Hər şeydə xeyir görmək. azərbaycan

1. H RƏ ŞEYD XEYƏ İR GÖRM KƏ
...Olar ki xoşunuza getm y n bir şey,ə ə
sizin üçün xeyirlidir v olar ki,ə
sevdiyiniz şey d sizin üçün bir ş rdir.ə ə
Allah bil r d siz bilm zsiniz.ə ə ə
Oxucuya
- Bu kitabda v dig r işl rimizd t kamül n z riyy sinin çöküşün xüsusi bir yerə ə ə ə ə ə ə ə ə
ayrılmasının s b bi, bu n z riyy nin h r cür din leyhdarı f ls f nin t m lini meydanaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
1

2. g tirm sidir. Yaradılışı v dolaysı il Allahın varlığını inkar ed n Darvinizm, 140 ildir bir çoxə ə ə ə ə
insanın imanını itirm sin ya da şübh y düşm sin s b b olmuşdur. Bu s b bd n buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
n z riyy nin bir aldatmaca olduğunu gözl r qarşısına s rm k çox h miyy tli bir imaniə ə ə ə ə ə ə ə ə
v zif dir. Bu h miyy tli xidm tin bütün insanlarımıza çatdırıla bilm si is z ruridir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Oxucularımız b lk t k bir kitabımızı oxuma imkanı tapa bil r. Bu s b bl h r kitabımızda buə ə ə ə ə ə ə ə
mövzuya xülas d olsa bir qisim ayrılması uyğun hesab edilmişdir.ə ə
- İfad edilm si lazım olan bir başqa xüsus, bu kitabların m zmunu il laq dardır.ə ə ə ə ə ə
Yazıçının bütün kitablarında imani mövzular, Quran ay l ri istiqam tind izah edilm kd ,ə ə ə ə ə ə
insanlar Allahın ay l rini öyr nm y v yaşamağa d v t edilm kd dir. Allahın ay l ri ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
laq dar bütün mövzular, oxuyanın ağlında heç bir şübh v ya sual işar si buraxmayacaqə ə ə ə ə
ş kild açıqlanmaqdadır.ə ə
- Bu izahat snasında istifad edil n s mimi, sad v axıcı üslub is kitabların yeddid nə ə ə ə ə ə ə ə
yetmiş h r k s t r find n rahatca başa düşülm sini t min etm kd dir. Bu t sirli v sad izahatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
say sind , kitablar “ bir n f sd oxunan kitablar” deyilişin tam olaraq uyğun g lm kd dir. Diniə ə ə ə ə ə ə ə ə
r dd etm mövzusunda q ti bir r ftar s rgil y n insanlar, bu kitablarda izah edil nə ə ə ə ə ə ə ə
h qiq tl rd n t sirl nm kd v izah edil nl rin doğruluğunu inkar ed bilm m kd dirl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
- Bu kitab v yazıçının dig r s rl ri, oxucular t r find n ş xs n oxuna bil c yi kimi,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılıqlı bir söhb t mühiti ş klind d oxuna bil r. Bu kitablardan istifad etm k ist y n bir qrupə ə ə ə ə ə ə ə ə
oxucunun kitabları bir yerd oxumaları, mövzuyla laq dar öz t f kkür v t crüb l rini d birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
birl rin başa salmaları baxımından da faydalı olacaq.ə ə
- Yalnız Allah rızası üçün yazılmış olan bu kitabların tanınmasında v oxunmasında iştirakə
etm k d böyük bir xidm t olacaq. Çünki yazıçının bütün kitablarında isbat v razı salıcı istiqam tə ə ə ə ə
son d r c güclüdür. Bu s b bl dini izah etm k ist y nl r üçün n t sirli üsul, bu kitablarınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
dig r insanlar t r find n d oxunmasının t şviq edilm sidir.ə ə ə ə ə ə ə
- Kitabların arxasına yazıçının dig r s rl rinin t qdimatlarının lav olunmasının isə ə ə ə ə ə ə ə
h miyy tli s b bl ri vardır. Bu say d kitabı lin alan adam, yuxarıda yazdığımızə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xüsusiyy tl ri daşıyan v oxumaqdan xoşlandığını ümid etdiyimiz kims bu kitabla eyniə ə ə ə
xüsusiyy tl r sahib daha bir çox s r olduğunu gör c k. İmani v siyasi mövzularda faydalanaə ə ə ə ə ə ə ə
bil c yi z ngin bir qaynaq t crüb sinin olduğuna şahid olacaq.ə ə ə ə ə
2

3. İçind kil rə ə
Giriş………………………………………………… 33
H r Şeyi Xeyir Yozmaq.......................................... 36ə ə
Cahiliyy C miyy tinin Hadis l r Baxışı.......... 42ə ə ə ə ə ə
Xeyirl ri Görm nin Yolları.................................... 45ə ə
Möminl r Üçün H r Hadis d Xeyir Vardır....... 53ə ə ə ə
Hadis l rd ki Xeyirl ri Görm yi Mane Tör d n S b bl r... 74ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Peyğ mb rl rin v Möminl rin H yatlarından Nümun l r... 86ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın İnananlara V di v Köm yi.................... 98ə ə ə
N tic ....................................................................... 103ə ə
Darvinizmin Çöküşü............................................. 105
GİRİŞ
Bel keçmiş doğru bir baxıb bugün q d r yaşadıqlarınızı qısaca gözd n keçir c kə ə ə ə ə ə ə ə
olsanız, on ill r sığan hadis l rin slind d qiq l ri aşmadığını gör rsiniz. Bir zamanlar çoxə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ön mli olduğunu düşündüyünüz, b z n h yacanla b z n narahatlıqla b z n d maraqlaə ə ə ə ə ə ə ə ə
gözl diyiniz bütün hadis l r sizin üçün artıq bir xatir olmuşdur. Bütün bunlardan dünyaviə ə ə ə
m nada geriy qalana yalnız yaddaşınızdakı m lumatlardan ibar tdir. Ancaq bütün bu zamanə ə ə ə
hiss si iç risind s rf etmiş olduğunuz h r söz, göst rmiş olduğunuz h r r ftar, ağlınızdanə ə ə ə ə ə ə ə
keçirdiyiniz h r düşünc , Allah qatında saxlanmış v ziyy td dir.ə ə ə ə ə
H r insanın mütl q olaraq qarşılaşacağı ölüm h qiq tiyl birlikd bu m lumatlar qarşınızaə ə ə ə ə ə ə
tökül c kdir. Sizin yaddaşınızda artıq d qiq l rl ifad etdiyiniz ömrünüz Allah Qatında siz anə ə ə ə ə ə ə ə
an, d qiq d qiq , t k bir saniy si bel ksik olmadan t qdim olunacaq.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
g r ömrünüzü, Allahın h yatınız üz rind ki mütl q hakimiyy tini v hikm tli yaradışınıƏ ə ə ə ə ə ə ə ə
f rq ed r k keçirmisinizs , qarşınıza çıxan bütün hadis l ri xeyir yozub, Allahın q d rinizi nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xeyirli ş kild yaratdığının şüuruna varmısınızsa, bilin ki son sizi nüçün yen xeyir olacaqdır.ə ə ə
Çünki ölüm il birlikd insanın qarşı-qarşıya qala bil c yi yalnız iki ehtimal vardır; g rə ə ə ə ə ə
insan ömrünü Allahın razı olduğu xlaqı yaşayaraq keçirmişs , sonsuz bir qurtuluşla, ksin isə ə ə ə ə
sonsuz bir zabla qaşılıq tapacaq. Allahın m mnun olacağını bildirdiyi xlaq is , insanın, h r şeyinə ə ə ə ə
Ondan g ldiyini bil r k, h r an h r ş rt v v ziyy td Ona şükretm si, bütün h yatını h rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis d bir xeyir olduğuna iman ed r k yaşamasıdır.ə ə ə ə
İnsanın yaşadığı bütün hadis l rd n m mnun ola bilm si, h r hadis d bir xeyir olduğunaə ə ə ə ə ə ə ə
iman etm si v h r an Allaha qarşı şükredici bir r ftar göst r bilm si is , son d r c asandır. Bu,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın böyüklüyünü v üstünlüyünü qavramanın insanı çatdırdığı q ti bir h qiq tdir. Bununə ə ə ə
üçün insanın yaşadığı dünyanı v bu dünyada qarşılaşdığı h r bir şeyi yaradan R bbimiziə ə ə
tanıması Onu g r yi kimi t qdir ed bilm si kifay tdir. İnsanın gözl rini dünyaya açdığı andanə ə ə ə ə ə ə
etibar n qaşılaşdığı h r hadis ni, eşitdiyi h r sözü, h msöhb t olduğu h r bir şeyi yaradan Ucaə ə ə ə ə ə ə
Allahdır. Allah sonsuz qüvv t, sonsuz ağıl, sonsuz dal t v sonsuz hikm t sahibidir.ə ə ə ə ə
Quranda, “Heç şübh siz, Biz h r şeyi q d r il yaratdıq” (Q m r Sur si, 49) ay siyl də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bildirildiyi kimi Allah h r şeyi mü yy n bir plan v hikm t istiqam tind yaratmaqdadır. Allahınə ə ə ə ə ə ə
bu sonsuz güc v üstünlüyün qarşılıq insan is son d r c m hdud v aciz bir varlıqdır.ə ə ə ə ə ə ə ə
H yatda qala bilm k üçün Allahın özün imkan tanımasına v nem t verm sinə ə ə ə ə ə ə
möhtacdır. Ağılı v anlayışı, ancaq Allahın özün öyr tdiyi q d rini qavramağa kifay tdir. Buə ə ə ə ə ə
v ziyy td Allahın sonsuz ağılına v sonsuz hikm tl rl dolu yaradışına t slim olmaq insan üçünə ə ə ə ə ə ə ə
böyük bir ehtiyacdır. H r yaşadığı hadis d Allahın bütün kainatın v bütün varlıqların hakimiə ə ə ə
3

4. olduğunu bil c k, özünün görm diyi, bilm diyi hadis l ri Allahın görüb bildiyini, özünün eşidə ə ə ə ə ə ə
bilm diyi s s l ri Onun eşitdiyini, yen özünün x b rsiz olduğu keçmişd ki v g l c kd kiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bütün inkişafları R bbimizin bildiyini düşün c k v bel c d Allahın h r hadis ni ola bil c k nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hikm tli v n xeyirli ş kild yaratdığını bil c kdir. Bu h qiq t iman etm k d ona, h yatın h rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
anına şükred bilm yi bil n üstün bir xlaq qazandıracaq. Bir başqa ş kild ifad ed c k olsaq,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
insan yaşadığı bu iman il eşitdiyi h r s s , gördüyü h r görüntüy , yaşadığı h r hadis y ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qısacası h yatın h r anına “xeyir gözüyl baxacaq” v bel c h yatı n h qiqi v n doğruə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ş kliyl ş rh ed bilmiş olacaq.ə ə ə ə
V ay d , “Biz ona yolu göst rdik; (artıq o,) ya şükredici olar ya da nankor” (İnsan Sur si,ə ə ə ə ə
3) hökmüyl x b r veril n seç n kl r arasından n doğrusunu seç r k, h yatın n xeyirliə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
n tic sini götür c k v Allahın icaz siyl n xeyirli h yat olan sonsuz c nn t h yatınaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qovuşmağı ümid ed c k.ə ə
Bu kitabın m qs di il insanlara h yatı, yaşanan h r anı, h r hadis ni xeyir yozaraqə ə ə ə ə ə ə ə
yaşamanın göz lliyini göst r bilm k, q d rin h r saniy sin xeyir gözüyl baxmanın insanaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
dünyada v axir td g tir c yi nem tl ri xatırlada bilm kdir. Yen eyni ş kild insanın xeyirl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
gör bilm sini mane tör d n p rd l ri ortadan qaldıraraq, ksin bir h yat ş klind n xilas olaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bilm sini t min ed bilm kdir.ə ə ə ə
İnsanın q d rinin h r anına yalnız diliyl deyil, ür yiyl d “vardır bir xeyir” deyə ə ə ə ə ə ə ə
bil c yi, yaşadığı ç tinlikl r şübh il deyil ür kd n g l n göz l t slimiyy tl və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
m mnuniyy tl s bir göst r bil c yi bir xlaqa t şviq etm kdir. Q d rin qüsursuz yaradıldığınıə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xatırladaraq bütün inananları Allahın sonsuz ağlına t slim olmanın sevincini yaşamağaə
çağırmaqdır.
H R ŞEYİ XEYİR YOZMAQƏ Ə
Hadis l ri xeyir yozmaq c miyy tin böyük çoxluğunun dost olduğu bir m s ldir. Bir çoxə ə ə ə ə ə ə
insan günlük h yatlarında tez-tez “vardır bir xeyir” ya da “xeyirdir inşallah” kimi sözl ri istifadə ə ə
ed rl r. Ancaq bu istifad ümumiyy tl ya ağız v rdişind n ya da bu sözl rin xalq arasındaə ə ə ə ə ə ə ə
ad tl şmiş olmasından qaynaqlanar. Yoxsa bu insanlar xeyir yozmanın h qiqi m nada n ifadə ə ə ə ə ə ə
etdiyinin ya da bu anlayışın günlük h yata nec köçürül c yinin şüurunda deyildirl r. H tta,ə ə ə ə ə ə
kimil ri bu sözün bir deyişl h yata keçir bil c k xüsusiyy td bir m na daşıya bil c yinin belə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
f rqind deyil. Halbuki insanın yaxşı ya da pis, müsb t ya da m nfi kimi görün n bütünə ə ə ə ə
hadis l ri h r n olursa olsun mütl q xeyir yozması, Allaha qarşı duyulan s mimi imandanə ə ə ə ə ə ə
qaynaqlanan ön mli bir xlaq öz lliyi v yen imanın g tirdiyi bir h yat ş klidir. V bu h qiq tinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
f rqin varmaq da insana dünyada v axir td bütün nem tl rin qapısını açan, adamın h yatınaə ə ə ə ə ə ə ə
dinclik v sağlamlıq g tir n ön mli bir mövzudur.ə ə ə ə
Gün içind möminin heç bir şey üzülüb üzüntüy qapılmaması, imanı doğru anladığınınə ə ə
bir göst rişidir. Qarşılaşılan hadis l ri xeyir gözüyl qiym tl ndir bilm m k, tez-tez narahat və ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ümidsiz bir ruh halı içind yaşamaq, çatışmazlıq gözl m si içind olmaq, hüzün qapılıbə ə ə ə ə
romantikl şm k is , t rt miz, açıq bir imanı şübh li anlamının lam tl ridir. Bu şübh d rhalə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qaldırılmalı, k silm z iman sevinci sabit h yat öz lliyi halına g tirilm lidir. Allaha iman ed n birə ə ə ə ə ə ə
insan t rslik v ya s hv kimi görün n bir hadis il qarşılaşdığında, slind bunun özü üçünə ə ə ə ə ə ə ə
mütl q n xeyirlisi olduğunu bilm lidir. “Çatışmazlıq”, “t rslik”, “kaş ki” kimi sözl ri is ancaqə ə ə ə ə ə
d rs almaq, ibr t çıxarmaq m qs diyl istifad etm lidir. Y ni, “bu hadis hikm tli v xeyirli,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
lakin bir dahaki s f r eyni s hvi etm yim, bu an öyr ndiyim ş kild doğrusunu edim” ş klində ə ə ə ə ə ə ə ə
baxış açısı içind olmalıdır. T krar eyni ç tinlikl qarşılaşsa v ya eyni s hv düş rs , yen xeyirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v hikm tl yaradıldığını ağlından sla çıxmamalı v “bir dahaki s f r doğrusunu edim” deyə ə ə ə ə ə ə ə ə
niyy t etm lidir. H tta eyni hadis d f l rl d t krarlansa, yen d Müs lman üçün buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v ziyy td bir xeyir olduğunu bilm lidir; çünki bu, Allahın qanunudur v Allahın qanunu slaə ə ə ə ə ə
pozulmaz.
4

5. Bir insanın n fsinin mutmain, balanslı hala g lm si is Allahdan g l n xeyir v hikm tinə ə ə ə ə ə ə ə
k silm z davam etdiyini bilm si il olar. Bu h qiq ti qavramaq dünyada mömin üçün böyük birə ə ə ə ə ə
nem tdir. Din xlaqından uzaq, inkar içind ki insan k silm z zab içind dir; h r hadis ni özə ə ə ə ə ə ə ə ə
leyhind ş rh ed r. V bundan öt ri d davamlı ç tinlik içind dir. Mömin is hadis l rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hikm t v xeyir yönl rini gör bilm nin sevincini yaşar. Bu üzd n ortalı bir r ftar içind olmaq,ə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılaşdığı hadis l ri h m xeyir h m ş r yozaraq zab içind qalmaq axir td mömin böyükə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
utanc ver bil r. Bu q d r açıq v asan bir h qiq ti t nb llik v q fl tl anlamazlıqdan g lm k,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
vicdana v ağla tam q bul etdirm m k axir td v dünyada zab içind yaşamağa s b b olaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil r. Bilinm lidir ki, Allahın hazırladığı q d r bütün olaraq qüsursuz yaradılmışdır. Milyonlarlaə ə ə ə
hadis d n ibar t olan bu bütünd , xeyir gözüyl baxan insan üçün yalnız göz llikl r, xeyirl r və ə ə ə ə ə ə ə ə
hikm tl r vardır. İmanlı bir mömin irad v ağıl il gün içind heç bir hadis d şeytanın t l sinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
düşm z. Hadis nin ş kli, insanları, günü, yeri n olursa olsun xeyir hökmünd olduğunu slaə ə ə ə ə ə
unutmaz. Özü o an bu xeyiri görm yir ola bil r, amma ön mli olan h r şeyin xeyirl yaradıldığınaə ə ə ə ə
q ti olaraq inanmaqdır.ə
N var ki insan b z n t l sikçi qurluşu s b biyl qarşılaşdığı hadis d ki xeyiri d rhalə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
görm k ist y bil r. g r bunu o an üçün görm zs , özünün z r rin olacaq şeyl rd israrçı və ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
inadçı bir r ftar s rgil y bil r. Quranda insanın bu t l sikçi yönü bel bildirilmişdir:ə ə ə ə ə ə ə ə
İnsan xeyir dua etdiyi kimi, ş r d dua etm kd dir. İnsan çox t l sikçidir. (İsra Sur si,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
11)
Halbuki insanın öz doğru v yaxşı gördüyü şeyl rd israr etm si, bunlara çatmaq üçünə ə ə ə
t l sg nlik etm si, ehtirasa qapılması deyil, Allahın qarşısına çıxardığı hadis l rd ki hikm tl riə ə ə ə ə ə ə ə ə
v xeyirl ri gör bilm k üçün çalışması lazımdır. M s l n bir insan maddi imkanlarınınə ə ə ə ə ə ə
genişl m sini çox ist yir v bunun üçün s y göst rir. Ancaq bütün s yin baxmayaraq bu ist yiə ə ə ə ə ə ə ə ə
uzun bir vaxt, h tta heç bir zaman gerç kl şm y bil r. Bu v ziyy ti özünün leyhinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qiym tl ndir n insan is yanılar. lb tt h r k s Allah rızası üçün istifad etm k üzr malə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə
t r find n v mülkc z nginl şm k üçün dua ed bil r. Ancaq bu, gecikirs v ya heçə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
gerç kl şmirs bunda böyük xeyirl r vardır. B lk mü yy n bir yekunluğa çatmadan ldə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ed c yi z nginlik insanı Allah yolundan azdıracaq, şeytanın t l sin düşür c kdir. Bel birə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis nin arxasında, insanın yaxın zamanda gör bil c yi v ya ancaq axir td qavraya bil c yiə ə ə ə ə ə ə ə ə
buna b nz r daha çox çox xeyir gizl nmiş ola bil r. Bir başqa örn k olaraq is bir iş adamı, işə ə ə ə ə ə
h yatında böyük müv ff qiyy t ld ed bil c yi çox ön mli bir yığıncağı qaçırabil r. Ammaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
b lk o yığıncağa gets yolda bir yol q zası keçir c k ya da yığıncaq başqa bir ş h rd dirsə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
mindiyi t yyar düş c kdir.ə ə ə ə
lb tt bunlar çox ümumi örn kl rdir v h r insan h yatında bu t rz hadis l rlƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılaşmışdır. İlk baxışda t rs gedir kimi görün n hadis l rin bir çox xeyirini görmüşdür. Ammaə ə ə ə
bunu unutmamaq lazımdır ki, adam ilk baxışda t rslik kimi görün n bu hadis l rin xeyirini h lə ə ə ə ə ə
qavraya bilm miş d ola bil r. Çünki bir az önc d ifad etdiyimiz kimi insanın bir hadis d kiə ə ə ə ə ə ə ə
xeyiri qısa zaman içind görm si kimi bir ş rt yoxdur. İnsan b lk d hadis nin xeyirini ill rə ə ə ə ə ə ə ə
sonra öyr n bil r v ya heç öyr nm y bil r. B lk d Allah, qarşılaşdığı ç tin bir v ziyy tinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xeyirini ona axir td göst r c kdir. Son olaraq t v kküllü v q d r t slim olmuş bir insanınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etm si lazım olan, h r hadis ni –öz hikm tini qavrasın v ya qavramasın- xeyir gözüylə ə ə ə ə ə
qiym tl ndirm k v h r şeyd n razı olmaqdır. Ancaq bunu da öz llikl ifad etm k lazımdır kiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
“xeyir gözüyl baxmaq”, hadis l ri görm zlikd n g lm k, h miyy tsiz hesab etm k ya daə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
h ddind n artıq optimist davranmaq dem k deyil. Tam t rsin , h r insan qarşılaşdığı hadis l rdə ə ə ə ə ə ə ə ə
lind n g l n bütün t dbirl ri etm kl , h r yolu sınamaqla yükümlüdür.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Hadis nin bu yönününün d mütl q göz önünüd saxlanılması lazımdır çünki cahiliyyə ə ə ə ə
xlaqında f rqli anlayışlar inkişaf etdir n insanlar da vardır. M s l n cahiliyy c miyy tində ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis l r qeydsiz qalan v son d r c h miyy tli hesab etm z davranan mü yy n bir seqmentə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
vardır ki, bunlar h r hadis ni h ddind n artıq optimist qiym tl ndir rl r. Bel insanlaraə ə ə ə ə ə ə ə ə
5

6. c miyy t iç risind ümumiyy tl “h yata ç hrayı göz llikl rl baxır” deyil r. Bu k sl r h mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis l ri h miyy tli hesab etm z h m d yaxınlaşdıqları hadis l r h ll g tirm k yerin uşaqə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
kimi bir optimizm v saflıqla h r k t etdikl ri üçün ağılcı r ftarlar göst rm zl r. M s l n, özünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ciddi bir x st lik diaqnozu qoyulan adam “burax, bir şey olmaz” m ntiqiyl h r k t ets x st liyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
daha da ir lil y c k. Ya da evi soyulduğu halda t dbir görm yi g r ksiz gör n insan, yeniə ə ə ə ə ə ə ə ə
oğrulara öz liyl imkan t min etmiş olacaq.ə ə ə
Şübh siz bel sin saf bir yanaşmanın bu kitabda b hs edil n xeyir yozmaq v t v kkülə ə ə ə ə ə ə ə ə
anlayışları il heçbir laq si yoxdur. Bu t rz r ftarlar açıqca h miyy tli hesab etm zlikdir. Necə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ki bu modeld ki ağıldan uzaq insanların ksin möminl r, bir hadis qarşısında ll rind n g l nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bütün s yi göst r r k h qiq t n d bir h r k t ed rl r; y ni bir cür “h r k ti dua” etmiş olarlar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Ancaq bu h r k ti göst r rk n, h r işin n tic sinin Allahın dil diyi ş kild olacağını daə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ağıllarından bir an olsun çıxarmazlar. Quranda bu h qiq tin şüurunda olan peyğ mb rl rin və ə ə ə ə ə
saleh möminl rin h yatlarından örn kl r verilmiş, ç tinlik v t zyiql r qarşısındakı t v kküllüə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
r ftarları insanlara örn k göst rilmişdir. Bu örn kl rd n biri Hz. Hudun inkarcı qövmününə ə ə ə ə ə
h d l m l rin qarşı verdiyi, t v kküllü v Allaha olan t slimiyy tini göst r n cavabıdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Ay l rd bel buyrulmaqdadır:ə ə ə ə
“Ey Hud” dedil r. “S n biz açıq bir s n d (möcüz ) il g lmiş deyils n v biz d s ninə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
sözünl ilahlarımızı t rk etm rik. S n iman ed c k d deyilik.”ə ə ə ə ə ə ə ə
“Biz: `B zi ilahlarımız s ni çox pis vurmuşdur` (dem kd n) başqa bir şey söyl mirik.” Dediə ə ə ə ə
ki: “Allahı şahid tuturam, siz d şahid olun ki, h qiq t n m n sizin şirk qoşduqlarınızdanə ə ə ə ə
uzağam.”
“Onun xaricind ki (tanrılardan). Artıq siz m n , toplu olaraq dil diyiniz t l ni qurun.”ə ə ə ə ə ə
“M n h qiq t n, m nim d R bbim, sizin d R bbiniz olan Allaha t v kkül etdim.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(Dünyada) el bir canlı yoxdur ki onun ixtiyarı Allahın lind olmasın. Şübh siz m nim R bbim,ə ə ə ə ə ə
dümdüz bir yol üz rind dir (dümdüz yolda olanı qorumaqdadır.)”ə ə
“ g r (imandan) üz çevirs niz, bilin ki, m n (Allahın m n lütf etdiyi peyğ mb rliyi,Ə ə ə ə ə ə ə ə
buyurduğu hökml ri) siz t bliğ etdim. R bbim yeriniz başqa bir ümm t g tir r v siz (Ona) heçə ə ə ə ə ə ə ə ə
bir z r r yetir bilm zsiniz. H qiq t n, R bbim h r şeyi hifz ed ndir!” (Hud Sur si, 53-57)ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
CAHİLİYY C MİYY TİNİN HADİS L R BAXIŞIƏ Ə Ə Ə Ə Ə
B zi insanlar başlarına g l n hadis l ri, öz m ntiql rin gör , “yaxşı v ya pis” ş klində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
mü yy n kateqoriyalara ayırarlar. Bu t snif etm yi ed rk n, öz v rdişl rini v ictimai ad tl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
göz önünd saxlayarlar. Hadis l r qarşısında göst rdikl ri reaksiyalar da hadis l rin şidd tin və ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ş klin gör d yişiklikl r göst rir, amma son olaraq yaşadıqları c miyy tin t yin etdiyi q libl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
içind dir.ə
H r insanın uşaqlıq ill rind n ertibar n g l c y yön lik b zi planları vardır. Ancaqə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis l r h r vaxt insanların düşündüyü ya da planladığı ş kild olmaya bil r. Gözl nilm zə ə ə ə ə ə ə ə
hadis l r, ümid edilm dik inkişaflar zaman zaman h r insanın h yatında yer ala bil r. B z n h rə ə ə ə ə ə ə ə ə
şey insanın tam ist diyi, arzuladığı ş kild gerç kl ş rk n b z n d ilk baxışda çatışmazlıq kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
görün n çox çox hadis ard arda g l bil r. Çox sağlam görün n bir kims bir anda ölümcül birə ə ə ə ə ə ə
x st liy tutula bil r ya da bir q za n tic sind sağlamlığını itir bil r. Yen çox z ngin bir insanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
heç ümid etm diyi bir anda bütün mal varlığını itir bil r.ə ə ə
Ümumiyy tl insanlar h yatları boyunca qarşı-qarşıya qaldıqları bu enişl r v çıxışlarə ə ə ə ə
qarşısında f rqli reaksiyalar ver bil rl r. Hadis l r arzuladıqları ş kild inkişaf etdiyi və ə ə ə ə ə ə ə ə
m nf tl rin bir z r r g lm diyi vaxt müsb t reaksiyalar ver r, ancaq gözl nilm z inkişaflarlaə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılaşdıqlarında d rhal m mnuniyy tsiz v h tta üsyan ed n bir r ftar iç risin gir rl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Hadis l rin ön min v sonlarına gör bu üsyankar r ftarları daha da şidd tl n r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
T m ld ortaq olan bu xarakteri cahiliyy c miyy tl rinin daxilind görm k mümkündür.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Ancaq bu insanların bir qismi m mnuniyy tsizlikl qarşılaşdıqları bu hadis l r qarşısında yenə ə ə ə ə ə
6

7. d “vardır bir xeyir” ya da “xeyirdir inaşllah” kimi sözl r s rf etm yi d laqeyd yanaşmazlar.ə ə ə ə ə
Ancaq bu k sl rin bu danışmaları –daha önc d ifad etdiyimiz kimi- tamamil bir ağızə ə ə ə ə ə
v rdişind n ya da c miyy td ad t halına g lmiş olmasından qaynaqlanar. Yoxsa bir çox adamə ə ə ə ə ə ə
söyl dikl ri kimi yaşadıqları hadis l rd h qiq t n d bir xeyir axtarmazlar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Kimil ri d z r rsiz ya da kiçik olaraq xarakteriz etdikl ri çatışmazlıqlar qarşısındaə ə ə ə ə ə
“vardır bir xeyiri” dey r k keç bil rk n, ön mli ya da m nf tl rini ciddi ş kild z r r salacaqə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə
xüsusiyy td ki hadis l r qarşısında xeyird n artıq heç danışmazlar. M s l n iş ged rk nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
avtobusu qaçıran ya da maşını xarab olan bir adam bel sin kiçik bir hadis d “vardır bir xeyiri”ə ə ə ə
dey r k h miyy t verm y bil r. Ancaq bu s b bd n öt ri müdirinin t hqirin m ruz qalar və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ya işind n qovulsa, bu v ziyy td d rhal şikay t etm y başlar. Ya da ucuz bir saatı itinc “birə ə ə ə ə ə ə ə ə
xeyir vardır” dey bil n bir insan, birliyant üzüyünü itirdiyind özünü itir c k d r c y g lə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil r. Bu s rh d “bam teli” olaraq adlandırılar v h r k sin şübh siz “bam telin toxunan birə ə ə ə ə ə ə ə
nöqt si” vardır. Adamın xeyir gözüyl baxa bil c yi ya da s br göst r bil c yi kiçik hadis l rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
vardır, amma fövq lad böyük bir hadis il qarşı-qarşıya qaldığı zaman h r cür m nfi r ftarıə ə ə ə ə ə ə
s rgil y bilm yi özün n t bii haqq olaraq gör r.ə ə ə ə ə ə ə ə
Kimi insanlar da, “xeyir gözüyl baxmaq” anlayışını yalnız t s lli m qs diyl istifadə ə ə ə ə ə ə
ed rl r. Yoxsa insanın hadis l ri xeyir gözüyl qiym tl ndirm sinin h qiq td n m na ifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etdiyinin şüurunda deyildirl r. Bunun yalnız ç tinliy düş n ya da z r r uğrayan dostların bir-ə ə ə ə ə ə ə
birl rini sakitl şdirm k üçün ortaya atdıqları bir t s lli ş kli olduğuna inanarlar. Söz g lişiə ə ə ə ə ə ə
müflisl ş n bir tanışlarını ya da sinifd qalan bir yoldaşlarını yatırmaq lazım olduğunda “olsun,ə ə ə
vardır bir xeyir” ya da “olacağı varmış, xeyir yozmaq lazım” kimi ifad l r istifad ed rl r.ə ə ə ə ə ə
Hadis nin doğrudan h msöhb ti özl ri olduğunda is xeyird n heçbir ş kild söz etm zl r. Buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v ziyy t, söyl dikl ri sözl rin m nasından tamamil x b rsiz olduqlarının çox açıq birə ə ə ə ə ə ə ə ə
sübutudur.
Bu kimi insanların yaşadıqları m nfi kimi görün n bütün hadis l rd bir xeyir olaə ə ə ə ə
bil c yini düşünm m l ri is tamamil t m ld ki inanc pozuqluqlarından qaynaqlanmaqdadır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
İnsanın h yatı boyunca h r qarşılaşdığı hadis ni yaradanın Allah olduğunu, h r işin mü yy n birə ə ə ə ə ə
q d rl işl diyini v dünya h yatının bir imtahan mühiti olduğunu qavramamış olması “xeyirə ə ə ə ə ə
gözüyl baxa bilm sin ” q ti olaraq mane t şkil ed r. Bu s b bl ir lil y n s hif l rdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
önc likl yaşanılan hadis l rd mütl q bir xeyir olduğuna inanmaq v bu xeyirl ri gör bilm kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
üçün qavraması lazım olan ön mli b zi h qiq tl r toxunacağıq.ə ə ə ə ə ə
XEYIRL Rİ GÖR BİLM NİN YOLLARIƏ Ə Ə
H r Hadis ni, H r Detalı Yaradanın Allah olduğunu Bilm k…ə ə ə ə
İnsanların bir çoxu müsb t olaraq qiym tl ndirdikl ri hadis l rl xoşb xt olark n, m nfiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ya da t rs gedir kimi görün n hadis l rl birlikd d hüzün qapılarlar. Halbuki iman ed nə ə ə ə ə ə ə ə ə
insanlar üçün bel bir ç tinliy düşm k son d r c yersizdir. Allah, Quranda h r hadis ni salehə ə ə ə ə ə ə ə ə
qullarının xeyirin yaratdığnı müjd l miş, onlar üçün heçbir zaman hüzün v ç tinlik olaə ə ə ə ə
bilm y c yini x b r vermişdir.ə ə ə ə ə
Quranda izah edil n bu h qiq ti ür yin yerl şdir n bir insan, dünya h yatında h r nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis yl qarşılaşırsa qarşılaşsın, v ziyy tind n m mnun olmağı v bu hadis nin ardındaə ə ə ə ə ə ə ə
gizl n n göz llikl ri v hikm tl ri gör bilm ni bacarar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
B zi insanlar is , ill r iç risind yaşadıqları bu dünyanın niy v nec var olduğunu heçə ə ə ə ə ə ə ə
düşünm d n h yatlarını yaşamalarına davam ed rl r. lb tt ki vicdani olaraq qarşılarına çıxanə ə ə ə ə Ə ə ə
möcüz l rin v mük mm l kainatın bir Yaradıcısı olduğunun f rqind dirl r. Ancaq dünyaə ə ə ə ə ə ə ə
h yatına olan sevgil rind n ya da qarşı-qarşıya g l c kl ri h qiq tl ri q bul etm kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ist m m l rind n öt ri Allahın varlığını düşünm kd n qaçarlar. Günlük h yatda qarşılaşdıqlarıə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis l rin hamısı Allahın bir plan v bir hikm t istiqam tind yaratdığını görm zlikd n g lir,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bunları şans ya da t sadüf kimi x yali anlayışlarla açıqlamağa çalışarlar. Bu da onların hadis l rə ə ə ə ə
7

8. xeyir gözüyl baxmalarını, yaşadıqlarından hikm tli sonlar çıxarabilm l rin mane olar. Kimil riə ə ə ə ə ə
d Allahın varlığını bil r, bütün kainatı v insanı yaradanın Allah olduğunu idrak ed rl r. Yağışıə ə ə ə ə
yağdıranın, şimş yi çaxtıranın ya da gün şi doğduranın Allah olduğunu bil rl r. ksin birə ə ə ə Ə ə
düşünc y sla ehtimal verm zl r. Ancaq günlük h yatda qarşılarına çıxan hadis l rin ya da kiçikə ə ə ə ə ə ə ə
kimi görün n detalların Allahdan müst qil olaraq inkişaf etdiyini sanarlar. Halbuki evl rin gir nə ə ə ə ə
bir oğrunu, ayaqlarına iliş n bir daşı, yağan bir yağışı, m hsul ver n ya da ç tinl ş n bir razini,ə ə ə ə ə ə ə
xeyir ged n ya da z r r düş n bir işi, unudulub yanan bir yem yi d yaradan h miş Allahdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Bu mövzuda insanın düşünc üfüqünü ala bildiyinc genişl d r k düşünm si lazımdır. Çünki h rə ə ə ə ə ə ə
hadis , h r detal Allahın m lumatı daxilind var olar. H r hadis çox inc bir plan üz rinə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın sonsuz ağıl v hikm ti il yaradılmışdır. İnsanın ayağına sıçrayan bir palçıq damlasındanə ə ə
tut, partlayan bir şind n, d rid yaranan bir parazitd n, bir x st likd n, yazılan bir yazıdanə ə ə ə ə ə ə
söyl n n n kiçik bir söz q d r h r şeyi öz l bir plan üz rin Allah insanın qarşısınaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
çıxarmaqdadır.
İnsanın gözl rini dünyaya açdığı andan etibar n qarşılaşdığı yaxşı ya da pis kimi görün nə ə ə
h r hadis ni Allah yaratmaqdadır. H yata bir bütün olaraq kainatın t k hakimi olan Allah n zar tə ə ə ə ə ə
etm kd dir. Allah qüsursuz, mük mm l, hikm tli v n göz l ş kild yaradandır. Bu, Ucaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın yaratmış olduğu q d rdir; Allahın yaratdığı q d rd ki hadis l r arasından bir qisminiə ə ə ə ə ə ə
ayırıb bir k nara atmaq v bunlara yaxşı dig rl rin is pis kimi bir yaraşdırma etm k mümkünə ə ə ə ə ə ə
deyil. El is insana düş n bu mük mm lliyi görüb t qdir etm k v Allahın ağlının ola bil c k nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qüsursuz sonları yaradacağını bil r k h r hadis ni xeyir yozmaqdır. Çünki Allaha iman ed n və ə ə ə ə ə ə
imanı il h r hadis ni xeyir gözüyl qiym tl ndirib, xeyir ş rh ed n bir insan dünyada daə ə ə ə ə ə ə ə ə
axir td d h miş xeyir v göz llikl rl qarşılaşacaq.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Yuxarıda söz etdiyimiz bu böyük h qiq t , Quranda çox ay l diqq t ç kilmişdir. Buə ə ə ə ə ə ə
üzd n q d r h qiq tini unutmaq böyük bir s hv olar. Allahın yaratdığı q d r t kdir v eynisi ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaşanar. B zi k sl rin ağlına q d r deyildiyind sanki “f lak t t s lli” kimi s hv bir anlayışə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
g lir. İman ed nl r is q d ri n doğru ş kild qavrayar v q d rinin özl ri üçün n xeyirlisiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olduğunu bil rl r.ə ə
Q d r Müs lman üçün başdan sona qüsursuz hazırlanmış, hikm t v xeyirl rl dolu birə ə ə ə ə ə ə
c nn t hazırlığıdır. Möminin bu dünyada qarşılaşdığı h r ç tinlik c nn td sonsuza q d rə ə ə ə ə ə ə ə ə
götür c yi zövql rin, sevincin v dincliyin qaynağıdır. “…Ç tinlikl birlikd bir asanlıq vardır”ə ə ə ə ə ə ə
(İnşirah Sur si, 5) ay si d bir yönü il bu h qiq t işar etm kd dir. Möminin göst rdiyi s birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v c sar t, çox göz l nem tl rl sonsuza q d r mükafatlandırılmış halda q d rd yazılıdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Bir möminin gün iç risind b zi hadis l r üzül bil r, narahatlıq hiss ed bil r. Bu üzüntüə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v narahatlığın s b bi o an üçün, qarşısına çıxan hadis l rin q d rd olduğunu, h r şeyi Allahınə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaratdığını unutmuş olmasıdır. Ona, “bu hadis ni Allah xeyirl yaratdı” deyils g r o anda qafilə ə ə ə ə
deyils d rhal h qiq tl ri gör r v rahatlayar. Bu üzd n müs lman an an h r hadis nin q d rdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olduğunu daim xatırlamalı v xatırlatmalıdır.ə
Allahın z ld xeyir v hikm tl hazırladığı hadis l r t v kkül etm li, göz llikl riniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
görm y , hikm tl rini anlamağa çalışmalıdır. H r insan Allahın dil m si il bu h qiq tl ri anlayaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil r. B lk hadis l rd ki saysız xeyir v hikm tin hamısı ilk anda olmaya bil r; amma g r birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis gerç kl şmişs bilinm lidir ki o onsuz da Müs lman üçün Allahın yaratdığı xeyir və ə ə ə ə ə ə
hikm tl birlikd reallaşmışdır.ə ə ə
Canlı, Cansız Dünyadakı H r Varlığın Bir Q d r İl Yaradıldığını Bilm kə ə ə ə ə
Q d r, Allahın keşmişd n g l c y q d r, yaşanmış v yaşanacaq olan bütün hadis l riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
t k bir an olaraq bilm sidir. Bu, Allahın h r varlıq v hadis üz rind ki mütl q hakimiyy tiniə ə ə ə ə ə ə ə ə
ifad ed r. İnsanlar h yatlarındakı hadis l ri ancaq yaşadıqları zamanla öyr n bil rl r. Ammaə ə ə ə ə ə ə ə ə
8

9. Allah bütün bunları, h l yaşanmadan önc d bil ndir. Allah üçün keçmiş, bu an v g l c kə ə ə ə ə ə ə ə ə
zaman birdir. Hamısı da Allahın elmi v hat etm si altındadır. Çünki bunların hamısını yaradanə ə ə ə
R bbimizdir.ə
“Heç şübh siz, Biz h r şeyi q d r il yaratdıq” (Q m r Sur si, 49) ay siyl d bildirildiyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
kimi dünyadakı h r varlığın bir q d ri vardır. B zi insanlar q d rin işl yişind ki mük mm lliyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v bunun ardında Allahın sonsuz gücünün olduğunu düşünm zl r. B zil ri d q d ri yalnızə ə ə ə ə ə ə ə
insanları maraqlandıran bir mövzu olaraq m hdudlaşdırarlar. Halbuki evinizd ki şyadan yoldaə ə ə
gördüyünüz bir daş paçasına, quru bir ota ya da meyv ver n bir budaqdan yapış da dükandaə ə
r fd dayanan qaba q d r kainatdakı canlı cansız bütün varlıqların Allah Qatında t yin olunmuşə ə ə ə ə
bir q d rl ri vardır. V h r şya ya da h r canlı varlıq üçün yaradılan q d ri d , sonsuz ağılə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
sahibi Allah t yin etmişdir.ə
İnsanın bilavasit ya da bird n olaraq h msöhb t olduğu h r şey, görüdyü h r hadis ,ə ə ə ə ə ə ə
eşitdiyi h r s s bütünüyl adamın dünya h yatındakı “blok” halındakı h yatının bir parçasıdır.ə ə ə ə ə
Kainatda meydana g l n böyük ya da kiçik h r hadis bir hikm t üz rin gerç kl ş r. Heçbirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
çiç k t sadüfi olaraq açmaz ya da t sadüfi olaraq solmaz. Ya da heç bir insan t sadüf n doğulub,ə ə ə ə ə
t sadüf n ölm z. Heç bir insan s hv n ya da kontrolsuz olaraq x st l nm z. g r bir yaxşılıqlaə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə
ya da bir pislikl qarşılaşırsa, bu heç bir zaman üçün t sadüf n ya da şansla reallaşmaz. H r birini,ə ə ə ə
insanın yaradılışı il birlikd , Allah öz l olaraq t yin etmişdir.ə ə ə ə
Allah Quranda, “Qeybin açarları Onun Qatındadır, Ondan başqa heç kims qeybi bilm z.ə ə
Quruda v d nizd olanların hamısını O bil r, O bilm d n bir yarpaq bel düşm z” yerinə ə ə ə ə ə ə ə
qaranlıqlarındakı bir d n , yaş v quru xaricd olmamaq üzr hamısı (v h r şey) açıq birə ə ə ə ə ə ə
kitabdadır” ( nam Sur si, 59) ay siyl , torpağın ya da okeanların kilometrl r t r find nƏ ə ə ə ə ə ə ə
d rinlikl rind meydana g l n hadis l rd n yapış da t k bir yarpaq d n sinin düşüşün q d rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
kainatda meydana g l n h r h r k tin t yin olunmuş bir q d r üz rin reallaşdığını bildirmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
N var ki insanların birçoxu yaşadıqları q d rin h r anını Uca Allahın yaratdığınınə ə ə ə
şüurunda deyildirl r. Kimil ri nec yaradıldıqlarını, h yatları boyunca qarşılarına çıxan bütün buə ə ə ə
nem tl rin nec var olduğunu bel heç düşünm mişdir. Kimil ri is h yatı v ölümü Allahınə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaratdığını, ancaq h yatın için aldığı detalların t sadüfi bir biçimd inkişaf etdiyini z nn ed rl r.ə ə ə ə ə ə ə
Halbuki Quranda, “Dünyada olan v sizin n fisl rinizd meydana g l n h r hansı birə ə ə ə ə ə ə
müsib t yoxdur ki, Biz onu yaratmadan önc , bir kitabda (yazılı) olmasın. Şübh siz bu, Allahaə ə ə
gör çox asandır” (H did Sur si, 22) ay siyl , qarşılaşılan h r hadis ni, h r detalı Allahın öz l birə ə ə ə ə ə ə ə ə
hikm t v ağıl il planlamış olduğu bildirilm kd dir. İnsanın bu ön mli h qiq ti anlaması sonə ə ə ə ə ə ə ə
d r c ön mlidir. Çünki dünyadakı h r varlığın q d rini sonsuz ağıl v hikm t sahibi olan Allahə ə ə ə ə ə ə ə ə
t yin etm kd dir. Bu s b bd n h r detal, ola bil c k n mük mm l ş kild planlanmaqda v olaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil c k n hikm tli ş kild yaradılmaqdadır. Bu h qiq tin şüuruna çatan bir insan artıq h yatınə ə ə ə ə ə ə ə ə
h r anından; müsb t görün nl r q d r çatışmazlıq kimi görün n anlardan da çoxuyla m mnunə ə ə ə ə ə ə ə
olacaq. Çünki Allahın saleh qulları üçün q d ri n göz l ş kild yaratdığını bil c k. Allahın göz lə ə ə ə ə ə ə ə ə
gördüyü bir şey üçün insanın m nfi bir z nn qapılmasının böyük bir q fl t olduğunu f rqə ə ə ə ə ə
ed c k. Bu imani qavrayış, hadis l r xeyir gözüyl baxmasını v hadis l rd ki xeyir və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hikm tl ri f rq etm sini t min ed c k.ə ə ə ə ə ə ə
ksin bir düşünc , y ni insanın m nfilikl rl qarşılaşdığında, başına g l n hadis niƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın yaratmadığını, bir başqasının buna s b b olduğunu sanması is adamın q d ri anlayaə ə ə ə ə
bilm miş olmasındandır. M nfi kimi görün n h r hadis slind bir “q d r d rsi”dir. H r şeyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
mütl q hikm t v xeyir gözüyl qiym tl ndirm k lazımdır. Böyük, orta d r c d ön mli ya daə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ön msiz kimi görün n h r hadis q d rd hikm t v xeyirl yaradılmışdır. B zi insanlar sıxə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılaşdıqları, ist m dikl ri ş kild inkişaf ed n hadis l r çatışmazlıq dey rl r. Halbukiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
çatışmazlıqda da xeyir v hikm t vardır. İnsan ksin z nn ed r, halbuki n doğrusu q d rd oə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis nin o ş kild reallaşmasıdır.ə ə ə
9

10. Gün içind insanları üz n, rahatlarını pozan, onları hirsl ndir n, sıxan, çatışmazlıq, t rslikə ə ə ə ə
olaraq adlandırılan hadis l rin hikm t v xeyirl rini Allah bir anda toplu olaraq göst rs , adamə ə ə ə ə ə ə
üzülm sinin n q d r s hv olduğunu d rhal anlar. İman ed n bir insan bu xeyirl r qarşısındaə ə ə ə ə ə ə ə
deyil hüzünl m k, tam t rsin böyük bir sevinc içind ola bil r. Bu s b bl insana düş n v zif ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
q d rd y ni Uca Allahın qüsursuz yaratmasının hikm tli bir detalı olan hadis l rd h mişə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xeyir v hikm t axtarmaq v bu qavrayışa sahib olmanın sevincini yaşamaqdır.ə ə ə
Xeyir Kimi Görün n Hadis l rd Ş r, Ş r Kimi Görün n Hadis l rd Xeyir Ola Bil c yiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Bilm kə
Önc ki s tirl rd Allahın sonsuz ağıl sahibi olduğundan v dünya h yatında meydanaə ə ə ə ə ə
g l n h r hadis ni öz l bir plan v q d r istiqam tind , xeyir v hikm tl yaratdığından b hsə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etdik. Bu nöqt d başa düşülm si lazım olan bir başqa mövzu is , Allahın yaratdığı hadis l rinə ə ə ə ə ə
hansında xeyir, hansında ş r ola bil c yini sl olaraq bil c k olanın yalnız Allah olduğudur.ə ə ə ə ə ə
Çünki Allah sonsuz, insan is m hdud bir ağla malikdir. İnsan ancaq hadis l rin xaricd nə ə ə ə ə
görün n qismi il h msöhb t ola bilm kd v ancaq öz anlayışı il bu hadis l ri qiym tl ndirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bilm kd dir. M hdud m lumat v anlayışı il b z n xeyir v göz llik olan bir hadis ni m nfi,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
pislik il dolu olan bir hadis ni is müsb t v xeyirli olaraq xarakteriz ed bilm kd dir. Buə ə ə ə ə ə ə ə ə
v ziyy td doğruları gör bilm k üçün iman ed n bir insanın etm si lazım olan şey, Allahınə ə ə ə ə ə ə
sonsuz ağıl v m lumatına t slim olaraq, h r hadis y xeyir gözüyl baxmaqdır. Nec ki Allah birə ə ə ə ə ə ə ə
ay sind insanlara bel buyurmaqdadır:ə ə ə
… Olar ki xoşunuza getm y n bir şey, sizin üçün xeyirlidir v olar ki, sevdiyiniz şey də ə ə ə
sizin üçün bir ş rdir. Allah bil r d siz bilm zsiniz. (B q r Sur si, 216)ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın bu ay d bildirdiyi kimi, insanın özü üçün çox xeyirli v göz l olacağını sandığı birə ə ə ə
hadis slind dünyada v axir td hüsrana uğramasına s b b ola bil r. Ya da z r r düş c yiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
düşün r k qaçdığı bir hadis adama göz llik, b r k t bolluq v hüzür g tir c k ola bil r. Bütünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bunların h qiqi m lumatı yalnız v yalnız Allah qatında gizlidir. G r k ş r g r ks xeyir kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə
görün n bütün hadis l r Allahın dilm siyl gerç kl şir.ə ə ə ə ə ə ə
Allah kim üçün n yi dil s o olar. Quranda, “Allah s n bir z r r toxunduracaq olsa,ə ə ə ə ə ə ə
Ondan başqa bunu s nd n qaldıracaq yoxdur. V g r s n bir xeyir ist s . Onun bol f zlini geriə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
çevir c k d yoxdur. Qullarından dil diyin bundan ver r. O, bağışlayandır, sirg y ndir.”ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(Yunus Sur si, 107) ay siyl d bu ön mli h qiq t xatırlanmışdır.ə ə ə ə ə ə ə
Bu s b bd n R bbimizd n biz g l n h r hadis , xeyir kimi d görüns ş r kimi də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
görüns slind bizim üçün xeyirlidir. Daha önc söz etdiyimiz kimi hadis l rin n tic sini t qdirə ə ə ə ə ə ə ə ə
ed bil c k olan zaman v m kanla m hdud insanlar deyil, zamandan v m kandan mün zz hə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olan, zamanı, m kanı, hadis l ri v insanları da t k bir anda yaratmış olan Allahdır. (Detallıə ə ə ə ə
m lumat üçün baxın. Harun Y hya, Vaxtsızlıq v Q d r H qiq ti)ə ə ə ə ə ə ə
MÖMİNL R ÜÇÜN H R HADİS D XEYIR VARDIRƏ Ə Ə Ə
H r insanın h yatında ç tin anlar olaraq xarakteriz ed bil c k zamanlar vardır. Quranə ə ə ə ə ə ə
xlaqından uzaq yaşayan insanların bir çoxu bu anları narahatlıq, üzüntü v ç tinlik kimiə ə ə
duyğular iç risind keçir rl r. Bel mühitl rd s bilik, g rginlik, mübahis sıx bir ş kildə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
s rgil dikl ri r ftarlardır. Bu reaksiyaların t k s b bi is , kitabın başından b ri söz etdiyimizə ə ə ə ə ə ə ə ə
kimi, bu k sl rin dinin g tirdiyi göz l xlaqdan uzaq yaşamalarıdır. Allaha v Onun yaratmışə ə ə ə ə ə
olduğu q d rin qüsursuzluğuna iman etm dikl ri üçün, qarşılaşdıqları hadis l rin, ç kdikl riə ə ə ə ə ə ə ə
ç tinlikl rin arxasında bir hikm t v xeyir görm zl r. Nec ki iman etm dikl ri üçün onsuz daə ə ə ə ə ə ə ə ə
dünyada keçirdikl ri h r an öz leyhl rin işl m kd dir. Onlar da bunun ç tinliyi v g rginliyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
içind h yatlarını sürdür rl r.ə ə ə ə
Möminl r is , Allahın dünya h yatında özl ri üçün yaratdığı ç tinlikl rin bir imtahanə ə ə ə ə ə
verdiyini bil rl r. Bu sınaqların, saleh Müs lmanlar il “ür kl rind x st lik olan” v s mimiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
10

11. olaraq iman etm y n k sl rin ayrılması üçün öz l olaraq yaradıldığının f rqind dirl r. Çünkiə ə ə ə ə ə ə ə
Allah Müs lmanları mütl q sınayacağını v doğru olanlarla olmayanları bir-birind n ayırdə ə ə ə
ed c yini Quranda bel v d etmişdir:ə ə ə ə
Yoxsa siz, Allah, içinizd n c hd ed nl ri (s y göst r nl ri) ayırd etm d n v s br ed nl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
d ayırd etm d n c nn t gir c yinizimi sanırsınız? (Al-İmran Sur si, 142)ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allah pisi yaxşıdan (münafiqi mömind n) ayırmaq üçün möminl ri sizin (indi) olduğunuzə ə
v ziyy td qoyan deyildir. Allah siz qeybi d bildir n deyildir. Lakin, Allah özə ə ə ə ə ə
peyğ mb rl rind n ist diyi ş xsi seç r (ona qeybd n b zi şeyl r bildir r). Buna gör d Allahaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v Onun peyğ mb rl rin inanın. g r inanıb Allahdan qorxsanız, sizi böyük bir mükafatə ə ə ə ə Ə ə
gözl yir! (Ali-İmran Sur si, 179)ə ə
Bu mövzuyla laq dar olaraq Quranda, Peyğ mb rimiz (s. .s.) dövründ yaşanan bel birə ə ə ə ə ə ə
hadis örn k verilmişdir:ə ə
(Ühüd müharib sind ) iki ordunun qarşılaşdığı günd başınıza g l n f lak t d Allahınə ə ə ə ə ə ə ə
iznil oldu ki, möminl ri ayırd etsin.ə ə
V münafiql ri onlardan f rql ndirsin. Onlara: “G lin Allah yolunda vuruşun, yaxudə ə ə ə ə
müdafi d bulunun! (Düşm nin hücumunu d f edin!) – deyildi. Onlar: “ g r biz vuruşaə ə ə ə Ə ə
bils ydik, sizin ardınızca g l rdik” – dey cavab verdil r. Onlar o gün imandan çox küfrə ə ə ə ə ə
yaxınlaşmışdılar, ür kl rind olmayan şeyi dill ril deyirl r. Halbuki, Allah onların (bütün)ə ə ə ə ə ə
gizl tdikl rini çox yaxşı bilir! (Al-İmran Sur si, 166-167)ə ə ə
Yuxarıdakı ay l r slind bu ana q d r söz etdiyimiz mövzunu açıqlamaqdadır.ə ə ə ə ə ə
Peyğ mb rimiz (s. .s.) dövründ müs lmanlar ç tin mühitl rl qarşılaşmış, zahir n b ziə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ç tinlikl r ç kmişl rdir. Zahir n möminl r ç tin bir mücad l içind kimi görünm kd ydil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Ancaq ay l rd bildirildiyi kimi, bu hadis d Allahın icaz siyl gerş kl şmiş v möminl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
z r r verm y çalışan münafiql rin ortaya çıxmasına v sil olmuşdur. Y ni n tic si, möminl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
üçün –h r vaxt olduğu kimi- xeyir dönmüşdür.ə ə
Möminl r, bu ay l rd x b r veril n h qiq tl ri bildikl ri üçün pis kimi görün n birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis ni ya da ç tinlik anını, s mimiyy tl rini, Uca Allaha olan bağlılıqlarını v t v kküll riniə ə ə ə ə ə ə ə ə
göst rm k üçün göz l bir fürs t olaraq qiym tl ndir rl r. Dünyada h m ç tinlikl rl h m də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
nem tl rl sınandıqlarını sla ağıllarından çıxarmazlar. Bu göz l xlaqlarının və ə ə ə ə ə ə
t slimiyy tl rinin bir n tic si olaraq Allah pis kimi görün n hadis l ri v ç tinlikl ri salehə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qullarının lehin çevir r.ə ə
İr lil y n s hif l rd insanların günlük h yatlarında qarşılaşa bil c kl ri b ziə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ç tinlikl rd n, dünya h yatına xas sınaqlardan b hs edil c k. M qs d, insanlar üçün ç tin kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
görün n hadis l rin ardında gizli olan xeyirl ri, dünyada v axir td ç tinlikl r s br etm ninə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
möminl r g tir c yi göz llikl ri v nem tl ri xatırlatmaqdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Mallardan Azaltma İl Sınanmaə
İnsanların birçoxunun h yatlarındakı n ön mli m qs dl rd n biri, mal, mülkə ə ə ə ə ə ə
z nginliyin sahib ola bilm kdir. H yatlarında çox ön mli bir yer t şkil ed n bu h d f çataə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bilm k üçün h r yolu sınayar, heç bir şeyd n ç kinm zl r. İnsnların mala verdikl ri bu d y rə ə ə ə ə ə ə ə ə
Quranda “ehtiraslı ş hv t” v “dünya h yatının ç kici b z yi” olaraq t yin olunmuşdur.ə ə ə ə ə ə ə ə
Ay l rd bel buyrulur:ə ə ə ə
Qadınlar, uşaqlar, qızıl-gümüş yığınları, yaxşı cins atlar, mal-qara v kin yerl ri kimiə ə ə
n fsin ist diyi v arzuladığı şeyl r insanlara göz l göst rilmişdir. (Lakin bütün) bunlar dünyaə ə ə ə ə ə
h yatının keçici zövqüdür, göz l dönüş yeri is Allah yanındadır. (Al-İmran Sur si, 14)ə ə ə ə
(B zi adamların f xr etdiyi) mal-dövl t, oğul-uşaq (oğullar) bu dünyanın b r-b z yidir.ə ə ə ə ə ə
b di qalan yaxşı m ll r is R bbinin yanında h m savab, h m d (Allahın m rh m tin ) ümidƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etibaril daha xeyirlidir! (K hf Sur si, 46)ə ə ə
11

12. Allah bir başqa ay sind is din xlaqından uzaq yaşayan insanlar üçün, Mal-dövl ti isə ə ə ə ə ə
lap çox sevirsiniz. (F cr Sur si, 20) ş klind bildirm kd dir. Bu ay d n d aydın olduğu kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə
cahiliyy c miyy ti insanları mal sahibi olma mövzusunda bir ehtiras iç risind dirl r. Çünki malə ə ə ə ə ə
v mülk z nginliyi, din xlaqını m nims m y n c miyy tl r üçün, üstünlüyü ifad ed n çoxə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ön mli bir öz llikdir. Bu s hv modeld , malı olana hörm t edil r, hörm t göst ril r v d y rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
veril r. İnsanlar ist dikl ri z nginliyi ld etdikl rind çox böyük bir güc sahib olduqlarınıə ə ə ə ə ə ə ə ə
düşünürl r. Bu baxımdan h r k sin n önc ist kl rind n biri, çox çox z nginliy sahib olmaqdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Cahiliyy insanlarının mala v z nginliy bu q d r düşgün olmaları, h yatları boyuncaə ə ə ə ə ə ə
sahib olduqlarını itirm qorxusnu da özü il g tir r. Bu m ntiq v anlayışa sahib olan b ziə ə ə ə ə ə ə ə
insanlar, malları bir s b bd n öt ri ll rind n alınsa tamamil ümidsizliy düş r v Allaha qarşıə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
üsyankar bir r ftar göst r rl r. Mallarının azalmasının slind bir sınaq olduğundan tamamilə ə ə ə ə ə ə
q fl td olduqları üçün, böyük bir z r r düşm nin üzüntüsünü yaşayarlar.ə ə ə ə ə ə ə
Halbuki Allah Quranda, iman ed n qullarına ll rind n çıxanlar üçün üzüntüə ə ə ə
keçirm m l rini v özl rin verdiyi nem tl r s b bind n d sevinib h dl rini aşmamalarını mrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etmişdir. (H did Sur si, 23) Allah, ay l rind insanları etidallı olmağa v göz l xlaqaə ə ə ə ə ə ə ə
çağırmaqdadır. Bir insanın mal v mülkü artdığında h ddini aşması, azadlığında is ümidsizliyə ə ə ə
qapılması Allaha qarşı nankorluq olar.
Lakin hadis l ri öz anlayışlarına gör qiym tl ndir n cahiliyy c miyy ti insanları malə ə ə ə ə ə ə ə ə
itkisind duyulan üzüntünü t bii qarşılayırlar. M s l n bir adamın h yatı boyunca çalışıb sahibə ə ə ə ə ə
olduğu s rv ti bir t bii f lak t s b biyl bir neç saniy d lind n alına bil r. Ya da uzun zamanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
pul yığıb göz l bir ev, qısa sür n bir yanğından öt ri istifad edil bilm y c k hala g l bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Dünya h yatının bir sınaq m kanı olduğunun v bel bir hadis il sınanıldığının şüurundaə ə ə ə ə ə
olmayan insan, malı bir anda lind n alındığında n baş verdiyin anlamaz, m nfi v üsyankar birə ə ə ə ə
xlaq göst r r.ə ə ə
Din xlaqından uzaq insanlar mal itkisini bu xarab baxışla qiym tl ndirdikl ri üçün, buə ə ə ə
hadis nin xeyirli v yaxşı yönü ola bilm y c yini düşünürl r. Nec ki bu baxışla v Allaha qarşıə ə ə ə ə ə ə ə
göst rdikl ri t v kkülsüzlük s b biyl , h qiq t n d bu hadis öz leyhl rind olar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Halbuki xeyir gözüyl baxan insanlar üçün v ziyy t tamamil f rqlidir. Mülkl riniə ə ə ə ə ə
itirm l rinin o anda bilm dikl ri çox çox hikm tl ri v xeyirl ridir. B lk d Allah, bu v sil ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
z nginlikd n şişmiş v böyüklük hissi duyanların dünya h yatının keçici h v sl rin qapılmışə ə ə ə ə ə ə ə
olan qullarına bir xatırlatma etm kd dir.ə ə
Onlara, bütün gücün Özün aid olduğunu v yalnız Özün r ğb t etm l ri lazımə ə ə ə ə ə ə
olduğunu xatırlatmaqdadır. V ya o ç tin anda s br ed n, t v kkül ed n qullarına dünyada və ə ə ə ə ə ə ə
axir td daha göz liyl cavab ver r k onlar üçün bilm dikl ri xeyirli bir g l c k t yin etmiş olaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil r. Dünya h yatının keçici v zahiri m nf tl ri yerin sonsuz olan axir t h yatındakı saysızə ə ə ə əə ə ə ə ə
nem tl ri onlara ver bil r, ki dünyanın keçici nem tl ri il axir tin sonsuz nem tl ri arasında birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
müqayis edildiyind sonsuz axir t nem tl rinin daha xeyirli olduğu son d r c açıqdır.ə ə ə ə ə ə ə ə
Bu t rz hadis l rin dünyaya yön lik d çox xeyiri tapıla bil r. M s l n bir insan yeniə ə ə ə ə ə ə ə ə
aldığı maşınıyla q za keçirs v maşın ağır ziyan görs bel bunda şübh siz bir xeyir vardır.ə ə ə ə ə ə
Allah, b lk d bu insanı daha böyük bir q zadan ya da başına g l bil c k pis bir hadis d nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qorumuşdur. Vicdanlı bir insan başına g l n bu hadis ni bir x b rdarlıq, bir xatırlatma hesab edibə ə ə ə ə
bağışlanma dil y r v Allahın yaratdığı q d r qeydsiz ş rtsiz t slimiyy t göst r r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
“Olar ki Sevdiyiniz Şey Sizin Üçün Bir Ş rdir”ə
B q r Sur sinin 216-cı ay sind Allah, “ş r” olaraq görül n b zi şeyl rin insanlar üçünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
xeyir g tir bil c yini x b r vermişdir. Ancaq eyni ay d bunun yanında insanların sevdiyiə ə ə ə ə ə ə ə
şeyl rin özl ri üçün “ş r” ola bil c yi d x b r verilmişdir. Quranda bu mövzuyla laq darə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
veril n bir örn k, x sisilik ed n z ngin inkarcıların mövqel ridir. İnkarcıların, x sisiliyi, xalqə ə ə ə ə ə ə
12

13. arasındakı t biriyl “oyanıqlıq” z nn etm l ri v Allah yolunda istifad etm dikl riə ə ə ə ə ə ə ə ə
z nginlikl rinin özl ri üçün bir fayda g tir c yini sanmaları çox böyük bir q fl tdir. Çünki Allah,ə ə ə ə ə ə ə ə
bel bir z nginliyin, sahibl ri üçün “ş r” olduğunu v axir td özl rin zab s b bi olacağınıə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Quranda bildirmişdir:
Allah t r find n b xş olunmuş mal-dövl ti s rf etm y x sislik ed nl r heç d bunuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
özl ri üçün xeyirli hesab etm sinl r. Xeyir, bu onlar üçün z r rlidir. Onların x sislik etdikl ri şeyə ə ə ə ə ə ə
qiyam t günü boyunlarına dolanacaqdır. Göyl rin v yerin mirası Allaha m xsusdur. Allah h rə ə ə ə ə
bir m linizd n x b rdardır! (Al-İmran Sur si, 180)ə ə ə ə ə ə
Q s s Sur sind d , Allahın özün böyük bir z nginlik verdiyi, lakin bu s b blə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
rköyünlüy qapılan v azğınlaşan qazancının hekay si izah eidlm kd dir. Özün edil nə ə ə ə ə ə ə ə
x b rdarlıqları dinl m m si s b biyl h lak edil n qazancının v ziyy ti, insanlar üçün ibr tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
t şkil etm kd dir. Qazancının v ziyy ti Quranda bel x b r verilm kd dir:ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
H qiq t n, Qarun Musa qövmünd n (Musanın misi oğlu) idi. Onlara (İsrail oğullarına)ə ə ə ə ə
qarşı (zülm etm kd , Musanın üzün ağ olmaqda v özünü yuxarı tutmaqda) h ddini aşmışdı. Bizə ə ə ə ə
ona açarlarını bir d st güclü adamın zorla daşıya bil c yi x zin l r vermişdik. Qövmü ona belə ə ə ə ə ə ə ə
dedi: “(Malına qürr l nib) sevinm . Şübh siz ki, Allah (malına qürr l nib) sevin nl ri sevm z!ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın s n verdiyind n özün axir t qazan (malını Allah yolunda s rf et). Dünyadakıə ə ə ə ə ə
n sibini d unutma. (O maldan qism tinin ancaq bir k f n olduğunu bil. Pulunu m nasız yerə ə ə ə ə ə ə
sağa-sola s p l m ; s hh tinin, s rv tinin, g ncliyinin q drini bil. Sabah s ni Allahın zabındanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qurtara bil c k yaxşı m ll r et). Allah s n (s rv t verm kl ) yaxşılıq etdiyi kimi, s n də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(varından yoxsullara, qohum- qr baya x rcl m kl ) yaxşılıq et. Yer üzünd fitn -f sadə ə ə ə ə ə ə ə ə
tör tm y c hd göst rm . H qiq t n, Allah fitn -f sad tör d nl ri sevm z!”ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(Qarun) dedi: “Bu (var-dövl t) m n yalnız m nd olan elm (Tövratı göz l bilm k, yaxudə ə ə ə ə ə ə
lkimyaya yaxşı b l d olmaq, ticar td n baş çıxartmaq) say sind verilmişdir. M g r o (Qarun)ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allahın ondan vv l özünd n daha qüvv tli v daha varlı olan neç -neç k sl ri m hv etdiyiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bilmirdimi? Günahkarlar öz günahları bar sind sorğu-sual olunmazlar. (Onların günahkarə ə
olduqları üzl rind n bilin r v buna gör d heç bir sorğu-sual edilm d n c h nn m odunaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
atılarlar). (Q s s Sur si, 76-78)ə ə ə
Ay l rd bildirildiyi kimi, qazancın sahib olduğu z nginliyin özün xeyir g tir c yiniə ə ə ə ə ə ə ə
z nn etmiş v lind kil rl rköyünlüy qapılmış v böyükl nmişdir. Ancaq sonunda hüsranaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
düşmüşdür. Möminl rin is “malı-mülkü” qiym tl ndirm ş kli bura q d r izah edil n xarabə ə ə ə ə ə ə ə ə
cahiliyy anlayışından tamamil f rqlidir. Quranda mr edildiyi kimi davranan bir mömin üçünə ə ə ə
mülk sahibi olmaq h yatında çox ön mli yer tutmaz.ə ə
Mal ehtirası, yığma ehtirası kimi cahiliy y gör davranışların heçbiri möminl rin üstünə ə ə ə
xlaqında görülm z. Çünki mömin bütün h yatını Allahın razılığını qazanmağa h sr etmişdir. Buə ə ə ə
s b bd n öt ri mallarını da Allah yolunda istifad ed r v n fsinin eqoist ehtiraslarına slaə ə ə ə ə ə ə ə ə
qapılmaz; dünyavi çıxarlara deyil, h r vaxt axir td qazanacağı göz llikl r yön l r. Bel h r k tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ed n möminl r Allah qatında üstün olanlardır. V Allah onları Quranda bel müjd l m kd dir:ə ə ə ə ə ə ə ə
Allah, şübh siz ki, Allah yolunda vuruşub öldür n v öldürül n möminl rin canlarını və ə ə ə ə ə
mallarını Tövratda, İncild v Quranda haqq olaraq v d edilmiş C nn t müqabilind satınə ə ə ə ə ə
almışdır. Allahdan daha çox hd v fa ed n kimdir? Etdiyiniz sövd y gör sevinin. Bu, böyükə ə ə ə ə ə ə
qurtuluşdur (uğurdur)! (Tövb Sur si: 111)ə ə
Bu h qiq tin f rqind olan peyğ mb rl r, elçil r, saleh möminl r tarix boyunca özl rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
nem t olaraq veril n malın slind R bbimiz Allaha aid olduğunu bil r k h r k t etmişl r; bütünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
s rv tl rini v z nginlikl rini Allahı razı ed c kl rini ümid etdikl ri ş kild istifad etmişl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
M s l n, ay d ifad edildiyi üzr möminl r, “… mala olan sevgil rin baxmayaraq onuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaxınlara, yetiml r , yolda qalmışa v köl l r ” (B q r Sur si, 177) ver c k bir xlaqa və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
m rh m t sahibdirl r. Ayrıca möminl r b zi insanların etdiyi kimi göst riş olaraq deyil, tamə ə ə ə ə ə ə ə
t rsin “… yalnız Allahın razılığını qazanmaq v imanlarını gücl ndirm k üçün” (B q r Sur si,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
13

14. 265) infaq ed rl r. Bu s b bd n mallarından bir azalma olduğu zaman da cahiliyy ninə ə ə ə ə ə
reaksiyalarının tam t rsi olaraq, bunun Allahın bir imtahanı olduğunun şüurunda h r k t ed rl r,ə ə ə ə ə ə
s br ed rl r v xeyir gözüyl baxarlar. İnananların bel bir v ziyy td nec bir r ftarə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
göst rdikl ri Quranda bel bildirilmişdir:ə ə ə
(Ya R sulum!) De: “Ey mülkün sahibi olan Allah! S n mülkü ist diyin ş xs ver r,ə ə ə ə ə ə
ist diyin ş xsi yüks ld r v ist diyin ş xsi alçaldarsan. Xeyir yalnız S nin lind dir. H qiq t n,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
S n h r şey qadirs n! (Ali-İmran Sur si, 26)ə ə ə ə ə
Sonda, inananlar çox yaxşı bilirl r ki inkarcıların malları onlara dünyada xeyirli deyil, tamə
ksin bir zab mövzusu olacaq. Bu, Uca Allahın v didir. Ay d bel buyrulmaqdadır:ə ə ə ə ə ə ə
(Ya Peyğ mb rim! Münafiql rin) n malları, n d oğul-uşağı s ni t ccübl ndirm sin.ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə
Allah onlarla ancaq münafiql r dünyada zab verm k, kafir olduqları halda, canlarını almaqə ə ə ə
ist r. (Tövb Sur si, 55)ə ə ə
X st likl rin Ardındakı Gizli Hikm tl rə ə ə ə ə
Cahiliyy c miyy ti insanları davamlı olaraq g l c kl ri üçün planlar ed r v buə ə ə ə ə ə ə ə ə
planlarının h r vaxt öz hazırladıqları ş kild inkişafını gözl y rl r. Bu üzd n d ani g l n birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
x st lik v ya gözl nilm z bir q za il qarşılaşdıqlarında bir anda bütün h yatları alt üst olar.ə ə ə ə ə ə ə ə
Çünki etdikl ri planlar içind x st lik v ya q za kimi bir hadis y heç yer verm mişl r. H ttaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bir çoxu, sağlam bir b d n sahibk n –h r gün minl rl adamın başına g l bil n- bu t rzə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis l rl qarşı-qarşıya g l bil c yini düşünm mişdir bel .ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Bu üzd n d cahiliyy insanları bel bir v ziyy t meydana g ldiyind d rhal üsyankar birə ə ə ə ə ə ə ə ə
tutum için gir rl r. “Niy m nim başıma bel bir hadis g ldi?” kimi q d r h qiq tin sonə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
d r c t rs bir davranış göst r rl r. Bu m ntiql h r k t ed n, din xlaqından uzaq yaşayanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
insanlar üçün bir x st lik v ya q za anında t v kkül etm k ya da qarşılaşdıqları hadis y xeyirə ə ə ə ə ə ə ə ə
gözüyl baxmaq mümkün deyil.ə
Q d r h qiq tini qavraya bilm miş olan bu insanlar, başlarına g l n bir x st liyin s b biə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olaraq yalnız virusları v ya mikrobları gör rl r. Yen eyni ş kild bir yol q zası keçirdikl rind ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bunun t k s b binin pis avtomobil istifad ed n bir insan olduğunu z nn ed rl r. Halbukiə ə ə ə ə ə ə ə
h qiq t bel deyil. X st liy s b b olan h r mikroorqanizm v ya insana z r r ver n h r vasit ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
h r insana Allahın s b b olaraq yaratdığı varlıqlardır. V bu varlıqların heçbiri başıboş deyil;ə ə ə ə
hamısı ancaq v ancaq Allahın kontrolu il h r k t etm kd dirl r. g r bir virus üzünd n birə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə
insan ağır bir x st liy tutulursa, bu, Uca Allahın m lumatı daxilind dir. g r bir avtomobil birə ə ə ə ə Ə ə
insanı vurub onu şik st buraxarsa, bu da Allahın yaratdığı q d r tabe bir hadis dir. Bir insan nə ə ə ə ə ə
edirs etsin bunları d yişdirm z; q d rind n t k bir anı bel ç kib çıxarmaz. Çünki q d r birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bütün olaraq yaradılar. V sonsuz qüdr t sahibi Allaha t slim olan, Onun sonsuz ağılına və ə ə ə
r hm tin güv n n insan üçün x st lik d , q za da, dig r müsib t kimi görün n hadis l r də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
sonu xeyirl bit c k keçici imtahanlardır. Ön mli olan, Allaha iman ed n, Onun yaratmış olduğuə ə ə ə ə
q d r t slim olan insanların bu cür ç tinlik v x st lik anlarında göst r c kl ri göz l xlaqdır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
X st likl r v q zalar, möminl rin s birl rini v xlaqlarının göz lliyini ortayaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qoyacaqları bir dövr v Allaha yaxınlaşmaq üçün çox ön mli fürs tl rdir. Allah Qurandaə ə ə ə
ç tinlikl r qarşısında göst ril c k s brin ön mimi izah ed rk n x st lik dövrünü d ifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
etmişdir:
Yaxşı m l heç d (ibad t vaxtı) üzünü günçıxana v günbatana t r f çevirm kd n ibar tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
deyildir. Yaxşı m l sahibi slind Allaha, axir t günün , m l kl r , kitaba (Allahın nazil etdiyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bütün ilahi kitablara) v peyğ mb rl r inanan, (Allaha) m h bb ti yolunda (v ya mal-dövl tiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
çox sevm sin baxmayaraq) malını (kasıb) qohum- qr baya, yetiml r , yoxsullara, (pulu qurtarıbə ə ə ə ə ə
yolda qalan) müsafir (yolçulara), dil nçil r v qulların azad olunmasına s rf ed n, namaz qılıbə ə ə ə ə ə ə
z kat ver n kims l r, el c d hd ed nd hdin sadiq olanlar, dar ayaqda, ç tinlikd (ehtiyac,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
14

15. yaxud x st lik üz verdikd ) v cihad zamanı (m ş qq tl r ) s br ed nl rdir. (İmanlarında,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
sözl rind v m ll rind ) doğru olanlardır. Mütt qi olanlar da onlardır! (B q r Sur si, 177)ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Yuxarıda da ifad edildiyi kimi ay d x st lik dövrünün da ifad edilmiş olmasıə ə ə ə ə ə
düşündürücüdür. Fiziki bir narahatlıqla qarşılaşan insanın göz l xlaq göst rm k üçün bütünə ə ə ə
bunların bir imtahan olduğunu; x st liyi d ş fanı da yaradanın yalnız Allah olduğunuə ə ə ə
düşünm si lazımdır. g r adam x st liyind ki v ya keçirdiyi q zadakı xeyirl ri v hikm tl riə Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
düşünürs , bunları o an üçün görm s bel qarşılaşdığı ç tinlikd n çox qazanclı çıxar. Dünyadaə ə ə ə ə ə
keçici bir ç tinlik yaşar amma, Allahın icaz siyl axir td R bbimiz içd n t slim olmuş olmanınə ə ə ə ə ə ə ə ə
sonsuz göz lliyi il mükafatlandırılmayı ümid ed bil r.ə ə ə ə
Ancaq unudulmamalıdır ki, bu h qiq ti ür kd n qavraya bilm k v sl olaraq bel birə ə ə ə ə ə ə ə
hadis yl qarşılaşdığında göz l xlaq göst r bilm k çox ön mlidir. Bunun üçün d bütünə ə ə ə ə ə ə ə ə
x st likl rin bir hikm tl yaradıldığını ağlından çıxarmaması lazımdır. Allaha dil s insan heçbirə ə ə ə ə ə ə
zaman x st olmaz, ağrı duymaz v ya acı ç km z. Amma g r insan bel bir ç tinlikl qarşılaşsaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
da, bilm lidir ki bu ç tinliyi yaşamasının, h m dünyanın keçiciliyini h m d Allahın sonsuzə ə ə ə ə
gücünü anlaya bilm sinin çox çox hikm ti vardır.ə ə
Bu bölümd bu hikm tl rd n bir neç sind n söz ed r k, x st lik v ya q za kimiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v ziyy tl rd s mimi bir möminin t v kkül v t slimiyy tinin nec olması lazım olduğunaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
diqq t ç k c yik.ə ə ə ə
X st lik insana acizliyini v Allaha möhtac olduğunu xatırladar.ə ə ə
X st lik anında insanın o gün q d r sağlam olan vücudu gözl görm diyi viruslara və ə ə ə ə ə ə ə
mikroblara qarşı m ğlub olar. V bilindiyi kimi çox çox x st lik halsızlıq, b d nd ki ağrılarlaə ə ə ə ə ə ə
özünü göst rir. H tta b zi x st likl rd insan yataqdan da qalxa bilm y c k q d r yorğun olaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil r ya da ağrı iç risnd ola bil r. Mikroskopik bir virusun öz b d ni üz rind meydana g tirdiyiə ə ə ə ə ə ə ə ə
bu z ifliy mane olmağa güc çatdıra bilm y n insan, bel anlarda acizliyini v Allaha n q d rə ə ə ə ə ə ə ə ə
möhtac bir v ziyy td olduğunu çox yaxşı qavrayar. Bel c sağlam ik n böyüklüy qapılan,ə ə ə ə ə ə ə
eqoizm ed n, sahib olduqlarıyla qürurlanan adam b lk d g r yi kimi düşünm diyi buə ə ə ə ə ə ə
h qiq tin şüuruna vara bil r. H r şeyin Yaradıcısı olan R bbimizin sonsuz qüdr tini daha yaxşıə ə ə ə ə ə
t qdir ed bil r.ə ə ə
X st likl birlikd sağlam olmanın Allahınə ə ə ə
bir lütfu v nem ti olduğu daha yaxşı aydın olarə ə
Günlük h yatda çox zaman düşünülm y n mövzulardan bir d n si d sağlam olmanınə ə ə ə ə ə
slind n d r c böyük bir nem t olduğudur. Uzun vaxt x st olmayan, bu s b bd n birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
narahatlıq, ağrı hiss etm y n insan bu v ziyy t alışar. Amma ani bir x st lik il qarşılaşdığındaə ə ə ə ə ə ə ə
slind sağlam olmanın Allahın bir lütfu olduğunun f rqin varar. Çünki bir şeyin d y ri, o şeyə ə ə ə ə ə
itirildiyind v ya ondan m hrum qalındığında çox daha yaxşı aydın olar. M hşur İslam Alimiə ə ə ə
S id Nursinin d söyl diyi kimi; “Soyuq olmasa istilik aydın olmaz; zövqsüz qalar. Aclıq olmasaə ə ə
yem k l zz t verm z. M r z olmasa s hh t l zz tsizdir. Y ni h r şey ziddiyl aydın olar və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qiym t qazanar.”ə
İnsan ciddi bir x st likd dünyanın keçiciliyini,ə ə ə
Ölümü v axir ti daha çox düşünür hala g l bil rə ə ə ə ə
İnsanların böyük bir qismi h yati ön mi olan bir x st liy tutulduqlarında ya da birə ə ə ə ə
üzvl rini itirdikl rind bunu özl ri üçün pis bir hadis olaraq qiym tl ndir bil rl r. Halbukiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
b lk d bu adamın x st liyi d rd olaraq, b la olaraq deyil, axir td qurtuluş tapması v yalnızə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allaha yön lm si üçün bir v sil olaraq özün verilmiş ola bil r. Çünki ciddi bir x st liy qapılanə ə ə ə ə ə ə ə ə
insanın t bii olaraq şüuru daha çox açılır. Yaşadığı ç tinlikli x st lik insanın içind olduğuə ə ə ə ə
15

16. v rdişl r söyk n n ruh halından y ni q fl td n çıxaraq h yatının m nasını v axir t h qiq tiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
daha çox düşünm sin s b b ola bil r. Bu adam dünyaya bağlılığın m nasızlığını v ölümün nə ə ə ə ə ə ə ə
q d r yaxınında olduğunu qavrayar. Bütün h yatını q fl t iç risind keçir rk n, heç gözl m diyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bir anda x st l nm si il birlikd b lk d axir t h yatının v Allahın razılığını qazanmasınınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ön mini qavrayıb sonsuz h yatında qurtuluş tapa bil r.ə ə ə
İnsanın Allaha olan duası v yaxınlığı artarə
Ciddi bir x st liyin vücud üz rind ki lam tl ri artdıqca bir çox insan h r vaxtə ə ə ə ə ə ə ə
düşünm kd n qaçdığı ölümü düşünm y başlar v bu v ziyy td adam bütün s mimiyy tiylə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allaha dua ed r k sağlam bir hala g lm yi ist r. H yatı boyunca heç dua etm miş bir insan belə ə ə ə ə ə ə ə
amansız bir x st lik qarşısında Allaha yalvarma ehtiyacı duya bil r. R bbimiz qarşı son d r cə ə ə ə ə ə ə ə
s mimi dua ed bil r; bu s b bd n öt ri d Allaha olan yaxınlığı arta bil r. V g r bu adamə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaxşılaşdığında da eyni s mimiyy tl dualarını davam etdir rs , sağlamlığına qovuşduğundaə ə ə ə ə
nankorluq etm zs tutulduğu x st lik onun üçün böyük bir xeyir y ni ixlaslı bir h yat davamə ə ə ə ə ə ə
etdirm sin v sil olmuş olar.ə ə ə ə
Allah Quranda bel ç tinlik anlarında Özün yön l n insanlara x b r vermişdir. Ay l rdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bel buyrulmaqdadır:ə
(Kafir, naşükür) insana nem t b xş etdiyimiz zaman (imandan) üz dönd r r, (haqdan)ə ə ə ə
uzaqlaşıb yan g z r. Ona bir pislik üz verdikd is (R bbin ) uzun-uzadı dua ed r (yaxşı gündə ə ə ə ə ə ə ə
Allahı unudar, dar günd d rhal Ona yalvarar). (Fussil t Sur si, 51)ə ə ə ə
İnsana bir z r r toxunduğunda, yan yatark n, oturark n ya da ayaqdayk n Biz dua ed r;ə ə ə ə ə ə ə
z r rini üstünd n qaldırdığımız zaman is , sanki özün toxunan z r r Bizi heç çağırmamış kimiə ə ə ə ə ə ə ə
dön r ged r… (Yunus Sur si, 12)ə ə ə
İnsanlara bir z r r toxunduğu zaman, `ür kd n bağlı olanlar` olaraq, R bbl rin duaə ə ə ə ə ə ə
ed rl r; sonra Özünd n onlara bir r hm t daddırınca d rhal bir qrup R bbl rin şirk qoşarlar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(Rum Sur si, 33)ə
Ancaq yuxarıdakı ay l rd n aydın olduğu kimi insanın ç tinlik anında dua etm si kafiə ə ə ə ə
deyil; Allaha qarşı acizliyini anladığında dua etdiyi kimi, özün nem t verildiyind d Allahaə ə ə ə
sığınması lazımdır. Bu ş kild x st lik v ç tinlik, bu ç tinliy m ruz qalan adamın acizliyiniə ə ə ə ə ə ə ə ə
anlayaraq tövb etm sin v geri qalan ömrünü t slimiyy tl keçirm sin v sil olacaq.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
X st liy göst ril n t v kkülün v s brin qarşılğıə ə ə ə ə ə ə ə ə
axir td sonsuz c nn t qovuşaraq alınarə ə ə ə ə
Daha önc d ifad etdiyimiz kimi, x st likl rin bir hikm ti d dünya h yatında insanlarınə ə ə ə ə ə ə ə ə
s birl rinin v Allaha olan t v kküll rinin sınanmasıdır. Möminl r bir x st lik v ziyy tində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allaha olan s daq tl ri, göst rdikl ri t v kkül v s birl ri il cahiliyy c miyy tini meydanaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
g tir n f rdl rd n ayrılarlar. Çünki ç tin zamanlarda göst rdikl ri göz l r ftarlarının Allahınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
razılığını qazanmağa uyğun olduğunu bil r v axir td d böyük bir qarşılığının olacağını ümidə ə ə ə ə
ed rl r. X st liyi önc sind Allaha tam olaraq t slim olmamış bir adam is b lk x st liyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
say sind bu göz l öz llikl ri qazana bil r; keçici dünya h yatındakı qısa vaxtlı ç tinlikl rininə ə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılığında sonsuz c nn t h yatının nem tl rin qovuşa bil r.ə ə ə ə ə ə ə
Hz. İbrahimin x st lik qarşısındakı s mimi duası möminl r üçün göz l bir örn kdir. Buə ə ə ə ə ə
dua ay l rd bel x b r verilir:ə ə ə ə ə ə
“X st l ndiyim zaman m n ş fa ver n Odur. M ni öldür c k, sonra dirild c k olan daə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Odur,” (Şu ra Sur si, 80-81)ə ə
Bir başqa göz l örn k is Hz. yyubun narahatlığı sırasındakı r ftarı v üstün xlaqıdır.ə ə ə Ə ə ə ə
Quranda bildirildiyin gör , Hz. yyuba şidd tli bir ç tinlik g lmiş, ancaq bu sırada Allaha çoxə ə Ə ə ə ə
böyük bir bağlılıq v s daq t göst r r k örn k bir r ftar s rgil mişdir. Bu s b bl Hz. yyubə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə
Allaha olan t slimiyy tli v t v kküllü r ftarıyla Quranda öyülmüş bir peyğ mb rdir.ə ə ə ə ə ə ə ə
16

17. Quranda x b r verildiyin gör Hz. yyub bu sırada ayrıca şeytanın m nfi t lqinl riylə ə ə ə Ə ə ə ə ə
qarşılaşmışdır. Şeytan, içind olduğu h ssas v ziyy td n faydalanaraq onu t v kkülsüzə ə ə ə ə ə ə
davranmağa t şviq etm y çalışmışdır. X st lik ya da bir ç tinlik v ziyy tind b zi insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
diqq tl rini çox çox yoğunlaşdıramadıqları üçün şeytanın t lqinin açıq bir v ziyy t g lə ə ə ə ə ə ə ə ə
bil rl r; ancaq Hz. yyub Allaha könüld n bağlı bir peyğ mb r olaraq şeytanın bu t l sinə ə Ə ə ə ə ə ə ə
düşm mişdir. Ç tinliyini s mimi olaraq Allaha açmış v Ondan köm k dil y r k dua etmişdir.ə ə ə ə ə ə ə ə
Quranda Hz. yyubun örn k duası bel bildirilm kd dir:Ə ə ə ə ə
yyub da; hanı o R bbin çağrıda olmuşdur: “Şübh siz bu d rd (v x st lik) m niƏ ə ə ə ə ə ə ə ə
qucaqladı. S n m rh m tlil rin n m rh m tli olanısan.” Bel c onun duasına razılıq etdik.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Özünd n o d rdi apardıq… ( nbiya Sur si, 83-84)ə ə Ə ə
Allah, onun bu s mimi duasına razılıq ed r k “Şafi” (ş fa ver n) sif ti il n yin özün ş faə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olacağını Hz. yyuba bildirmişdir. Ay l rd bel bildirilm kd dir:Ə ə ə ə ə ə ə
Qulumuz yyubu da xatırla. Hanı o: “H rhalda şeytan, m n q hr edici bir acı v zabƏ ə ə ə ə ə ə
toxundurdu” dey R bbin s sl nmişdi.ə ə ə ə ə
“Ayağını t rp t. Yuyunacaq v iç c k soyuq” (su, dey v hy etdik.) Qatımızdan ona birə ə ə ə ə ə ə
r hm t v t miz ağıl sahibl rin bir öyüd olmaq üzr ail sini v onlarla birlikd bir b nz rini də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bağışladıq. “V lin bir d st (sap) götür, bel c onunla vur v andını pozma.” H qiq t n, Bizə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
onu s br edici tapdıq. O, n göz l qul idi. Çünki o, (daim Allaha) yön lib-dön n biriydi. (Sadə ə ə ə ə
Sur si, 41-44)ə
Hz. yyub özün toxunan ç tinlik snasında R bbimiz olan t v kkülü, bağlılığı v s briƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə
il göst rdiyi üstün xlaqın mükafatını v qarşılığını heç şübh yox ki skiksiz olaraqə ə ə ə ə ə
götürmüşdür. ( n doğrusunu Allah bil r) Özünd n sonra g l n bütün Müs lmanlara da bu d rinƏ ə ə ə ə ə ə
t v kkülü il göz l bir örn k olmuşdur.ə ə ə ə ə
Möminl rin Etdikl ri S hvl rd d Xeyir Vardırə ə ə ə ə ə
Cahiliyy c miyy tl rind n çox ç kinil n mövzulardan bir d n si d s hv etm kdir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Çünki s hv ed n adam c miyy tin gözünd kiçik olar v ümumiyy tl d lağ mövzusu edil r. Və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ya özü yönünd n ön mli gördüyü b zi fürs tl ri qaçırabil r. Bu üzd n cahiliyy f rdl ri arasındaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
s hv etm k sanki qorxulu bir yuxu halına g lmişdir.ə ə ə
Halbuki Quran xlaqında v ziyy t olduqca f rqlidir. İlk olaraq iman ed nl r heç kims niə ə ə ə ə ə ə
etdikl ri s hv il qiym tl ndirm zl r. S hv ed n adamın da bir insan olduğunu, s hv uyğun birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qurluşu olduğunu bil r, ona qarşı ş fq t v m rh m t duyarlar.ə ə ə ə ə ə ə
Bununla birlikd mömin özü bir s hv düşdüyünd is s mimi olaraq düşünüb s hviniə ə ə ə ə ə ə
anlar; Allah qorxusu v vicdanı onu d rhal h yata keçir r. S hvini kompensasiya etm k üçünə ə ə ə ə ə
çalışar. Sonsuz m rh m t sahibi olan Allaha dua ed r v bağışlanma dil y r.ə ə ə ə ə ə ə
Mömin s hv etdiyind duyduğu peşmanlıq da yen özü üçün xeyirlidir. Çünki bu,ə ə ə
cahiliyy nin yaşadığı ç tinlikli bir peşimanlıq deyil, bir daha eyni s hvi t krarlamağa yön lik birə ə ə ə ə
q rardan ibar tdir. Bu v ziyy td möminin göst rdiyi t slimiyy t, t v kkül v bütün hadis l rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
q d rind olduğunu bil r k h r k t etm si çox ön mlidir. Bel c Allaha olan yaxınlığı daha çoxə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
artar.
“H r N fs Ölümü Dadacaqdır…”ə ə
Cahiliyy inancına gör bir insanın başına g l bil c k n pis hadis l rd n biri,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaxınlarının v ya özünün ölümüdür. Ölüm yaxınlaşmış olmaq ya da bir yaxınını itirm k n çoxə ə ə ə
qorxulan mövzuların başında g lir. Ölüm, h r vaxt bir an önc bağlanılması v başqa mövzularə ə ə ə
açılaraq gecikdirilm si lazım olan bir mövzu olaraq qiym tl ndiril r. Cahiliyy nin sapıq anlayışnaə ə ə ə ə
17

18. gör b lk bir çox mövzuya xeyir gözüyl baxıla bil r, amma bir adamın ölümünd sla bir xeyirə ə ə ə ə ə ə
görülm z.ə
Din xlaqını yaşamayan c miyy tl rin ölümü qiym tl ndirm metodları h miş bir-birinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
b nz rdir v f rqli bir düşünc sla ağıllardan keçm z. Söz mövzusu çevr l rd ölüm bir yoxoluşə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olaraq görülm kd v axir t h yatına t r ddüd il yaxınlaşılmaqdadır. Din xlaqından uzaqə ə ə ə ə ə ə ə ə
insanlar üçün dünya h yatı t k h yatları, sahib ola bil c kl ri t k ömürdür. Bu s b bd n onlaraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
gör ölüm il birlikd bu imkan tamamil itm kd v sapıq anlayışlarına gör öl n adamınə ə ə ə ə ə ə ə ə
arxasından geriy yalnız üzüntü qalmaqdadır. Öz llikl d çox sevdiyi bir yaxını v fat ed n birə ə ə ə ə ə
insan iç dünyasında şübh siz böyük bir üzüntü v ç tinlik yaşar. H tta bir yaxınının g nc yaşdaə ə ə ə ə
ölm si v ziyy tind Allaha v q d r qarşı üsyana çatan davranışlar bir-biri ardınca g lir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Halbuki din xlaqından uzaq olan bu insanlar çox ön mli h qiq tl ri unutmaqdadırlar:ə ə ə ə ə
Önc likl dünyadakı insanların heçbiri öz ist kl riyl dünyaya g lm mişl r. İnsanlarınə ə ə ə ə ə ə ə
heçbiri öz irad l riyl h yata sahib olmamışlar. Bütün insanların h yatı Allaha aiddir; h r k s Ucaə ə ə ə ə ə ə
Allahın t qdir etdiyi zamanda v Onun dilm siyl h yat tapmışdır. Göyl rin, yerin v ikisiə ə ə ə ə ə ə
arasındakı canlı cansız h r varlığın sahibi olan Allah, dil diyi adamın canını dil diyi ş kild və ə ə ə ə ə
dil diyi zamanda alar. Allahın q d rd t yin etmiş olduğu bu zamanı kims nin t xir salmağa və ə ə ə ə ə ə ə ə
ya ön atmağa gücü çatmaz. Bu h qiq t Quranda bel bildirl r:ə ə ə ə ə
Allahın icaz si olmadan heçbir n fs üçün ölm k yoxdur. O, vaxtı ifad edilmiş bir yazıdır.ə ə ə ə
Kim dünyanın faydasını (savabını) ist s ona ondan ver rik, kim axir t savabını ist s ona daə ə ə ə ə ə
ondan ver rik. Biz şükred nl ri çox yaxında mükafatlandıracağıq. (Al-İmran Sur si, 145)ə ə ə ə
Ayrıca insan ölümd n uzaqlaşmaq üçün n q d r t dbir görs , özünc n q d r etibarlıə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yerl r sığınırsa sığınsın ölümd n qaçmaz. Heç gözl m diyi bir ş kild bu dünyadan ayrıla bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə
Eyni ş kild bir yaxınının ölm m si üçün n q d r m şğul olsa da, h tta bütün dünyanınə ə ə ə ə ə ə ə ə
imkanlarını s f rb r ets d bu ist yini –Allah dilm dikc - gerç kl şdir bilm z. Bir ay də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ölümün h r yerd insanı tapacağı ifad edilmişdir:ə ə ə
H r harda olsanız, ölüm sizi tapar; yüks k yerl rd t hkim edilmiş qalalarda olsanızə ə ə ə ə
bel … (Nisa Sur si, 78)ə ə
Bu üzd n insanın etm si lazım olan ölümd n qaçmağa v yaxınlarını qaçırmağa çalışmaqə ə ə ə
deyil, ksin ölümd n sonrası üçün hazırlıq etm k v sevdiyi insanların da axir td ki sonsuzə ə ə ə ə ə ə
h yatları üçün hazırlıq etm l rin v sil olmaqdır.ə ə ə ə ə ə
Ölüm Bir Son Deyil, Başlanğıcdır
Axir t inancı daşımayan v ya inancları z if olan insanların ölüm v ölümd n sonrakıə ə ə ə ə
h yata baxıə şları son d r c çarpıqdır. Bundan öt ri izah etdiyimiz kimi ölümü xeyirli bir hadisə ə ə ə ə
olaraq deyil, bir müsib t olaraq qiym tl ndir rl r. Öl n adamı daha sla görm y c kl rini və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
onun torpaq olaraq yox olduğunu düşün rl r.ə ə
Halbuki ölüm yoxoluş deyil; ksin insanların sl yurdları olan axir t h yatına keçişl riə ə ə ə ə ə
üçün bir v sil dir. İnsanların, dünyada işl dikl ri yaxşılıqların v pislikl rin qarşılığınıə ə ə ə ə ə
gör c kl ri hesab günün yaxınlaşdıqları bir hadis dir. V istisnasız h r insan ölüm anı ilə ə ə ə ə ə ə ə
qarşılaşacaq; b di yurd olan axir t keç c kdir. Bu, kimi insan üçün çox g nc yaşlarda olaə ə ə ə ə ə ə
bil c yi kimisi üçün d ir li yaşlarda ola bil r. Amma son olaraq heçbir insan dünyada b diə ə ə ə ə ə ə
qalmayacaq; insan yaşadığı h r gün ölüm anına bir az daha yaxınlaşmaqdadır. Bu üzd n ölümd nə ə ə
qaçmağa çalışmaq, ölümü düşünm m k, ölümü bir müsib t olaraq qiym tl ndirm k son d r cə ə ə ə ə ə ə ə ə
ağılsızca bir davranışdır.
B zi k sl r is axir t inancları olduğunu söyl m l rin baxmayaraq yen d öl n adamınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
arxasından ağlamanı v hüzünl nm yi t bii qarşılayırlar. Halbuki Allahın dal ti sonsuzdur.ə ə ə ə ə ə
Öl n adam R bbimiz hesabını ver c k v dünyada etdiyi h r şeyin qarşılığını misliyl alacaq. Buə ə ə ə ə ə ə ə
üzd n Allaha v axir t günün inanan, dünya h yatında R bbimizin ist diyi kimi bir h yatə ə ə ə ə ə ə ə
yaşayan h r insan üçün ölüm, sonsuz göz llikd ki bir h yatın qapısıdır. İman ed nl r üçün ölümə ə ə ə ə ə
18

19. b di qurtuluşun başlanğıcıdır. Ancaq dünyada böyükl nmiş, axir ti inkar etmiş, Allaha hesabə ə ə ə
ver c yini göz ardı etmiş cahiliyy insanları üşün ölüm, sonsuz bir zabın qapısıdır. Bu üzd n sözə ə ə ə ə
mövzusu insanların, ölümü bir xeyir olaraq qiym tl ndirm l ri mümkün deyil.ə ə ə ə
Bu, tamamil zidd anlayış f rqliliyi s b biyl , bir möminin ölümü il qarşılaşılan dig rə ə ə ə ə ə ə
möminl rin reaksiyaları da cahiliyy xlaqından v h r k tl rind n q ti olaraq ayrılmaqdadır.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Çünki cahiliyy inancına gör ola bil c k n pis hadis olaraq qiym tl ndiril n ölüm, möminl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
üçün yen bir xeyir v sil si olaraq görül r. Möminl r ölümü, Uca Allahın aşağıdakı ay siə ə ə ə ə ə
istiqam tind qiym tl ndir r:ə ə ə ə ə
And olsun, g r Allah yolunda öldür r ya da öldürül rs niz, Allahdan olan bir bağışlanmaə ə ə ə ə
v r hm t, onların bütün yığmaqda olduqlarından daha xeyirlidir. (Al-İmran Sur si, 157)ə ə ə ə
Bu ay d görüldüyü kimi, möminl rin h yatları kimi ölüml ri d xeyirlidir. Öz lliklə ə ə ə ə ə ə ə
Allah yolunda bir iş üstünd yk n öl n möminl r üçün Allah qatında öz l bir d r c vardır. Buə ə ə ə ə ə ə ə
s b bl ş hidlik mövqeyi slind bir möminin ş r fidir v axir td ki crini artıracaq xeyirli birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
hadis dir. Axir t h yatını h d f ld ed n v Allahın razılığını qazanmaq m qs diyl yaşayanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
bir möminin yen Allah yolunda ş hid olması son d r c qürur vericidir. Quranda x b r verilmişə ə ə ə ə ə ə
olan bu müjd ni bil n möminl r, bir başqa mömin Allah rizasını qazanmaq üçün çalışark n öl rsə ə ə ə ə ə
sla hüzün sla qapılmazlar. Tam t rsin bu möminin ölümünd ki xeyirl ri v göz llikl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
gör r k sevinc v xöşb xtlik eşid rl r. Heç şübh yox ki göz llikl rin n üstünü Allahın razılığınıə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
v c nn tini qazanmaqdır. Uzun v xeyirli ömür sür n, bütün ibad tl rini yerin yetir nə ə ə ə ə ə ə ə ə
m s l n, yalan söyl m kd n qaçan, yaxşılıq etm kd n xoşlanan, dal tli davranan, z katınıə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
ver n, orucunu tutan, 5 vaxt namazına ciddilik göst r n, Allahın s rh dl rin uyğun g l n birə ə ə ə ə ə ə ə ə
möminin Allah Qatında üstün bir d y ri olduğu ümid edil r.ə ə ə
Buna qarşılıq inkarcı birlikl rin hamısının için düşdüyü bir yanılma vardır ki o da özl rinə ə ə ə
veril n h yat zamanı n q d r uzun olsa, bunun o q d r xeyirl rin olduğunu z nn etm l ridir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Aşağıdakı ay d Allah bu mövzudakı h qiq ti çox q ti bir biçimd açıqlamaqdadır:ə ə ə ə ə ə
O küfr düş nl r, özl rin tanışımız vaxtı sla özl ri üçün xeyirli sanmasınlar, Biz onlara,ə ə ə ə ə ə ə
ancaq günahları daha da artsın, dey vaxt verm kd yik. Onlar üçün aşağılayıcı bir zab vardır.ə ə ə ə
(Al-İmran Sur si, 178)ə
Bütün idealarını v h yatlarını dünya h yatının keçici faydasını ld etm m qs diə ə ə ə ə ə ə ə
üz rin quran cahiliyy insanları ömürl ri n q d r uzun olsa o q d r çox düny vi nem tl rd nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
faydalana bil c kl rini düşünürl r. Bel c Allahı v axir t gününü tamamil unudaraq yaşayanə ə ə ə ə ə ə ə ə
bu insanlar, boşa istifad etdikl ri zamanın axir t h yatları üçün n d r c böyük ön mə ə ə ə ə ə ə ə ə
daşıdığının şüuruna çatmazlar. Halbuki yuxarıdakı ay d d bildirildiyi kimi özl ri üçün xeyirə ə ə ə
z nn etdikl ri bu vaxt tamamil leyhl rin işl m kd dir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Bu örn k üz rind düşün n insan, xeyir v ş r mövzusunu nec qiym tl ndirm k lazımə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olduğunu, Allahın “xeyir z nn etdiyiniz ş r, ş r z nn etdiyiniz xeyir” (B q r Sur si, 216) olaə ə ə ə ə ə ə ə
bil r hökmünü çox daha d rinin qavraya bil r.ə ə ə ə
HADİS L RD Kİ XEYIRL Rİ GÖRM Y MANE TÖR D N S B BL RƏ Ə Ə Ə Ə Ə Ə Ə Ə Ə Ə Ə
Dünyanın Bir İmtahan Yeri olduğunu Unutmaq
Bir qisim insanlar h yatlarının böyük bir hiss sinin günlük h yatın axışı içind , t sadüfl rə ə ə ə ə ə
n tic sind inkişaf etdiyini z nn ed rl r. Lakin bu sapıq qiym tl ndirm çox böyük birə ə ə ə ə ə ə ə ə
yanılmadır. Bir adamın x rç ng olması v ya bir yaxınını yol q zasında itirm si kimi böyükə ə ə ə ə
hadis l rd n, yediyi yem y v ya geydiyi paltara q d r h r şey o adamın q d rind t yinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olunmuş öz l hadis l rdir. Bütün bu hadis l ri adamın sınanması üçün n inc detalına q d rə ə ə ə ə ə ə ə ə
Allah yaratmaqdadır.
İnananlarla inkarcılar arasındakı n fundamental f rq bu nöqt d açığa çıxar. Möminl rə ə ə ə ə
h m öz başlarına g l n h m d traflarında gerç kl ş n hadis l ri çox f rqli bir baxış ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
19

20. qiym tl ndir rl r. Bu Quranda Allahın mr etdiyi ş kild düşün r k, h r hadis ni bir sınaqə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
gözüyl qiym tl ndirm dir. Bu s b bd n möminl r qarşılaşdıqları h r hadis d sınandıqlarınınə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
şüurunda olaraq Allahı razı ed c k davranışlar göst rm y c hd göst r rl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Dig r t r fd n Quran xlaqını yaşamayan insanların çoxunun çatmağa çalışdığı birçoxə ə ə ə ə
h d fl r vardır. Bu h d fl r ümumiyy tl , yaxşı bir m kt bd oxumaq, xoşb xt bir evlilikə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
qurmaq, uşaqlarını evl ndirm k, bacarıqlı bir iş adamı olmaq, yüks k bir mövqey g lm , z nginə ə ə ə ə ə ə
v etibarlı bir insan olmaq kimi mövzularda sıxlaşar. Bütün bu sayılanlar m qbul ist kl rdir ancaqə ə ə ə
s hv olan bu ist kl r çatmağı b zi k sl rin h yatlarının n ön mli m qs di halınaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
g tirm l ridir. Bu kimi insanların bütün planları v m şğuliyy tl ri bu dar ç rçiv içind dir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Çünki bu insanlar h yatlarını yalnız bu dünyadan ibar t z nn etm kd dirl r. Halbuki bu z nn,ə ə ə ə ə ə ə
çox böyük bir yanılmadır. Bir insan h yatı boyunca h r ist diyini ld etmiş bel olsa, sonundaə ə ə ə ə ə
h yatı bir yerd nöqt l nil c k. V h qiq t sonsuz h yat olan axir t addım atacaq. Bu s b bd nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
yalnız dünyanın keçici b z kl rini qazanmağa yön lik bir h yat, Allahın dil m si xaricind boşaə ə ə ə ə ə ə ə
keçmiş bir h yatdır.ə
Üst lik bel bir h yatı özün m qs d ld etmiş bir insanın dünyada ist dikl rin skiksizə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
olaraq qovuşması mümkün deyil. Allahın yaratdığı qanuna gör , dünya üz rind ki varlıqlarə ə ə
zaman iç risind pozulmağa başlayarlar. Zamanın bezdirici t siri istisnasız h r şey üz rində ə ə ə ə ə
t sirini göst rir. M s l n çox göz l görnüşlü, xoş qoxulu bir meyv bir neç gün sonraə ə ə ə ə ə ə ə
yeyilm y c k hala g l r; ill rc s y göst r r k ld edil n bir ev sonunda köhn l r v istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
edilm z v ziyy t g lir. V n ön mlisi dünyadakı h r şey kimi insan b d ni d zamanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
iç risind pozulmağa doğru sür tl yol götür r. Zamanın g tirdiyi köhn lm yi v vücudunə ə ə ə ə ə ə ə ə
yaşlılığa olan keçişini, bütün insanlar yaşamaq v ziyy tind dir. Saçların ağarması, mü yy n birə ə ə ə ə
yaşdan sonra hücr l rin ölm y başlaması, vücudu meydana g tir n üzvl rd ortaya çıxanə ə ə ə ə ə ə ə
axsamalar, d rinin qırışması v dig r çox lam t insanın ölüm yaxınlaşdığnı xatırladan açıqə ə ə ə ə ə
d lill rd ndir.ə ə ə
Yaşlanmanın yanında insanın ömrü, n yaxşı ehtimalla ortalama 60-70 ildir ki qarşılaşılanə
çox hadis il bu vaxt daha da qısala bil r: yol q zası, ölümcül bir x st lik kimi faktorlar insanınə ə ə ə ə ə
heç gözl m diyi bir anda h yatını itirm sin s b b ola bil r. Önc ki bölümd d söz etdiyimizə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
kimi, insan n q d r ölümü düşünm m y , onu ağlından çıxarmağa çalışırsa çalışsın, qaçınılmazə ə ə ə ə ə
sonla bir gün özü d qarşılaşar. İst r dünyanın n göz l insanı olsun, ist r n z ngini, ist s d nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
m şhuru h r insan ölüm h qiq tiyl üz-üz g lir. Bütün h yatını x rcl y r k ld etdiyi mallar,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
mülkl r, övladlar, dostlar onu ölümd n qoruya bilm z. Bu h qiq t Quranda bel x b r veril r:ə ə ə ə ə ə ə ə ə
(Ya Peyğ mb r!) De: “(Qorxub) qaçdığınız ölüm sizi mütl q yaxalayacaqdır. Sonra sizə ə ə
gizlini d , aşkarı da bil nin (Allahın) hüzuruna qaytarılacaqsınız. O da siz (dünyada) n l rə ə ə ə ə
etdiyinizi (bir-bir) x b r ver c kdir! (Cüm Sur si, 8)ə ə ə ə ə ə
Bütün bunlar t k bir h qiq ti göst rir; dünya h yatı keçicidir v insanın h qiqi yurduə ə ə ə ə ə ə
deyil. O halda insanın sl h d fi bu dünya deyil axir t olmalıdır. Ay d bel buyrulur:ə ə ə ə ə ə ə
Siz veril n h r hansı bir şey fani dünya malıdır. Allah yanında olan (axir t mükafatları)ə ə ə ə
is daha yaxşı v daha baqidir. O k sl r üçün ki, iman g tirib öz R bbin t v kkül ed rl r. (Şuraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə
Sur si, 36)ə
Dünya h yatının keçici olduğu v insanın da ölümlü bir b d n sahib olduğu bu q d rə ə ə ə ə ə ə
açıqk n, üz rind düşünülm si lazım olan çox ön mli bir mövzu ortaya çıxmaqdadır. Bu mövzuə ə ə ə ə
is , insanın yaradılış m qs didir. Allah, Quranda dünya h yatını yaratma m qs dini belə ə ə ə ə ə ə
açıqlamaqdadır:
Hansınızın m lc daha göz l olduğunu sınamaq (b lli etm k) üçün ölümü v h yatıə ə ə ə ə ə ə ə
yaradan Odur. O, yenilm z qüvv t sahibidir, (çox) bağışlayandır. (Mülk Sur si, 2)ə ə ə
Allah, Qurandakı çox ay il insanın yaradılış m qs dinin Özün qulluq etm k olduğunuə ə ə ə ə ə
v dünya h yatının da yaxşı il pisl rin bir-birind n ayrılması üçün bir sınaq m kanı olaraqə ə ə ə ə ə
yaradıldığını bildirmişdir. Bu mövzuda bir başqa ay bel dir:ə ə
20