1. 1
PHỔ CỘNG HƯỞNG TỪ
HẠT NHÂN
ThS. ĐẶNG HOÀNG PHÚ
dhphu@hcmus.edu.vn
Bộ môn Hóa Hữu cơ – Khoa Hóa
NUCLEAR MAGNETIC RESONANCE SPECTROSCOPY
KHVL
2. 2
GIỚI THIỆU PHƯƠNG PHÁP CỘNG HƯỞNG TỪ HẠT NHÂN
Là PP nghiên cứu cấu trúc dựa trên tính chất từ của hạt nhân
3 điều kiện cần thiết để đo phổ NMR:
Chỉ đo các hạt nhân có từ tính (I ≠ 0)
Phải đặt hạt nhân vào trong từ trường Bo để xuất hiện tương tác từ
Tác động thêm một từ trường xoay chiều B1 để có thể quan sát
được tương tác từ
3. 3
1. Nguyên tắc cơ bản của phổ NMR
Nguyên tử
Điện tử (-) Nhân (+)
Proton
Neutron
xoay quanh một trục
Dòng điện
Từ trường
H
Nhân có từ tính và khảo
sát tốt hiện tượng NMR:
1H, 13C, 19F, 31P, 15N
4. 4
Tùy thuộc việc các spin này có ghép đôi hay không mà hạt nhân
nguyên tử có các giá trị I khác nhau. Giá trị của I tùy thuộc A và Z của
nguyên tử (I: 0, 1/2, 1, 3/2, …)
2. Từ tính của hạt nhân
Nhân (+)
Proton (I = ½)
Neutron (I = ½)
Nhân được xem như 1 nam châm nhỏ, đặc trưng bằng đại lượng số spin hạt nhân I.
Những hạt nhân không có spin (I = 0) thì không gây ra moment từ,
tức là không có từ tính dẫn đến không có cộng hưởng từ hạt nhân.
5. 5
Mỗi nhân sẽ có 2I+1 định hướng khác nhau
A Z I Ví dụ hạt nhân
Lẻ Chẵn hay lẽ 1/2, 3/2, 5/2
1H; 13C; 19F
15N; 31P
Chẵn Chẵn 0 12C; 16O; 32S
Chẵn Lẻ 1, 2, 3 2H; 14N
Qui tắc kinh nghiệm để tính I:
mI: -I, -I+1,…, -1, 0, 1, …., I+1, I
mI: Số lượng tử moment góc của spin hạt nhân,
tương đương số mức năng lượng
1H
13C
I = ½ mI: -½ ; +½
6. 6
A Z I Ví dụ hạt nhân Đặc tính
Lẻ Chẵn hay lẽ 1/2, 3/2, 5/2
1H; 13C; 19F
15N; 31P
Khảo sát tốt hiện
tượng NMR
Chẵn Chẵn 0 12C; 16O; 32S
Không cho hiện
tượng NMR
Chẵn Lẻ 1, 2, 3 2H; 14N
Có thêm tứ cực điện,
khó khảo sát hiện
tượng NMR
8. 8
H
BO
H h H
H
H
Không có từ trường ngoài
H H
H
H
H
H
BO
Có từ trường ngoài
3. Hiện tượng cộng hưởng từ hạt nhân
9. 9
Phân bố Boltzman:
DE = hgBo/2p
• h: hằng số Planck
• g: hằng số từ hồi
• Bo: Cường độ từ trường
(N > N)
Nếu sử dụng sóng vô tuyến
có năng lượng: h = DE
Cộng hưởng
= gBo/2p
Khi chiếu bức xạ điện từ có tần số thích hợp (h ) sẽ có sự hấp thu NL và có
sự di chuyển của spin từ mức NL thấp đến mức NL cao. Khi có hiện tượng
nhảy chuyển spin như thế, người ta nói hạt nhân đã cộng hưởng với bức xạ
chiếu vào.
Proton trong từ trường
10. 10
Tổng quát:
Không có sự khác nhau
giữa các mức NL của các
spin khi không có từ
trường ngoài
Sự tách mức NL
của các spin càng
lớn khi từ trường
ngoài càng lớn
Có sự tách mức NL
của các spin khi có
từ trường ngoài
'
'
ΔE ΔE'
mI = -1/2
mI = +1/2
Nếu Bo từ 10 – 100 kG thì ΔE tương ứng bức xạ có từ 50 – 500 MHz
Tần số sóng radio
Tần số bức xạ chiếu vào phải lớn hơn từ trường áp đặt
11. 11
m
Về mặt cơ học, có thể xem như nhân có vectơ moment từ m quét 2 hình nón
tương ứng với một mức NL thấp (mI = +1/2) và một mức NL cao (mI = -1/2)
mI: Số lượng tử ứng với mỗi định hướng
Khi có sự hấp thu năng lượng thì tín hiệu được biểu
diễn dưới dạng 1 mũi gọi là mũi cộng hưởng
mI = +1/2
mI = -1/2
12. 12
(a) Spin proton quay quanh trục z của từ trường ngoài Bo
(b) Từ trường thứ cấp B1
(c) Spin proton bị tác động của B1
13. 13
T1: Thời gian hồi phục dọc (spin-lattice hoặc longitudinal relaxation)
T2: Thời gian hồi phục ngang (spin-spin hoặc transverse relaxation)
Sự hồi phục (Relaxation)
16. 16
Ploter
Bàn máy tính
CPU điều khiển Thiết bị điều
khiển quang
phổ
Spiner
“Nam châm”
Probe (nơi chứa
mẫu)
Bộ điều
khiển nam
châm
4. Sơ đồ hoạt động của máy NMR
17. 17
solenoid
solenoid
Helium lỏng (-259oC)
Nitơ lỏng (-196oC)
Chân không
Dây điện của bộ phận đun nóng
Dây điện của bộ phận shim
Spiner
Bộ phận shim
Probe
Nạp
mẫu
Cấu tạo bên trong của nam châm siêu dẫn
Cuộn dây: hợp chất của nobium và titane
18. 18
5. Độ dịch chuyển hóa học
5.1. Sự che chắn hạt nhân
+
Các lớp e
Hệ thống electron trong mỗi nhân khảo sát sẽ tạo một từ trường đối
kháng với từ trường ngoài Bo nhân chịu tác dụng của từ trường B < Bo
=>
Bị chắn nhiều hơn
CH ở trường cao hơn
Bị chắn ít hơn
CH ở trường thấp hơn
Nhân khảo sát còn bị che chắn bởi hệ thống electron của các nhân kế cận
Hiện tượng ghép spin
19. 19
5.2. Độ dịch chuyển hóa học
Tần số thấp,
bị chắn nhiều
Tần số cao,
bị chắn ít
20. 20
Bị chắn ít
CH ở trường thấp, cao
TMS
(ppm)
=
X - TMS (Hz)
máy (MHz)
ppm
Si
CH3
CH3
CH3
H3C
Tetramethylsilane (TMS)
0
10 8
9 7 6 5 1
2
3
4
Bị chắn nhiều
CH ở trường cao, thấp
24. 24
Độ dịch chuyển hóa học: thang
1H – NMR: 0 – 15 ppm
13C – NMR: 0 – 250 ppm
25. 25
Mật độ điện tử chung quanh hạt nhân:
Hiệu ứng cảm, cộng hưởng.
Hiệu ứng bất đẳng hướng của liên kết hóa học
Dung môi.
Nhiệt độ.
5.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến độ dịch chuyển hóa học
26. 26
5.3.1. Ảnh hưởng của hiệu ứng điện tử
Nếu nguyên tử/ nhóm nguyên tử gắn vào nhân gây:
-I
-R
rút e Mật độ e xung
quanh nhân giảm
CH ở trường thấp ( cao)
CH ở trường cao ( thấp)
+I
+R
đẩy e Mật độ e xung
quanh nhân tăng
27. 27
Ví dụ: Độ dịch chuyển hóa học của các dẫn xuất halopentane
CH3CH2CH2CH2CH2F CH3CH2CH2CH2CH2Cl CH3CH2CH2CH2CH2Br CH3CH2CH2CH2CH2I
4.5 ppm 3.5 ppm 3.4 ppm 3.2 ppm
C Cl
H
H
H C Cl
H
Cl
H
C H
H
H
H C Cl
Cl
Cl
H
0.2 3.0 5.3 7.2
(ppm)
Ví dụ: Độ dịch chuyển hóa học của các dẫn xuất chloromethane
28. 28
Một số giá trị cộng hưởng của một số loại proton thông thường
29. 29
5.3.2. Ảnh hưởng của hiệu ứng bất đẳng hướng (anisotropic effect)
: 7 – 8 ppm
: 5 – 6 ppm
: 2.5 ppm
C2H4
C6H6
C2H2
H
H
33. 33
5.3.3. Ảnh hưởng của dung môi
Sử dụng dung môi chứa deuterium như:
CDCl3, CD3OD, CD3CN, CD3COCD3, C6D6, C5D5N, CD3SOCD3
Độ dịch chuyển hoá học thay đổi theo dung môi sử dụng từ ± 0.1 - ± 1 ppm
Mặc dù dung môi đã được deuterium hoá nhưng vẫn còn sót một vài phân
tử chứa H, do đó cần biết các vị trí cộng hưởng của các H này để loại bỏ
Trước khi đo NMR, phải làm khô mẫu để loại vết nước và dung môi
37. 37
C Hb
Ha
C C
Ha Hb
Ha
Hb
Ha
Hb
Sự ghép spin là do tương tác của nhân này
trên nhân kia thông qua 1, 2, 3 … nối.
Lưu ý:
Sự ghép spin chỉ thông qua các liên kết hóa học chứ không
phải thông qua khoảng không gian giữa 2 nhân.
Tương tác gần
Tương tác xa
2 nối
3 nối
4 nối
5 nối
41. 41
Qui tắc (n + 1)
Nếu có n H tương đương kế cận H khảo sát thì nó bị chẻ thành (n + 1) mũi
n n + 1 Số peak Tỉ lệ cường độ peak
0 1 1 (singlet) (s) 1
1 2 2 (doublet) (d) 1 1
2 3 3 (triplet) (t) 1 2 1
3 4 4 (quartet) (q) 1 3 3 1
4 5 5 (quintet) (quin) 1 4 6 4 1
5 6 6 (sextet) (sext) 1 5 10 10 5 1
6 7 7 (septet) (sept) 1 6 15 20 15 6 1
Lưu ý:
Hiện tượng ghép spin chỉ xảy ra khi các proton không tương đương nhau.
Các proton trên cùng một carbon cũng sẽ ghép spin nếu như chúng
không tương đương nhau.
42. 42
Các hệ thống spin
J
D
> 8 Sự ghép spin bậc một Ghép yếu
Sự ghép spin bậc hai Ghép mạnh
≤ 8
J
D
43. 43
Các proton không tương đương được ký hiệu theo thứ tự A, B, C,….
Các proton có độ chuyển dời hóa học khác xa được ký hiệu X, Y, Z
Hai proton tương đương hóa học nhưng không tương đương từ học,
hệ này được ký hiệu: AA’
Hai proton có Δ/J ≤ 8 được gọi hệ AB: ghép mạnh
Ba proton có độ dịch chuyển khác hẳn nhau, thường sử dụng thêm
ký tự M và hệ được biểu diễn dạng AaMmXx.
Hệ này cho sự ghép spin bậc một
Ba proton ghép spin trong đó: 2 proton có độ chuyển dời hóa học
gần nhau trong khi proton còn lại có độ chuyển dời hóa học khác
với 2 proton kia, hệ này được biểu diễn dạng ABX và cho sự ghép
spin bậc một.
55. 55
CH3-CH2-CH-OH
ph
a b c
Hc
Hb1
1
Hb2
2 1
Hb
Hc
1
Ha1
4 6
Ha2
Ha3
4 1
Khảo sát Hc: tại thời điểm máy quét tín hiệu cho Hc, Hb1 ở kề bên tạo 1 từ
trường nhỏ tách Hc thành 2 mức năng lượng. Hb2 cũng tạo từ trường tách
Hc, lúc này đã tách thành 2 mức NL, mỗi mức thành 2 mức NL nhỏ hơn,
trong đó có 2 mức cùng mức NL.
59. 59
7. Hằng số ghép (J) của phổ proton
• Là khoảng cách giữa các peak của một mũi đa, được tính bằng Hz.
• J không phụ thuộc vào cường độ của từ trường ngoài.
• Từ J sẽ tìm được 2 loại proton ghép với nhau
12-18 Hz
7-11 Hz
7-8 Hz
1-3 Hz
61. 61
Ha
C He
Ha
He
C
Ha
He
He
Ha
Jaa ~ 9-13 Hz
Jae và Jee ~ 2-5 Hz
Jab (trans) ~ 12-18 Hz Jab (cis) ~ 7-11 Hz
C C
Ha
Hb
C C
Hb
Ha
Hb
Ha
Jab (ortho) ~ 7-8 Hz
65. 65
4J, 5J: ghép xa (long-range coupling)
C
4
Jab = -3.5 Hz
4
Jac = -3.0 Hz
C
H
Ha
4
J = 1-2 Hz
Hc
Hb
H
H
H
H
4
J = 7-8 Hz
H
Hm
Ho
3
Jo = ~8 Hz
4
Jm = 1-3 Hz
5
Jp = 0-1 Hz
Hp
72. 72
Phổ 1H-NMR của OH (alcol)
OH của etanol tinh khiết sẽ bị chẻ mũi OH của etanol khi có mặt acid/ baz
sẽ không bị chẻ mũi
RO
HOH
H
H
H
RO H HOH RO
H
HOH
H
+ + +
Cơ chế trao đổi proton:
Mũi đơn, bành rộng
74. 74
Các hợp chất có OH, NH tạo liên kết hidrogen: của OH, NH tăng
Liên kết hidrogen liên phân tử: của OH, NH giảm khi pha loãng dd
Liên kết hidrogen nội phân tử: của OH, NH ít thay đổi khi pha loãng dd
R
O
H
H
O
R
H O
R
C
O
H
O
OR
Liên kết hidrogen nội phân tử
Liên kết hidrogen liên phân tử
75. 75
Cách nhận biết mũi H-O/H-N
phụ thuộc vào nồng độ và dung môi
Thêm một ít D2O vào, nếu là mũi của HO/ HN sẽ biến mất hoặc
giảm cường độ
R-O-H + D2O R-O-D + D-O-H
76. 76
CÁC THÔNG TIN ĐỂ GIẢI CẤU TRÚC TỪ PHỔ PROTON
Số mũi cộng hưởng
Vị trí các mũi cộng hưởng (độ dịch chuyển hoá học)
Cường độ mũi
Sự ghép spin (đặc điểm mũi cộng hưởng, hằng số ghép)
Số mũi cộng hưởng:
Số mũi cộng hưởng = số loại proton có trong chất khảo sát
Các H nằm trong vùng trường khác nhau sẽ cho tín hiệu khác nhau
Các H tương đương nhau sẽ có cùng tín hiệu cộng hưởng
CH3-O-CH3 CH3CH2-Cl CH3-O-CH2CH3
6H tương đương
1 mũi cộng hưởng
2 loại H
2 mũi cộng hưởng
3 loại H
3 mũi cộng hưởng
77. 77
ClCH=CH2
Cần phân biệt tương đương về mặt hoá học và từ học:
C C
H
H
Cl
H
a
b
c
Khi xác định H tương đương
không nên viết cấu trúc phẳng
Về mặt hoá học: Ha & Hb tương đương
Về mặt từ học : Ha & Hb không tương đương
C C
H
H
Cl
Cl
C C
H
H
Cl
Br
C C
H
H
Cl
H
Ví dụ:
1,1-Dichloroethylene 1-Bromo-1-chloroethylene Chloroethylene
1 loại H
1 mũi cộng hưởng
2 loại H
2 mũi cộng hưởng
3 loại H
3 mũi cộng hưởng
H
H
H
H
H
H
Cl
H
H
H
H
Cl
H
6H tương đương
1 mũi cộng hưởng
3 loại H
3 mũi cộng hưởng
Ví dụ:
Khi xác định H tương đương
không nên viết cấu trúc phẳng
81. 81
Sự ghép spin (đặc điểm mũi, hằng số ghép):
Ethyl bromide
t
q
82. 82
Tùy vào độ phân giải của máy mà sự ghép spin rõ hay không rõ
83. 83
8. Phổ 13C-NMR
Tần số cộng hưởng của 13C chỉ bằng ¼ của1H
Cường độ peak không đặc trưng cho số C
Cường độ mũi của C gắn với H mạnh hơn C không có H
Sự ghép spin giữa C–C không đáng kể
Có sự ghép spin giữa C-H nhưng rất phức tạp (N+1)
Thông thường phổ 13C dùng kỹ thuật xóa ghép spin
85. 85
Loại carbon Độ dịch chuyển
(), ppm
RCH3 0-35
CR2
R2C
65-90
CR
RC
R2CH2 15-40
R3CH 25-50
R4C 30-40
100-150
110-175
Loại carbon Độ dịch chuyển
(), ppm
93. 93
11. HMQC (Heteronuclear Multible Quantum Coherence Spectroscopy)
Cho phép xác định H nào gắn trực tiếp trên C nào
Phổ HMQC của Menthol trong CDCl3
CH3
HO
H3C CH3
4
3
2
1
9
6
7
5
10
8
94. 94
Phổ HMBC của Menthol trong CDCl3
Cho phép xác định mối tương quan giữa H
và C thông qua 2 hoặc 3 nối kề nhau
12. HMBC (Heteronuclear Multible Bond Correlation Spectroscopy)
CH3
HO
H3C CH3
H
1
2
3
8
9
10
8
95. 95
H H H
BÀI TẬP
1. Giải thích tại sao các H trong phenanthren cộng hưởng ở 8.93, trong
khi dẫn xuất ethylnyl của nó lại cộng hưởng ở 10.64
2. Hãy phân biệt 4 đồng phân của hợp chất có công thức phân tử C3H6Cl2
bằng phổ 1H-NMR.
3. Có bao nhiêu mũi cộng hưởng trong phổ 1H-NMR của mỗi hợp chất sau?
Br Br Br Br Br
Br
C
B
A
96. 96
4. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của 2 chất
A (C5H11Cl) và B (C4H8Br2).
A
B
97. 97
5. Hãy lựa chọn cấu trúc và dữ kiện phổ 1H-NMR cho phù hợp.
CH3CH2CHCH2
Cl Cl
CH3CHCHCH3
Cl
Cl
CH3CHCH2CH2
Cl Cl
a.
b.
c.
1. = 1.6 (d, 6H) và 4.1 (q, 2H) ppm
2. = 1.6 (d, 3H); 2.1 (q, 2H);
3.6 (t, 2H) và 4.2 (sex, 1H) ppm
3. = 1.0 (t, 3H); 1.9 (quin, 2H);
3.6 (d, 2H) và 3.9 (quin, 1H) ppm
98. 98
6. C, D, E, F là các dẫn xuất alcol có công thức phân tử là C5H12O. Dựa vào
phổ 1H-NMR của chúng, hãy xác định cấu trúc của C, D, E, F.
99. 99
7. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C5H10O
8. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C7H14O
100. 100
9. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C4H10O
10. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C4H8O2
101. 101
11. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C4H9Br
12. Dựa vào phổ 1H-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C10H14O
102. 102
13. Dựa vào phổ 13C-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C6H10O
14. Dựa vào phổ 13C-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C8H8O
103. 103
13C-NMR (ppm): 30.6 (q), 45.2 (s), 108.5 (t), 149.3 (d)
15. Dựa vào phổ 1H, 13C-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C6H12
104. 104
16. Dựa vào phổ 1H, 13C-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C5H10O
13C-NMR (ppm): 16.7 (q), 22.0 (q), 45.2 (d), 210.2 (s)
105. 105
17. Dựa vào phổ 1H, 13C-NMR, hãy đề nghị cấu trúc của hợp chất có CTPT C8H10O2
13C-NMR (ppm): 56.0 (q), 71.0 (t), 114.3 (d), 128.3 (d), 133.2 (s), 160.9 (s)