11

3. Энзим, түүний биологийн
үүрэг, ач холбогдол

6. • Харин ердийн тасалгааны нөхцөлд
бодисыг задлахад зайлшгүй нэмэлт
энерги шаардлагатай.
• Амьд бие тухайлбал, хүний биеийн
дундаж температур нь тогтмол 37°С
байдаг. Иймээс биед явагдах олон
урвалыг хурдан хугацаанд явуулахын тулд
энергийг нэмэгдүүлнэ гэж оролдвол яах
вэ?
• Эсүүд, ялангуяа эсийг гол бүтээгч бодис
болох уураг нь бүтцийн хувьд эвдэрч
дахин сэргэхгүй өөрчлөлтөд орно. Ийм
өөрчлөлтийг уургийн денатурац гэдэг

7. Энзимийн урвалын механизм
Аливаа химийн урвалыг хоёр аргаар түргэсгэж болно.
1. Урвал явагдах орчны температурыг өсгөхөд урвалжигч бодисын
дотоод энерги ихэсч, идэвхжлийн энергитэй молекулуудын тоо
нэмэгдэн урвал хурдан явагдана. Температурыг 10°С-ээр нэмэгдүүлэхэд
урвалын хурд ойролцоогоор 2-4 дахин хурдасна гэсэн Вант-Гоффын
дүрэм үйлчилнэ.
2. Катализатор хэрэглэх. Урвалын хурдыг нэмэгдүүлж, найрлага, тоо
хэмжээгээ хэвээр хадгалан үлдэх бодисыг катализатор гэнэ.
Катализатор нь урвалжигч бодисын идэвхжлийн энергийг бууруулах
замаар урвалыг хурдасгана.

9. • Энзимийн хяналтад явагдах
биохимийн урвалыг (задрах,
нийлэгжих) энзимийн катализ
гэнэ.
• Энзимийн катализад оролцох
бодисыг субстрат, урвалаар
үүсэх бодисыг бүтээгдэхүүн
гэнэ.

10. Энзимийн катализ хоёр үе шаттай
явагдана.
1. Энзимийн “идэвхтэй төв”-д
субстрат холбогдон, идэвхжлийн
энерги багатай энзим-субстратын
комплекс үүсгэх.
2. Энзим-субстратын комплекс
задарч, бүтээгдэхүүн ба дахин
ашиглагдах боломжтой чөлөөт
энзим үүсгэх.
Энзимийн катализын үйл явц

11. Энзимийн шинж чанар болон түүний үйл ажиллагаатай холбоотой дараах
өгөгдлийг уншаад зөв бурууг тодорхойлж учрыг тайлбарлаарай.
а. Энзим нь усанд уусдаггүй шинж чанартай.
б. Энзим нь нэмэлт энзимгүйгээр ажиллаж чаддаггүй.
в. Энзим нь эсийн дотор бий болдог учраас зөвхөн эсийн дотор л үйлчилдэг.
г. Амьд биеийн дотор явагдаж байгаа бүхий л бодисын солилцооны урвалд
энзим оролцдог.
д. Энзимийн идэвхийн төв нь энзимээс тусдаа салангид байдаг.
е. Шим бус катализаторыг бодвол энзим нь маш бага идэвхжүүлэгч энерги
ашигладаг