1. Dutch Research Institute For Transitions (DRIFT)
(www.drift.eur.nl)
Transitiesturing:
organisch ontwikkelen
Prof.dr.ir. Jan Rotmans
Den Haag, 23-04-2009

2. Context
Hardnekkige Problemen
Dutch Research Institute For Transitions
• complex [meervoudige oorzaken en gevolgen]
• verankerd in onze maatschappelijke structuren
• onzeker [geen pasklare oplossingen]
www.drift.eur.nl)
• moeilijk stuurbaar [veel verschillende actoren]
• moeilijk grijpbaar [lastig te duiden]
(DRIFT) (
• bestaan reeds decennia

3. Gezondheidszorg
hardnekkig probleem
• huidige zorgsysteem faciliteert nauwelijks preventie
Dutch Research Institute For Transitions
• huidige zorgsysteem vooral aanbodgestuurd en
nauwelijks vraaggestuurd
• huidige zorg technocratisch en bureucratisch
www.drift.eur.nl)
• te weinig uitwisseling tussen zorg en andere domeinen
[arbeidsvoorziening, voedingssectorm welzijnszorg]
• nieuwe zorgstelsel gaat uit van standaardisatie, staat
(DRIFT) (
haaks op toenemende variatie en diversiteit

4. Manifestatie van het probleem in sectoren
• betrokken spelers doorzien complexiteit stelsel niet
Dutch Research Institute For Transitions
• veel spelers willen sturen maar missen sturend
vermogen
• economische waarde prevaleert boven
maatschappelijke waarde
• belangen van aanbieders wegen zwaarder dan van
gebruikers
www.drift.eur.nl)
• keuzevrijheid en medezeggenschap ontbreken
• samenhangende visie ontbreekt
(DRIFT) (
Ga dit na voor je eigen sector of probleemveld?

5. Maatschappelijke systemen
functioneren niet duurzaam
• hebben in het verleden wel goed gefunctioneerd
Dutch Research Institute For Transitions
• maatschappij stelt andere eisen
• gebruikers / klanten stellen andere eisen
www.drift.eur.nl)
• spanning tussen systemen en omgeving neemt toe
• leidt tot cumulatie van systeemfouten
(DRIFT) (
systeemcrisis

6. Oplossingen?!
• huidig beleid alleen is niet voldoende
Dutch Research Institute For Transitions
• marktdenken biedt geen oplossing voor hardnekkige
problemen
• poldermodel is ongeschikt voor het aanpakken van
hardnekkige problemen
www.drift.eur.nl)
Wat dan wel?
• systeemfouten vergen radicale veranderingen:
systeembreuken op weg naar systeemovergangen
(DRIFT) (
Systeeminnovaties / Transities

7. Transitie
fundamentele verandering van structuur, cultuur
en werkwijzen op systeemniveau
Dutch Research Institute For Transitions
structuur: institutionele opbouw, economische
structuur, fysieke structuur
cultuur: gedeelde beelden, waarden,
paradigma’s en perspectief
www.drift.eur.nl)
werkwijzen: routines, regels, gedrag
fundamentele omslag in denken en handelen op
systeemniveau
(DRIFT) (
middel om tot duurzamer systeem te komen

8. Transitie Zorg
structuur: machtig zorgregime
wijdvertakt en diep geworteld
Dutch Research Institute For Transitions
specialisatie
cultuur: ‘artsen’cultuur
sterke autonomie en grote autoriteit
www.drift.eur.nl)
gesloten, naar binnen gekeerd
werkwijzen: klacht-diagnose georiënteerd
‘Kurieren am Symptoom’
(DRIFT) (
specialisatie
medische maakbaarheid staat centraal

9. Voorbeelden van transities
Watertransitie
Dutch Research Institute For Transitions
van water keren naar water accomoderen
Energietransitie
van fossiele naar duurzame energievoorziening
www.drift.eur.nl)
Zorgtransitie
van ….. naar ……
(DRIFT) (

10. Transitie in langdurende zorg
Cultuur elementen Van …. Naar…
Naar…
Mindset Aanbodgericht Mensgericht
Model Medisch specialistisch Kwaliteit van leven
Paradigma Op goede gegevens gebaseerd Waardecreatie
(Evidence based) (Value Based)
Dutch Research Institute For Transitions
Attitude en opvatting Medische maakbaarheid Menselijke fragiliteit
Perspectief Zorgen voor…
voor… Leren leven met…
met…
Maatschappelijke inbedding Concentreren als patiënten
patië Integreren als burgers
Sfeer Gehaast door werkdruk Rust in zorgprocessen
Samenwerking managers, Kloven (in percepties, jargon, Professionele verbindingen en
verzorgers en cliënten
clië houding en gedrag) menselijke ontmoetingen
www.drift.eur.nl)
Mores en werkhouding Ronden en diensten draaien Persoonlijke aandacht geven
Symbolen Witte jas, pillen, spuiten Ontmoeting, arm, schouder
Innovatie klimaat Behoudend en risicomijdend Innovatief en ondernemend
Samenwerking Eilandjes met kokers Ketens en netwerken
(DRIFT) (
Innovaties Gebrek aan tijd en ruimte Inbouwen als werkhouding
Techniek Vermijden (onder andere Inpassen (doorontwikkelen van
onderontwikkelde ICT) ICT toepassingen)

11. Transitiedenken
Denkkader gebaseerd op:
Dutch Research Institute For Transitions
• doorbreken van schijntegenstellingen
• combinatorisch denken [en/en]
• paradoxen leren herkennen
www.drift.eur.nl)
• van buiten naar binnen kijken
en van binnen naar buiten kijken
(DRIFT) (
• contra-intuïtief denken

12. Dutch Research Institute For Transitions
(DRIFT) (
www.drift.eur.nl)

13. Multi-fase concept
Stabilizatie
Systeem indicator
Dutch Research Institute For Transitions
Acceleratie
Take off
www.drift.eur.nl)
Voorontwikkeling
(DRIFT) (
tijd

14. Dutch Research Institute For Transitions In welke transitiefase zit de gezondheidszorg?
Stabilisatie
Duurzame
gezondheidszorg
Situatie
gezondheidszorg
Acceleratie
www.drift.eur.nl)
Take-off
Voorontwikkeling
(DRIFT) (
Tijd

15. Transitie-opgave zorg
formidabele opgave
in 2050
Dutch Research Institute For Transitions
zal 1 op de 2 Nederlanders ouder zijn dan 50 jaar
25% van Nederlanders bestaat uit 65+ ers
1/3 van bevolking bestaat uit Allochtonen
www.drift.eur.nl)
zorgbehoefte zal explosief toenemen
1/3 van inkomsten van Nederlanders gaat naar zorg
20-25% van Nederlanders werkt in zorg
(DRIFT) (

16. Multi-level concept
Macro-niveau
- autonome ontwikkelingen
- globale trends
Dutch Research Institute For Transitions
Meso-niveau
- regime
- regels, wetten, beleid
www.drift.eur.nl)
Micro-niveau
- praktijken
- experimenten, projecten
(DRIFT) (

17. Multi-level concept Zorg
Macro-niveau
demografische transitie
epidemiologische transitie
individualisering, liberalisering
Dutch Research Institute For Transitions
Meso-niveau
zorgregime, standaardisatie
curatief beleid, marktwerking
nieuw zorgverzekeringsstelsel
www.drift.eur.nl)
Micro-niveau
technologische innovatie
niche-regime van alternatieve
geneeswijzen, toenemende
diversiteit aan patiënten
(DRIFT) (

18. Hoe werken transities?
regime: dominante structuur, cultuur en werkwijzen
met macht en gevestigde belangen
Dutch Research Institute For Transitions
niche: opkomende, afwijkende structuur, cultuur en
werkwijzen op klein schaalniveau
niche wil macht ontwikkelen en het bestaande regime
www.drift.eur.nl)
overnemen; regime beschermt zich daartegen door de
niche onschadelijk te maken of op te nemen
transitie = regime-wisseling = machtswisseling
(DRIFT) (

19. Hoe werken transities?
een transitie mislukt als de structurele verandering
vanuit het regime plaatsvindt met alleen regime-partijen
‘een kalkoen zal zichzelf niet slachten’
Dutch Research Institute For Transitions
een transitie mislukt als de structurele verandering
vanuit niches plaatsvinden met alleen niche-partijen
‘muis en olifant stampen samen op de brug’
www.drift.eur.nl)
een transitie kan lukken als niche-partijen en veranderings-
gezinde regime-spelers elkaar vinden en gaan samenwerken
(DRIFT) (

20. Transitiepatroon Zorg
sterk dominant, goed georganiseerd medisch regime:
Dutch Research Institute For Transitions
zorgverzekeraars, ziekenhuizen, overheid,
verzekerden
niche-regime: alternatieve geneeswijzen
alternatief voor kleine groep Nederlanders
www.drift.eur.nl)
periode van groei en gedeeltelijke erkenning
niche-regime vooral complementair in plaats van
uitdaging of vervanging van het regime
(DRIFT) (

21. Dutch Research Institute For Transitions
Een transitie is geen uitvoeringsprogramma
transities verlopen complex, grillig en onvoorspelbaar
controle en beheersing van zo’n complex proces is illusoir
www.drift.eur.nl)
schaalsprong kun je niet regisseren
(DRIFT) (

22. Maar we kunnen wel degelijk beïnvloeden
Sturen is dan:
bijsturen, aanpassen, versnellen
Dutch Research Institute For Transitions
ruimte geven aan koplopers (vernieuwers)
richting geven aan sprongetjes
aansluiting zoeken bij dynamiek van de onderstroom
www.drift.eur.nl)
à transitiemanagement is zoeken, leren experimenteren
(DRIFT) (

23. Transitiemanagement
inrichting en ontwikkeling van
transitie-arena
Dutch Research Institute For Transitions
ontwikkeling van visie
monitoring, en transitieagenda
evalueren en leren
www.drift.eur.nl)
opzetten en uitvoeren van
(DRIFT) (
transitie-experimenten

24. Sturingsprincipes Transitiemanagement
richt je op de koplopers en niet op het peloton
creëer ruimte voor een schaduwproces
Dutch Research Institute For Transitions
regelluwe experimenteerruimte / mentale ruimte
probeer richting te geven aan de zoektocht naar duurzame zorg
maak verbindingen tussen koplopers
www.drift.eur.nl)
veranderingsgezinde regime spelers en niche spelers
verbind de onderstroom met de bovenstroom tot een beweging
(DRIFT) (

25. Transitieaanpak
Hoe organiseer je een vernieuwingsproces?
• niét van bovenaf opgelegd
Dutch Research Institute For Transitions
• niét vanuit de markt
• niét alleen vanuit de sector zelf
www.drift.eur.nl)
• wél via het creëren van ruimte voor vernieuwers
• wél via het erbij betrekken van partijen buiten de sector
(DRIFT) (
• wél via nieuwe rol en werkwijze voor betrokken partijen

26. Transitieprogramma Langdurende Zorg
richten op koplopers è steun voor koplopers in plaats van
brede ‘subsidie-distributie’
Dutch Research Institute For Transitions
hou opties open, begin è 26 experimenten ondersteund
kleinschalig die diverse paden verkennen
gezamenlijk richting vinden, è gezamenlijke bijeenkomsten,
www.drift.eur.nl)
verbinden van verschillende transitiearena i.s.m. experimenten
koplopers
verbinden met bovenstroom è connectie naar ZIP, betrokkenheid
ministerie en branche-organisaties
(DRIFT) (

27. Nationaal
ministerie en kennisorganisaties
vernieuwende denkers en (programmabureau)
branche-organisaties
opiniemakers
directeuren
Dutch Research Institute For Transitions (DRIFT)
overleg
(www.drift.eur.nl)
werkgroep
Innovatie
transitie- Programma-team
arena
Vernieuwende
praktijk-instellingen
12 vernieuwende
Projecten Zorgkantoren
09-06-16 (1e Tranche)
(14 vernieuwende projecten
2e Tranche)
Lokaal

28. een nieuwe visie op
de zorg ontwikkelen, ruimte creëren binnen
uitdragen,agenderen institutionele structuren
Visie Institutioneel
directeuren
overleg
Dutch Research Institute For Transitions
werkgroep
Innovatie
transitie- Programma
Onder-
arena steuning -team
Praktijk
www.drift.eur.nl)
12 vernieuwende
Projecten
(1e Tranche)
(DRIFT) (
Leren over vernieuwing in de praktijk en
demonstreren dat het anders kan

29. Onderdelen transitie-agenda
gevoel van urgentie door een gezamenlijke probleemperceptie
Dutch Research Institute For Transitions
een wenkend perspectief door transitie-visie en streefbeelden
www.drift.eur.nl)
transitiepaden naar de streefbeelden
(DRIFT) (
commitment van partijen voor transitie-experimenten

30. Contouren van een transitie-visie
Mensgericht
Dutch Research Institute For Transitions
Economisch volhoudbaar
Maatschappelijk ingebed
www.drift.eur.nl)
(DRIFT) (

31. Contouren van een transitie-visie
Mensgericht
Dutch Research Institute For Transitions
heelheid van de mens als uitgangspunt
eigen leefomgeving staat centraal
kleinschalig
zorg is leven
weer in contact met elkaar
www.drift.eur.nl)
rust en ruimte aanbieden
regie in eigen handen
eigen budget
(DRIFT) (

32. Rotterdam Zorg Transitie Proeftuin
4 transitie experimenten
Dutch Research Institute For Transitions
ACT
Prinsenhof
Buurtzorg
Centrum voor Dienstverlening
www.drift.eur.nl)
samen met integrale wijkaanpak
voor achterstandswijken van DRIFT
(DRIFT) (

33. Conclusies
het transitieprogramma langdurende zorg is belangrijke impuls
voor vernieuwing van het zorgsysteem
Dutch Research Institute For Transitions
transitieprogramma is een zaak van de lange adem (> 20 jaar)
essentieel succesvolle transitie-experimenten op te schalen
www.drift.eur.nl)
transitie-agenda moet onderdeel worden van de innovatie-
agenda
Rotterdam kan belangrijk zorg innovatiecluster worden
(DRIFT) (