2. Վաղարշապատ (ճանաչելի է նաև Էջմիածին անունով),
քաղաք Հայաստանի Արմավիրի մարզում։ Հայաստանի
քաղաքներից մեծությամբ 4-րդն է։ Վաղարշապատ
(Էջմիածնում) կա 5 եկեղեցի, որոնցից մեկը՝ Էջմիածնի
Մայր Տաճարը Հայաստանի գլխավոր եկեղեցին է և
գտնվում է Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի համալիրի մեջ,
որը Հայ Առաքելական Եկեղեցու հոգևոր և վարչական
կենտրոնն է։
Վաղարշապատն ունի գլխավոր ճանապարհ դեպի
մայրաքաղաք Երևան։ Միացված է Երևանին գյուղերով։
Վաղարշապատից դեպի Երևան մայրուղին 15-16 կմ է։
3. 2-րդ դարի առաջին կեսին, ըստ Մովսես Խորենացու,
Սանատրուկ Բ-ի որդի Վաղարշ Ա թագավորը
Վարդգեսավանը պատում է պարսպով ու մեծ
պատվարով, դարձնում թագավորանիստ քաղաք՝
վերանվանելով այն Վաղարշապատ կամ Նոր Քաղաք,
Վաղարշ Ա Արշակունու ժամանակից (մ. թ. 191-
211թթ.)[1]։ Միջին դարերում, մասնավորապես
միջնադարում Վաղարշապատը մերթընդմերթ կոչվել է
նաև Էջմիածին, որը համանուն վանքի և ոչ ամբողջ
բնակավայրի անունն է։
4. Սա (Վաղարշ Ա Արշակունին, ըստ Խորենացու թագավորած
191-211 թվականներին) պատեաց պարսպաւ և հզօր աւանն
Վարդգէսի, որի վերայ զՔասախ գետոյ, զորմէ զառասպելն
ասեն ՙՀատուած գնացյալ Վարդգէս մանուկն ի Տուհաց
գավառեն զՔասախ գետով, եկեալ նստաւ զՇրեշ բլրով,
զԱրտիմեդ քաղաքաւ, զՔասախ գետւ կռել կոփել զդուռնն
Երուանդայ արքայի։ Այս Երվանդ առաջինն է, Սակավակյացն
է, որ ի Հայկյանց, զորոյ զքոյրն կին առեալ Վարդգէսի՝ շինեց
զաւանս զայս, յորում և Տիգրան միջին յԱրշակունեաց (Տիգրան
Բ Մեծ) նստոյց զհասարակ առաջնոյ գերությանն Հրէից, որ եղև
քաղաքիւղ վաճառօք։ Այժմ այս Վաղարշ պատեաց պարսպաւ և
հզօր պատւարաւ, և անուանեաց Վաղարշապատ, որ և Նոր
քաղաք։
5. Շողակաթը եկեղեցի է Վաղարշապատի հյուսիսային կողմում,արքունի
հնձանների տեղում՝ կառուցված ՝ ըստ ավանդության, Հռիփսիմյանց
կույսերից սուրբ Մարիանեի նահատակության վայրում, Աղամալ
Սորոտեցի արքայազնի կողմից կաթողիկոս Նահապետ Ա Եդեսացի
ժամանակներում։ Ընդգրկված է ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային
ժառանգության ցուցակում։ Շողակաթ միջնադարյան եկեղեցին
գտնվում է Արմավիրի մարզում՝ Վաղարշապատում։ Ըստ
ավանդության հիմնադրվել է այն տեղում, ուր Հռիփսիմյան քրիստոնյա
նահատակների վրա «շող է կաթել»։ Այժմյան «գմբեթավոր դահլիճի»
հորինվածքով եկեղեցին կառուցվել է 1694 թվականին։ Հատակագծի
ձևերը և համաչափությունները բնորոշ են այդ տիպի վաղ միջնադարի
կառույցներին, որը ենթադրել է տալիս, որ Շողակաթ եկեղեցին
կառուցվել է 6-7-րդ դարերում, շինության հիմքերի վրա։ Ութանիստ
թմբուկով գմբեթը ոչ թե կառույցի, այլ երկու զույգ որմնամույթով
դահլիճի կենտրոնում է՝ նույնատիպ հնագույն եկեղեցիների նման։
Արևմուտքից կից է գավիթ-սրահը։
6. Սուրբ Աստվածածին եկեղեցին գտնվում է Էջմիածին
քաղաքում՝ Մայր Տաճարից փոքր հեռավորության
վրա։ Կառուցվել է 1767 թվականին Սիմեոն Երևանցի
կաթողիկոսի օրոք։ Վազգեն Ա կաթողիկոսի օրոք՝ 1986
թվականին, վերանորոգվել է եկեղեցին և կառուցվել է
զանգակատունը։ Եկեղեցու արևելյան պատին՝ Ավագ
խորանի ձախ կողմում, կա մի արձանագրություն՝ ըստ
որի «Այս սուրբ եկեղեցին կառուցվեց և գյուղը
անջատվեց Աթոռից նորա պարսպի կառուցման
հետևանքով, Տեր Սիմեոն Սրբազան Կաթողիկոս
Երևանցու ծախսերով և հրամանով՝ ի պատիվ Սուրբ
Աստվածածնի, որի անունով կառուցվեց 1767 թվին»։
7. Զվարթնոցը կառուցվել է Ներսես Գ Տայեցի կաթողիկոսի օրոք՝ 643–652 թվականներին։
Տաճարը Զվարթնոց է անվանել պատմիչ Սեբեոսը, այլ աղբյուրներում
հիշատակվում է նաև Վաղարշապատի Սբ Գրիգոր, Առապարի Սբ
Գրիգոր անուններով։
«Զվարթնոց» անվանումը հավանաբար առնչվում է նաև զվարթուն՝
հրեշտակ բառին։ Ենթադրվում է, որ Զվարթնոցի տարածքում է եղել
հեթանոսական Տիր աստծու մեհյանը։ Ըստ Սեբեոսի՝ 301 թվականին
այստեղ են հանդիպել Հայոց Տրդատ Գ արքան և Գրիգոր Լուսավորիչը։
Տաճարի ավերման մասին պատմական աղբյուրներում տեղեկություն
չկա (հավանաբար ավերվել է երկրաշարժից). հայտնի է, որ այն
կանգուն է եղել մինչև 10-րդ դարը։ 20-րդ դարի սկզբին ավերակ
տաճարը ծածկված էր հողով, պեղումներ կատարվել են 1901-1907
թվականներին՝ Խաչիկ վարդապետ Դադյանի նախաձեռնությամբ,
1904-ից՝ Թորոս Թորամանյանի գիտական ղեկավարությամբ։ Ըստ
պեղված նյութերի՝ նախքան Զվարթնոցն այստեղ եղել են
հեթանոսական և 4–5-րդ դարերի կառույցներ։ Հնագույնը 0, 63 մ x 2, 7 մ
չափերի կոթողն է (գտնվում է Զվարթնոցի թանգարանում)՝ Ռուսա Բ-ի
սեպագիր արձանագրությամբ։
8. Էջմիածին քաղաքի դրոշը պատկերային, գունային համակցությամբ նշան է։
Ուղղանկյուն պատկերի դեղին գույնի ֆոնի մեջ մանուշակագույնով, կենտրոնից քիչ
ձախ շեղումով պատկերված է խաչ, իսկ վերջինիս մեջտեղում զետեղված է շերտավոր,
շրջանաձև, եզրը ներկված շականակագույնով։ Առաջին շերտում դեղին գույնով
պատկերված են խաղողի վազեր, որոնք վերևի մասում ընդհատվում են շրջանից դուրս
եկած, դեղին գույնով պատկերված ամրոցով։ Երկրորդ շերտը առաջինից անջատվում է
նարնջագույնով ներկված կապույտով, որի մեջ՝ վերևի մասում, հայերեն
մեծատառերով գրված է «Էջմիածին» բառը։ Դրան ուղղահայաց ներքև և կենտրոնից
հորիզոնական աջ և ձախ հինգ նարնջագույն վանդակների միջոցով խաչաձև թվով
երեք պատկերներ են։ Երրորդ շերտը, որն առանձնացված է երկրորդից նարնջագույն
բարակ պատով, իր մեջ ներառում է մանուշակագույն և կապույտ գույների
համակցությամբ կիսաշրջանակներով արտահայտված խաչաձև պատկեր՝ եզրերում
հրեշտակներ։ Չորրորդ շերտը, որը հանդիսանում է զինանշանի կենտրոնը, կապույտ
գույնի մեջ նարնջագույնով պատկերում է հայերեն մեծատառ նախշազարդ «Է» տառը՝
էություն, Աստված։ Դրոշի դեղին գույնը՝ծիրանագույնը, խորհրդանշում է արքայական
ծիրանին, քանի որ Էջմիածինը եղել է արքայանիստ քաղաք, իսկ մանուշակագույնը
խորհրդանշում է կաթողիկոսանիստ լինելը նաև։
9. Էջմիածին քաղաքի զինանշանը պատկերային, գունային համակցությամբ նշան է։
Ուղղանկյուն պատկերի դեղին գույնի ֆոնի մեջ մանուշակագույնով, կենտրոնից քիչ
ձախ շեղումով պատկերված է խաչ, իսկ վերջինիս մեջտեղում զետեղված է շերտավոր,
շրջանաձև, եզրը ներկված շականակագույնով։ Առաջին շերտում դեղին գույնով
պատկերված են խաղողի վազեր, որոնք վերևի մասում ընդհատվում են շրջանից դուրս
եկած, դեղին գույնով պատկերված ամրոցով։ Երկրորդ շերտը առաջինից անջատվում է
նարնջագույնով ներկված կապույտով, որի մեջ՝ վերևի մասում, հայերեն
մեծատառերով գրված է «Էջմիածին» բառը։ Դրան ուղղահայաց ներքև և կենտրոնից
հորիզոնական աջ և ձախ հինգ նարնջագույն վանդակների միջոցով խաչաձև թվով
երեք պատկերներ են։ Երրորդ շերտը, որն առանձնացված է երկրորդից նարնջագույն
բարակ պատով, իր մեջ ներառում է մանուշակագույն և կապույտ գույների
համակցությամբ կիսաշրջանակներով արտահայտված խաչաձև պատկեր՝ եզրերում
հրեշտակներ։ Չորրորդ շերտը, որը հանդիսանում է զինանշանի կենտրոնը, կապույտ
գույնի մեջ նարնջագույնով պատկերում է հայերեն մեծատառ նախշազարդ «Է» տառը՝
էություն, Աստված։ Զինանշանի դեղին գույնը՝ծիրանագույնը, խորհրդանշում է
արքայական ծիրանին, քանի որ Էջմիածինը եղել է արքայանիստ քաղաք, իսկ
մանուշակագույնը խորհրդանշում է կաթողիկոսանիստ լինելը։
10. Խորհրդային տարիներին քաղաքը նախկինում համարվել է խոշոր
արդյունաբերական կենտրոն։ Կային ժամանակակից տեխնիկայով ու
սարքավորումներով հագեցված հզոր գործարաններ, ինչպիսիք են «Ռաստր»,
«Ռեզիստր», «Էլեկտրոն» և «Սարքաշինական» գործարանները, որոնք գործել են
միութենական ռազմաարդյունաբերության համալիրի կազմում և թողարկել
գերճշգրիտ սարքեր։ Այժմ այդ գործարաններն աշխատում են ոչ լրիվ
հզորությամբ։
Ներկայում «Պլասմասա», «Գրանիտ», «Հայքար», «Կարին», «Էջմիածնի
սարքաշինական գործարան» ԲԲԸ, «Ռեզիստր» ԲԲԸ, «Ռաստր» ԲԲԸ, «Էջմիածին
հաց» ԲԲԸ, «Էլեկտրոն» գործարան, «Էջմիածին կաթ» ՍՊԸ, «Իմպերիալ տուր»
ՍՊԸ, «Շինարարական իրերի և կահույքի պատրաստման ֆաբրիկա»,
«Էջմիածին գինու գործարան», Էջմիածնի պահածոների գործարան, «Կոնսեր»
ՍՊԸ, ձեռնարկություններն իրականացնում են լայն սպառման ապրանքների և
կենցաղային իրերի արտադրություն[6]։
