2. Տաթևի վանքը հիմնադրվել է IV դարում, VIII դարում կոչվել է Թադեոս
առաքյալի աշակերտ Եվստաթեոսի (Տաթեոս) անունով, որը
քրիստոնեություն է քարոզել Սյունիքում և նահատակվել այնտեղ: յ
Վանքի գլխավոր՝ Սբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին կառուցվել է 895–906 թթ-ին՝
Հովհաննես եպիսկոպոսի նախաձեռնությամբ` Սյունաց գահերեց իշխան
Աշոտի և Գրիգոր Սուփան ու Ձագիկ իշխանների օժանդակությամբ:
Եկեղեցու բարձր, հովանոցաձև վեղարով գմբեթը նստած է մեկ զույգ հզոր
մույթերի վրա, որոնք խորհրդանշում են Պողոս և Պետրոս առաքյալներին:
Եկեղեցին կառուցված է մաքուր տաշված բազալտե մեծադիր քարերով: 930
թ-ին եկեղեցու ներսը զարդարվել է որմնանկարներով. Ավագ խորանում
պատկերված են գահին նստած Քրիստոսը, ավելի ցած՝ առաքյալներ ու
սրբեր: Արևմտյան պատին պահպանվել են դրվագներ Ահեղ դատաստանի
հորինվածքից, հյուսիսային պատին՝ Սբ Ծննդյան թեմայով
տեսարաններ: Արևելյան ճակատի հայկական խորշերից վերև Աշոտ
իշխանի և նրա կնոջ՝ Շուշանի դիմաքանդակներն են: Եկեղեցու գմբեթն
ավերվել է 1138 թ-ի երկրաշարժից. վերականգնվել է 1274 թ-ին: 1931 թ-ի
երկրաշարժից վերստին քանդված գմբեթը վերակառուցվել է 1970–90-ական
թվականներին:
3.
4. Ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի, Տաթևի վանքի առաջին
եկեղեցին կառուցվել է IV դ., ունեցել անշուք տեսք,
սակավաթիվ ճգնավոր միաբաններ: VIII դ. վերջին
եղել է Սյունյաց եպիսկոպոսության աթոռանիստը:
Այստեղ են բերվել Քրիստոսի խաչափայտի մասունքով
արծաթե հսկա (մարդաչափ) «Բաբկենյան խաչը»
(պատրաստել էր Բաբիկ իշխանի որդի
Վասակը), Բյուզանդիայից՝ «Աստվածամուխ սուրբ
Նշանը», ս. Հովհաննեսի, ս. Ստեփանոս Նախավկայի,
տասնմեկ առաքյալների, ս. Գրիգոր Ա Լուսավորչի, ս.
Հռիփսիմեի մասունքները, Աստվածածնի մազերը:
5. 839-ին Դավիթ եպիսկոպոսը Սյունյաց Փիլիպե իշխանից
գնել է վանքի շրջակայքի Արծիվ կոչված տարածքը: 844-ին
նա նույն իշխանից նվեր է ընդունել Տաթև գյուղը, որտեղ և
հիմնադրել է հետագայում հռչակ ստացած վանքը:
Կալվածքներ գնելու և նվիրատվությունների շնորհիվ
վանքը դարձել է խոշոր ավատատեր: 844-ին Կովսական
գավառի իշխան Հրահատը Տաթևի վանքին է նվիրել
Նորաշենիկ գյուղը, 848-ին իշխան Փիլիպեն կառուցել է Ս.
Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին: 881-ին վանահայր
Սողոմոն եպիսկոպոսը գնել է Դարատափ գյուղը, վանքին
վերադարձրել Խոտ գյուղը և ս. Նշանի համար ճարտար
վարպետների ձեռքով պատրաստել թանկարժեք քարերով
զարդարված ոսկե խաչ:
6.
7. Վանքի կառուցումն ավարտելուց հետո, քարագործ վարպետը,
դիմելով ցածրում գտնվող բանվորներին, երկու տաշեղ է
պահանջում: Ստանալով տաշեղները վարպետը համբուրում է
դրանք և ասում. «Հոգին սուրբ տա թև»: Խոսքը բերանին, նրա
ուսերին թևեր են բուսնում: Վարպետը թռչում, գնում է անհայտ
ուղղությամբ: Բանվորներն առանց վարպետի չեն կարողանում
հանել վանքի փայտյա տաշեղները: Ժամանակ անց, լսելով որ նա
Պոլսում է գտնվում, վանքի շրջակայքի բնակիչները մարդ են
ուղարկում վարպետի մոտ և խնդրում, որ նա գա և հանի վանքի
տաշեղները: Սակայն վարպետը չի վերադառնում: Միայն հայտնում
է հանելու եղանակը: Վարպետի ասած խոսքից (Հոգին սուրբ տա
թև) վանքը կոչվում է Տաթև: Լենկ-Թեմուրը կամեցել է
հիմնահատակ կործանել Տաթևի վանքը և արմատախիլ անել նրա
մոտ գտնվող շարժական Գավազան-սյունը: Դրա համար էլ նա
հրամայել է իր հրոսակներին լծել տասը զույգ գոմեշ, գութանի
շղթայով կապել սյունը և ձգել: Հենց որ գոմեշները սկսում են ձգել,
շղթան կտրվում է և նրանք տապալվում են ձորը: Տեսնելով այդ՝
Լենկ-Թեմուրը հեռանում է Տաթևից:
