από πιο μακριά.
Τα τελικά φινιρίσματα στο σχέδιο, δηλαδή εντάσεις που θα το κάνουν πιο ενδιαφέρον
σε κάποιους σκούρους τόνους, κάποια σβησίματα με γόμα σε σημεία που υπάρχουν γυαλάδες
ή περισσότερο φως σε πιο ανοιχτούς τόνους, κάποιες λεπτομέρειες στις υφές των υλικών που
σχεδιάζουμε ή κάποιες σκιές που ξεχάσαμε να βάλουμε στο τραπέζι που ακουμπάει η
σύνθεση μας. Όσο πιο πολύ και προσεκτικά κοιτάζουμε κάτι τόσο περισσότερο
κατανοούμε, έτσι μόνο μπορούμε να το σχεδιάσουμε ακόμη καλύτερα.
ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

26. ΣΧΕΔΙΟ - ΧΡΩΜΑ - ΣΚΙΤΣΟ Μ.ΚΟΥΡΤΗ / ΙΕΚ ΑΚΜΗ

27. ΣΥΝΟΨΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ
ΣΗΜΕΙΟ – ΓΡΑΜΜΗ – ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ
ΣΧΗΜΑ – ΒΑΣΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΑ ΣΤΕΡΕΑ
ΤΡΟΠΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ – ΣΧΕΔΙΑΣΗΣ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΕΚ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ
ΣΤΟ ΧΑΡΤΙ ΜΕ ΜΟΛΥΒΙ
(ΜΕΓΕΘΗ, ΣΥΓΚΡΙΣΗ, ΑΝΑΛΟΓΙΕΣ)