Հին Հունաստանի Պատմության Արշալույսը

1. ՀԻՆ ՀՈՒՆԱՍՏԱՆԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ
ԱՐՇԱԼՈՒՅՍԸ
Այս փոքր երկիրն իր մարդկային և նյութական
սահմանափակ հնարավորություններով մեծ
ավանդ է նրդրել համաշխարհային
պատմության մեջ: Այստեղից է սկսվում արդի
Եվրոպան: Հին հույներն իրենց պատմությունը
կերտել են Բալկանյան թերակղզու հարավում
և Էգեյան ծովի ավազանում՝ Հունաստան,
Էգեյան կղզիներ, Փոքր Ասիայի առափնյա
շրջաններ:

2. ԵՐԿԻՐԸ և ԱԶԳԱԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հունաստանը լեռներով կտրտված՝ ոչ մեծ
երկրամասերով տարածք է, որոնցում չկան
խոշոր գետեր, արգավանդ դաշտավայրեր ու
անտառներ: Ուստի գյուղատնտեսության
զարգացման համար անհրաժեշտ էր հողի
պարարտացում և ոռոգում: Հունաստանին միշտ
պակասել է հացահատիկը, որը ներկրվել է այլ
երկրներից: Արոտավայրերի սակավության
պատճառով մարդիկ պահում էին հիմնականում
մանր եղջերավոր անասուններ՝ այծ, ոչխար:
Երկիրը հարուստ էր օգտակար հանածոներով՝
երկաթ, պղինձ, անագ, ոսկի, արծաթ, մարմար,
կավ և այլն:

3. ԵՐԿԻՐԸ և ԱԶԳԱԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՆԸ
Դրանք նպաստավոր պայմաններ էին ստեղծում
արհեստագործության համար: Կտրտված
ծովափերին նավահանգիստների համար կային
բազմաթիվ հարմար ծովածոցեր: Ժամանակի
ընթացքում հույները դարձան հմուտ
նավագնացներ և հասան Միջերկրական ու Սև
ծովերի հեռավոր ափերը: Հույներն այդ բնական
միջավայր էին ներգաղթել առանձին
ցեղախմբերով Բալկանյան թերակղզու հյուսիսից,
որոնք հաստատվել էին երկրի տարբեր
հատվածներում: Այդ ցեղախմբերն էին
աքայացիները, դորիացիները, հոնիացիները:
Երբեմն նրանք պատերազմում էին միմյանց դեմ,
սակայն օտարների դեմ պայքարելիս, որոնց
անվանում էին բարբարոսներ, միավորվում էին:

4. ԿՐԵՏԵԻ ՏԻՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԸ
Կրետե կղզին Էգեյան ծովի հարավում է: Այստեղ
բնակվող ցեղերը զբաղվում էին երկրագործությամբ և
անասնապահությամբ: Հետագայում զարգացան
արհեստները՝ մետաղաձուլություն, կավագործություն,
կաշեգործություն, փայտամշակություն և այլն:
Համատեղ աշխատանքի և պաշտպանության նպա տա
կով գյու ղա կան համայնք ները սկսեցին միավորվել
ամրոց–պալատների շուրջը: Այդ պալատներում
ապրում էին տեղական արքայիկները: Կրետեում
կային տասնյակ պալատական նման կենտրոններ:
Ք.ա. III հազարամյակի վերջին դրանք միավորվեցին
միասնական պետության մեջ: Դրա մայրաքաղաքը
Կնոսոսն էր:

5. ԿՐԵՏԵԻ ՏԻՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԸ
Ք.ա. XVII–XV դարերում Կրետեի թագավորությունը հասավ իր
հզորության գագաթնակետին: Նա իր տիրապետությունը
տարածեց Էգեյան կղզիների և Բալկանյան Հունաստանի վրա:
Այդ տերությունն անվանվել է նաև Կրետեի ծովապետություն:
Սակայն Կրետեի հզորությունը փլուզվեց Ք.ա. XV դարի կեսերին:
Պատճառը բնական աղետն էր. Էգեյան ծովի հարավում տեղի
ունեցավ ավերիչ երկրաշարժ: Շուտով Կրետեներ թափանցեցին
հունական աքայական ցեղերը: Նրանք ժառանգեցին տեղական
մշակույթը, կրոնը և պետական կառավարման կարգը: Սակայն
չկարողացան դիմակայել Ք.ա. XII դարի կեսերին սկսված
հունական այլ ցեղի՝ դորիացիների ավերիչ արշավանքներին:
Դրանց հետևանքով Կրետեի տերությունը հեռացավ
պատմության ասպարեզից: Մարդկությունը ժառանգել է
Կրետեի մշակութային նվաճումները՝ շինարարական արվեստը,
կրոնը, գիր ու գրականությունը, գիտական միտքը:

6. ՀՈՄԵՐՈՍՅԱՆ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԻ ՀՈՒՆԱՍՏԱՆԸ
Դարաշրջանն այսպես են անվանում, քանի որ ուսումնասիրության
հիմնական սկզբնաղբյուրները Հոմերոսի «Իլիական» և
«Ոդիսական» պոեմներն են: Այս դարաշրջանի Հունաստանում
տիրապետող էր տոհմացեղային հասարակությունը:
Դորիացիներն ապրում էին տոհմացեղային կենցաղով: Երբ
նրանք, Բալկանների հյուսիսից շարժվելով հարավ, ավերեցին
ու թալանեցին Կրետեի պալատական համալիրները,
Հունաստանը հետադիմեց. անկում ապրեցին արհեստներն ու
առևտուրը: Հաճախակի դարձան ավերիչ պատերազմնե րը:
Զորեղ պետական միավորումներին փոխարինեցին առանձին
ցեղերն ու ցեղային միավորումները: Հոմերոսյան
հասարակության հիմնական խավը ազատ գյուղացիներն էին:
Նրանք անձնապես ազատ էին, ունեին հողի իրենց
մասնաբաժինը, վարում էին սեփական տնտեսությունը և
միաժամանակ զինվոր էին:

7. ՀՈՄԵՐՈՍՅԱՆ ԴԱՐԱՇՐՋԱՆԻ ՀՈՒՆԱՍՏԱՆԸ
Ավագանին բաղկացած էր նշանավոր տոհմերի
ներկայացուցիչներից: Օգտագործելով իրենց
հեղինակությունն ու ազդեցությունը՝ ավագանու
անդամներն արդեն հասցրել էին ձեռք բերել հողի մեծ
մասնաբաժիններ և հարստություն: Ունեին ստրուկներ,
որոնք ռազմագերիներ էին: Ցեղերի և ցեղախմբերի
գլուխ կանգնած էր արքայիկը (բասի լևս), որը նաև
զորքի հրամանատարն էր: Նրա իշխանությունը
բացարձակ չէր, այլ սահմանափակված էր ավագանու
խորհրդով: Այդ խորհուրդը որոշումներ էր կայացնում
բոլոր կարևոր հարցերի կապակցությամբ: Հաճախ
հրավիրվում էր աշխարհաժողով (ագորա): Դրան
մասնակցում էին բոլոր չափահաս տղամարդիկ:
Հոմերոսյան դարաշրջանի վերջում տոհմացեղային
կարգերը սկսեցին քայքայվել: