Presentatie uit Health Hub Utrecht conferentie Gebalanceerd Leven 4 juni 2019 - https://www.circleoflife2019.nl/

1. Gelukkig en toch
mentaal onder druk
Wat kunnen we leren
van weerbaarheid en
veerkracht bij rampen?
Michel Dückers
4 juni 2019 – My Circle of Life 2019: Gebalanceerd leven

2. Over mijzelf
2
• Bestuurskunde
• Nivel – onderzoek naar kwaliteit en organisatie van zorg, met name
verspreiding en borging en innovaties (2004-2009)
• Arq-Impact – onderzoek en advisering overheden over psychosociale
aspecten van rampen en crisies (sinds 2009)
• Nivel – onderzoek en advisering overheden gericht op blootstelling aan
rampen en milieudreigingen (sinds 2015)
• Leeft in…

3. Een paradijs op aarde: Nederland
3
Australia 24.77
China 39.98
Colombia 43.86
Netherlands 23.39
Morocco 47.67
Russia 35.90
Sweden 24.33
United States 28.16
WorldRiskReport 2018

4. Gezondheidsproblemen bij rampen
• Mentaal
• Fysiek
• Sociaal
• Normale reacties,
gros ontwikkelt
geen klachten!
4Bonanno et al. 2010; Yzermans et al. 2009

5. 55
Datum: 1 januari 2001
Tijd: rond 00.30 uur
Locatie: Volendam
Doden: 14
Gewonden: 350
(Bron: Wikipedia)

6. 66
Zorggebruik jongeren in Volendam vóór en na cafébrand
0,00
1,00
2,00
3,00
4,00
5,00
6,00
7,00
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Zonder brandwond Met brandwond Broers/zussen Referentiegroep jongeren
Contacten per persoon per kwartaal (per 1000 personen)
Dorn, Ten Veen & Yzermans 2007

7. Risicofactoren gezondheidsproblemen bij rampen
• Vooraf
• Acute fase
• Nafase
7Impact 2014
Pre-fase
• geslacht en leeftijd
(vrouwen met/en kinderen
hoger risico)
• etnische minderheid
• omgeving met weinig
sociale steun en/of lage
sociaaleconomische status
• eerder gebeurtenis
meegemaakt (stapeleffect)
• bestaande psychische
problemen
Acute fase (impact): uren,
dagen
• blootstelling aan dood en
vernietiging, doodsangst
• dissociatie
• verlies van wat dierbaar is
en bijkomende
stressbronnen
• geografische en
gepercipieerde nabijheid
van ramp
Nafase (honeymoon): weken
tot maanden
• bijkomend verlies en
andere stressbronnen
(bijvoorbeeld het
gescheiden zijn van
dierbaren en huis en haard)
Nafase (desillusie, herstel):
maanden tot jaren
• verlies van aandacht en
sociale steun, gevoel in de
steek te worden gelaten
• onvoldoende
randvoorwaarden om
leven op te pakken
(provisorische
omstandigheden, geen
werk of onderwijs)
• geen toegang tot
professionele hulpverleners
• bijkomend verlies en
andere stressbronnen

8. Algemene “determinants of health”
• Persoonlijke kenmerken
• Individuele leefstijl
• Sociale omgeving
• Werk- en leefomstandigheden
• Bredere omgeving samenleving
8Dahlgren & Whitehead 1991

9. • Uitzoomen: mentale
gezondheidsproblemen in verschillende
landencontexten
• Daarna terug inzoomen: betekenis voor
gesprek over 2030 doel in Nederland
Twee hoofdonderwerpen
Powers of Ten 1977

10. PTSS in 24 landen
10
Vraag
Komt PTSS even vaak
voor in verschillende
landen?
Dückers, Alisic & Brewin 2016

11. Hoe goed valt het te voorspellen?
11Dückers, Alisic & Brewin 2016
• Model 1: blootstelling schokkende gebeurtenissen: 33%
• Model 2: culturele en sociaaleconomische context (“paradijsscore”): 25%
• Model 3: combinatie van de model 1 en 2: 55%
• Model 4: samenspel (interactie) tussen de twee: 78%

12. Vier groepen: PTSS in 16 landen
12
Hoge kwetsbaarheid
(> 36.23)
Lage kwetsbaarheid
(< 36.23)
Hoge
blootstelling
(> 67.14)
Colombia, Israel,
Lebanon, Mexico,
South Africa
Average lifetime PTSD:
2.1%
Australia, Canada,
Netherlands, New
Zealand, United States
Average lifetime PTSD:
7.34%
Lage
bloostelling
(< 67.14)
Romania
Average lifetime PTSD:
1.2%
Belgium, Germany, Italy,
Japan, Spain
Average lifetime PTSD:
1.96%
Blootstelling
HOOG
Kwetsbaarheid
HOOG
Blootstelling
HOOG
Kwetsbaarheid
LAAG
Blootstelling
LAAG
Kwetsbaarheid
LAAG
Blootstelling
LAAG
Kwetsbaarheid
HOOG
Dückers, Alisic & Brewin 2016

13. Mentale stoornissen in 17 landen
1313
Resultaten:
Blootstelling belangrijkste voorspeller
Kwetsbaarheid land vooral sterke voorspeller bij stemmingen, daarna angsten en daarna middelen
Kessler et al. 2009; Dückers & Brewin 2016; Dückers & Brewin 2016

14. PTSS bij vrouwen en mannen in 11 landen
14
%lifetimePTSDobserved
country vulnerability (0-100)
Legenda:
1 = Australië
2 = Brazilië
3 = Canada
4 = Frankrijk
5 = Libanon
6 = Mexico
7 = Nederland
8 = Portugal
9 = Zweden
10 = Zwitserland
11 = Verenigde Staten
Dückers & Olff 2017

15. Suicide onder vrouwen en mannen in 96 landen
15Dückers, Reifels, De Beurs & Brewin 2019

16. Bevindingen landenstudies
16
• Minder kwetsbare en welvarende landen zijn geweldige plekken om te leven
• Wel meer mentale gezondheidsklachten zoals PTSS, depressies, angsten en
suïcide
• PTSS, angsten en depressies vaker onder vrouwen, suïcide vaker bij mannen
• PTSS komt helemaal vaker voor als de blootstelling aan schokkende
gebeurtenissen in een samenleving hoger is
• Kortom: de sociale context van mensen doet er toe!

17. • Een onveilige context went: “hoe vaker iets misgaat, hoe minder hard het erin hakt”
• Een veilige context went ook: sneller van streek bij verstoring/tegenvaller in een geordende samenleving
• Minder kwetsbare, welvarende samenlevingen zijn individualistisch:
• Hoge verwachtingen over wat het leven brengt
• Minder beschermende sociale steun
• Ongehinderd door stigma
• Zorgsysteem: meer professionele diagnostische capaciteit: huisartsen en therapeuten, DSM en ICD taal
• Meer neiging tot attributie: het ligt niet aan mij, maar aan de gebeurtenis, de angst, het verlies
• Dit vraagt om meer (en fundamenteel) onderzoek:
• Wie wij zijn en hoe we in het leven staan
• Wat de rol van zorgprofessionals, -organisaties en –systemen moet zijn
Maar hoe werkt dat?

18. “ALLE PARTNERS IN DE HEALTH HUB UTRECHT STELLEN ZICH MAAR EEN DOEL: GELUKKIG EN GEZOND LEVEN
MOET IN 2030 BEREIKBAAR ZIJN VOOR IEDEREEN”
• Groot doel (zeker met term gelukkig)
• Ambitieus
• Moreel juist
• Haalbaar?
• Zelfs zonder rampen wordt het moeilijk
• Ook dan alleen haalbaar als effectief
wordt ingezet op
“determinants of health”
op verschillende niveaus
Betekenis 2030 doel

19. • Landenstudies suggereren dat we als samenleving moeten leren omgaan met paradoxaal risico van onze
culturele en sociaaleconomische context
• Vraag naar zorg kan oneindig zijn, aanbod niet
• Vraag moeten we het over hebben: wat zit er achter de zorgvraag en hoe verhoudt deze zich tot geluk?
• Aanbod moeten we ook naar kijken: zijn er alternatieve vormen, dichtbij de mensen om wie het gaat?
Betekenis 2030 doel

20. Michel Dückers
PROGRAMMALEIDER RAMPEN EN MILIEUDREIGINGEN
m.duckers@nivel.nl | 06 1066 1321
Research for
better care