Czolg renault-ft-powstanie-budowa-i-uzycie-w-boju-na-froncie-zachodnim

WsT~P
Pojawienie się czołgu na polu walki było wydarzeniem równie ważnym jak wynalezienie prochu.
gen. Jean-Baptiste Estienne
?maja 1921
Historia wojskowości polskiej okresu międzywojennego uważa polską broń
pancerną za temat marginalny izwykle opisywany jest on bardzo pobieżnie.
Jest to wynikiem tradycyjnego polskiego zamiłowania do kawalerii, jak również
uznania dominującej roli piechoty i artylerii w siłach zbrojnych. Bronie technicz-
ne są tematem uważanym za dodatek do głównego tekstu szeroko opisującego
owiane legendą czyny bojowe naszych ułanów i szwoleżerów. W historiografii
wojnypolsko-sowieckiej 1920 roku rzadko można znaleźć prace, których autorzy
wzmiankują wpływ albo chociażby udział czołgów w operacjach militarnych.
Tymczasem w tej wojnie brała udział pierwsza w historii polska jednostka pan-
cerna - l. pułk czołgów, który rozpoczął tradycje polskiej broni pancernej, chlub-
nie kontynuowane podczas II wojny światowej. Czołgi pojawiły się na polskich
polach bitew już w 1919 roku, biorąc udział w natarciu na Bobrujski Dyneburg.
l. pułk czołgów odegrał dużą, chociaż niedominującą i już zapomnianą rolę na
polach bitew w lecie 1920 roku. Pierwszym wozem bojowym w polskiej służbie
był francuski czołg lekki Renault FT, przywieziony do Polski w składzie l. pułku
czołgów przez powracającą do kraju Armię Hallera. Renault FT spełnił rolę za-
czynu dla nowego rodzaju wojsk w armii polskiej. Przez długie lata był jedynym
posiadanym w dużej liczbie czołgiem w Polsce.
Wiedza o udziale w wojnie 1920 roku pierwszego w polskich siłach zbrojnych
czołgu, jakim był Renault FT, jest niewystarczająca, a wiadomości na temat dzia-
łań bojowych l. pułku czołgów w tej wojnie są skąpe, rozproszone i trudno do-
stępne. Kolejnym faktem, który wpłynął na moje zainteresowanie właśnie tym
pojazdem bojowym, była jego niespotykana żywotność. Renault FT brał udział
w konfliktach zbrojnych XX wieku od roku 1918 aż do końca II wojny światowej,
a nawet jeszcze później. Ostatnie udowodnione użycie tego czołgu w boju miało
miejsce w roku 1988 podczas konfliktu w Mganistanie 1• Stwierdzenie tego faktu
1 Wydaje się to nieprawdopodobne, ale dokumentacja fotograficzna dowodzi użycia czołgów Renault
FT do walk w Afganistanie w roku 1988. D. Isby, War in Afghanistan 1979-1989. The Soviet Empire at
High Tide, Concord Publication Company, HongKong 1979, www.defesanet.corn.br/ft17/partel.htm
Przykładowy rozdział książki: Czołg Renault FT Powstanie, budowa i użycie w boju na Froncie Zachodnim i w Polsce
http://grzbiet.pl/sklep/czolg-renault-ft-powstanie-budowa-i-uzycie-w-boju-na-froncie-zachodnim
Książki historyczne
Uwaga!
Próbka wygenerowana automatycznie na podstawie tekstu źródłowego, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historii i faktu Grzbiet.pl

68 Cz~ść I
4. NIEPRODUKCYJNE MODELE CZOŁGU RENAULT FT
Jeszcze w czasie trwania wojny i po jej zakończeniu w oparciu o czołg Re-
nault FT powstał cały szereg specjalistycznych pojazdów pancernych. Jednak
z różnych powodów żaden z nich nie wszedł do masowej produkcji ani nie
wziął udziału w walkach na Froncie Zachodnim.
W maju 1918, w czasie prób poligonowych czołgu Renault FT w Bourges,
jeden z członków Komisji Konsultacyjnej do Spraw Artylerii Specjalnej i jed-
nocześnie Deputowany do Zgromadzenia Narodowego,Jean-Louis Breton, po
raz pierwszy zobaczył czołg Renault FT i bardzo szybko stał się jego entuzjastą.
Wkrótce potem wystąpił do Ministerstwa Uzbrojenia o rozpoczęcie prac kon-
strukcyjnych nad działem samobieżnym na bazie podwozia czołgu Renault.
Prototyp wykonano w sierpniu 1918 i poddano próbom poligonowym. Z czoł
gu Renault FT usunięto wieżę i umieszczono na nim armatę lOS mm wzoru
1913 skierowaną wylotem lufy do tyłu. Lufa przechodziła nad przedziałem
silnika, a zamek znajdował się za plecami kierowcy. Ze względu na konstrukcję
działo mogło być używane wyłącznie po zatrzymaniu pojazdu. W kadłubie
zrobiono miejsce dla dwóch żołnierzy obsługi. Naprowadzanie na cel odbywa-
ło się za pomocą obracania całego czołgu. Po próbach poligonowych zdecydo-
wano, że konieczne jest poprawienie opancerzenia chłodnicy i zbiorników pa-
liwa, które przesunięto na boki pojazdu. Projekt porzucono w listopadzie 1918
roku 124•
Zdobyte doświadczenia wykorzystano przy budowie podobnego działa sa-
mobieżnego, używając jednak armaty 7S mm model1897. Rozkład podstawo-
wych elementów był ten sam i armata była ustawiona wylotem lufy do tyłu.
Prace projektowe rozpoczęto 30 sierpnia 1918, a pojazd poddano próbom po-
ligonowym w Bourges we wrześniu 1918. Nowy model armaty samobieżnej
oferował pewne usprawnienia w porównaniu ze swoim poprzednikiem, ale
również nie uzyskał aprobaty armii.
Trzecia próba skonstruowania działa samobieżnego została podjęta przez
Section Technique de l'Artillerie (Sekcję Techniczną Artylerii), która między ma-
jem a październikiem 1918 wykonała nową wersję działa 7S mm na podwoziu
czołgu Renault FT. Tym razem działo było skierowane do przodu pojazdu, sil-
nik został przesunięty do środka i kierowca umiejscowiony między kołami na-
pinającymi. Na tyle umieszczono pług, który po opuszczeniu na ziemię miał
absorbować odrzut działa przy strzelaniu. Pojazd przewoził 90 sztuk amunicji
i był dodatkowo uzbrojony w przeciwlotniczy karabin maszynowy Hotchkiss,
ustawiony po lewej stronie działa. Projekt został porzucony po zakończeniu
działań wojennych.
W okresie powojennym czołg Renault FT stał się pojazdem, na bazie które-
go budowano różnego typu konstrukcje doświadczalne. Produkcja czołgu była
124 D. Crow red., op. cit., s. 82.
Uwaga!

CZOŁG RENAULT FT- POWSTANIE, BUDOWA... 71
kontynuowana po zakończeniu wojny, a niska cena jednego pojazdu pozwalała
na stosunkowo niewielkie koszty doświadczeń. Ponadto po wojnie pozostało
wiele czołgów, które ze względu na uszkodzenia nie nadawały się do służby w
jednostkach liniowych, natomiast mogły być używane do prac konstrukcyj-
nych. Fascynacja nową bronią spowodowała, że wielu inżynierów próbowało
urzeczywistnić różne, czasem bardzo egzotyczne koncepcje wykorzystania
tego pojazdu. Zatem czołg Renault FT idealnie nadawał się do wypróbowania
nowych pomysłów uzbrojenia i wyposażenia specjalnego. Do najciekawszych
proponowanych rozwiązań należały:
"Char Tracteur" (ciągnik) - po usunięciu wieży, przekonstruowaniu ka-
dłuba i zamontowaniu uchwytów holowniczych wzdłuż podwozia pojazd
mógł być wykorzystywany do holowania przyczepy albo działa. Prowa-
dzono nawet próby z ciągnięciem barek wzdłuż rzek.
"Char Bulldozer" (buldożer) - wieża i przedni właz były zdjęte i zastąpio
ne prostą nadbudową z blach pancernych. Do podwozia przymocowano
długie, wysunięte do przodu uchwyty, na których wisiał szeroki pług. Kie-
rowca prowadził obserwację przez dwa otwory w lemieszu.
"Char Cargo" (pojazd transportowy)- ładunek był przewożony w przed-
niej części pojazdu, natomiast kierowcę przesunięto nad środkową część
czołgu do pancernej nadbudówki. W przedniej części przypominającego
prostokątne pudło pojazdu umieszczono szerokie drzwi, pozwalające na
rozładunek przewożonego materiału.
"Char Projecteur" (czołg oświetleniowy) - z czołgu usunięto uzbrojenie, a na
wieży umieszczono kilkumetrowy maszt z czterech rur metalowych z dwoma
reflektorami na szczycie. Reflektory mogły być obracane z wnętrza czołgu
w dowolnym kierunku. Czołg jako jeden z nielicznych zmodyfikowanych Re-
nault FT znalazł zastosowanie w działaniach policyjnych w nocy. Wykorzysty-
wano go przy tłumieniu powojennych rozruchów we Francji.
"Char Fascine" (czołg inżynieryjny) - na przedzie pojazdu zamontowano
uchwyt na bele faszyny, używanej do wypełniania szerokich okopów. Po-
mysł był wzorowany na brytyjskim sposobie wypełniania przeszkód tere-
nowych i miał umożliwić czołgom bojowym przekraczanie szerokich ro-
wów i transzei. Faszyna była zwalniana i zrzucana z uchwytów z wnętrza
czołgu bez narażania załogi na ogień przeciwnika.
"Char Amphibie" (czołg pływający) - czołg bez wieży i nadbudowy, wypo-
sażony w śrubę do poruszania się w wodzie, był wypróbowywany z powo-
dzeniem przez koncern Renault w Sekwanie.
"Char Poseur de Pont" (czołg mostowy) - po zdjęciu wieży zmontowano
na specjalnych uchwytach jednoczęściowy most, który był przewożony
nad czołgiem i wysuwany do przodu w celu położenia na przeszkodzie. Był
to pierwszy tego typu czołg inżynieryjny.
"Renault FT 31 7,5 mm"- po wprowadzeniu do armii karabinu maszyno-
wego Ml931 A Reibell o kalibrze 7,5 mm zmodyfikowano jarzmo wieży,
przystosowując je do nowej broni. W czołgu Renault FT 31 korzystano
Uwaga!

72 CzĘść l
z przystosowanego do użycia na pozycjach stałych i w pojazdach opance-
rzonych karabinu maszynowego piechoty M1924/29, produkowanego
przez fabryki rządowe w Chatellerault i St. Etienne.
"Renault FT Kegresse-Hinstin"- czołg Renault z gumowymi gąsienicami
(Modele 24/25)- był to jedyny model ze zmienionym podwoziem i gąsieni
cami. Nowe zawieszenie opracowano w zakładach Citroen na licencjiAdolfa
Kegresse. Pojazd posiadał dodane charakterystyczne koła z przodu i tyłu ka-
dłuba, które poprawiały zdolność przekraczania rowów i wzniesień. Czołg
był używany w czasie wojny w Maroku w 1925 roku, ale pomysł szybko po-
rzucono ze względu na nietrwałość gąsienic, które szybko rozpadały się na
kamienistej pustyni. Później powstał jeszcze jeden model tego czołgu, "Re-
nault Kegresse-Hinstin M26/27", który miał stalowe wzmocnienia gąsienic
i usunięte przednie, dodatkowe koła do przekraczania rowów125•
Powstały jeszcze inne konstrukcje, z których żadna nie weszła do masowej
produkcji. Jedną z najdziwniejszych był czołg Renault FT wyposażony w dwa
ogromne wentylatory, którego zadaniem było usuwanie śniegu. Okres powo-
jenny i fascynacja nową bronią, o której krążyła legenda, że wygrała wojnę dla
państw Ententy, sprzyjał pojawianiu się najróżniejszych dziwnych innowacji.
Niemniej na przebiegu działań wojennych największe piętno odcisnął masowo
produkowany Renault FT uzbrojony w karabin maszynowy Hotchkiss albo
w armatę Puteaux 37 mm.
5. UMUNDUROWANIE ZAŁÓG CZOŁGÓW RENAULT FT
W pierwszym okresie istnienia francuskiej broni pancernej załogi czołgów
nie miały swojego odrębnego munduru ani kolorów broni. Żołnierze nosili
mundury, w których przyszli z innych rodzajów broni, czyli najczęściej jedno-
rzędowe, błękitne kurtki z siedmioma malowanymi na niebiesko guzikami, ja-
kie nosiła piechota francuska. Do tego nosili błękitne spodnie, brązowe sznu-
rowane trzewiki za kostkę i owijacze. Na kołnierzykach kurtki mieli czerwone
łapki z wyhaftowanym niebieską nitką numerem jednostki, a brzeg naszywki
był haftowany czerwoną nitką. Był to typowy system armii francuskiej, a kolor
czerwony wskazywał na przynależność do artylerii jako rodzaju broni. Oznaki
stopni o długości 35 mm były haftowane czerwoną albo złotą nitką na ze-
wnętrznej stronie rękawów.
Oficerowie armii francuskiej nosili najczęściej mundury zamawiane u kraw-
ców, zatem różniące się od siebie w pewnych detalach. Kurtki mundurowe ko-
loru błękitnego sięgały do połowy uda i mogły mieć kołnierzyk stojący, stojący
załamany na końcach albo wykładany; dwie lub cztery kieszenie; guziki zakry-
te lub nie. Oznaki stopni noszono na rękawach w postaci złotych galonów
o długości 35 mm. Oficerowie nosili trzy rodzaje butów: brązowe trzewiki za
125 Ibidem, s. 84.
Uwaga!

74 Cz~ść I
- -
Maska na twarz używana (czasem) w czołgach . Maska była produkowana w Wielkiej Brytanii
i pewna ilość została dostarczona do jednostek francuskich.
kostki z owijaczami, trzewiki i skórzane zapinane na paski sztylpy albo sznuro-
wane brązowe skórzane buty do kolan. Stroju dopełniał pas skórzany z mosięż
ną skuwką, dla oficerów z koalicyjką przez ramię. Załogi z upodobaniem nosiły
noże bojowe na paskach, a oficerowie służbową broń boczną w dużej, trójkąt
nej, skórzanej kaburze: pistolet Ruby albo 8 milimetrowy rewolwer Modele
d'Ordonnance 1892. Wewnątrz pojazdu noszono minimum wyposażenia,
żeby nie utrudniać sobie ruchów, niemniej każdy żołnierz miał ze sobą maskę
przeciwgazową, a często również chlebak. Wielu członków załóg wewnątrz po-
jazdów nosiło czarne, dwurzędowe, skórzane kurtki do pół uda z wykładanym
dużym kołnierzem z czarnego sukna i dwoma rzędami czterech czarnych guzi-
ków. Kurtki były wkładane na typowy błękitny mundur albo na granatowy, jed-
noczęściowy drelich roboczy.
Czołgi po raz pierwszy stały się odrębnym rodzajem sił zbrojnych dopiero
w roku 1918. Wtedy po raz pierwszy zaczęto formować kompanie, bataliony
i pułki czołgów, odchodząc od wcześniej używanej struktury artylerii z podzia-
łem na baterie. Mundury w jednostkach czołgów pozostały nadal te same, ale
jako kolor nowej broni przyjęto barwę zieloną. Załogi czołgów zaczęły nosić na
kołnierzykach mundurów niebieskie łapki z numerem pułku haftowanym zie-
loną nitką, a brzeg naszywki był obszyty na zielono 126•
Typowym nakryciem głowy załóg czołgów był hełm Adrian - często w zmo-
dyfikowanej wersji, o czym niżej - przepisowe kepi piechoty, błękitna czapka
126 M. Windrow, Tank and AFV Crew Uniformssince 1916, Patrick Stephens, Cambridge 1979, s. 10.
Uwaga!

76 Cz.ęść I
piechoty albo nieprzepisowy, ale popularny czarny lub ciemnogranatowy be-
ret. Ponieważ berety nie zostały uregulowane żadnym rozkazem, miały różny
krój i wielkość. Oficerowie nosili granatowe kepi z czerwonym deklem prze-
ciętym skrzyżowanymi złotymi galonami. Załogi czołgów szybko przekonały
się, że noszenie typowych hełmów francuskich Adrian wewnątrz pojazdów
było niewygodne. Wystający daszek przeszkadzał w prowadzeniu obserwacji
przez szczeliny i zahaczał w ciasnym wnętrzu o różne przyrządy. Początkowo
członkowie załóg usuwali daszek na własną rękę i czasem przyczepiali wałek ze
zrolowanego sukna lub skóry na przedzie hełmu. Ponieważ nie było przepisów
odnośnie modyfikacji hełmów, robiono to na różne sposoby. Czasem usuwano
daszekhełmu całkowicie, czasem zostawiano około 15 mm daszka, czasem zaś
usuwano daszek z przodu i z tyłu hełmu oraz grzebień na górze, który zastępo
wano wałkiem ze zrolowanej skóry. Część załóg została wyposażona w dostar-
czone przez armię brytyjską osłony na oczy i twarz. Maska na twarz miała
chronić przed przenikającymi przez szpary w pancerzu kawałkami kul karabi-
nowych, drobnymi kropelkami roztopionego ołowiu, powstającymi przy
strzelaniu w pancerz z broni ręcznej i maszynowej, oraz kawałkami stali odpry-
skującymi od wewnętrznych ścianek pancerza. Maska składała się z dwóch
części: skórzanej i stalowej. Część skórzana, przylegająca bezpośrednio do
twarzy, przypominała z wyglądu duże okulary i od wewnątrz była wyłożona
miękkimi, skórzanymi podkładkami. Oczy były chronione przez stalowe za-
słony z S wąskimi szczelinami. Poniżej wisiała na dwóch łańcuszkach maska ze
stalowych kółek przypominająca fragment kolczugi, która zasłaniała dolną
część twarzy. Maska była mocowana za pomocą dwóch par tasiemek wiąza
nych na tyle głowy. Maski były niewygodne i w ciemnym wnętrzu czołgu ogra-
niczały widoczność, zatem członkowie załóg często rezygnowali z ich użycia.
W połowie 1918 roku gen. Estienne wydał polecenie zaprojektowania i wy-
konania hełmu przeznaczonego specjalnie dla załóg czołgów. Hełm otrzymał
nazwę Modele 1919, ale istnieje prawdopodobieństwo, że został wydany i był
noszony przez żołnierzy broni pancernej jeszcze przed zakończeniem wojny.
Hełm miał skrócony grzebień, daszek na karku opadający pod ostrzejszym ką
tem niż w hełmach piechoty i poduszkę skórzaną z trzech warstw skóry przy-
nitowaną na froncie 127•
Oznaki broni pancernej zostały wprowadzone oficjalnie 3 września 1917
roku. Oznaka w formie hełmu rycerskiego skierowanego w lewo i nałożonego
na skrzyżowane lufy armatnie była haftowana czerwoną nicią i noszona na le-
wym rękawie kurtki powyżej łokcia. Oznaki były również noszone na hełmach
i beretach, czasem na furażerkach. Oficerowie i podoficerowie nosili oznakę
wykonaną ze złota albo srebra, natomiast szeregowi wyszywaną z jedwabiu.
Takie insygnia nosił również osobisty proporzec gen. Estienne'a 128•
127 M. Haselgrove, B. Radovic, The History ofthe Steel Helmet in the First World War, Schiffer Military
History, Atglen PA 2006, s. 130.
128 M. Windrow, op. cit., s. 11.
Uwaga!

Cz~śćll
CZOŁGI RENAULT FT
W WOJSKU POLSKIM
l. POWSTANIE l. PUŁKU CZOŁGÓW
Emigracja polska we Francji od początku wojny starała się o utworzenie pol-
skich jednostekwojskowych u boku Ententy. Pierwszą próbą było powoła
nie do życia 11 Legionu Bajończyków" na bazie dekretu Ministerstwa Wojny
z 21 sierpnia 1914 roku o wcielaniu obcokrajowców do wojska francuskiego.
11Bajończycy" wzięli udział w walkach na Froncie Zachodnim od kwietnia do
czerwca 191S roku, po czym oddział rozformowano ze względu na duże straty
i brak uzupełnień 1• Rosja była przeciwna formowaniu odrębnych polskich jed-
nostek wojskowych we Francji, oficjalnie stojąc na stanowisku, że Polacy są
obywatelami rosyjskimi, a w rzeczywistości obawiając się rozbudzenia ducha
narodowego wśród Polaków. Ambasador rosyjski w Paryżu kanałami dyplo-
matycznymi wywarł nacisk na rząd francuski, co spowodowało wstrzymanie
tworzenia polskich jednostek wojskowych. Dopiero po obaleniu caratu w Ro-
sji i opublikowaniu przez rosyjski Rząd Tymczasowy odezwy opowiadającej
się za odbudową państwa polskiego wrócono do idei zorganizowania armii
polskiej we Francji. 4 czerwca 1917 roku prezydent Francji Raymond Poincan!
wydał dekret o formowaniu Armii Polskiej we Francji.
Pierwszy obóz wojskowy przyszłej Armii Polskiej powstał w Sille-le-Guil-
laume w departamencie Sarthe. Akcja werbunkowa we Francji przyniosła tyl-
ko częściowy sukces i została przesunięta do Stanów Zjednoczonych, Kanady
i państw Ameryki Południowej. Podjęto też wysiłki w celu pozyskania ochotni-
ków spośród jeńców narodowości polskiej wcielonych do armii niemieckiej
i austro-węgierskiej. W lipcu 1918 roku przybył z Rosji do Francji gen. Józef
Haller, który 4 października 1918 roku objął dowodzenie Armią Polską. Z po-
wodu powolnego postępu akcji werbunkowej początkowo utworzono tylko l.
i 2. Dywizję Piechoty. Szybki rozwój Armii Polskiej nastąpił dopiero po zawar-
1 W. Gąsiorowski, Historja Armji Polskiej we Francji, Dom Książki Polskiej, Warszawa 1931, s. 135
i dalsze.
Uwaga!

232 CzĘść II
nego, że gdy zprojektem nazwy 11Czołg" wystąpiłpor. Władysław Kohutnicki [... ] została ona
przyjęta izatwierdzona, a smok ponad to stał się godłem pułku przez cały czas jego istnienia.
Obok więc nazwyfrancuskiej 5 (która przetrwała do 15 października 1919 roku, to jest do
przejścia pułku pod dowództwo polskie), pojawiła się nazwa polska: l pułk czołgów, począt
kowo z dodatkiem 11polskich"6 •
2. ORGANIZACJA l. PUI.KU CZOŁGÓW
l. pułk czołgów powstał z pięciu kompanii czołgów lekkich wydzielonych
z francuskiego SOS. pułku czołgów. Skład pułku był oparty na organizacji for-
macji lekkich czołgów armii francuskiej zatwierdzonych przez Ministerstwo
Wojny 8 listopada 1918.
W skład l. pułku czołgów weszły:
l. batalion czołgów
• 343. kompania jako l. kompania
344. kompania jako 2. kompania
3. batalion czołgów
• 340. kompania jako 3. kompania
oraz pluton transportowo-reperacyjnywydzielony z plutonu transportowo-re-
peracyjnego SOS. pułku czołgów, posiadający 56 samochodów różnych typów.
l. pułk w początkowym okresie swego istnienia przejął francuskie wzorce
organizacyjne i składał się z pięciu kompanii czołgów Renault FT; każda kom-
pania miała 24 czołgi w 3 plutonach po S czołgów (3 uzbrojone w armatki 37
mm i dwa w karabiny maszynowe Hotchkiss) oraz czołg dowódcy kompanii,
ponadto S czołgów zapasowych i 3 czołgi w plutonie zaopatrzenia. W sumie na
wyposażeniu pułku znalazło się 120 czołgów7 ( 72 z armatkami Puteaux 37 mm
i 48 z karabinami maszynowymi Hotchkiss 8 mm), 10 samochodów osobo-
wych, 13 samochodów półciężarowych, 18 samochodów ciężarowych, S cią
gników z przyczepkami, 2 ciągniki gąsienicowe, lO motocykli, lO rowerów, 8
kuchni polowych i 8 przyczep warsztatowych8• Kompanie nosiły numery od-
powiadające numeracji dywizji piechoty Armii Polskiej we Francji podległych
gen.Józefowi Hallerowi, a zatem: 1., 2., 3., 6. i 7.
5 Nazwą francuską, o której mowa, była: "l-er Regiment des Chars Blindes Polonais", M. Żebrowski, Zarys
Historii Polskiej Broni Pancernej 1918-1947, Zarząd Zrzeszenia Polskiej Broni Pancernej, London 1971, s. 31.
6 D. Radziwillowicz, op. cit., s. 52.
' Gen.JózefHallerw swoich wspomnieniach mylnie podaje liczbę czołgów w l. pułku czołgów na 70
sztuk,J. Haller, Pamiętniki, Londyn 1964, s. 188.
• H. Kowalski, Na 50-tą rocznicę przybycia czołgów z Francji do Polski, [w:] "Przegląd Kawalerii i Bro-
ni Pancernej", Londyn 1969, Nr 54, s. 399.
Uwaga!

252 Cz~ść II
4. CZOŁGI RENAULT FT W OBRONIE
RZECZYPOSPOLITEJ. ROK 1920.
Na początku roku 1920 l. pułk czołgów, dowodzony od listopada 1919 roku
przez mjr. Bogumiła Skibniewskiego, pozostawał w odwodzie. l. batalion czoł
gów (l. i 2. kompania) dowodzony przez kpt. AleksandraJózefowicza znajdo-
wał się pod komendą Frontu Litewsko-Białoruskiego z miejscem postoju
w Wilnie. Kompaniami l. batalionu dowodzili: l.- kpt. Władysław Kohutnic-
ki i 2.- por. Stanisław Jackowski. Dnia 27 maja 1920 l. kompania w składzie:
S oficerów, 130 szeregowych, 24 czołgi, samochód osobowy i 4 ciężarówki zo-
stała przeniesiona do dyspozycji l. Armii. 2. kompania w składzie: 123 szere-
gowych, 19 czołgów, samochód ciężarowy i 2 samochody półciężarowe została
7 lipca 1920 roku przydzielona do 2. Dywizji Litewsko-Białoruskiej 41 •
2. batalion czołgów (3. kompania i od 4 czerwca 1920 roku 4. kompania),
dowodzony przez kpt. Henryka Romiszowskiego, pozostawał w dyspozycji
Frontu Południowo-Wschodniego z miejscem postoju w Kijowie. Kompania-
mi 2. batalionu dowodzili: 3.- por. Władysław Liro i 4.- por. Leonard Lech.
18 maja 1920 roku 3. kompania miała w swoim składzie: S oficerów, 138 szere-
gowych, 24 czołgi, samochód osobowy i 4 ciężarówki. 4. kompania została po-
wołana na front 30 maja 1920 roku w składzie: S oficerów, 130 szeregowych,
24 czołgi, samochód osobowy i 2 samochody półciężarowe 42 •
Przed rozpoczęciem działań wojennych ukazała się wydana przez Minister-
stwo Spraw Wojskowych tajna "Instrukcja Użycia Czołgów" 43. Instrukcja zo-
stała zatwierdzona przez MSW 12 maja 1920 roku. W planach jej twórców re-
gulowała zasady użycia i organizacji jednostek czołgów, współdziałania czoł
gów z artylerią i lotnictwem oraz zasady obrony przed natarciem czołgów.
Instrukcja w dziale "Zastosowanie czołgów" przewidywała, zgodnie z do-
świadczeniami pierwszej wojny światowej, użycie czołgów do działań ofen-
sywnych przeciwko umocnieniom nieprzyjaciela i wyznaczała im rolę pomoc-
niczą w stosunku do piechoty.
W dziale "Organizacja oddziałów" przewidywano, że w skład pułku czołgów
wejdą trzy bataliony oraz kompania zapasowa i kompania reperacyjna. Bata-
lion czołgów Renault FT miał etatowo 72 czołgi w trzech kompaniach. Każda
kompania składała się z 24 czołgów i taboru (pięć samochodów ciężarowych
i kuchnia polowa). Kompania dzieliła się na trzy plutony oraz czołg dowódcy
kompanii i osiem czołgów zapasowych. Plutony składały się z pięciu czołgów
każdy, w tym dwa czołgi z karabinami maszynowymi i trzy z działkami. Doda-
no uwagę, że plutonu nie należy nigdy dzielić.
41 M. Piwoszczuk, op. cit., s. 52.
42 Ibidem, s. 31.
43 "Instrukcja Użycia Czołgów", MSWojsk., Warszawa 1920, CAW Sygn. 12, Nr Inw. 1235, 1236.
Uwaga!

CzoŁGI RENAULT FT w WOJSKU PoLSKIM 253
Dział 11Główne zasady użycia czołgów" podawał, że czołgi nie mogły być
użyte w oderwaniu od innych rodzajów broni, a szczególnie piechoty. Podkre-
ślano konieczność zaskoczenia przeciwnika nagłym natarciem czołgów i wy-
korzystania ich tylko w dużej liczbie. Instrukcja kładła nacisk na rozpoznanie
terenu natarcia, maskowanie i zwalczanie artylerii przeciwnika.
Dalsze działy opisywały sposoby transportu w pobliże frontu, współpracę
z artylerią i lotnictwem oraz współdziałanie z piechotą w natarciu. Piechota po
natknięciu się na opór przeciwnika miała pozwolić czołgom wysunąć się do
przodu i po przełamaniu obrony posuwać się w kierunku, w jakim idą czołgi. In-
strukcja dopuszczała użycie czołgów do działań obronnych i wsparcia kontrata-
ków piechoty. Określono wyraźnie odstępy między czołgami w natarciu na SO do
100 kroków. Łączność z dowództwem miała być utrzymywana przez gońców,
a na polu walki przez chorągiewki wysuwane z czołgu albo niesione przez piechotę.
Przewidywano również łączność radiową przez czołgi Renault TSF, ale dodano, że
takich pojazdów Polska nie posiadała. Podkreślano konieczność wykonania czte-
rech do pięciu ćwiczeń piechoty z czołgami przed wykonaniem natarcia.
Na podstawie znajomości słabych punktów czołgu Renault FT instrukcja
podawała także sposoby zwalczania ataku czołgów. Kładziono nacisk na budo-
wanie przeszkód terenowych, użycie dział polowych do strzelania na wprost
i środków bojowych piechoty. Jako słabe punkty czołgu wyliczono szczeliny
obserwacyjne i pokrywę silnika.
Instrukcja była wzorowana na podobnych dokumentach francuskich, co spo-
wodowało, że była bliższa warunkom Frontu Zachodniego niż warunkom, w ja-
kich walczono podczas wojny 1920 roku. Organizacja pułku czołgów w sytuacji
Polski nie mogła być dotrzymana z powodu braku dostatecznej liczby wozów
bojowych i skromnego zaplecza technicznego. Instrukcja przewidywała trzy ba-
taliony czołgów po 72 wozy bojowe w pułku, podczas gdy w tym okresie całko
wita liczba czołgów w Polsce nie przekraczała 120. W działaniach wojennych na
terenie Polski rzadko napotykano przygotowane i odrutowane pozycje obronne,
natomiast często dochodziło do walkspotkaniowych. Z tego powodu współdzia
łanie z artylerią i skromnym lotnictwem nie zdarzało się często. Masowe użycie
czołgów nie zostało wprowadzone w życie ani razu, a poszczególne kompanie
często działały w rozproszeniu. Zasada nie dzielenia plutonu czołgów była na-
gminnie łamana, a piechota rzadko miała możliwość przeprowadzenia ćwiczeń z
czołgami. Dlatego 11 lnstrukcja użycia czołgów" miała tylko nikły wpływ na spo-
sób prowadzenia działań czołgów podczas wojny.
4.1.1. BATALION CZOŁGÓW
l. kompania l. batalionu czołgów została powołana na front 28 maja 1920
roku, już po rozpoczęciu majowej ofensywy Tuchaczewskiego. 31 maja 1920
roku l. kompania wraz z XXXIV Brygadą Piechoty wyruszyła na wypad w kie-
runku Żar. Czołgi przewiezione koleją z Wilna wyładowano na stacji Krzywi-
cze i nocnym marszem przesunięto na pozycje wyjściowe pod Żarami. Tym-
Uwaga!

Czolg renault-ft-powstanie-budowa-i-uzycie-w-boju-na-froncie-zachodnim

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (8)

More from Księgarnia Grzbiet

More from Księgarnia Grzbiet (20)

Czolg renault-ft-powstanie-budowa-i-uzycie-w-boju-na-froncie-zachodnim