муруй шугаман-хөдөлгөөн-ба-тойргоор-эргэх-хөдөлгөөн

1. Физик
ХИЧЭЭЛ 1
Муруй шугаман хөдөлгөөн ба тойргоор эргэх хөдөлгөөн

2. Хуудас. 1
Муруй шугаман хөдөлгөөн ба тойргоор эргэх хөдөлгөөн
Биеийн хөдөлгөөний траектори нь шулуун биш бол муруй шугаман хөдөлгөөн гэнэ. Түүний нэг
жишээ нь тойргоор эргэх хөдөлгөөн юм. Тойргоор бие эргэх тохиолдолд дараах хэмжигдэхүүнүүдээр
хөдөлгөөнийг тодорхойлдог.
А. Шугаман буюу хоромхон хурд
Б. Өнцөг хурд
В. үе
Г. Давтамж
Д. Төвд тэмүүлэх хурдатгал эдгээрийг доор тодорхойллоо.
А. Шугаман буюу хоромхон хурд.
Тойргийн цэг бүрт хурдны чиглэл тасралтгүй өөрчлөгдөнө. Үүнийг шугаман буюу хоромхон хурд
гэнэ. Шугаман хурдыг V үсгээр тэмдэглэнэ. Шугаман хурд нь траекторийн цэг бүрт шүргэгчээр
чиглэнэ. Зурагт R радиустай тойргоор хөдөлж буй биеийн А ба В цэгүүд дээрх шугаман хурдны
чиглэлийг харууллаа.
А V
V=∆S/∆t
В
V
Б. Өнцөг хурд.
Бие тойргоор эргэхдээ тодорхой хугацаанд тодорхой өнцөг эргэнэ. ө.х ∆t хугацаанд∆φ өнцөг эргэнэ.
Үүнийг доор зурагт харуулав. Бие А цэгээс В цэгт шилжихдээ ∆t хугацаанд ∆φ өнцөг эргэсэн. Энэ
үедбиеийн хурдыг ямар хугацаанд ямар хэмжээний өнцөг эргэж буйгаар нь буюу өнцөг хурдаар
тодорхойлно. Өнцөг хурдыг ω үсгээр тэмдэглэх ба дараах томъёогоор тодорхойлно.
ω=∆φ/∆t
өнцөг хурдны нэгж нь рад/с
В. Үе.
Тойргоор нэг бүтэн эргэх хугацааг эргэлтийн үе гээд Т үсгээр тэмдэглэнэ. Өөрөөр нэг бүтэн эргэлт
хийх хугацаа юм. Жишээ нь бие 5с хугацаанд 10 удаа тойргоор жигд эргэсэн бол үе нь
T=t/n=5c/10=0.2c буюу 0.2с-дэд нэг бүтэн эргэлт хийнэ гэсэн үг юм. Энд t хугацаа, n эргэлт хийсэн
тоо
Үеийг шугаман хурдаар илэрхийлбэл: Т үетэй тэнцүү хугацаанд бие тойргийн урттай тэнцүү 2πR зам
туулах тул V=∆S/∆t=2πR/T→T=2πR/V болно. Харин өнцөг хурд ба үе нь дараах холбоотой. Т үетэй
тэнцүү хугацаанд бие тойргоор нэг бүтэн эргэх тул эргэлтийн өнцөг нь 2π учир
ω=∆φ/T=2π/T→T=2π/ω болно.
Г. Үеийн урвуу хэмжигдэхүүнийг давтамж гэнэ. Өөрөөр нэгж хугацаанд эргэх эргэлтийн тоогоор
илэрхийлэгдэх хэмжигдэхүүнийг давтамж гэнэ. Давтамжийг ν үсгээр тэмдэглэнэ. Нэгж нь Герц ба Гц
гэж тэмдэглэнэ. 1Гц=1с-1
ν=1/T=n/t=ω/2π=V/2πR болно. Жишээлбэл бие 5с хугацаанд 10 удаа тойргоор жигд эргэсэн бол
давтамж нь ν=n/t=10/5c=2Гц болно.
Д. Төвд тэмүүлэх хурдатгал:
R

3. Хуудас. 2
бие тойргоор жигд хөдлөх тохиолдолд биеийн шугаман хурдны хэмжээ өөрчлөгдөхгүй ч чиглэл
байнга өөрчлөгддөг тул хурдатгалтай хөдөлгөөн байдаг. Энэ хурдатгал нь тойргийн төв рүү чиглэх
тул төвд тэмүүлэх хурдатгал гэнэ. Төвд тэмүүлэх хурдатгалыг а үсгээр тэмдэглэнэ. Төвд тэмүүлэх
хурдатгалыг шугаман хурдаар a=V^2/R гэж, өнцөг хурдаар a=ω∙R гэж тодорхойлдог. Дараах зурагт
төвд тэмүүлэх хурдатгалын чиглэлийг харуулав. V
1. Бие тойргоор эргэхдээ А цэгээс В цэгт шилжихдээ эргэсэн өнцөгөөр илэрхийлэгдэх хурдыг
…………………………………… гэнэ.
2.Нэг бүтэн эргэх хугацааг … гэнэ.
А. үе Б. давтамж В. Шугаман хурд Г. Төвд тэмүүлэх хурдатгал
3.Нэгж хугацаанд эргэх эргэлтийн тоогоор илэрхийлэгдэх хэмжигдэхүүнийг … гэнэ
А. үе Б. давтамж В. Шугаман хурд Г. Төвд тэмүүлэх хурдатгал
4.Төвд тэмүүлэх хурдатгал гэж юу вэ?
А. Тойргийн төврүү чиглэх тул төвд тэмүүлэх хурдатгал гэнэ..
Б. Хурдны өөрчлөлтийг хэлнэ
В. Замын өөрчлөлтийг хэлнэ.
Г. Тойргийн төвд орших хурдатгалыг төвд тэмүүлэх хурдатгал гэнэ.
мэддэг
Мэдэхийг хүсч
байна.
Мэддэг боллоо
Даалгавар 3. Өгөдсөн мэдээллийг уншиж танилцаад дээрх хүснэгтийн 3-р баганыг бөглөөрэй.
Даалгавар 4.Дараах үгийн сүлжээг бөглөөрэй.
Босоогоор:
1. Нэг цэгээс ижил зайд алслагдсан цэгүүдийн олонлог
2. нэг бүтэн эргэлт хийх хугацаа
Хөндлөнгөөр:
1.Нэгж хугацаанд эргэх эргэлтийн тоо
2.Нэгж хугацаанд эргэх өнцгөөр тодорхойлогдох хэмжигдэхүүн
Диагоналиар:
1.Тойргийн хурдны чиглэлийн өөрчлөлтөөр илэрхийлэгдэх хэмжигдэхүүн

4. Хуудас. 3
1
1
2
2
Дараах бодлогуудыг бодоорой.
1. 10м радиустайдугуй точиль 10с-д тутам 1 удаа бүтэн эргэж байсан бол шугаман
хурдыг ол.
2. 30см радиустай дугуй 0,1с-дэд 1 бүтэн эргэж байсан бол машины хурдыг ол.
3.Тус бүрийн радиус 5см ба 10см 2булыг ременээр холбоод эргүүлэхэд бага булын
эргэлтийн үе нь 0,5с байсан бол том булын эргэх үеийг ол.
4.Восток хөлгийн дэлхийг тойрох хугацаа нь ойролцоогоор 90мин. Дэлхийгээс 320км
өндөрт нисэж байсан бол хурдыг ол. Дэлхийн радиус 6400км.