ölüm, qiyamət, cəhənnəm. azərbaycan

2. ÌÖßËËÈÔ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
ÙÙààrróóíí ÉÉÿÿhhééàà èèììççààññûûííääààíí èèññòòèèôôààääÿÿ ååääÿÿíí ììööÿÿëëëëèèôô 11995566--úúûû èèëë--ääÿÿ
ÀÀííêêààrrààääàà ààííààääààíí îîëëììóóøøääóórr.. ÌÌååììààrr ÑÑèèííààíí ÓÓííèèââåårrññèèòòååòòèèííèèíí gg¤¤ççÿÿëë
ññÿÿííÿÿòòëëÿÿrr ôôààêêööëëòòÿÿññèèííääÿÿ ââÿÿ ÈÈññòòààííááóóëë ÓÓííèèââåårrññèèòòååòòèèííèèíí ôôÿÿëëññÿÿôôÿÿ
áᤤëëööììööííääÿÿ òòÿÿhhññèèëë ààëëììûûøøääûûrr.. 11998800--úúèè
èèëëëëÿÿrrääÿÿíí ááóó ggööííÿÿ ããÿÿääÿÿrr èèììààííèè,, ååëëììèè ââÿÿ
ññèèééààññèè ì줤ââççóóëëààrrääàà õõååééëëèè ÿÿññÿÿrr ééààççûûáá..
ÌÌööÿÿëëëëèèôôèèíí ööççÿÿrrèèííääÿÿ ÷÷ààëëûûøøääûûüüûû ÿÿññààññ
ì줤ââççóóëëààrr ååëëìì ààääûû ààëëòòûûííääàà òòÿÿããääèèìì ååääèèëëÿÿíí
22 ììööààññèèrr ììèèôô îîëëààíí ääààrrââèèííèèççìì ââÿÿ
ììààòòåårrèèààëëèèççììèèíí ïïóó÷÷ ååääèèëëììÿÿññèèääèèrr.. ÌÌööÿÿëëëëèèôôèèíí
ááÿÿççèè ÿÿññÿÿrrëëÿÿrrèè 4400--ääààíí ààrròòûûãã ääèèëëÿÿ òòÿÿrrúúööììÿÿ
ååääèèëëììèèøø ââÿÿ ùùÿÿììèèíí ¤¤ëëêêÿÿëëÿÿrrääÿÿ ííÿÿøørr
ååääèèëëììèèøøääèèrr.. ÙÙààrróóíí ÉÉÿÿùùééààííûûíí ÿÿññÿÿrrëëÿÿrrèè
ééààøø,, èèrrãã,, ììèèëëëëèèééééÿÿòò ààéérrûûññåå÷÷êêèèëëèèééèè ññààëëììààääààíí ááööòòööíí èèííññààííëëààrràà ññÿÿññëëÿÿííèèrr..
ÌÌööññÿÿëëììààííëëààrràà îîëëääóóüüóó ããÿÿääÿÿrr,, ììööññÿÿëëììààíí îîëëììààééààííëëààrràà ääàà õõèèòòààáá
ååääèèrr.. ÁÁóó êêèèòòààááëëààrrûûíí ÿÿññààññ ììÿÿããññÿÿääèè îîõõóóúúóóííóó ÀÀëëëëààùùûûíí ââààrrëëûûüüûû ââÿÿ
òòÿÿêêëëèèééèè êêèèììèè ì줤ââççóóëëààrr ùùààããããûûííääàà ôôèèêêèèrrëëÿÿøøììÿÿééÿÿ ùùÿÿââÿÿññëëÿÿííääèèrrÿÿrrÿÿêê
îîõõóóúúóóííóóíí gg¤¤rrööøøööííöö àà÷÷ììààãã,, èèííààììññûûçç ññèèññòòååììëëÿÿrrèèíí ááààòòèèëë gg¤¤rrööøøëëÿÿrrèèííèè
ââÿÿ ÷÷öörrööêê ããóórróóëëóóøøëëààrrûûííûû îîrròòààééàà ÷÷ûûõõààrrììààããääûûrr..
®ëöì ùÿr àí ãàïûíûçû ÷àëà áèëÿr. Êèì áèëèr, áÿëêÿ äÿ î àí åëÿ
èíäèäèr. Áÿëêÿ äÿ ñèçÿ ÷îõ éàõûíäûr. Áó êèòàá áÿëêÿ äÿ
¤ëöìöíöçäÿí ÿââÿë ñèçÿ âårèëìèø àõûrûíúû ôörñÿòäèr, ñîíóíúó
õÿáÿräàrëûãäûr. Ñèç áó êèòàáû îõóéàrêÿí áèr ñààò ñîírà
éàøàéàúàüûíûçû áèëìÿéèíèç ìöìêöí äåéèë. Áèr ñààò ñîírà ùÿéàòäà
ãàëñàíûç äà ñîíràêû áèr ñààòà ÷ûõàúàüûíûçûí òÿìèíàòû éîõäór. Ñààò
äåéèë, áèr äÿãèãÿ, ùÿòòà áèr ñàíèéÿ ñîírà äà éàøàéàúàüûíûç ãÿòè
äåéèë. Áó êèòàáû àõûrà ãÿäÿr îõóéàúàüûíûçûí äà ùå÷ áèr òÿìèíàòû
éîõäór. ®ëöì ñèçÿ ÷îõ á¤éöê åùòèìàëëà áèr äÿãèãÿ ÿââÿë ¤ëìÿéè
ùå÷ àüëûíûçäàí êå÷èrìÿäèéèíèç áèr àíäà gÿëÿúÿêäèr. Ìöòëÿã
¤ëÿúÿêñèíèç. Ñåâäèéèíèç áöòöí èíñàíëàr äà ¤ëÿúÿê. Ñèäÿí ÿââÿë âÿ
éà ñîírà ìöòëÿã ¤ëÿúÿêëÿr. Áóíäàí 100 èë ñîírà äöíéàäà
òàíûäûüûíûç ùå÷ áèr èíñàí ãàëìàéàúàã...

3. ®ËÖÌ
ÃÈÉÀÌßÒ
ÚßÙßÍÍßÌ
ÙÀRÓÍ ÉßHÉÀ
2003

4. ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ ßÑßRËßRÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ
Ùàróí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ
Àíêàràäà àíàäàí îëóá. Îròà ìÿêòÿáè Àíêàràäà îõóéóá. Ñîírà
Èñòàíáóëäà Ìåìàr Ñèíàí Óíèâårñèòåòèíèí g¤çÿë ñÿíÿòëÿr
ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë Óíèâårñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿ á¤ëöìöíäÿ
òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿräÿí áó göíÿ ãÿäÿr èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñè
ì¤âçóëàräà õåéëè ÿñÿr éàçûá. Áóíóíëà éàíàøû ìöÿëëèôèí
òÿêàìöë÷öëÿrèí (äàrâèíèñòëÿrèí) ñàõòàêàrëûüûíû, îíëàrûí èääèàëà-
rûíûí hå÷ áèr åëìè hÿãèãÿòÿ ÿñàñëàíìàäûüûíû g¤ñòÿrÿí, hàáåëÿ
äàrâèíèçìèí ãàíëû èäåîëîgèéàëàrëà øöáhÿëè ÿëàãÿëÿrèíè öçÿ ÷ûõàràí
áèr ÷îõ ìöhöì ÿñÿrëÿrè âàr.
Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàr÷û äöøöíúÿéÿ ãàrøû ìöáàrèçÿ àïàràí
èêè ïåéüÿìáÿrèí õàòèrÿñèíÿ h¤rìÿò ÿëàìÿòè îëàràã ñå÷èëèá: îíëàrû
éàä åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ Ùàróí âÿ Éÿhéà àäëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá.
Rÿñóëóëëàhûí ì¤höröíöí ìöÿëëèô òÿrÿôèíäÿí êèòàáëàrûí öç
ãàáûüûíà âóróëìàñûíûí ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿ îíëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ
áàüëûäûr. Áó ì¤hör Ãóràíè-Êÿrèìèí Àëëàhûí ñîíóíúó Êèòàáû âÿ
ñîíóíúó ñ¤çö, Ïåéüÿìáÿrèìèçèí èñÿ ïåéüÿìáÿrëÿrèí ñîíóíúóñó
îëìàñûíûí rÿìçèäèr. Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàrûíäà Ãóràíû âÿ
Rÿñóëóëëàhûí ñöííÿñèíè rÿháÿr òóòór. Áóíóíëà äà èíêàr÷û äöøöíúÿ
ñèñòåìëÿrèíèí áöòöí ÿñàñ èääèàëàrûíû áèr-áèr ïó÷à ÷ûõàrìàüû âÿ
äèíÿ ãàrøû é¤íÿëÿí åòèràçëàrû òàìàìèëÿ ñóñäóràúàã ñîíóíúó ñ¤çö
ñ¤éëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èr. Çîõ á¤éöê hèêìÿò âÿ êàìàë ñàhèáè îëàí
Rÿñóëóëëàhûí ì¤hörö áó ñîíóíúó ñ¤çö ñ¤éëÿìÿê íèééÿòèíÿ áèr
äóà êèìè èñòèôàäÿ åäèëèá.
Ìöÿëëèôèí ÿñÿrëÿrèíäÿêè ÿñàñ ìÿãñÿä Ãóràíû áöòöí äöíéàäà
òÿáëèü åòìÿê, áóíóíëà èíñàíëàrû Àëëàhûí âàrëûüû, áèrëèéè âÿ àõèrÿò
êèìè ÿñàñ èìàí ìÿñÿëÿëÿrè áàrÿäÿ äÿrèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñ¤âã
åòìÿê, èíêàr÷û ñèñòåìëÿrèí ÷öröê ÿñàñëàrûíû âÿ áàòèë òÿòáèãàòëàrûíû
hÿr êÿñÿ g¤ñòÿrìÿêäèr.
Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Á¤éöê Árè-
òàíèéàäàí Èíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-Ùårñîãîâèíàéà, Èñ-
ïàíèéàäàí Áràçèëèéàéà, Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôràíñàäàí Áîë-
ãàrûñòàíà âÿ ÌÄÁ ¤ëêÿëÿrèíÿ ãÿäÿr äöíéàíûí ÿêñÿr ¤ëêÿëÿ-
rèíäÿ ìàràãëà ãàrøûëàíûr âÿ áèríÿôÿñÿ îõóíór. Èígèëèñ, ôràíñûç,
àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîròóãàë, óräó, ÿrÿá, àëáàí, róñ, áîøíàê,
óéüór, Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíãàë, áîëãàr, éàïîí, çèí,
Àçÿráàéúàí êèìè äèëëÿrÿ òÿrúöìÿ åäèëÿí áó ÿñÿrëÿr gåíèø îõóúó
êöòëÿñè òÿrÿôèíäÿí ìàràãëà èçëÿíèr.
Äöíéàíûí ä¤rä áèr òÿrÿôèíäÿ á¤éöê råçîíàíñ äîüóràí áó
äèããÿòÿëàéèã ÿñÿrëÿr èíñàíëàrûí ÷îõóíóí èìàí gÿòèrìÿñèíÿ,
ÿêñÿr àäàìëàrûí äà ¤ç èìàíûíû êàìèëëÿøäèrìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór.
Áó êèòàáëàrû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí hÿr êÿñ îíëàräàêû hèêìÿòè,
hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí ñÿìèìè öñëóáó, hÿéàòè
hÿãèãÿòëÿrèí åëìè-ìÿíòèãè èçàhûíû äÿrhàë g¤rör. Áó ÿñÿrëÿr hÿr

5. áèr êÿñÿ òåç áèr çàìàíäà òÿñèr åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âårìÿê,
åòèràçëàrà éår ãîéìàìàã âÿ äÿëèëëÿrèí åëìèëèéè êèìè
õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèêäèr. Áó ÿñÿrëÿrè îõóéàí âÿ îíëàrûí öçÿrèíäÿ
úèääè äöøöíÿí àäàìëàrûí ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè, áàøãà
áàòèë ôèêèr âÿ ôÿëñÿôÿëÿrè ìöäàôèÿ åòìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí
äåéèë. Áÿçèëÿrè ìöäàôèÿ åòñÿëÿr áåëÿ áóíó éàëíûç èíàäêàrëûã
öçöíäÿí åäÿúÿêëÿr, ÷öíêè îíëàrûí ôèêèrëÿrèíèí ÿñàñëàrû ÷öröêäör.
Ĥâröìöçäÿêè áöòöí èíêàr÷û úÿrÿéàíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí
êöëëèééàòûíäà åëìè äöøöíúÿ í¤ãòåéè-íÿçÿrèíäÿí ìÿüëóá åäè-
ëèáëÿr. Øöáhÿ éîõäór êè, áó õöñóñèééÿòëÿr Ãóràíûí hèêìÿòèíäÿí
âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèrëÿrèí g¤çÿëëèêëÿrèíäÿí ãàéíàãëàíûr.
Ìöÿëëèôèí ¤çö èñÿ áó ÿñÿrëÿrèíÿ g¤rÿ ëîâüàëàíìûr, ÿêñèíÿ,
Àëëàhûí hèäàéÿòèíÿ âàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèr. Áóíäàí áàøãà
áó ÿñÿrëÿr íÿør åäèëÿrêÿí hå÷ áèr ìàääè ãàçàíú göäöëìör.
Áó hÿãèãÿòëÿr íÿçÿrÿ àëûíìàëûäûr. Î çàìàí ìÿëóì îëàr êè,
èíñàíëàrû îíëàrà g¤rìÿäèéèíè g¤rìÿêäÿ ê¤ìÿê åäÿí, îíëàrûí
hèäàéÿòÿ gÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí áåëÿ ÿñÿrëÿrèí îõóíìàñûíà
hÿâÿñëÿíäèrìÿéèí ¤çö äÿ ÷îõ ìöhöì õèäìÿòäèr. Áó äÿéÿrëè
ÿñÿrëÿrè òàíûòìàã ÿâÿçèíÿ èíñàíëàrûí çåhíèíè ãàrûøäûràí,
ôèêèrëÿrèíèí ãàrûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿ òÿrÿääöäëÿrè
àràäàí ãàëäûrìàüà, èìàíû õèëàñ åòìÿéÿ áèr òÿñèrè îëìàäûüû
òÿúröáÿäÿí êå÷èrèëÿí êèòàáëàrû éàéìàã éàëíûç âÿ éàëíûç ÿìÿê
âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê îëàúàã. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõ
ìöÿëëèôèí ÿäÿáè göúöíö g¤ñòÿrìÿéÿ é¤íÿëìèø êèòàáëàräà áó
òÿñèrèí îëìàéàúàüû àéäûíäûr. Áó ì¤âçó èëÿ áàüëû øöáhÿñè îëàíëàr
âàrñà, îíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrèíèí éågàíÿ ìÿãñÿäèíèí
äèíñèçëèéè àràäàí ãàëäûrìàãäàí âÿ Ãóràí ÿõëàãûíû éàéìàãäàí
èáàrÿò îëäóüóíó, áó õèäìÿòäÿêè òÿñèr göúöíöí, ìöâÿôôÿãèééÿò
âÿ ñÿìèìèééÿòèí àéäûí g¤röíäöéöíö îõóúóëàrûí öìóìè
ãÿíàÿòèíäÿí àíëàéà áèëÿr. Áóíó ãÿòè øÿêèëäÿ éÿãèíëÿøäèrìÿê
âÿ àíëàìàã ëàçûìäûr êè, äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàrûí,
ìöñÿëìàíëàrûí ÷ÿêäèéè ÿçèééÿòëÿrèí ÿñàñ ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí
èäåéà hàêèìèééÿòèäèr.
Áóíëàräàí ãóròóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí
ìÿüëóá åäèëìÿñè, èìàíè hÿãèãÿòëÿrèí îròàéà ÷ûõàrûëìàñû âÿ
Ãóràí ÿõëàãûíûí èíñàíëàrûí äÿrê åäèá ìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè
øÿêèëäÿ ÷àòäûrûëìàñûäûr. Äöíéàíû hÿr göí äàhà ÷îõ çöëìÿ, èüòèøàø
âÿ ôÿñàäëàrà ìÿróç ãîéìàã èñòÿéÿíëÿrèí íèééÿòèíè íÿçÿrÿ àëñàã
áÿëëè îëàr êè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí ãÿäÿr ñörÿòëè âÿ òÿñèrëè
øÿêèëäÿ éårèíÿ éåòèrèëìÿñè ÷îõ âàúèáäèr. ßêñ òÿãäèräÿ ÷îõ gåú
îëà áèëÿr. Áó ÿhÿìèééÿòëè õèäìÿòäÿ ÷îõ á¤éöê áèr âÿçèôÿíè ¤ç
öçÿrèíÿ g¤òörìöø Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿ
XXI ÿñräÿ èíñàíëàrû Ãóràíäà áèëäèrèëÿí ÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàrûøà,
äîüróëóã âÿ ÿäàëÿòÿ, g¤çÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàrìàãäà áèr
âàñèòÿ îëàúàã.

6. ÎÕÓÚÓÉÀ
Kitabëàrûìûçäà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí ¤çöíö äîüróëòìàìàñûíà âÿ ïó÷ îëìàñûíà
àèä ôèêèrëÿrÿ gåíèø éår àéûrìàüûìûçûí ÿñàñ ñÿáÿáè àäû÷ÿêèëÿí íÿçÿrèééÿíèí ÿñëèíäÿ
äèí ÿëåéhèíÿ äöøöíúÿ âÿ òÿëèìëÿräÿí èáàrÿò îëìàñûäûr. Éàràäûëûøû âÿ áèëàâàñèòÿ
Àëëàhûí âàrëûüûíû èíêàr åäÿí äàrâèíèçì 140 èëäèr êè, áèr ÷îõ èíñàíëàrûí ¤ç èìàíûíû
èòèrìÿñèíÿ âÿ éà øöáhÿéÿ äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áóíà g¤rÿ äÿ áó íÿçÿrèééÿíèí
àëäàäûúû îëäóüóíó ñöáóòà éåòèrìÿê âÿ äèããÿòÿ ÷àòäûrìàã ÷îõ ìöhöì èìàíè
âÿçèôÿäèr. Áóíó èíñàíëàrà ÷àòäûrìàã èñÿ äàhà âàúèáäèr.
Áÿçè îõóúóëàrûìûçûí áÿëêÿ äÿ òÿêúÿ áèr êèòàáûìûçû îõóìàüà ôörñÿòè îëàúàã. Áóíà
g¤rÿ äÿ hÿr áèr êèòàáûìûçäà áó ì¤âçóéà ãûñà äà îëñà éår àéûrìàüû ìÿãñÿäÿóéüóí
áèëèrèê.
Íÿçÿrÿ ÷àòäûrûëìàñû ëàçûì îëàí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áó êèòàáëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ
ÿëàãÿäàräûr. Éàçû÷ûíûí áöòöí êèòàáëàrûíäà èìàíè ì¤âçóëàr Ãóràí àéÿëÿrè èøûüûíäà
èçàh îëóíór, èíñàíëàr Àëëàhûí àéÿëÿrèíè ¤érÿíìÿéÿ âÿ îíëàrà óéüóí éàøàìàüà
äÿâÿò åäèëèrëÿr. Àëëàhûí àéÿëÿrè èëÿ áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿr èñÿ îõóúóíóí øöóróíäà
hå÷ áèr øöáhÿ âÿ éà ñóàë éàràòìàéàúàã øÿêèëäÿ à÷ûãëàíûr.
Áó èçàhàòäà èñòèôàäÿ åäèëÿí ñÿìèìè, ñàäÿ âÿ àõûúû öñëóá êèòàáëàrûí 7 éàøäàí 70
éàøà ãÿäÿr hÿr êÿñ òÿrÿôèíäÿí ràhàò áàøà äöøöëìÿñèíè òÿìèí åäèr. Áåëÿ òÿñèrëè âÿ
äÿëèë-ñöáóòëó èçàhàò ñàéÿñèíäÿ êèòàáëàr áèríÿôÿñÿ îõóíór. Ùÿòòà äèíè rÿää åòìÿê
ôèêrèíäÿ ãÿòè îëàíëàr äà áó êèòàáëàräà g¤ñòÿrèëÿí hÿãèãÿòëÿräÿí òÿñèrëÿíèr âÿ
äåéèëÿíëÿrèí äîüróëóüóíó èíêàr åäÿ áèëìèr. Áó êèòàáû âÿ ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíè
hÿì òÿêëèêäÿ, hÿì äÿ ãàrøûëûãëû ñ¤háÿò, ïîëåìèêà øÿràèòèíäÿ ràhàò îõóìàã
ìöìêöíäör. Áó êèòàáëàräàí èñòèôàäÿ åòìÿê èñòÿéÿí áèr ãróï îõóúóíóí îíëàrû
áèrëèêäÿ îõóìàñû ì¤âçó èëÿ áàüëû ôèêèr âÿ òÿúröáÿñèíè äÿ áèr-áèrè èëÿ á¤ëöøìÿñè
ñÿáÿáèíäÿí éàràrëû îëàúàã.
Áóíóíëà áåëÿ ñàäÿúÿ îëàràã Àëëàh rèçàñû ö÷öí éàçûëàí áó êèòàáëàrûí òàíûíìàñûíà
âÿ îõóíìàñûíà ê¤ìÿê åòìÿê äÿ á¤éöê õèäìÿòäèr. Çöíêè ìöÿëëèôèí áöòöí
êèòàáëàrûíäà îõóúóéà ìöñáÿò òÿñèr áàüûøëàéàí ìÿñÿëÿëÿrè ñöáóò åòìÿê öñóëó ÷îõ
göúëöäör. Ùÿì÷èíèí äèíè èçàh åòìÿê èñòÿéÿíëÿrèí ÿëèíäÿêè ÿí òÿñèrëè öñóëëàräàí áèrè
äÿ áó êèòàáëàrû hàìûíûí îõóìàñûíû òÿøâèã åòìÿê, áóíà ÷àëûøìàãäûr.
Ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíèí öç ãàáûüûíûí øÿêèëëÿrèíèí êèòàáëàrûí ñîí hèññÿñèíÿ ÿëàâÿ
åäèëìÿñèíèí äÿ ìöhöì ñÿáÿáëÿrè âàr. Êèòàáû ÿëèíÿ àëàí hÿr áèr àäàì éóõàrûäà ãåéä
åòäèéèìèç õöñóñèééÿòëÿrè ¤çöíäÿ òîïëàéàí âÿ îõóìàãäàí õîøëàíäûüûíû öìèä åòäè-
éèìèç áó êèòàáëà åéíè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèê îëàí ÷îõëó ÿñÿrëÿrèí îëäóüóíó g¤rÿúÿê.
Åéíè çàìàíäà hÿì äèíè, hÿì äÿ ñèéàñè ì¤âçóëàräà èñòèôàäÿ åäÿúÿéè ìÿíáÿëÿrèí
ì¤âúóäëóüóíà øàhèä îëàúàã.
Áàøãà êèòàáëàräà ràñò gÿëäèéèìèç øÿõñè ôèêèrëÿrÿ, ìöÿëëèô ãÿíàÿòëÿrèíÿ, øöáhÿëè
ìÿíáÿëÿrÿ ÿñàñëàíàí èçàhëàrà, ìöãÿääÿñëÿrÿ ãàrøû ëàçûì îëàí ÿäÿá âÿ h¤rìÿòÿ
äèããÿò éåòèrìÿéÿí öñëóáëàrà, öìèäñèçëèéÿ àïàràí øöáhÿëè éàçûëàrà âÿ äègÿr
÷àòûøìàçëûãëàrà áó ÿñÿrëÿräÿ ràñò gÿëÿ áèëìÿçñèíèç.

7. -I-
®ËÖÌ 6
ÕÓRÀÔÀÒËÀR Âß HßÃÈÃßÒËßR 9
ÃßÔËßÒÈÍ ÃÀËÛÍ ÏßRÄßÑÈ 17
ÙßÃÈÃÈ ®ËÖÌ Âß G®RÖÍßÍ ®ËÖÌ 25
ÄÖÍÉÀ HßÉÀÒÛÍÛÍ
ÌÖÂßÃÃßÒÈËÈÉÈ 32
®ËÖÌÄßÍ ÈÁRßÒ ÀËÌÀÉÀÍËÀRÛÍ
ÄÖÍÉÀÄÀÊÛ Âß ÀÕÈRßÒÄßÊÈ ÂßÇÈÉÉßÒÈ 36
-II-
ÃÈÉÀÌßÒ 42
ÊÀÈÍÀÒÛÍ ®ËÖÌÖ 50
ÑÓRÓÍ ÈÊÈÍÚÈ ÄßÔß ÖÔËßÍÌßÑÈ
Âß ®ËÖËßRÈÍ ÄÈRÈËÄÈËÌßÑÈ 58
-III-
ÚßÙßÍÍßÌ 72
ÚßÙßÍÍßÌÄßÊÈ ßÇÀÁ ÌÖÙÈÒÈ 76
ÚßÙßÍÍßÌÄßÊÈ ÌßÍßÂÈ ßÇÀÁ93
ÒßÊÀÌÖË ÉÀËÀÍÛ 105

8. -I-
®ËÖÌ
“Äå êè: “Ãà÷äûüûíûç ¤ëöì ñèçè ìöòëÿã éàõàëàéúàãäûr.
Ñîírà ñèç äèrèëÿíäÿ, àøêàrû äà áèëÿí Àëëàhûí höçóróíà
ãàéòàrûëàúàãñûíûç. Î äà ñèçÿ íÿëÿr åòäèéèíèçè õÿáÿr
âårÿúÿêäèr!” (“Úöìóÿ” ñórÿñè, 8).
6

9. GÈRÈØ
®ëöì ñèçè hÿr àí éàõàëàéà áèëÿr.
Êèì áèëèr, î àí áÿëêÿ åëÿ èíäèäèr, éà äà ñèçÿ ÷îõ éàõûíäûr.
Áÿëêÿ äÿ áó ñÿòèrëÿr ¤çöíöçö âÿ ÿìÿëëÿrèíèçè äöçÿëòìÿê ö÷öí
¤ëöìöíöçäÿí ÿââÿë ñèçÿ âårèëÿí ñîí ôörñÿò, ñîí áèr õàòûrëàòìà
âÿ ñîí áèr õÿáÿräàrëûãäûr.
Áó ñÿòèrëÿrè îõóéàrêÿí áèr ñààò ñîírà hÿéàòäà îëàúàüûíûçà
ÿìèí îëà áèëìÿçñèíèç. Áèr ñààò ñîírà hÿéàòäà îëñàíûç áåëÿ áèr
ñîíràêû ñààòà ÷àòàúàüûíûçà hå÷ áèr òÿìèíàò éîõäór. Éàëíûç ñààò
äåéèë, áèr äÿãèãÿ, hÿòòà áèr ñàíèéÿ ñîírà hÿéàòäà îëàúàüûíûç
äÿãèã äåéèë. Áó êèòàáû ñîíà ãÿäÿr îõóéóá áèòèrÿúÿéèíèçÿ äÿ hå÷
áèr òÿìèíàò éîõäór. ®ëöì ñèçÿ á¤éöê áèr åhòèìàëëà áèr äÿãèãÿ
¤íúÿ ¤ëìÿéè hå÷ àüëûíûçäàí êå÷èrìÿäèéèíèç áèr àíäà gÿëÿúÿêäèr.
Ìöòëÿã ¤ëÿúÿêñèíèç, áöòöí ñåâäèéèíèç èíñàíëàr äà ¤ëÿúÿê,
ñèçäÿí ¤íúÿ âÿ éà ñîírà ìöòëÿã ¤ëÿúÿêëÿr. Áóíäàí 100 èë ñîírà
éår öçÿrèíäÿ ñèçèí òàíûäûüûíûç hå÷ áèr úàíëû èíñàí ãàëìàéàúàã.
Ùÿr áèr èíñàíûí ¤ç hÿéàòû hàããûíäà áèòèá-òöêÿíìÿê
áèëìÿéÿí ïëàíëàrû âàr. Ìÿêòÿáè áèòèrìÿê, óíèâårñèòåòÿ ãÿáóë
îëóíìàã, ìÿçóí îëìàã, èø ñàhèáè îëìàã, åâ ñàhèáè îëìàã,
åâëÿíèá óøàã ñàhèáè îëìàã, óøàüû á¤éöòìÿê, òÿãàöä÷ö îëìàã,
ràhàò áèr hÿéàòà ãîâóøìàã âÿ ñ. êèìè ïëàíëàr âàr...
Áóíëàr ÿí öìóìèëÿøäèrèëìèø ïëàíëàräûr. Áóíëàrëà éàíàøû
hÿr êÿñèí è÷èíäÿ îëäóüó âÿçèééÿòÿ âÿ øÿròëÿrÿ g¤rÿ ìèíëÿrëÿ
ì¤âçóäà ÷îõ ÿhàòÿëè ïëàí âÿ ëàéèhÿëÿrè âàr. Ëàêèí áó ïëàíëàrûí
hå÷ áèrèíèí ìöòëÿã hÿéàòà êå÷ÿúÿéè äÿãèã äåéèë. Áóíóí ÿêñèíÿ
îëàràã ¤ëöì 100 ôàèç áàø âårÿúÿê.
Èëëÿrëÿ ÷àëûøûá-÷àáàëàéûá óíèâårñèòåòÿ gèrÿí áèr òÿëÿáÿ
óíèâårñèòåòÿ gåäÿrêÿí ¤ëör. Éà äà òÿçÿ èøÿ gèrÿí áèr àäàì èøèíÿ
gåäÿrêÿí âÿ éà åâëÿíÿíëÿr òîéäàí ãàéûäàrêÿí àíè áèr éîë ãÿçàñû
íÿòèúÿñèíäÿ ¤ëörëÿr. Èøëÿrè óüórëà gåäÿí áèr èø àäàìû èñÿ èøëÿrèíè
òåç hÿëë åäÿ áèëìÿê, gåäÿúÿéè éårÿ äàhà òåç ÷àòûá âàõò ãàçàíìàã
âÿ äàhà ÷îõ èøëÿr g¤rìÿê ö÷öí òÿééàrÿ èëÿ gåòìÿéÿ öñòöíëöê
âårèr. Ôÿãÿò, òÿééàrÿ ãÿçàéà óüràéûr, éårÿ äöøör âÿ îràäà hÿéàòû
ôàúèÿâè áèr øÿêèëäÿ ñîíà ÷àòûr.
Áöòöí ïëàíëàr áîøà ÷ûõûr. Èíñàíëàr äègÿr ïëàíëàrûíû hÿéàòà
êå÷èrìÿäÿí, îíëàrû áèr äàhà ÿñëà òàìàìëàíìàéàúàã øÿêèëäÿ
éàrûäà áóràõàràã, ä¤íöøö îëìàéàí áèr éårÿ gåäÿrÿê ¤ëörëÿr...
Ëàêèí gåòäèêëÿrè î éår ö÷öí hàçûrëàäûãëàrû hå÷ áèr ïëàíëàrû
7

10. éîõäór. Ùÿéàòà êå÷èrÿ áèëìÿäèêëÿrè ïëàíëàrû èëëÿrëÿ ÿí èíúÿ
òÿôÿrröàòûíà ãÿäÿr äöøöíìöøäöëÿr, àììà áàø âårìÿñè ìöòëÿã
îëàí øåé hàããûíäà hå÷ áèr øåé äöøöíìÿìèøäèëÿr.
Éàõøû, áÿñ àüûëà âÿ áèëèéÿ ñàhèá îëàí áèr èíñàí hàíñûíà
öñòöíëöê âårìÿëèäèr? Áàø âårìÿñè äÿãèã îëàí hàäèñÿ hàããûíäà
éîõñà áàø âårÿúÿéè äÿãèã îëìàéàí hàããûíäà ïëàí ãórìàëûäûr?
Èíñàíëàrûí ÷îõó ìöòëÿã îëìàéàíà ÿhÿìèééÿò âårèr. Èíñàíëàr
hÿéàòûí hàíñû ñÿhèôÿñèíäÿ îëórñà-îëñóí áöòöí ïëàíëàrûíû
gÿëÿúÿêäÿ äàhà éàõøû âÿ äàhà ìöêÿììÿë áèr hÿéàòà ãîâóøà
áèëìÿê ö÷öí ãórórëàr.
ßgÿr èíñàí ¤ëöìñöç îëñàéäû, áó äàâràíûø hÿãèãÿòÿí äÿ
ìÿíòèãëè îëàräû. Ôÿãÿò, áöòöí ïëàíëàr ¤ëöì äåéèëÿí ìöòëÿã
ñîíëóüà ìÿhêóìäór. Áó ñÿáÿáëÿ ìöòëÿã îëàí ¤ëöìö óíóäóá
äÿãèã îëìàéàíëàrà ëàéèã îëäóãëàrûíäàí äàhà ÷îõ ÿhÿìèééÿò
âårìÿê òàìàìèëÿ àüûëñûçëûãäûr.
Àììà èíñàíëàr gèrîâóíà ÷åârèëäèêëÿrè ãÿrèáÿ áèr ñåhrèí
òÿñèrè ñÿáÿáè èëÿ áó àøêàr hÿãèãÿòè äÿrê åäÿ áèëìèrëÿr.
Áåëÿ îëàíäà èñÿ ¤ëöìëÿ áèrëèêäÿ áàøëàéàúàã hÿãèãè
hÿéàòëàrûíû äà òàíûìàçëàr. Îràéà é¤íÿëÿí áèr hàçûrëûã g¤rìÿçëÿr.
Äèrèëäèêëÿrè çàìàí èñÿ ¤çëÿrè ö÷öí õöñóñè éàràäûëìûø
úÿhÿííÿìäÿí áàøãà áèr éårÿ gåòìÿçëÿr.
Áó êèòàá èíñàíà äöøöíìÿê èñòÿìÿäèéè hÿãèãÿòëÿrè
äöøöíäörìÿê âÿ ñörÿòëÿ éàõûíëàøàí á¤éöê áèr hàäèñÿíè õÿáÿr
âårìÿê ö÷öí éàçûëûá... Áó á¤éöê hàäèñÿíèí áàø âårìÿñè ãÿòèäèr.
Áóíà g¤rÿ äÿ äöøöíìÿêäÿí ãà÷ìàã hå÷ áèr øÿêèëäÿ ÷àrÿ äåéèë.
8
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

11. ÕÓRÀÔÀÒËÀR
Âß HßÃÈÃßÒËßR
Èíñàíëàr òàrèõ áîéó ãàrøûëàrûíà ÷ûõàí áèr ÷îõ ïrîáëåìè hÿëë
åòäèêëÿrè hàëäà ¤ëöìÿ ÷àrÿ òàïà áèëìÿìèøëÿr. Ùÿr áèr úàíëû âàrëûã
¤ëöìÿ ìÿhêóì îëàràã äîüóëór, ìöÿééÿí áèr ìöääÿòÿ ãÿäÿr
éàøàéûr. Êèìèñè ÷îõ êè÷èê éàøäà hÿéàòëà âèäàëàøûr, êèìèñè gÿíú,
êèìèñè îròà, êèìèñè äÿ á¤éöê éàøûíäà áó äöíéàíû òÿrê åäèr. Ùå÷
áèr èíñàíûí ñàhèá îëäóüó ìàëû-ìöëêö, ñÿrâÿòè, ì¤âãåéè, ø¤hrÿòè,
åòèáàrû, ãöââÿñè âÿ g¤çÿëëèéè ¤ëöìö îíäàí óçàãëàøäûrà áèëìÿç.
Îíëàrûí èñòèñíàñûç îëàràã hàìûñû ¤ëöìÿ áîéóí ÿéìèøëÿr âÿ
áóíäàí ñîírà äà áîéóí ÿéìÿêäÿ äàâàì åäÿúÿê.
Áèr ÷îõ èíñàí ¤ëöìö äöøöíìÿê èñòÿìèr. Áó ìöòëÿã îëàí
ñîíëóüóí ¤ç áàøûíà gÿëÿúÿéèíè àüëûíà áåëÿ gÿòèrìèr.
Äöøöíìÿäèéè ìöääÿò ÿrçèíäÿ ¤ëöìëÿ ãàrøûëàøìàéàúàüû êèìè
áàòèë áèr èíàíú éàràíìûøäûr. Õàëã àràñûíäà ¤ëöìäÿí äàíûøàí
àäàì äÿrhàë “áÿä àüûç” àäëàíäûrûëûr âÿ áó ì¤âçó hÿìèí àí
“èràã îëñóí” êèìè ìÿíàñûç ñ¤çëÿrëÿ éûüûøäûrûëûr. Ùàëáóêè ¤ëöìäÿí
ñ¤ç à÷àí áèr èíñàí áóíó èñòÿñÿ äÿ, èñòÿìÿñÿ äÿ Àëëàhûí ÷îõ
á¤éöê àéÿëÿrèíäÿí áèrèíè õàòûrëàäûr âÿ èíñàíëàrûí öçöíäÿêè ãàëûí
ãÿôëÿò ïÿräÿñèíè áèr àç äà îëñà ãàëäûrûr. Àíúàã ãÿôëÿòè hÿéàò
òÿrçè hàëûíà gÿòèrìèø gåíèø áèr êöòëÿ ¤çöíö íàràhàò åäÿí áó úör
hÿãèãÿòëÿrèí àüûëëàrûíà gèrÿrÿê îíó ãÿôëÿò éóõóñóíäàí
îéàòìàñûíäàí ÷îõ íàràhàò îëór. Ëàêèí áó àäàìëàr hÿéàòäà èêÿí
¤ëöìö äöøöíìÿêäÿí íÿ ãÿäÿr ÷îõ ãà÷àrñà, ÿñë ¤ëöìëÿ
ãàrøûëàøäûãëàrû çàìàí îíëàrûí íàràhàò÷ûëûã âÿ hÿéÿúàíëàrû áèr î
ãÿäÿr øèääÿòëè îëàr. Îíëàrûí áó äöíéàäàêû ãÿôëÿòè íÿ ãÿäÿr
á¤éöêäörñÿ, ¤ëöì àíûíäà, ãèéàìÿò göíöíäÿ âÿ ÿáÿäè ÿçàáäàêû
äÿhøÿò, ÷àøãûíëûã âÿ ÿçàáëàrû î äÿrÿúÿ á¤éöê îëàr.
Çàìàíûí ¤òöá êå÷ìÿñèíÿ áàõìàéàràã ¤çöíö éàøëàøìàãäàí
âÿ ¤ëöìäÿí ãîróéà áèëìèø áèr èíñàí áåëÿ g¤ñòÿrÿ áèëÿrñèíèçìè?
®ëìÿéÿúÿê áèr èíñàí áåëÿ òàïà áèëÿrñèíèçìè? Áó, ìöìêöí äåéèë.
Çöíêè èíñàí ¤ç áÿäÿíèíèí âÿ ¤ç hÿéàòûíûí ñàhèáè äåéèë. Èíñàíûí
éàøàìàüà ãÿràr âårèá hÿéàòûíû ¤çö òÿrÿôèíäÿí áàøëàéà áèëìÿìÿñè
áóíóí áèr g¤ñòÿrèúèñèäèr. Äègÿr áèr g¤ñòÿrèúè èñÿ èíñàíûí hÿéàòûíû
ñîíà ÷àòäûràí ¤ëöìÿ ìöäàõèëÿ åäÿ áèëìÿìÿñèäèr. Ùÿéàòûí ñàhèáè
îëàí Àëëàh Ïåéüÿìáÿrèíÿ (ñ.ÿ.â.) âÿhé åòäèéè “Ñÿíäÿí ÿââÿë
äÿ hå÷ êÿñÿ ÿáÿäè hÿéàò âårìÿäèê. Áåëÿ îëäóüó òÿãäèräÿ
ñÿí ¤ëñÿí, îíëàr äèrèìè ãàëàúàãëàr?!” (“ßíáèéà”, 34) àéÿñè èëÿ
áóíó õÿáÿr âårèr.
9

12. Éàëíûç áó àíäà äöíéàäà ìèëéàräëàrëà èíñàíûí éàøàäûüû g¤ç
¤íöíÿ gÿòèrèëñÿ ìÿëóì îëàr êè, èëê èíñàíäàí áó éàíà ñàéñûç
èíñàí gÿëèá êå÷ìèøäèr. Îíëàrûí äà èñòèñíàñûç îëàràã hàìûñû ¤ëöìö
äàäìûøäûr. ®ëöì áèçäÿí ¤íúÿ éàøàéàíëàrûí äà, áó àí
éàøàéàíëàrûí äà ìöòëÿã áàøëàrûíà gÿëìèø, éà äà gÿëÿúÿê îëàí
äÿãèã àãèáÿòäèr. Ùå÷ áèr êèìñÿ ¤çöíö áó ãà÷ûëìàç àãèáÿòäÿí
ãóròàrà áèëìÿç. Ãóràíäà áóíóíëà áàüëû áåëÿ äåéèëèr:
“Ùÿr áèr êÿñ ¤ëöìö äàäàúàãäûr. Øöáhÿñèç êè,
ìöêàôàòëàrûíûç ãèéàìÿò göíö òàìàìèëÿ âårèëÿúÿêäèr.
Îääàí óçàãëàøäûrûëûá úÿííÿòÿ äàõèë åäèëÿí øÿõñ
ìóràäûíà ÷àòàúàãäûr. Äöíéà hÿéàòû èñÿ àëäàäûúû
hÿççäÿí, ÿéëÿíúÿäÿí áàøãà áèr øåé äåéèëäèr” (“Àëè-
Èìràí”, 185).
®ëöìö òÿñàäöô âÿ éà òàëåñèçëèê ñàíìàã
®ëöì òÿñàäöôÿí äåéèë, hÿr áèr hàäèñÿ êèìè Àëëàhûí äèëÿìÿñè
íÿòèúÿñèíäÿ áàø âårèr. Áèr èíñàíûí äîüóì òàrèõè íåúÿ áÿëëèäèrñÿ,
åéíè øÿêèëäÿ ¤ëöì òàrèõè äÿ hÿëÿ î, hÿéàòäà èêÿí äÿãèãÿñèíÿ,
ñàíèéÿñèíÿ ãÿäÿr áÿëëèäèr. Èíñàí äà îíà âårèëÿí çàìàí ìöääÿòèíè
ñàíèéÿáÿñàíèéÿ “õÿrúëÿéÿrÿê” hÿìèí ñîí àíà äîüró ñörÿòëÿ
éàõûíëàøûr. Ùÿr êÿñèí ¤ëöìöíöí éårè, çàìàíû âÿ ôîrìàñû îíóí
ãÿäÿrèíäÿ (àëûí éàçûñûíäà) ìöÿééÿí åäèëèá.
Áóíà áàõìàéàràã èíñàíëàrûí ÷îõó ¤ëöìöí Àëëàhûí îíà
ñÿáÿá îëàràã éàràòäûüû hàäèñÿëÿr çÿíúèrèíèí áèr íÿòèúÿñè îëäóüóíó
çÿíí åäèr. Ùÿr göí ãÿçåòëÿräÿ ¤ëöì õÿáÿrëÿrè îõóíór. Àräûíúà
äà “ßgÿr áèr òÿäáèr g¤röëñÿéäè, íÿòèúÿ áó øÿêèëäÿ îëìàçäû, áåëÿ
åäèëñÿéäè, ¤ëìÿçäè” êèìè úàhèë ìÿíòèãëÿr èrÿëè ñöröëör. Ùàëáóêè
hå÷ áèr èíñàí îíóí ö÷öí àérûëìûø çàìàíäàí íÿ áèr ñàíèéÿ ÿñêèê,
íÿ äÿ áèr ñàíèéÿ àròûã éàøàéà áèëìÿç. Àíúàã èìàíûí âåräèéè
äöøöíúÿäÿí óçàã îëàí èíñàíëàr hÿr hàäèñÿéÿ îëäóüó êèìè ¤ëöìÿ
äÿ òÿñàäöôëÿr çÿíúèrèíèí áèr ïàr÷àñû êèìè áàõûrëàr. Àëëàh Ãóràíäà
ì¤ìèíëÿrè òàìàìèëÿ èíêàr÷ûëàrà õàñ îëàí áåëÿ áèr àüûëñûç
äöøöíúÿäÿí ÷ÿêèíäèrèr:
“Åé èìàí gÿòèrÿíëÿr! Ñÿôÿrÿ âÿ éà ìöhàrèáÿéÿ gåòìèø
ãàräàøëàrû áàrÿñèíäÿ: “ßgÿr îíëàr áèçèì éàíûìûçäà
îëñàéäûëàr, íÿ ¤ëÿr, íÿ äÿ ¤ëäöröëÿräèëÿr” äåéÿí êàôèrëÿr
êèìè îëìàéûí! Àëëàh áóíó îíëàrûí örÿêëÿrèíäÿ ãÿì âÿ
hÿñrÿò îëñóí äåéÿ éàràòäû. Ùàëáóêè äèrèëäÿí äÿ, ¤ëäörÿí
äÿ Àëëàhäû. Àëëàh åòäèéèíèç èøëÿrè g¤rÿíäèr!” (“Àëè-
Èìràí”, 156).
10
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

13. ®ëöìö áèr òÿñàäöô êèìè ãÿáóë åòìÿê á¤éöê áèr úàhèëëèê âÿ
àüûëñûçëûãäûr. Âÿ áó âÿçèééÿò éóõàrûäà g¤ñòÿrèëÿí àéÿäÿí äÿ
g¤röíäöéö êèìè, èíñàíà á¤éöê áèr ìÿíÿâè ÿçàá âÿ ñûõûíòû âårèr.
Èíêàr÷ûëàr âÿ éà Ãóràíäà áèëäèrèëäèéè øÿêèëäÿ èìàí åòìÿéÿíëÿr
éàõûíëàrûíû âÿ ñåâäèéè èíñàíëàrû èòèrÿrÿê áó á¤éöê ÿçàáû
éàøàéàrëàr. Îíëàr ¤ëÿí èíñàíûí áèr íèúàò òàïìàã, ñàü ãàëìàã
åhòèìàëûíûí îëäóüóíó, àììà áÿõòñèçëèê, òÿäáèrñèçëèê, èøëÿräÿêè
÷àòûøìàçëûã êèìè hàëëàr öçöíäÿí “íàhàã éårÿ”, “hå÷ íÿäÿí”
¤ëäöéöíö äöøöíörëÿr. Áó äöøöíúÿ äÿ îíëàrûí öçöíòöñöíöí,
ïåøìàí÷ûëûüûíûí âÿ àürû-àúûëàrûíûí àròìàñûíà ñÿáÿá îëór. Îíëàrûí
÷ÿêäèéè áó ñûõûíòû âÿ àürû-àúû ÿñëèíäÿ èíàíúñûçëûãëàrûíûí
ÿçàáûíäàí áàøãà áèr øåé äåéèë.
Ëàêèí áó hàäèñÿíèí ÷îõ ÿhÿìèééÿòëè áèr ñèrrè âàr: ¤ëöìöí
ñÿáÿáè íÿ áèr ãÿçà, íÿ áèr õÿñòÿëèê, íÿ äÿ êè, áàøãà áèr øåéäèr.
Áöòöí áó ñÿáÿáëÿrè éàràäàí Àëëàhäûr. Áèçÿ âårèëìèø âàõò áèòäèéè
çàìàí hÿéàòûìûç g¤ñòÿrèëÿí áó úör ñÿáÿáëÿr óúáàòûíäàí ñîíà
éåòèr. Èíñàí ÿëèíäÿ îëàí áöòöí ìàääè èìêàíûíû ñÿôÿráÿr åòñÿ äÿ
îíóí ö÷öí ñå÷èëìèø ¤ëöì âàõòûíäàí áèr àí áåëÿ àròûã éàøàéà
áèëìÿç. Ãóràíäà áó èëàhè ãàíóí áåëÿ âórüóëàíûr:
“Àëëàhûí èçíè îëìàéûíúà hå÷ êÿñÿ ¤ëöì éîõäór. Î,
çàìàíû ìöÿééÿí åäèëìèø áèr éàçûäûr...” (Àëè-Èìràí, 145).
Äîüró îëìàéàí òàëå (ãÿäÿr) àíëàéûøû
Õàëã àràñûíäà õöñóñèëÿ ¤ëöì ì¤âçóñó èëÿ ÿëàãÿäàr ãÿäÿr
(áÿõò, àëûí éàçûñû) hàããûíäà áèr ÷îõ éàíëûø ôèêèrëÿr âàr. “Ãÿäÿrèíÿ
ãàëèá gÿëìÿê”, “ãÿäÿrèíè äÿéèøäèrìÿê” êèìè hå÷ áèr ìÿíàñû
îëìàéàí úÿôÿíg âÿ ìÿíòèãñèç èôàäÿëÿr úÿìèééÿòäÿ îëäóãúà
gåíèø éàéûëûá. Àüûë, çÿêà âÿ áèëèê ñÿâèééÿñè çÿèô îëàí àäàìëàr
áèr ñûrà àrçó âÿ åhòèìàëëàrûíû áÿõò çÿíí åäÿrÿê áóíëàrûí hÿéàòà
êå÷ìÿäèéèíè g¤rÿíäÿ äÿ áÿõòèí éàçûëäûüû êèìè gåòìÿäèéèíè âÿ
äÿéèøäèéèíè ñàíûrëàr. Ñàíêè ãÿäÿrè ÿââÿëúÿäÿí îõóéóáìóøëàr
âÿ góéà êè, áàø âårÿí hàäèñÿëÿr îõóäóãëàrû øÿêèëäÿ áàø âårìèø
êèìè àüûëñûç áèr çÿííÿ ãàïûëûrëàr. Áó úör éàíëûø âÿ ÿñàññûç
ìÿíòèãëÿr àüëûí òàì èíêèøàô åòìÿìÿñèíÿ âÿ áóíóíëà ÿëàãÿäàr
îëàràã ãÿäÿrèí ìÿíàñûíûí òàì øÿêèëäÿ áàøà äöøöëìÿìÿñèíÿ
ñÿáÿá îëór.
Ãÿäÿr - çàìàí âÿ ìÿêàí àíëàéûøëàrûíû éîõäàí âàr åäÿí
âÿ áóíëàrû òàìàìèëÿ ¤ç íÿçàrÿòè âÿ hàêèìèééÿòè àëòûíäà
ñàõëàéàí, çàìàíà âÿ ìÿêàíà òàáå îëìàéàí Àëëàhûí êå÷ìèøäÿêè
âÿ gÿëÿúÿêäÿêè áöòöí hàäèñÿëÿrè çàìàíñûçëûã ¤ë÷öñöíäÿ òÿñáèò
11
Ùàróí Éÿhéà

14. åòìÿñè âÿ éàràòìàñûäûr. Éàøàíìûø âÿ éàøàíûëàúàã áöòöí
hàäèñÿëÿr çÿíúèrè ñàíèéÿñèíÿ ãÿäÿr Àëëàh äÿrgàhûíäà
ïëàíëàøäûrûëìûø âÿ éàràäûëìûøäûr.
Çàìàíû Àëëàh éàràòìûøäûr âÿ áó ñÿáÿáäÿí äÿ Î, çàìàíäàí
àñûëû äåéèë. Áóíà g¤rÿ äÿ Îíóí éàràòäûüû hàäèñÿëÿrè éàràòäûãëàrû
èëÿ áèrëèêäÿ èçëÿìÿñèíäÿí âÿ áóíëàrûí íÿòèúÿëÿrèíè g¤çëÿ-
ìÿñèíäÿí ñ¤háÿò gåäÿ áèëìÿç. Îíóí äÿrgàhûíäà hÿr øåéèí
ÿââÿëè äÿ, ñîíó äà, ñîíñóçëóã àëÿìèíäÿêè éårè äÿ áÿëëèäèr. Ùÿr
øåé îëóá áèòìèøäèr. Èíñàíëàrûí íÿ áèr êèíî ëåíòèíäÿ îëàí
g¤röíòöëÿrèí öçÿrèíäÿ, íÿ äÿ áó ëåíòäÿ äÿéèøèêëèê åòìÿéÿ
göúëÿrè âÿ èìêàíëàrû îëìàäûüû êèìè îíëàr hÿéàò ëåíòèíäÿ rîë
îéíàéàí èíñàíëàrûí äà òàáå îëäóãëàrû ãÿäÿr ëåíòè öçÿrèíäÿ áèr
äÿéèøèêëèê åäÿ áèëìÿçëÿr. Èíñàíëàr áÿõòè (ãÿäÿrè) äåéèë, ãÿäÿr
èíñàíëàrû òÿéèí åäèr. Ãÿäÿrèí áèr ïàr÷àñû îëàí èíñàí hÿìèí
ãÿäÿrëÿ ìöñòÿãèë øÿêèëäÿ äàâràíà áèëìÿç. Ãÿäÿräÿí êÿíàrà
÷ûõà áèëìÿç êè, ãÿäÿrèíè äÿéèøäèrÿ áèëñèí. Áó, áèr âèäåîêàñåòäÿêè
ôèëìäÿ îëàí àêòéîróí êàñåòäÿí ÷ûõûá ìàääè áèr ¤ë÷ö ãàçàíàràã
¤çöíöí îëäóüó êàñåòäÿ ñèëìÿëÿr, ÿëàâÿëÿr âÿ äÿéèøèêëèêëÿr
åòìÿñèíÿ áÿíçÿéÿräè êè, áó äà ÿëáÿòòÿ êè, ÷îõ çèääèééÿòëè âÿ
ìÿíòèãñèç áèr hàëäûr.
Áóíà g¤rÿ äÿ “ãÿäÿrÿ ãàëèá gÿëìÿê”, “ãÿäÿrè äÿéèø-
äèrìÿê” êèìè èôàäÿëÿr òàì ìÿíàñû èëÿ áèr úÿôÿígèééàòäûr. “Ìÿí
áÿõòèìè äÿéèøäèräèì” äåéÿí áèr èíñàí äà ÿñëèíäÿ ãÿäÿrèíäÿ
îëàí áèr úöìëÿíè ñ¤éëÿéèr.
Áèr èíñàí göíëÿrëÿ êîìà âÿçèééÿòèíäÿ ãàëà áèëÿr, îíóí
éåíèäÿí hÿéàòà ãàéûòìàñû ìöìêöíñöç g¤röíÿ áèëÿr. Ôÿãÿò, åéíè
èíñàíûí g¤çëÿíèëÿíëÿrèí ÿêñèíÿ îëàràã òÿêràr hÿéàòà ãàéûòìàñû
âÿ ¤ç ñàüëûüûíà ãîâóøìàñû îíóí “ãÿäÿrèíÿ ãÿëÿáÿ ÷àëìàñû”
éàõóä äà hÿêèìëÿrèí îíóí “ãÿäÿrèíè äÿéèøäèrìÿñè” ìÿíàñûíà
gÿëÿ áèëìÿç. Éàëíûç î èíñàíûí ãÿäÿrèíäÿ ¤çö ö÷öí ìöÿééÿí
îëóíìóø âàõòûí ñîíà éåòìÿäèéèíè g¤ñòÿrèr. Áó äà åéíè ãÿäÿrèí
áèr ïàr÷àñûíäàí áàøãà áèr øåé äåéèë âÿ áöòöí äègÿr øåéëÿr êèìè
Àëëàh äÿrgàhûíäà éàçûëûá òÿñáèò åäèëìèøäèr. Àéÿëÿräÿ áåëÿ
äåéèëèr:
“...®ìör ñàhèáè îëàí áèrèíèí óçóí ¤ìör ñörìÿñè äÿ,
îíóí ¤ìröíöí ãûñàëäûëìàñû äà àíúàã êèòàáäà
éàçûëìûøäûr. Ùÿãèãÿòÿí äÿ áó, Àëëàh ö÷öí ÷îõ àñàíäûr”
(“Ôàòèr”, 11).
Àëëàh áó úör hàäèñÿëÿr âàñèòÿñèëÿ èìàí åäÿíëÿrÿ èìòàhàí
ñèñòåìèíäÿêè âÿ éàràäûëûøäàêû ñîíñóç àüûë âÿ çÿêàíû, ñîíñóç
12
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

15. ìöõòÿëèôëèê âÿ çÿígèíëèéè g¤ñòÿrèr. Áó äà èìàí gÿòèrÿíëÿrèí
håérÿò âÿ rÿüáÿòëÿrèíè, äîëàéûñû èëÿ èìàíëàrûíû àròûrûr. Äègÿr
éàíäàí äà ¤ç èáòèäàè ìÿíòèãëÿrèíè Àëëàhà ãàrøû ÷ûõìàëàrûíà äÿëèë
êèìè g¤ñòÿrÿí èíêàr÷ûëàrûí êöôr, àçüûíëûã âÿ ÷àøãûíëûãëàrûíû
àròûrûr. Âÿ åéíè çàìàíäà èíêàr÷ûëàrûí àüûëñûçëûãëàrûíäàí âÿ
àçüûíëûüûíäàí èárÿò àëàí ì¤ìèíëÿrèí îíëàrû èìàí âÿ àüûëäà
èíêàr÷ûëàräàí öñòöí åäÿí Àëëàhà øöêr åòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór.
Èíñàíëàr àràñûíäà éàéûëìûø áàøãà áèr éàíëûø ãÿíàÿòÿ g¤rÿ,
80 éàøûíäà îëàí áèr êèìñÿíèí ¤ëöìö “ÿúÿë”, êè÷èê áèr óøàüûí,
gÿíú âÿ éà îròà éàøëû áèr àäàìûí ¤ëöìö èñÿ “g¤çëÿíèëìÿç àúû
áèr hàäèñÿ”äèr. Áó úör èíñàíëàr ¤ëöìö ãÿáóë åäèá îíó òÿáèè
ãàrøûëàéà áèëìÿê ö÷öí ¤çëÿrèíèí ìöÿééÿí åòäèéè øÿròëÿrèí
îëìàñûíû èñòÿéèrëÿr. Îíëàrûí äöøöíúÿñèíÿ g¤rÿ, óçóí ñörÿí àüûr
áèr õÿñòÿëèê íÿòèúÿñèíäÿ gÿëÿí ¤ëöì öìóìèééÿòëÿ òÿáèè ãàrøûëàíà
áèëÿr, ôÿãÿò àíè áèr õÿñòÿëèê âÿ éà ãÿçà íÿòèúÿñèíäÿ gÿëÿí ¤ëöì
âàõòñûç áèr ôÿëàêÿòäèr! Áó ñÿáÿáäÿí äÿ ÷îõ çàìàí ¤ëöì
hàäèñÿëÿrè öñéàíêàrëûãëà ãàrøûëàíûr. Áó òèï áèr ïñèõîëîgèéà
ãÿäÿrÿ, áó ñÿáÿáäÿí äÿ Àëëàhà òàì ìÿíàñû èëÿ ãÿòè áèr øÿêèëäÿ
èìàí åäèëìÿäèéèíèí à÷ûã-àéäûí áèr g¤ñòÿrèúèñèäèr. Áó ïñèõî-
ëîgèéàéà ñàhèá îëàí hÿr êÿñ èìàíñûçëûüûíûí íÿòèúÿñè âÿ àõèrÿòäÿêè
ÿçàáûí äöíéàäàêû áàøëàíüûúû îëàí äàâàìëû áèr ñûõûíòû âÿ êÿäÿr
è÷èíäÿ éàøàìàüà ìÿhêóì ãàëàúàã.
Rååíêàríàñèéà (¤ëäöêäÿí ñîírà róhóí áàøãà áÿäÿíÿ
êå÷ìÿñè) èíàíúû
®ëöì hàããûíäà éàéûëàí ìöõòÿëèô èíàíúëàräàí áèrè äÿ
“rååíêàríàñèéà”äûr. ®ëÿíäÿí ñîírà ìöõòÿëèô éåräÿ âÿ çàìàíäà
âÿ ôÿrãëè øÿõñëÿrèí áÿäÿíèíäÿ äèrèëÿrÿê éåíèäÿí äöíéàéà gÿëìÿ
êèìè èçàh îëóíàí rååíêàríàñèéà hÿì äèíñèçëÿr, hÿì äÿ ìöõòÿëèô
èíàíúëàrà ìÿíñóá îëàí èíñàíëàr àràñûíäà ñîí çàìàíëàr ìàràã
äîüóràí áàòèë áèr ôèêèr úÿrÿéàíû hàëûíà gÿëìèøäèr. Ùå÷ áèr äÿëèë-
ñöáóòà ÿñàñëàíìàñà äà áó úör áàòèë èíàíúëàrûí ¤çöíÿ òÿrÿôäàr
òîïëàìàñûíûí áàøëûúà ñÿáÿáè äèíè èíàíúû îëìàéàí èíñàíëàrûí
øöóràëòûíäàêû ¤ëäöêäÿí ñîírà éîõ îëìà ãîrõóñóäór. Äèíè
èíàíúëàrû çÿèô îëàí àäàìëàr äà îíëàrû äöíéàäà åòäèêëÿrèíèí ÿâÿçè
îëàràã àõèrÿòäÿ úÿhÿííÿì êèìè áèr úÿçàíûí g¤çëÿéÿúÿéèíè
áèëäèêëÿrèíÿ éàõóä äà áóíó ÿí àçû åhòèìàë åòäèêëÿrèíÿ g¤rÿ
¤ëÿíäÿí ñîírà àõèrÿòÿ gåòìÿ hÿãèãÿòèíäÿí íàràhàò îëórëàr. Ùÿr
èêè ãróïà ìÿíñóá îëàí èíñàíëàr ö÷öí ¤ëäöêäÿí ñîírà äöíéàéà
13
Ùàróí Éÿhéà

16. òÿêràr gÿëìÿê ñîí äÿrÿúÿ úàçèáÿäàr ìÿñÿëÿäèr. Áó ñÿáÿáäÿí
äÿ áó ìÿñÿëÿäÿí ä¤räÿëëè éàïûøàí áÿçè èíñàíëàr hå÷ áèr äÿëèë-
ñöáóò àõòàrìàäàí rååíêàríàñèéà êèìè áèr ñÿôåh âÿ úÿôÿíg
íÿçÿrèééÿíè ñåâÿ-ñåâÿ ìÿíèìñÿéèrëÿr.
Ìöñÿëìàí äàèrÿëÿrèíäÿ ¤çöíö çèéàëû, èíòåëëåêòóàë âÿ
òÿrÿããèïÿrâÿr øÿõñëÿr êèìè òÿãäèì åäÿí áÿçè àäàìëàr äà ñîí
çàìàíëàr áó éàíëûø äöøöíúÿéÿ òÿÿññöô êè, ìöñáÿò áàõûrëàr. Èøèí
ÿñë úèääè òÿrÿôè èñÿ áó èíñàíëàrûí ¤ç éàíëûø èääèàëàrûíà Ãóràí
àéÿëÿrèíäÿí äÿëèë gÿòèrìÿéÿ âÿ àéÿëÿrèí à÷ûã âÿ äÿãèã
èôàäÿëÿrèíè ¤ç ìöëàhèçÿëÿrèíÿ óéüóíëàøäûrìàüà ÷àëûøìàñûäûr.
Áóràäà âórüóëàìàã èñòÿäèéèìèç ÿñàñ ì¤âçó äà áó éàíëûø
åòèãàäûí Ãóràíäàí âÿ Èñëàìäàí óçàã áèr ìÿñÿëÿ, hàáåëÿ Ãóràíûí
àéÿëÿrèíÿ òàìàìèëÿ çèää îëìàñûäûr.
Rååíêàríàñèéà ìÿñÿëÿñèíèí Ãóràíäà éår àëäûüûíû èääèà
åäÿíëÿrèí áóíóí äÿëèëè êèìè èrÿëè ñöräöéö áèr íå÷ÿ àéÿäÿí áèrè
“Ìóìèíóí” ñórÿñèíèí 11-úè àéÿñèäèr. Àéÿ áåëÿäèr:
“Îíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Åé Rÿááèìèç! Ñÿí áèçè èêè äÿôÿ
¤ëäöröá èêè äÿôÿ äèrèëòäèí. Áèç ¤ç göíàhëàrûìûçû åòèràô
åòäèê, èíäè ÷ûõìàüà áèr éîë âàrìûäûr?”” (“Ìóìèí”, 11).
Rååíêàríàñèéà ôèêrèíèí òÿrÿôäàrëàrû áó àéÿäÿ èíñàíûí
äöíéàäà áèr äÿôÿ éàøàéûá ¤ëäöêäÿí ñîírà òÿêràr äèrèëäèëÿrÿê
äöíéàäà èêèíúè áèr hÿéàòà áàøëàäûüûíû, áåëÿëèêëÿ äÿ ¤ç róhóíóí
èíêèøàôûíûí òàìàìëàíäûüûíû âÿ áó èêèíúè hÿéàòûíû ÿâÿç åäÿí
èêèíúè ¤ëöìäÿí ñîírà àõèrÿòäÿ äèrèëäèëäèéèíè èääèà åäèrëÿr.
Èíäè hÿr hàíñû áèr ìöëàhèçÿ ñ¤éëÿéÿíäÿí áó àéÿíè
àràøäûràã. Àéÿéÿ g¤rÿ, èíñàíûí èêè äÿôÿ ¤ëö, èêè äÿôÿ äèrè hàëû
îëäóüó áàøà äöøöëör. Èêèíúè áèr ¤ëö éà äà äèrèëèê hàëûíäàí ñ¤háÿò
gåòìèr. Áó âÿçèééÿòäÿ òÿáèè îëàràã àüûëà gÿëÿí èëê ñóàë èíñàíûí
ÿí ¤íúÿêè hàëûíûí ¤ëö éîõñà äèrè îëìàñû ìÿñÿëÿñè èëÿ áàüëûäûr.
Áó ñóàëûí úàâàáûíû èñÿ “Áÿãÿrÿ” ñórÿñèíèí 28-úè àéÿñèíäÿ òàïà
áèëÿrèê:
“Àëëàhû íåúÿ èíêàr åäèrñèíèç êè, ñèç ¤ëö èäèíèç, Î, ñèçè
äèrèëòäè. Î, ñèçè éåíÿ äÿ ¤ëäörÿúÿê, ñîírà éåíÿ äÿ
äèrèëäÿúÿê âÿ äàhà ñîírà ñèç Îíà òÿrÿô ãàéòàrûëà-
úàãñûíûç” (“Áÿãÿrÿ”, 28).
Àéÿ àéäûíäûr: èíñàí áàøëàíüûúäà ¤ëö îëór, éÿíè éàràäûëûøûíûí
òÿìÿëè áàøëàíäûãäà àéÿëÿräÿ äÿ áèëäèrèëÿí òîrïàã, ñó, ïàë÷ûã
êèìè úàíñûç ìàääÿëÿräÿí òÿøêèë îëóíìóøäór. Äàhà ñîírà Àëëàh
áó úàíñûç éûüûíà “áèr íèçàìëà øÿêèë âårèá” äèrèëäèr. Áèrèíúè ¤ëöì
14
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ Ùàróí Éÿhéà

17. âÿ áèrèíúè äèrèëèø áàø âårìèøäèr. Áèrèíúè äèrèëèøäÿí ìöÿééÿí áèr
ìöääÿò ñîírà èíñàí hÿéàòû ñîíà éåòèíúÿ òÿêràr îëàràã ¤ëör, èëê
¤ëöìöíäÿ îëäóüó êèìè òîrïàüà gårè ä¤íör, ÷öröéöá òîrïàüà
ãàrûøûr âÿ òîç hàëûíà gÿëèr. Áó äà èêèíúè äÿôÿ ¤ëö hàëûíà êå÷èääèr.
Èíäè èñÿ èêèíúè âÿ ñîí äèrèëìÿñè ãàëûá. Áó äà àõèrÿòäÿêè
äèrèëìÿñèäèr. Èêèíúè âÿ ñîí äèrèëèø àõèrÿòäÿêè äèrèëìÿ îëäóüóíà
g¤rÿ äöíéà hÿéàòûíäà èêèíúè áèr äèrèëèøäÿí ñ¤háÿò áåëÿ gåäÿ
áèëìÿç. ßêñ òÿãäèräÿ áó èääèà ö÷öíúö áèr äèrèëèøè gÿrÿêëè håñàá
åäèr êè, áåëÿ áèr hàëäàí äà hå÷ áèr àéÿäÿ áÿhñ îëóíìór.
G¤röíäöéö êèìè, íÿ “Ìóìèíóí” ñórÿñèíèí 11-úè àéÿñèíäÿí, íÿ
äÿ “Áÿãÿrÿ” ñórÿñèíèí 28-úè àéÿñèíäÿí èíñàíûí äöíéàäà áèr
äÿôÿäÿí àròûã äèrèëäèéè ìÿíàñû àëûíìûr. Ùÿòòà òàì ÿêñèíÿ, áèr
äÿôÿ äöíéàäàêû, áèr äÿôÿ äÿ àõèrÿòäÿêè äèrèëèø àéÿëÿräÿí à÷ûã-
àéäûí áàøà äöøöëör.
Ùÿr øåéèí áó ãÿäÿr àøêàr îëñà äà rååíêàríàñèéà òÿrÿôäàrëàrû
hÿr èêè àéÿíè ¤ç ìÿíàñûç èääèàëàrûíà äÿëèë îëàràã èñòèñìàr åòìÿéÿ
÷àëûøûrëàr.
Áóràäàí äà à÷ûã-àøêàr g¤röíäöéö êèìè, hÿòòà rååíêàríàñèéà
òÿrÿôäàrëàrûíûí ¤ç ôèêèrëÿrèíè ñöáóò åòìÿê ö÷öí èrÿëè ñöräöêëÿrè
àéÿëÿrèí ¤çö áåëÿ áó éàíëûø ôèêèrëÿrè äàrìàäàüûí åòìÿéÿ êèôàéÿò
åäèr. Áóíäàí ÿëàâÿ, ìöãÿääÿñ Ãóràíäàêû áèr ÷îõ àéÿ äÿ èíñàíûí
è÷èíäÿ èìòàhàí åäèëäèéè òÿê áèr äöíéà hÿéàòû îëäóüóíó îròàéà
ãîéór. Ìÿñÿëÿí, ¤ëöìäÿí ñîírà òÿêràr îëàràã äöíéàéà ãàéûäûøûí,
àràäà áèr ìàíåÿíèí îëìàìàñû àøàüûäàêû àéÿäÿ áèëäèrèëèr:
“Íÿhàéÿò, ìöørèêëÿräÿí áèrèíèí ¤ëöìö gÿëèá ÷àòäûüû
çàìàí î áåëÿ äåéÿr: “Ïÿrâÿräègàrà! Ìÿíè gårè ãàéòàr!
Áÿëêÿ çàé åòäèéèì ¤ìröí ìöãàáèëèíäÿ éàõøû áèr èø
g¤röì!” Õåér, áó, îíóí äåäèéè áîø, ôàéäàñûç áèr ñ¤çäör.
Îíëàrûí ¤íöíäÿ äèrèëèá ãóràúàãëàrû göíÿ ãÿäÿr ìàíåÿ
âàräûr” (“̤¤ìèí”, 99-100).
Àéÿäÿ äèããÿòè úÿëá åäÿí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áóäór êè,
èíñàíà ¤ëöì gÿëÿíäÿí ñîírà éåíèäÿí äöíéà hÿéàòûíà ãàéûòìàã
èìêàíûíûí îëìàäûüû áèëäèrèëäèéè hàëäà èíêàr÷ûëàr áóíóí ÿêñèíÿ
îëàràã èêèíúè áèr äèrèëèøè âÿ äöíéà hÿéàòûíà ãàéûäûøû g¤çëÿéèrëÿr.
Àëëàh áóíóí hå÷ áèr çàìàí ìöìêöí îëìàäûüûíû âÿ èíêàr÷ûëàrûí
¤çëÿrèíèí ñ¤éëÿäèéè áèr ñ¤çäÿí èáàrÿò îëäóüóíó à÷ûã áèëäèrèr.
Áàøãà áèr àéÿäÿ äÿ úÿííÿòäÿêèëÿrèí “èëê” ¤ëöìäÿí áàøãà
áèr ¤ëöì äàäìàéàúàãëàrû áåëÿ áèëäèrèëèr:
“Îíëàr îràäà èëê ¤ëöìäÿí áàøãà hå÷ áèr ¤ëöì
äàäìàìûøäûëàr! Àëëàh îíëàrû úÿhÿííÿì ÿçàáûíäàí
15
Ùàróí Éÿhéà

18. ãîróìóøäór - Ñÿíèí Rááèíäÿí áèr ëöòô îëàràã”
(“Äóõàí”, 56-57).
Úÿííÿò ÿhëèíèí áèrèíúè ¤ëöìëÿrèíäÿí áàøãà hå÷ áèr ¤ëöì
äàäìàéàúàãëàrûíà g¤rÿ êå÷èräèêëÿrè ñåâèíú hèññè áàøãà áèr àéÿäÿ
áåëÿ áèëäèrèëèr:
“Áèç àròûã ¤ëìÿéÿúÿéèê, åëÿ äåéèëìè! Èëê ¤ëöìöìöç
èñòèñíà îëìàãëà! Áèç ÿçàá äà g¤rìÿéÿúÿéèê!” (“Ñàôôàò”,
58, 59).
Éóõàrûäàêû àéÿëÿr î ãÿäÿr àéäûíäûr êè, èíñàíûí ¤ëöìö
éàëíûç áèr äÿôÿ äàäìàñû ìÿñÿëÿñè áóràäà hå÷ áèr øöáhÿéÿ ÿë éårè
ãîéìàéàúàã ãÿäÿr äÿãèãëèêëÿ âórüóëàíûr. Áóràäà îròàéà áåëÿ áèr
ñóàë ÷ûõà áèëÿr: ÿââÿëêè àéÿëÿräÿ èêè ¤ëöìäÿí áÿhñ åäèëäèéè
hàëäà íÿ ö÷öí áóràäà òÿê áèr ¤ëöìäÿí áàøãà ¤ëöìöí
äàäûëìàéàúàüû áèëäèrèëèr? Áóíóí úàâàáû “Äóõàí” ñórÿñèíèí 56-
úû àéÿñèíäÿêè ¤ëöìö “äàäìà” èôàäÿñèíäÿ ¤ç-¤çöíÿ ìåéäàíà
gÿëèr. Çöíêè èíñàíûí øöórëó îëàràã äàääûüû, éÿíè éàøàäûüû,
ãàrøûëàøäûüû, äÿrê åòäèéè èëê âÿ òÿê áèr ¤ëöì âàr, î äà èíñàíûí
äöíéà hÿéàòûíûí ñîíà éåòäèéè àí ãàrøûëàøäûüû ¤ëöìäör.
Ãóràíäà áóíúà à÷ûã âÿ äÿãèã áèëäèrèëìÿñèíÿ áàõìàéàràã
äöíéàäà áèräÿí àròûã ¤ëìÿ, äèrèëìÿ, éÿíè áÿäÿíëÿrÿ gèrìÿê
êèìè hàäèñÿëÿrèí îëäóüóíó èääèà åòìÿê Ãóràíûí à÷ûã âÿ àéäûí
îëàí àéÿëÿrèíè rÿää åòìÿê äåìÿêäèr.
Ãàëäû êè, ÿgÿr hÿãèãÿòÿí äÿ Àëëàh äöíéà hÿéàòûíäà
rååíêàríàñèéàéà ÿñàñëàíàí áèr èìòàhàí ñèñòåì éàràòìûø îëñàéäû,
ì¤ìèíëÿr ö÷öí áèr rÿháÿr îëàí, èíñàí hÿéàòûíà èøûã ñà÷àí
Ãóràíäà áåëÿ áèr ¤íÿìëè ì¤âçóäàí ìöòëÿã áÿhñ åäèëìÿñè âÿ
róhóí áÿäÿíäÿí-áÿäÿíÿ êå÷ìÿñè èëÿ áàüëû îëàí hÿr ìÿrhÿëÿíèí
ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ áèëäèrèëìÿñè ëàçûì gÿëÿúÿêäè. Ùàëáóêè ì¤ìèí
èíñàíûí èñòÿr áó äöíéàñû, èñòÿrñÿ äÿ àõèrÿòè ö÷öí âàúèá îëàí hÿr
áèr ì¤âçóíó èíúÿëèéèíÿ âÿ õûräà äåòàëëàrûíà ãÿäÿr à÷ûãëàéàí
Ãóràíäà rååíêàríàñèéà ì¤âçóñóíäà áèrúÿ ñ¤ç äÿ éîõäór.
16
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

19. ÃßÔËßÒÈÍ
ÃÀËÛÍ ÏßRÄßÑÈ
Èíñàí åãîèñò éàràäûëìûøäûr âÿ ¤ç ìÿíàôåéè èëÿ áàüëû
ìÿñÿëÿëÿräÿ ÷îõ hÿññàñäûr. Àíúàã hÿr øåéäÿ ¤ç ìàràã âÿ
ìÿíôÿÿòèíè ÿí èíúÿ òÿôÿrröàòûíà ãÿäÿr äöøöíöá håñàáëàéàí
èíñàíûí îíó ìàràãëàíäûràí ¤ëöì ìÿñÿëÿñèíÿ ìàràã g¤ñòÿrìÿ-
ìÿñè âÿ ëàãåéä îëìàñû ñîí äÿrÿúÿ håérÿòàìèçäèr. “Òàì îëàràã
èìàí åòìÿéÿíëÿrÿ” õàñ îëàí áó róh hàëûíû Àëëàh Ãóràíäà òÿê
áèr êÿëìÿ èëÿ áèëäèrìèøäèr: “Ãÿôëÿò”.
Ãÿôëÿò ñ¤çöíöí ìÿíàñû øöóróí áóëàíûã âÿ ãàïàëû îëìàñû
ñÿáÿáè èëÿ áèr èíñàíûí hÿãèãÿòëÿrè òàì îëàràã áàøà äöøìÿéèá
ñàüëàì ãèéìÿòëÿíäèrìÿìÿñè âÿ áóíóíëà áàüëû îëàràã ëàçûì
gÿëÿí ñàüëàì òÿñèrè g¤ñòÿrìÿìÿñèäèr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:
“Èíñàíëàrûí hàãã-håñàá âàõòû éàõûíëàøäû, îíëàr èñÿ hÿëÿ
äÿ ãÿôëÿò è÷èíäÿäèrëÿr âÿ öç ä¤íäÿrèrëÿr” (“ßíáèéà”,
1).
Çàrÿñè îëìàéàí ¤ëöìúöë áèr õÿñòÿëèéÿ òóòóëàí èíñàíûí
¤ëÿúÿéèíÿ hå÷ êÿñ øöáhÿ åòìèr. Ôÿãÿò, îíà áó g¤çëÿ áàõàíëàrûí
äà gåú-òåç ¤ëÿúÿéè äÿãèãäèr. Ãÿôëÿò öçöíäÿí èøèí áó òÿrÿôè hå÷
êÿñèí àüëûíà gÿëìèr. Ìÿñÿëÿí, ÃÈÇÑ (AIDS) õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëàí
èíñàíûí éàõûí âàõòëàräà ¤ëìÿ åhòèìàëû îëäóãúà éöêñÿêäèr. Ôÿãÿò,
îíóí éàíûíäà äàéàíàí âÿ òàì ñàüëàì îëàí áèrèñèíèí äÿ áèr göí
ìöòëÿã ¤ëÿúÿéè äÿãèãäèr. Áÿëêÿ äÿ ¤ëöì îíó áó ¤ëöìúöë
õÿñòÿäÿí äàhà ¤íúÿ, hå÷ êèìèí g¤çëÿìÿäèéè áèr àíäà
éàõàëàéàúàã.
Éàõûíëàrû ¤ëöì éàòàüûíäà îëàí õÿñòÿíèí hàëûíà àüëàéûrëàr.
Àììà áèr göí ìöòëÿã ¤ëÿúÿê îëàí ¤çëÿrèíÿ äÿ àüëàìàã
àüûëëàrûíà gÿëìèr. Ëàêèí ìÿíòèãè îëàràã áèr hÿãèãÿòèí ÿââÿë-
àõûr áàø âårìÿñè äÿãèãäèrñÿ, áóíóí éàõûí âÿ éà óçàã îëìàñû
g¤ñòÿrèëÿí òÿñèrè äÿéèøäèrìÿìÿëèäèr.
ßgÿr ¤ëìÿê öçrÿ îëàíëàr ö÷öí àüëàìàã, öçöëìÿê, ñàrñûëìàã
gÿrÿêäèrñÿ, hÿr êÿñ áèr-áèrè âÿ ¤çö ö÷öí èíäèäÿí öçöëìÿéÿ
áàøëàìàëûäûr. Éà äà ãÿôëÿò éóõóñóíäàí àéûëìàëû âÿ ¤ëöìöí
hÿãèãè ìÿíàñûíû äÿrê åòìÿëèäèr!
Áóíóí ö÷öí äÿ ÿââÿëúÿ ãÿôëÿòè äîüóràí ñÿáÿáëÿrè áèëìÿê
ëàçûìäûr.
17

20. Ãÿôëÿòèí ñÿáÿáëÿrè
- Òÿôÿêêör âÿ èäràê ÷àòûøìàçëûüû:
Úÿìèééÿòèí ÿêñÿrèééÿòèíè òÿøêèë åäÿí gåíèø áèr êöòëÿ úèääè
ì¤âçóëàr öçÿrèíäÿ äöøöíìÿéÿ, áåéíèíè éîrìàüà î ãÿäÿr äÿ
àäÿò åòìÿìèøäèr. Êöòëÿ äöøöíìÿäÿí éàøàìàüà àäÿò åòäèéèíÿ
g¤rÿ ¤ëöìö äÿ ÷îõ äöøöíìÿç.
®häÿñèíäÿí gÿëÿ áèëìÿäèêëÿrè göíäÿëèê ïrîáëåìëÿr
èíñàíëàrûí çåhíèíè êèôàéÿò ãÿäÿr ÷îõ ìÿøüóë åäèr. Îíëàr
ÿhÿìèééÿòñèç âÿ õûräà ìÿñÿëÿëÿr áàrÿäÿ äàhà ÷îõ äöøöíÿrÿê
î äàr çåhèíëÿrèíè áåëÿ ìÿñÿëÿëÿrëÿ äîëäórór âÿ ¤ëöì êèìè á¤éöê
ì¤âçóëàrû äöøöíìörëÿr. Ùÿr hàíñû áèr èíñàíûí ¤ëöìö èëÿ
ãàrøûëàøäûãëàrû çàìàí âÿ éà ¤ëöìëÿ áàüëû áèr ñ¤ç-ñ¤háÿò gåäÿíäÿ
“Àëëàh gåú âårñèí”, “Àëëàh óçàã åëÿñèí”, “Àëëàh hå÷ êèìèí
áàøûíà gÿòèrìÿñèí”, “Àëëàh ñûrà èëÿ âårñèí” êèìè ñ¤çëÿrëÿ ¤çëÿrèíÿ
òÿñêèíëèê âårèr, ÿí ãûñà çàìàíäà áóíóí öçÿrèíäÿí êå÷ìÿéÿ
÷àëûøûrëàr. Àøàüû ñÿâèééÿëè, äàr äöøöíúÿëè èíñàíëàr îëäóãëàrûíà
g¤rÿ õûräà âÿ ÿhÿìèééÿòñèç ìÿñÿëÿëÿr áàrÿäÿ, ¤çö äÿ ìÿhäóä
òÿôÿêêör ÷ÿr÷èâÿñèíäÿ äöøöíörëÿr. Äöøöíúÿëÿrè äÿ ¤çëÿrè êèìè
õûräàäûr.
- Ùÿéàòûí ìörÿêêÿá âÿ hÿrÿêÿòëè îëìàñû:
Ùÿéàò åëÿ àõûúû âÿ hÿrÿêÿòëèäèr êè, ¤çöíö hàäèñÿëÿrèí
àõàrûíà âårÿí èíñàí õöñóñè áèr ñÿé g¤ñòÿrìÿñÿ àõûräà îíó
éàõàëàéàúàã îëàí ¤ëöì hÿãèãÿòèíÿ ëàãåéä éàíàøàr. Èìàíà ñàhèá
îëìàäûãëàrû ö÷öí ãÿäÿr, òÿâÿêêöë, Àëëàhà òÿñëèì îëìà êèìè
àíëàéûøëàr îíëàr ö÷öí ñîí äÿrÿúÿ éàääûr. Áó ñÿáÿáëÿ ¤çöíö
òàíûäûüû àíäàí åòèáàrÿí “äöíéàñûíû ãóròàrìàüà” ÷àëûøûr. Áó òèï
èíñàí ¤ëöìäÿí ãà÷ìàüà áåëÿ ÷àáàëàìàç, ÷öíêè î, îíñóç äà
¤ëöìö äöøöíìÿéÿúÿê ãÿäÿr ìÿøüóëäór. Éåíè äöíéÿâè ïëàíëàr,
ìÿíàôåëÿr, hÿäÿôëÿr àrõàñûíúà ãà÷àr. Ùå÷ g¤çëÿìÿäèéè áèr àíäà
äà hàçûrëûãñûç âÿ ÷àøãûí áèr øÿêèëäÿ ¤ëöì hÿãèãÿòè èëÿ ãàrøûëàøûr.
Ñîí áèr ïåøìàíëûãëà gårèéÿ ãàéûòìàüû òÿëÿá åäÿr. Àììà àròûã
÷îõ gåúäèr.
- Äîüóì éàíëûøëûüû:
Ãÿôëÿòèí ñÿáÿáëÿrèíäÿí áèrè äÿ äîüóìóí âàrëûüûäûr. Ùÿr
göí äîüóìëàr âÿ ¤ëöìëÿr îëór. Éår öçöíöí ÿhàëèñè hå÷ âàõò
ÿêñèëìÿç, hÿòòà göíäÿí-göíÿ àròàr. Èíñàí ¤çöíö áó ÷ÿrõè-ôÿëÿéèí
úÿígèíÿ òÿñëèì åòäèêúÿ ñàíêè äîüóìëàr ¤ëöìëÿrè ÿâÿç åäèr âÿ
hÿéàò áåëÿúÿ òàràçëàíûr êèìè áèr èëëöçèéàéà ãàïûëà áèëÿr. Áó äà
¤ëöìÿ ãàrøû áèr ãÿôëÿò ïÿräÿñè éàràíìàñûíà ñÿáÿá îëàr. Ëàêèí
áó àíäàí åòèáàrÿí hå÷ áèr äîüóìóí áàø âårìÿéÿúÿéè áèr ä¤ârÿ
18
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

21. gèrñÿê, èíñàíëàrûí áèr-áèrèíèí àräûíúà ¤ëäöéöíö âÿ äöíéà
ÿhàëèñèíèí ñàéûíûí ñörÿòëÿ ñûôrà äîüró åíäèéèíè g¤rÿrèê. Áàõ, î
çàìàí ¤ëöì èíñàíà áöòöí äÿhøÿòè èëÿ ¤çöíö hèññ åòäèrÿr. Èíñàí
ÿòràôûíäàêûëàrûí áèr-áèr àçàëäûüûíû g¤rÿr âÿ ãà÷ûëìàç ñîíóí gåú-
òåç îíà äà gÿëÿúÿéèíè äÿrê åäÿr. Åéíèëÿ ¤ëöì úÿçàñûíà ìÿhêóì
åäèëìèø èíñàíëàr êèìè. Áó èíñàíëàr hÿr göí áèr-áèr, èêè-èêè åäàìà
àïàrûëûr âÿ êàìåràäàêûëàrûí ñàéû àçàëûr. Àràäàí èëëÿr êå÷ñÿ áåëÿ
hÿëÿ hÿéàòäà îëàíëàr íÿ çàìàíñà í¤âáÿíèí îíëàrà gÿëèá-
gÿëìÿéÿúÿéè ãîrõóñó èëÿ éàòàrëàr. ®ëöì áèr àí áåëÿ àüûëëàrûíäàí
÷ûõìûr.
Ùàëáóêè ÿhâàëàòûí ÿñëè äÿ áóíäàí ôÿrãëè äåéèë. Éåíè
äîüóëàíëàrûí ¤ëÿíëÿrÿ hå÷ áèr òÿñèrè éîõäór. Áó, éàëíûç ïñèõîëîæè
éàíûëìàäàí èáàrÿòäèr. Áóíäàí 150 èë ãàáàã éàøàéàíëàrûí hå÷
áèrè áó göí hÿéàòäà äåéèë. ®çëÿrèíäÿí ñîírà äîüóëàíëàrûí áó
àäàìëàrûí ÿúÿëëÿrèíÿ hå÷ áèr ôàéäàñû äÿéìÿìèøäèr. Åéíèëÿ 100
èë ñîírà äà áó àí éàøàéàí èíñàíëàräàí hå÷ áèrèñè ãàëìàéàúàã.
Çöíêè äöíéà áèr úör äàéàíàúàã éårèäèr, àràñû êÿñèëìÿäÿí äîëóá
áîøàëàr.
®çöíö àëäàòìàã öñóëëàrû
®ëöìö ãóëàãàräûíà âóràí âÿ ãÿôëÿòè éàràäàí ñÿáÿáëÿräÿí
áàøãà áèr äÿ èíñàíëàrûí ¤çëÿrèíÿ òÿñÿëëè âårìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ
åòäèêëÿrè ìöäàôèÿ ìåõàíèçìëÿrè âàr. Òÿhëöêÿ ãàrøûñûíäà
ãàëàrêÿí áàøûíû ãóìà áàñäûràí äÿâÿãóøó èëÿ èíñàíû åéíè àüûë
ñÿâèééÿñèíÿ åíäèrÿí áó ¤çöíöàëäàòìà öñóëëàrûíû áèr íå÷ÿ ìàääÿ
øÿêëèíäÿ àràøäûrà áèëÿrèê.
- Éàøëûëûã ä¤âröíÿ ãÿäÿr òÿõèrÿ ñàëìà äöøöíúÿñè:
Áó ìöäàôèÿ ìåõàíèçìèíè gÿíúëÿräÿ âÿ îròà éàøëûëàräà
g¤rìÿê îëàr. Áóíäàí èñòèôàäÿ åäÿí èíñàí öìóìèééÿòëÿ 60-70
èë éàøàéàúàüûíû håñàáëàéûr âÿ àíúàã ¤ìröíöí ñîí èëëÿrèíè áó
úör “äàrûõäûrûúû” ì¤âçóëàrà àéûrìàã ãÿràrûíû âårèr. Îíëàr
hÿéàòûíûí ÿí g¤çÿë èëëÿrèíäÿ “êÿäÿrëè” ì¤âçóëàrëà áàøûíû
àürûòìàã èñòÿìèr. Áóíóí ö÷öí äöíéàäàí ÿëèíè-ÿòÿéèíè ÷ÿêÿúÿéè
áèr çàìàíû óéüóí g¤rör. Áåëÿúÿ, ¤ëöìÿ âÿ î áèrè äöíéàéà
hàçûrëàøìàã ö÷öí äÿ hÿéàòûíäàí áèr ïàé àéûrìûø îëäóüóíó
äöøöíör âÿ âèúäàíûíû ràhàòëàéûr.
Ùàëáóêè áèr ñàíèéÿ ñîírà éàøàéàúàüûíûí áåëÿ òÿìèíàòû
îëìàéàí, hÿëÿ íÿ ãÿäÿr éàøàéàúàüûíû, hàràäà âÿ íÿ çàìàí
¤ëÿúÿéèíè ÿñëà áèëìÿéÿí áèr èíñàíûí áåëÿ óçóíìöääÿòëè âÿ óçàüà
gåäÿí íÿòèúÿñèç håñàáëàìàëàr àïàrìàñûíûí íÿ ãÿäÿr á¤éöê áèr
19
Ùàróí Éÿhéà

22. ãÿôëÿò îëìàñû g¤ç ¤íöíäÿ îëàí àøêàr ìÿñÿëÿäèr. Ùÿr göí
ÿòràôûíäà ¤çö èëÿ éàøûä, hÿòòà äàhà gÿíú áèr ÷îõ àäàìëàr ¤ëör,
ãÿçåòëÿr ¤ëöì åëàíëàrû èëÿ äîëóäór, òåëåâèçèéàäà hÿr gåúÿ áèr
÷îõ ¤ëöì õÿáÿrè èçëÿéèr, ÷îõ çàìàí á¤éöê-êè÷èê ¤ç éàõûíëàrûíûí
¤ëöìöíÿ øàhèä îëórëàr. Ôÿãÿò, ÿòràôûíäàêû èíñàíëàrûí áèr göí,
hÿòòà áÿëêÿ äÿ ñàáàhû ¤ç ¤ëöìöíÿ äÿ øàhèä îëàúàãëàrûíû, ¤ç
¤ëöì åëàíûíû îõóéàúàãëàrûíû àüûëëàrûíà gÿòèrìèrëÿr. Ãàëäû êè,
g¤çëÿäèéè î “éàøëûëûã” hÿääèíÿ ãÿäÿr éàøàñà áåëÿ hå÷ áèr øåé
äÿéèøìÿéÿúÿê, ñàhèá îëäóüó çåhíèééÿòè äÿéèøäèrìÿäèêúÿ ¤ëöìëÿ
ãàrøû-ãàrøûéà gÿëÿíÿäÿê òÿõèrÿñàëìà ìÿíòèãèíè äàìàì
åòäèrÿúÿê.
- “Úÿhÿííÿìäÿ úÿçàìû ÷ÿêÿrÿì âÿ ÷ûõàràì” ìÿíòèãè:
Úÿìèééÿòäÿ îëäóãúà ÷îõ éàéûëàí áó ôèêèr ÿñëèíäÿ áàòèë
èíàíúäàí áàøãà áèr øåé äåéèë. Çöíêè áó, Ãóràíäà îëàí hå÷ áèr
àéÿéÿ ÿñàñëàíìûr. Ãóràíûí hå÷ áèr àéÿñèíäÿ úÿhÿííÿìäÿ úÿçà
g¤röá, ñîírà áàüûøëàíàràã úÿííÿòÿ äöøìÿêäÿí áÿhñ åäèëìèr.
Òàì ÿêñèíÿ, ì¤âçó èëÿ áàüëû îëàí áöòöí àéÿëÿräÿ ãèéàìÿò göíö
ì¤ìèíëÿrèí âÿ êàôèrëÿrèí äÿãèãëèêëÿ àérûëàúàãëàrû, ì¤ìèíëÿrèí
ÿáÿäè úÿííÿòÿ gèrÿúÿêëÿrè, êàôèrëÿrèí èñÿ ÿáÿäè úÿhÿííÿìÿ
gåäÿúÿêëÿrè áèëäèrèëèr:
“Îíëàr: “Úÿhÿííÿì îäó áèçÿ áèr íå÷ÿ göíäÿí àròûã
ÿçàá âårìÿç” äåéÿrëÿr. Îíëàrà ñ¤éëÿ êè: “Ñèç Àëëàhäàí
áåëÿ áèr âÿä àëìûñûíûçìû? Àëëàh hå÷ âàõò ¤ç ÿhäèíäÿí
ä¤íìÿç. Éîõñà Àëëàhà ãàrøû áèëìÿäèéèíèçè ñ¤éëÿéèr-
ñèíèç?” Áÿëè, göíàh ãàçàíàí âÿ ãàçàíäûüû göíàhëàrëà
ÿhàòÿ îëóíàí øÿõñëÿr úÿhÿííÿìëèêäèrëÿr âÿ îràäà
hÿìèøÿëèê ãàëàúàãëàr. Èìàí gÿòèrÿíëÿr âÿ éàõøû èøëÿr
g¤rÿíëÿr èñÿ áåhèøòëèêäèrëÿr âÿ îràäà îëàúàãëàr”
(“Áÿãÿrÿ”, 80-82).
Äègÿr áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:
“Áó, éÿhóäèëÿrèí: “Úÿhÿííÿì îäó áèçÿ áèr íå÷ÿ göíäÿí
àròûã òîõóíìàç!” äåäèêëÿrèíÿ g¤rÿäèr. Îíëàrû ¤ç äèíëÿrè
áàrÿäÿ äöçÿëòäèêëÿrè óéäórìàëàr àëäàäûá éîëäàí
÷ûõàrìûøäûr” (“Àëè-Èìràí”, 24).
Úÿhÿííÿì èíñàíûí òÿñÿââöröíÿ gÿëìÿéÿúÿê ãÿäÿr á¤éöê
ÿçàáëàrû éàøàäàí éåräèr. Áóíà g¤rÿ äÿ úÿhÿííÿìäÿ áèr ìöääÿò
ãàëûá ÷ûõìàã ìöìêöí îëñàéäû áåëÿ hå÷ áèr øöórëó èíñàíûí
úÿhÿííÿì ÿçàáû êèìè áèr ÿçàáû íÿçÿrÿ àëìàñû ìöìêöí îëìàçäû.
Úÿhÿííÿì Àëëàhûí “Ãàhhàr”, “Úàááàr” ñèôÿòëÿrèíèí ÿí øèääÿòëè
òÿúÿëëè åòäèéè âÿ äöíéàäàêû hå÷ áèr ÿçàáëà ìöãàéèñÿ
20
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

23. åäèëìÿéÿúÿê äÿrÿúÿäÿ ÿçàáëà äîëó îëàí ãîrõóíú áèr ìöhèòäèr.
Áàrìàüûíûí óúó éàíàíäà ôÿréàä åëÿéÿí àúèç èíñàíûí ràhàò âÿ
ëàãåéä áèr òÿrçäÿ áåëÿ áèr ÿçàáû íÿçÿräÿ òóòäóüóíó ñ¤éëÿìÿñè
îíóí àüëûíûí òàìàìèëÿ èòìÿñèíèí ÿëàìÿòèäèr. Àëëàhûí ÿçàáûíû
úèääè ãÿáóë åòìÿéÿí âÿ hàãñûçëûãëà ãàrøûëàéàí áèr êèìñÿ ÿñëèíäÿ
Àëëàhûí ãÿärèíè ëàçûìè ñÿâèééÿäÿ áèëìÿéÿí âÿ èìàíäàí éîõñóë
îëàí áèr çàâàëëûäûr.
- “Ìÿí îíñóç äà úÿííÿòëèéÿì” ìÿíòèãè:
®çëÿrèíè èäåàë úÿííÿòëèê håñàá åäÿí èíñàíëàr âàr. Îíëàr
äöíéàäà éàõøûëûã êèìè ãàâràäûãëàrû áèr íå÷ÿ êè÷èê èøëÿr g¤rÿrÿê
âÿ ïèñëèê êèìè ãÿáóë åòäèêëÿrè áèr íå÷ÿ ÿìÿëäÿí óçàã äóràràã
úÿííÿòÿ ëàéèã îëäóãëàrûíû äöøöíörëÿr. Äèí hàããûíäàêû
ìÿëóìàòëàrû ÷îõ àç, õóràôàòëàrëà äîëó îëàí áó èíñàíëàr ÿñëèíäÿ
Ãóràíëà hå÷ áèr ÿëàãÿñè îëìàéàí, éàëíûç ¤çëÿrèíèí óéäóräóüó
áèr äèí àíëàéûøûíà ñàhèáäèr. Äàíûøàíäà ¤çëÿrèíè ÿí hÿãèãè
ìöñÿëìàí êèìè òÿãäèì åäèrëÿr. Ãóràíà g¤rÿ èñÿ îíëàr ÿñë
ìöørèêëÿräèr. Áó èíñàíëàrûí hàëû “Êÿhô” ñórÿñèíäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:
“Îíëàrà èêè àäàìû ìèñàë gÿòèr; îíëàrûí áèrèíÿ èêè öçöì
áàüû âårèá îíëàrû õórìàëûãëàrëà ÿhàòÿ åòäèê âÿ
àràëàrûíäà ÿêèí ñàëäûã. Î áàüëàrûí hÿr èêèñè ¤ç áàrûíû
âåräè âÿ áó áàräàí hå÷ áèr øåé ÿêñèëìÿäè. Áèç äÿ îíëàrûí
àràñûíäàí áèr ÷àé àõûòäûã. Áó àäàìûí áàøãà ñÿrâÿòè äÿ
âàr èäè. Î, ¤ç éîëäàøûíà (òÿêÿááörëÿ): “Ìÿí ñÿíäÿí
äàhà ä¤âëÿòëè âÿ ÿørÿôúÿ ñÿíäÿí äàhà ãöââÿòëèéÿì!” Î,
¤çöíÿ çöëì åòäèéè hàëäà áàüûíà gèrèá äåäè: “Áó áàüûí
íÿ âàõòñà éîõ îëàúàüûíû göìàí åòìèrÿì. Ãèéàìÿòèí äÿ
ãîïàúàüûíû çÿíí åòìèrÿì. ßgÿr Rÿááèìèí höçóróíà
ãàéòàrûëñàì, ¤çöìÿ áóíäàí äà éàõøû áèr ìÿñêÿí
òàïàràì!” Îíóíëà ñ¤háÿò åäÿí éîëäàøû èñÿ áåëÿ äåäè:
“ßââÿëúÿ ñÿíè òîrïàãäàí, ñîírà áèr ãÿòrÿ ñóäàí
éàràòìûø, äàhà ñîírà ñÿíè àäàì øÿêëèíÿ ñàëìûø Àëëàhû
èíêàrìû åäèrñÿí? Ëàêèí Àëëàh ìÿíèì Rÿááèìäèr âÿ
ìÿí hå÷ êÿñè Îíà øÿrèê ãîøìàràì!”” (“Êÿhô”, 32-38).
Àéÿäÿ áèëäèrèëÿí áàü÷à ñàhèáè “Rÿááèìèí höçóróíà
ãàéòàrûëñàì” èôàäÿñè èëÿ Àëëàhà âÿ àõèrÿò göíöíÿ òàì øÿêèëäÿ
èìàí åòìÿäèéèíè, îíà g¤rÿ äÿ øöáhÿ è÷èíäÿ áèr ïèñëèê îëäóüóíó
òÿñäèã åäèr. Áóíóíëà áÿràáÿr ¤çöíöí áèr ì¤ìèí îëäóüóíó èääèà
åäèr âÿ Àëëàhûí îíó úÿííÿòëÿ ìöêàôàòëàíäûràúàüûíà ÿìèíäèr.
Áó êîáóä âÿ àõìàã ìöørèê õàràêòårè òÿÿññöô êè, èíñàíëàr
àràñûíäà ñîí äÿrÿúÿ ÷îõ éàéûëìûøäûr. Áó èíñàíëàr õàëèñ áèr
21
Ùàróí Éÿhéà

24. ñàõòàêàr îëäóãëàrûíû ÿñëèíäÿ ¤çëÿrè äÿ áèëèrëÿr, ôÿãÿò, áèr àç òÿíãèä
åäèëäèêäÿ î àí ¤çëÿrèíè òÿìèçÿ ÷ûõàrìàüà ÷àëûøûrëàr. Îíëàr äèíèí
h¤êìëÿrèíè òÿòáèã åòìÿéèí ÿhÿìèééÿòñèç îëäóüóíó èääèà åäèr,
ìÿhÿëëÿäÿ äèíäàr êèìè òàíûíàí èíñàíëàrûí ÿñëèíäÿ íÿ ãÿäÿr
íàìóññóç, ÿõëàãñûç îëäóüóíó èääèà åäÿrÿê ¤çëÿrèíè äîüró
g¤ñòÿrìÿéÿ ÷àëûøûrëàr. Ãÿëáëÿrèíèí òÿìèç îëäóüóíó, hå÷ êèìèí
ïèñëèéèíè èñòÿìÿäèêëÿrèíè, êèìñÿíèí ìàëûíäà, ìöëêöíäÿ, hÿéàò
éîëäàøûíäà, ãûçûíäà g¤çëÿrè îëìàäûüûíû ñ¤éëÿéÿrÿê “éàõøû àäàì”
îëäóãëàrûíû ñöáóò åòìÿéÿ ÷àëûøûrëàr. Äèëÿí÷èëÿrÿ ñÿäÿãÿ
âåräèêëÿrèíè, ãîíøóéà hàëâà ïàéëàäûãëàrûíû, “íå÷ÿ èëäèr” ä¤âëÿò
ìÿìórëóüóíäà èøëÿäèêëÿrèíè, èíñàíëàrà õèäìÿò åòäèêëÿrèíè, áóíäàí
àròûã ìöñÿëìàíëûã îëìàäûüûíû èääèà åäèrëÿr. Èíñàíû ìöñÿëìàí
åäÿí îíóí ãîíøó èëÿ éàõøû êå÷èíìÿñè äåéèë, Àëëàhà ãóë îëìàã
âÿ Îíóí h¤êìëÿrèíÿ èòàÿò åòìÿê îëäóüóíó áèëìÿç, éà äà ¤çëÿrèíè
áèëìÿìÿçëèéÿ ãîéàrëàr.
Îíëàrûí ñàõòàêàrëûüûíûí ÿí á¤éöê ÿëàìÿòè èñÿ ñàhèá îëäóãëàrû
éàíëûø äèí àíëàéûøûíà äÿëèë òàïìàã ö÷öí áèr ñûrà úÿôÿíg ôèêèrëÿräÿí
èñòèôàäÿ åòìÿëÿrèäèr. ®ç hÿéàòëàrûíû ìÿøróëàøäûrìàã ö÷öí èñòèôàäÿ
åòäèêëÿrè “ÿí á¤éöê èáàäÿò èøëÿòìÿêäèr” êèìè èôàäÿëÿr ÿí ÷îõ
ràñò gÿëèíÿí íöìóíÿëÿräÿíäèr. Áó, Ãóràíûí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê,
“Àëëàhûí àäûíà éàëàí óéäórìàã”äûr âÿ úÿçàñû äà ÿáÿäè
úÿhÿííÿìäèr.
Áó úör èíñàíëàr “Áÿãÿrÿ” ñórÿñèíèí 9-úó àéÿñèíäÿ äÿ
áèëäèrèëäèéè êèìè, “Àëëàhû âÿ ì¤ìèíëÿrè àëäàäûrëàr. Áèëìèrëÿr
êè, ÿñëèíäÿ àíúàã ¤çëÿrèíè àëäàäûrëàr”.
- Èêèëè ñòàíäàròëû ìÿíòèãëÿr:
Èíñàí áàøãà áèr ¤çöíöàëäàòìà öñóëóíäàí äà èñòèôàäÿ åäÿ
áèëÿr. ®ëöì àüëûíà gÿëÿí çàìàí ñîíñóçëóüà ãÿäÿr éîõ îëàúàüûíû
äöøöíÿr âÿ áóíóí äÿhøÿòè èëÿ Àëëàhûí âÿä åòäèéè ñîíñóç áèr
hÿéàòûí “âàr îëà áèëÿúÿéèíÿ” 50 ôàèç åhòèìàë åäÿr. Áåëÿëèêëÿ, ¤ç
è÷èíäÿ áèr í¤â öìèä èøûüû éàíäûràr. Äègÿr òÿrÿôäÿí, Àëëàhûí îíóí
öçÿrèíÿ ãîéäóüó áèr íå÷ÿ ìÿñóëèééÿòèí îëìàñû àüëûíà gÿëèíúÿ äÿ
äègÿr 50 ôàèç åhòèìàëû äöøöíör. “Íåúÿ îëñà òîrïàã îëóá éîõ
îëàúàüàì, ¤ëöìäÿí ñîírà hÿéàò éîõäór” äåéÿrÿê håñàá âårìÿ,
úÿhÿííÿì ÿçàáû èëÿ ãàrøûëàøìà êèìè ãîrõó âÿ íàràhàò÷ûëûüûíû
äÿô åäÿr. Ùÿr èêè hàëäà äà ãÿôëÿò hàëûíûí îíà âåräèéè áèr ñÿrõîøëóã
hàëû è÷èíäÿ ¤ëöì îíó éàõàëàéûíúàéà ãÿäÿr hÿéàòûíû äàâàì
åòäèrÿr.
22
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

25. Ãÿôëÿòèí íÿòèúÿñè
ßââÿëêè á¤ëìÿëÿräÿ èíñàíûí éàøàäûüû ìöääÿòäÿ ¤ëöìöí
¤çöíö õàòûrëàòäûüûíû äåìèøäèê. Áó õàòûrëàòìàëàr îíà ôàéäà âårèr
âÿ èíñàí áèr íå÷ÿ ì¤âçóíó òÿêràr îëàràã íÿçÿräÿí êå÷èrìÿê,
hÿéàòà âÿ hàäèñÿëÿrÿ îëàí ìöíàñèáÿòèíè éåíèäÿí ãàéäàéà ñàëìàã
ëàçûì gÿëäèéèíè úèääè áèr øÿêèëäÿ äöøöíìÿéÿ áàøëàéûr. Éà äà
áÿhñ åòäèéèìèç ìöäàôèÿ ìåõàíèçìëÿrè hÿrÿêÿòÿ êå÷èr, ãÿëáèíèí
âÿ g¤çöíöí ¤íöíäÿêè ãÿôëÿò ïÿräÿñè göíäÿí-göíÿ äàhà äà
ãàëûíëàøìàüà áàøëàéûr.
Èíêàr÷ûëàrûí áèr ãèñìèíèí éàøëàøûá ¤ëöìÿ éàõûíëàøäûãëàrû
hàëäà ¤ëöìö ñàêèò âÿ ìÿíàñûç áèr göëöìñÿìÿ âÿ ràhàòëûãëà
g¤çëÿìÿñè áó ïÿräÿíèí ãàëûíëûüûíûí ÷ÿòèí ìÿrhÿëÿéÿ ÷àòìàñûíûí
g¤ñòÿrèúèñèäèr. Çöíêè ¤ëöì îíëàrà àròûã éàëíûç g¤çÿë âÿ øèrèí áèr
éóõó, ràhàòëûã âÿ ñàêèòëèê, ÿáÿäè áèr ràhàòëûã âÿä åäèr.
Ùàëáóêè îíëàrû éîõäàí âàr åäèá éàràäàí, ñîírà ¤ëäöröá
òÿêràr äèrèëäÿí Àëëàh îíëàrà ÿçàáëà êå÷èrÿúÿêëÿrè ÿáÿäè áèr
hÿéàòû, ÿáÿäè áèr ïåøìàí÷ûëûüû âÿ áÿäáÿõòëèéè âÿä åòìèøäèr.
Îíëàr äà áó hÿãèãÿòè òàì ÿáÿäè éóõó çÿíí åòäèêëÿrè ¤ëöì àíûíäà
¤çëÿrè øÿõñÿí g¤rörëÿr. Çöíêè ¤ëöìöí áèr éîõîëìà îëìàäûüûíû,
ÿêñèíÿ, ¤çëÿrè ö÷öí ÿçàáëà äîëó îëàí éåíè áèr äöíéàíûí
áàøëàíüûcû îëäóüóíó äÿrê åäèrëÿr. Úàíëàrûíû àëàí ¤ëöì
ìÿëÿêëÿrèíèí äÿhøÿòëè g¤röíöøö î á¤éöê ÿçàáûí èëê õÿáÿräàr-
ëûüûäûr. Áó ñÿáÿáëÿ Ãóràíäà ¤ëöìäÿí ñîíràêû hÿéàòû rÿää åäÿí
èíêàr÷ûëàräàí áÿhñ åäèëÿrêÿí “áÿñ ìÿëÿêëÿr îíëàrûí öçëÿrèíÿ,
àrõàëàrûíà âórà-âórà úàíëàrûíû àëàíäà hàëëàrû íåúÿ îëàúàã?”
äåéèëèr (“Ìóhÿììÿä”, 24). Áó àíäà èíêàr÷ûëàrûí ¤ëöìäÿí
¤íúÿêè êîáóä âÿ òÿêÿááörëö äàâràíûøëàrûíûí éårèíè äÿhøÿò,
ïåøìàíëûã, ÷àrÿñèçëèê âÿ ñîíñóç áèr ÿçàá àëûr. Ãóràíäà áó
âÿçèééÿò áåëÿ áèëäèrèëèr:
“Äåäèëÿr: “Ìÿgÿr áèç òîrïàüà ãàrûøûá éîõ îëàíäàí ñîírà
éåíèäÿíìè éàràäûëàúàüûã?” Áÿëè, îíëàr Rÿááè èëÿ
ãàrøûëàøàúàãëàrûíû èíêàr åäÿí êÿñëÿräèr! Äå êè: “Ñèçÿ
ìöâÿêêèë îëàí ¤ëöì ìÿëÿéè úàíûìûçû àëàúàãäûr. Ñîírà
äà Rÿááèíèçèí höçóróíà ãàéòàrûëàúàãñûíûç. Êàø
göíàhêàrëàrû ñÿíèí Rÿááèíèí höçóróíäà áàøëàrûíû àøàüû
äèêèá: “Ïÿrâÿräègàrà! G¤räöê, åøèòäèê. Èíäè áèçè
äöíéàéà ãàéòàr êè, éàõøû èø g¤rÿê. Áèç òàì éÿãèíëèêëÿ
èíàíäûã!” äåéÿíäÿ g¤rÿéäèí!”” (“Ñÿúäÿ”, 10-12).
23
Ùàróí Éÿhéà

26. ®ëöìäÿí ãà÷ìàã ìöìêöí äåéèë
Èíñàí õöñóñèëÿ gÿíúëèéèíäÿ ¤ëöìö hå÷ âàõò àüëûíà gÿòèrìÿê
èñòÿìèr. Áóíó áèr ñîí êèìè g¤räöéö ö÷öí hÿòòà ¤ëöì hàããûíäàêû
äöøöíúÿäÿí äÿ ãà÷ûr. Äöøöíìÿìÿê îíóí ö÷öí ÿí ràhàò ãà÷ûø
éîëóäór. Ëàêèí ôèçèêè ãà÷ûø ¤ëöìÿ áèr ÷àrÿ îëìàäûüû êèìè ¤ëöìö
àüëûíà gÿòèrìÿêäÿí éàéûíàràã ¤ëöìäÿí ãóròóëà áèëìÿê äÿ ÷àrÿ
äåéèë. Áóíäàí ÿëàâÿ, ¤ëöìö àüëûíà gÿòèrìÿìÿê äÿ ìöìêöí
äåéèë. Èíñàí hÿr göí ràñòûíà ÷ûõàí ãÿçåòëÿräÿ ìöòëÿã ¤ëöì
õÿáÿrëÿrè èëÿ, ¤ëöì åëàíëàrû èëÿ ãàrøûëàøûr. Éîëäà gåäÿrêÿí áèr
úÿíàçÿ ìàøûíûíà ràñò gÿëèr âÿ éà áèr ãÿárèñòàíëûüûí ãàrøûñûíäàí
êå÷èr. Ìöÿééÿí áèr ìöääÿò ÿrçèíäÿ éàõûíëàrû âÿ ãîhóìëàrû
¤ëör. Îíëàrûí úÿíàçÿëÿrèíè àïàràíäà, éàñ éårëÿrèíè çèéàrÿò åäÿíäÿ
ìöòëÿã áó hÿãèãÿòëÿ öç-öçÿ ãàëûr. Áàøãàëàrûíûí, õöñóñèëÿ äÿ
ñåâäèêëÿrèíèí ¤ëöìöíö g¤räöêúÿ ¤ç ñîíóíó äöøöíör. Áó
äöøöíúÿ ãÿëáèíè ñûõûr, örÿéèíè áóëàíäûrûr. Èíñàí íÿ ãÿäÿr
èíàäêàrëûã åäèrñÿ åòñèí, hàràéà ñûüûíûrñà ñûüûíñûí, hàràéà ãà÷ûrñà
ãà÷ñûí, ÿñëèíäÿ hå÷ ôÿrãèíäÿ îëìàäàí hÿr àí ¤ç ¤ëöìöíÿ äîüró
ãà÷ûr. Ãàrøûñûíäà áàøãà áèr ãàïû âÿ éà ÷ûõûø éîëó éîõäór. Ùàíñû
òÿrÿôÿ ÷åârèëÿrñÿ, ¤ëöì îíó îràäà ãàrøûëàéûr. Òÿëÿ äàéàíìàäàí
îíà äîüró éàõûíëàøûr âÿ ñîíäà éàõàëàéûr. Àëëàhûí ãàíóíóíäà
hå÷ áèr äÿéèøèêëèê îëìàìûøäûr. ®ëöì îíó ãÿäÿräÿ áèëäèrèëìèø áèr
àíäà âÿ éåräÿ éàõàëàìûøäûr. Ãóràíäà áó ñèrr áåëÿ õÿáÿr âårèëèr:
“Äå êè: “Ãà÷äûüûíûç ¤ëöì ñèçè ìöòëÿã éàõàëàéàúàãäûr.
Ñîírà ñèç gèçëèíè äÿ àøêàrû äà áèëÿí Àëëàhûí höçóróíà
ãàéòàrûëàúàãñûíûç. Î äà ñèçÿ íÿëÿr åòäèéèíèçè õÿáÿr
âårÿúÿêäèr!”” (“Úóìóÿ”, 8).
“Ùàràäà îëórñóíóçñà îëóí, hÿòòà óúà âÿ ì¤hêÿì
ãàëàëàr è÷ÿrèñèíäÿ îëñàíûç áåëÿ...” (“Íèñà”, 78).
Áó ñÿáÿáëÿ åòìÿéèìèç âàúèá îëàí ÿìÿë ¤çöìöçö àëäàòìàüû
âÿ éà hÿãèãÿòëÿrè ãóëàãàräûíà âórìàüû áèr êÿíàrà ãîéóá Àëëàhûí
ãÿäÿrèìèçäÿ òÿñáèò åòäèéè ìöääÿòè ÿí g¤çÿë øÿêèëäÿ
ãèéìÿòëÿíäèrÿ áèëìÿêäèr. Áó ìöääÿòèí íÿ çàìàí áèòÿúÿéèíè äÿ
éàëíûç Óúà Àëëàh áèëèr.
24
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

27. ÙßÃÈÃÈ ®ËÖÌ
Âß G®RÖÍßÍ ®ËÖÌ
Róhóí ¤ëìÿñè (hÿãèãè ¤ëöì)
Íåúÿ ¤ëÿúÿéèíèçè, ¤ëöìöí íåúÿ áèr øåé îëäóüóíó, ¤ëÿrêÿí
íÿëÿr îëàúàüûíû hå÷ äöøöíìöñöíöçìö?
Èíäèéÿ ãÿäÿr ¤íúÿ ¤ëöá ñîírà äà äèrèëÿrÿê áó äöíéàéà
ãàéûäàí âÿ íÿëÿr g¤röá, íÿëÿr åøèòäèéèíè èçàh åäÿ áèëÿí hå÷ áèr
êèìñÿ îëìàéûá. Áó ñÿáÿáëÿ ¤ëöìöí íÿ îëäóüóíó, áèr èíñàíûí
¤ëöì çàìàíû íÿëÿr hèññ åòäèéèíè áèëìÿéèìèçÿ òåõíèêè úÿhÿòäÿí
èìêàí éîõäór.
Àíúàã èíñàíà hÿéàò âårÿí âÿ âàõòû gÿëÿíäÿ äÿ îíó gårè
àëàí Àëëàh ¤ëöìöí íåúÿ áàø âåräèéèíè ¤ç Êèòàáûíäà áèçÿ
áèëäèrìèøäèr. Áó ñÿáÿáëÿ ¤ëöìöí íåúÿ áàø âåräèéèíè, ¤ëöì
çàìàíû èíñàíûí íÿëÿr éàøàéûá, íÿëÿr hèññ åòäèéèíè àíúàã
Ãóràíäàí ¤érÿíÿ áèëÿrèê.
Ãóràíà áàõàrêÿí èñÿ îëäóãúà ìàràãëû áèr hÿãèãÿòëÿ
ãàrøûëàøûrûã. Çöíêè Ãóràíäà áÿhñ åäèëÿí ¤ëöì “òèááè ¤ëöì”äÿí,
éÿíè äègÿr èíñàíëàr òÿrÿôèíäÿí ìöøàhèäÿ åäèëÿí ¤ëöìäÿí ÷îõ
ôÿrãëèäèr.
ßââÿëúÿ, áÿçè àéÿëÿr ¤ëöì çàìàíû ¤ëÿúÿê èíñàíûí g¤räöéö,
ôÿãÿò äègÿr èíñàíëàrûí g¤rìÿäèéè hàäèñÿëÿr éàøàíäûüûíû áèçÿ
õÿáÿr âårèr. “Âàãèÿ” ñórÿñèíäÿ áåëÿ äåéèëèr:
“Úàí áîüàçà éåòèøäèéè çàìàí Ñèç îíà áàõûá äórórñóíóç.
Áèç îíà ñèçäÿí äàhà éàõûíûã, àììà ñèç g¤rìörñöíöç!”
(“Âàãèÿ”, 83-85).
Áàøãà áèr àéÿäÿ äÿ áó “ìöøàhèäÿ åäèëìÿéÿí hàäèñÿëÿr”èí
èíêàr÷ûëàr ö÷öí áèr ÷ÿòèíëèê àíû îëìàñûíäàí áÿhñ åäèëèr:
“Îíëàrûí íÿ ìàë-ä¤âëÿòè, íÿ äÿ îüóë-óøàüû ñÿíè håérÿòÿ
ñàëìàñûí. Àëëàh áóíëàrëà ìöíàôèãëÿrÿ ÿçàá âårìÿê âÿ
ëàéèã îëäóãëàrû hàëäà úàíëàrûíûí ÷ûõìàñûíû èñòÿr”
(“Ò¤âáÿ”, 85).
Áóíóí ÿêñèíÿ îëàràã èñÿ ì¤ìèíëÿrèí ¤ëöìö äÿ “g¤çÿëëèêëÿr
è÷èíäÿ” áàø âårèr:
“Î êÿñëÿr êè, ìÿëÿêëÿr îíëàrûí úàíëàrûíû ïàê îëäóãëàrû
hàëäà àëûá”: “Ñèçÿ ñàëàì îëñóí! Åòäèéèíèç ÿìÿëëÿrÿ g¤rÿ
úÿííÿòÿ äàõèë îëóí!” äåéÿrëÿr” (“Íÿhë”, 32).
25

28. Áó àéÿëÿr áèçÿ ¤ëöì hàããûíäàêû ÷îõ ¤íÿìëè âÿ äÿéèøèëìÿç
áèr hÿãèãÿòè õÿáÿr âårèr: ¤ëÿí àäàìûí éàøàäûãëàrû èëÿ îíóí
ÿòràôûíäà îëàí èíñàíëàrûí ¤ëöì çàìàíû g¤räöêëÿrè øåéëÿr ÷îõ
ôÿrãëèäèr. Ìÿñÿëÿí, áèr èíñàí hÿéàòû áîéó äîüró éîëó òóòìàìûø
èíêàr÷û îëñà äà î, êÿíàräàí éóõóäà èêÿí “ràhàò” áèr ¤ëöìëÿ
¤ëìöø êèìè g¤röíÿ áèëÿr. Ëàêèí î àíäà îíóí áàøãà áèr ¤ë÷öéÿ
êå÷ÿí róhó á¤éöê àúû è÷èíäÿ ¤ëöìö äàäûr. Âÿ éà òàìàìèëÿ
ÿêñèíÿ, àúû ÷ÿêäèéè çÿíí åäèëÿí áèr ì¤ìèíèí róhó àéÿäÿ äÿ
áèëäèrèëäèéè êèìè, áÿäÿíèíäÿí ìÿëÿêëÿr òÿrÿôèíäÿí “ïàê îëäóãëàrû
hàëäà” àérûëûr.
Ãûñàñû, “áÿäÿíèí òèááè ¤ëöìö” èëÿ Ãóràíûí áèëäèräèéè “róhóí
¤ëöìö” ÿñëèíäÿ ÷îõ ôÿrãëè hàäèñÿëÿräèr.
Ãóràíûí áèçÿ áèëäèräèéè áó ñèrräÿí õÿáÿrè îëìàéàí
èíêàr÷ûëàr èñÿ ¤ëöìö ÿáÿäè âÿ ràhàò áèr éóõó ñàíàràã ¤ëöì
àíëàrûíû äà ¤ç àüûëëàrûíà g¤rÿ àúûñûç âÿ ràhàò åòìÿéèí öñóëëàrûíû
àõòàrûrëàr. Éóõó äÿrìàíû âÿ éà hàâà ãàçû èëÿ èíòèhàrû öñòöí
òóòàíëàr, ¤ëöìúöë âÿ èçòèràáëû áèr õÿñòÿëèêäÿí éàõà ãóròàrìàã
ö÷öí äÿrìàíëà àürûñûç ¤ëöìÿ ìöràúèÿò åäÿíëÿr áåëÿ áèr
éàíëûøëûüà éîë âårÿíëÿrÿ íöìóíÿäèr.
Äàäûëàí áó hÿãèãè ¤ëöì àç ¤íúÿ áèëäèräèéèìèç êèìè,
èíêàr÷ûëàr ö÷öí á¤éöê áèr ÿçàá, ì¤ìèíëÿr ö÷öí èñÿ á¤éöê áèr
íåìÿò âÿ g¤çÿëëèêäèr. Èíêàr÷ûëàrûí úàíëàrûíûí “÷ÿòèíëèê” è÷èíäÿ
÷ûõäûüûíû Ãóràíäàí áèëèrèê. Àéÿëÿr áó “÷ÿòèíëèéè” ìöôÿññÿë
øÿêèëäÿ áèëäèrèr.
- ®ëöì çàìàíû èíêàr÷ûíûí àrõàñûíà âÿ öçöíÿ âóróëàràã
úàíûíûí àëûíìàñû:
“Áÿñ ìÿëÿêëÿr îíëàrûí öçëÿrèíÿ, àrõàëàrûíà âórà-âórà
úàíëàrûíû àëàíäà hàëëàrû íåúÿ îëàúàã? Áó äà îíëàrûí
Àëëàhûí ãÿçÿáèíÿ ñÿáÿá îëàí øåéÿ óéìàëàrû âÿ Àëëàhà
õîø gåäÿí øåéè áÿéÿíìÿäèêëÿrèíÿ g¤rÿäèr. Åëÿ îíà g¤rÿ
äÿ Àëëàh îíëàrûí ÿìÿëëÿrèíè ïó÷ åòäè” (“Ìÿhÿììÿä”,
27-28).
- ®ëöìöí øèääÿòëè ñàrñûíòûëàrû âÿ ìÿëÿêëÿrèí èíêàr÷ûéà ¤ëöì
çàìàíû ÿáÿäè ÿçàáëàrûíû ìöæäÿëÿìÿñè:
“...Êàø ñÿí çàëûìëàrû ¤ëöì ÿçàáû è÷èíäÿ ÷àáàëàéàí,
ìÿëÿêëÿrèí äÿ ÿëëÿrèíè óçàäûá: “Çûõàrûí úàíëàrûíûçû! Ñèç
áó göí Àëëàhà ãàrøû íàhàã ñ¤çëÿr äàíûøäûüûíûçà âÿ Îíóí
àéÿëÿrèíÿ òÿêÿááör g¤ñòÿräèéèíèçÿ g¤rÿ àë÷àëäûúû áèr
ÿçàáëà úÿçàëàíäûrûëàúàãñûíûç!” äåéÿíäÿ g¤rÿéäèí”
(“ßíàì”, 93).
26
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

29. “Êàø êè, ñÿí êàôèrëÿrè ìÿëÿêëÿr îíëàrûí öçöíÿ âÿ
àrõàñûíà âórà-âórà: “Äàäûí àòÿøèí ÿçàáûíû!” äåéèá
úàíëàrûíû àëàíäà g¤rÿéäèí! Áó, ñèçèí ¤ç ÿëëÿrèíèçëÿ
ãàçàíäûüûíûç göíàhëàrà g¤rÿäèr. Éîõñà Àëëàh
áÿíäÿëÿrèíÿ ÿñëà çöëì åäÿí äåéèëäèr!” (“ßíôàë”, 50-51).
Àéÿëÿräÿí äÿ àéäûí áàøà äöøöëäöéö êèìè, êàôèrèí ñàäÿúÿ
îëàràã ¤ëöìö áåëÿ ¤ç-¤çëöéöíäÿ á¤éöê áèr ÿçàáäûr. Êÿíàräàêû
éàõûíëàrû îíóí éàòàüûíäà ràhàò áèr øÿêèëäÿ ¤ëäöéöíö çÿíí
åòäèêëÿrè hàëäà î, ÿñëèíäÿ ìàääè âÿ ìÿíÿâè úÿhÿòäÿí ÷îõ á¤éöê
áèr ÿçàáûí è÷èíÿ gèrìèøäèr. ®ëöì ìÿëÿêëÿrè àúû âÿ àürû âårÿrÿê
îíóí úàíûíû áÿäÿíèíäÿí ÷ûõàrûrëàr. Ãóràíäà áó ìÿëÿêëÿr
êàôèrëÿrèí úàíëàrûíû áÿäÿíëÿrèíäÿí “éûròàràã” ÷ûõàräûãëàrûíà g¤rÿ
“çîrëà àëàíëàr” îëàràã òÿrèô åäèëèr (Áàõ: “Íàçèàò” ñórÿñè, 1).
Àéÿíèí âåräèéè õÿáÿrÿ g¤rÿ, úàí áîüàçà, éÿíè ê¤rïöúöê
ñöìöéöíÿ gÿëäèéè çàìàí àròûã ñîí ìöäàõèëÿ åäèëèr:
“Õåér, úàíûí áîüàçà gÿëèá éåòèøÿúÿéè, “Êèì õèëàñ åäÿ
áèëÿr?” äåéèëÿúÿéè, àérûëûã äÿìèíèí gÿëèá ÷àòäûüûíû
àíëàéàúàüû...” (“Ãèéàìÿ”, 26-28).
Èíäè èíêàr÷û àròûã hÿéàòû áîéó èíêàr åòìèø îëäóüó î á¤éöê
hÿãèãÿòëÿ öç-öçÿäèr. ®ëöìëÿ áèrëèêäÿ hÿéàòû áîéó åòäèéè á¤éöê
göíàhûí, èíêàrûíûí úÿçàñûíû ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéàúàã. Ìÿëÿêëÿrèí
àrõàñûíà âórà-âórà úàíûíû çîrëà àëìàñû îíó g¤çëÿéÿí ñîíñóç
ÿçàáûí éàëíûç ÷îõ éöígöë áèr áàøëàíüûúûäûr.
Áóíóí ÿêñèíÿ îëàràãñà ¤ëöì ì¤ìèí èíñàí ö÷öí á¤éöê áèr
õîøáÿõòëèéèí âÿ íÿøÿíèí áàøëàíüûúûäûr. Róhó çîrëà àëûíàí êàôèrèí
ÿêñèíÿ îëàràã ì¤ìèíèí róhó “ràhàòëûãëà àëàíëàr” òÿrÿôèíäÿí
(“Íàçèàò”, 2), “ïàêëûãëà” âÿ “ñàëàìëà” (“Íÿhë”, 32), àäÿòÿí
éóõóäà èêÿí róhóí áÿäÿíäÿí àürûñûç àérûëûá ôÿrãëè áèr ¤ë÷öéÿ
êå÷ìÿñè êèìè (“Çóìÿr”, 42) àëûíûr.
®ëöìöí hÿãèãÿòè áóäór. Êÿíàräàêû èíñàíëàr éàëíûç òèááè
¤ëöìö òàíûéûr, hÿéàòè ôóíêñèéàëàrû ñîíà ÷àòìàã öçrÿ îëàí áèr
áÿäÿí g¤rörëÿr. ®ëÿí øÿõñè ñåér åäÿíëÿr íÿ îíóí öçöíÿ âÿ
àrõàñûíà âóróëäóüóíó, íÿ àéàãëàrûíûí äîëàøäûüûíû, íÿ äÿ úàíûíûí
ê¤rïöúöê ñöìöéöíÿ äàéàíäûüûíû g¤rörëÿr. Áó ìÿíçÿrÿ âÿ
hèññëÿrëÿ éàëíûç ¤ëÿí èíñàíûí róhó ãàrøûëàøûr. Ëàêèí hÿãèãè ¤ëöì
êÿíàräàêû èíñàíëàrûí g¤rÿ áèëìÿäèéè áèr ¤ë÷öäÿ ¤ëÿí àäàì
òÿrÿôèíäÿí hÿròÿrÿôëè “äàäûëìàãäà”äûr. Áàøãà ñ¤çëÿ, ¤ëöì
çàìàíû éàøàíàí hàäèñÿ áèr “ìÿrhÿëÿ, ìöhèò äÿéèøèêëèéè”äèr.
Áórà ãÿäÿr àràøäûräûüûìûç àéÿëÿräÿí áàøà äöøöëÿí
hÿãèãÿòëÿrè ãûñà ìöääÿàëàr øÿêëèíäÿ áåëÿ éåêóíëàøäûrà áèëÿrèê:
27
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ Ùàróí Éÿhéà

30. ì¤ìèíèí äÿ, êàôèrèí äÿ ÿúÿëëÿrè gÿëäèéè àí îíëàrûí ¤ìrö íÿ áèr
ñààò àròûrûëàr, íÿ äÿ áèr ñààò àçàëäûëàr. Ùàràäà îëórëàrñà îëñóíëàr
âàõòëàrû gÿëäèéè àí ¤ëöì îíëàrû òàïàr. Êÿíàräàí ñåér åäÿíëÿr
áóíó hèññ åòìÿñÿ äÿ ¤ëöìö äàäìàüà áàøëàéàíëàr áó àíäàí
åòèáàrÿí hÿr èêèñè ÷îõ ôÿrãëè ìöíàñèáÿò g¤rÿrëÿr.
̤ìèíèí ¤ëöìö
- Ãà÷ûëìàç îëäóüóíó áèëäèéè âÿ áóíà g¤rÿ äÿ hÿéàòû áîéó
hàçûrëûã g¤räöéö ¤ëöìÿ ãîâóøór.
- Úàíûíû àëìàüà gÿëÿí ìÿëÿêëÿr îíà ñàëàì âårèá îíó
úÿííÿòëÿ ìöæäÿëÿéèrëÿr.
- Ìÿëÿêëÿr úàíëàrûíû ràhàòëûãëà àëûrëàr.
- Róhó áÿäÿíèíäÿí éóìøàãëûãëà, óñäóôúà, ràhàòëûãëà
÷ûõàrûëûá àëûíûr.
- Àrõàñûíúà gÿëÿúÿê ì¤ìèíëÿrè ìöæäÿëÿìÿê, Àëëàhûí
âÿäèíèí hàãã îëäóüóíó âÿ ì¤ìèíëÿr ö÷öí áèr ãîrõó âÿ öçöíòö
îëìàäûüûíû õÿáÿr âårìÿê èñòÿéÿrëÿr. Àììà áóíà èúàçÿ
âårèëìÿç.
Èíêàr åäÿíèí ¤ëöìö
- Ùÿéàòû áîéó ãà÷ìàã, óçàã äórìàã èñòÿäèéè ¤ëöìÿ
ãîâóøór.
- ®ëöìö øèääÿòëè ñàrñûíòûëàr è÷èíäÿ îëór.
- Ìÿëÿêëÿr ÿëëÿrèíè îíà äîüró óçàäûr âÿ îíó àë÷àëäûúû âÿ
éàíäûrûúû áèr ÿçàáëà ìöæäÿëÿéèrëÿr.
- Ìÿëÿêëÿr öçöíÿ âÿ àrõàñûíà âórà-âórà úàíûíû àëûrëàr.
- Róhó çîrëà, èøgÿíúÿ èëÿ àëûíûr.
- Róhó ê¤rïöúöê ñöìöêëÿrèíÿ ãÿäÿr ÷ÿêèëèr âÿ ñîí
ìöäàõèëÿ åäèëèr.
- Úàíû î, èíêàr è÷èíäÿ èêÿí ÷ÿòèíëèêëÿ ÷ûõàr.
- ®ëöìëÿ öç-öçÿ gÿëäèéè àíäàêû èìàíû âÿ ò¤âáÿñè ãÿáóë
åäèëìÿç.
- ßñë hÿãèãÿòè g¤rìÿêäÿí äîüàí á¤éöê ïåøìàíëûã è÷èíäÿ
Àëëàhäàí îíó äöíéàéà gårè ãàéòàrìàñûíû âÿ èòèräèéè ¤ìröíö
òÿëÿá åäÿr. Àììà øàíñûíû èòèrìèøäèr. Áó èñòÿéè ãÿáóë åäèëìÿç.
Êÿíàräàêû èíñàíëàrûí g¤räöéö “òèááè ¤ëöì”öí äÿ èíñàíà
èárÿò äÿrñè âårÿí ÷îõ ¤íÿìëè áèr úÿhÿòè âàr. Òèááè ¤ëöìöí èíñàí
áÿäÿíèíè éîõ åòìÿñè èíñàíà ÷îõ ¤íÿìëè îëàí áÿçè hÿãèãÿòëÿrè
äÿrê åòìÿê ôörñÿòè âårèr. Áó ñÿáÿáëÿ hÿãèãè ¤ëöìäÿí ñîírà
áÿhñ åäèëÿí òèááè ¤ëöìÿ äÿ òîõóíìàã, hàìûìûçûí áÿäÿíèíè
28
®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ