1. ЛЕКЦ -7,8 ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì ИНТЕРНЭТ, ВИРУС

2. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì Хvн тєрєлхтєний тvvхэн дэх хамгийн том ололт дэвшилтvvдийн нэг нь интернэт яахын аргагvй мєн билээ. Анхлан АНУ-н цэрэг, боловсролын салбарын компьютеруудыг л хамарсан сvлжээ байсан бол єнєєдєр интернэт нь дэлхий даяар олон арван сая компьютеруудыг холбосон аварга том сvлжээ болсон байна. 1990-д оны дундуур интернэт хэрэглэгчдийн тоо сард дунджаар 15% буюу жилд 200 гаруй хувир нэмэгдэж байлаа. Îäîî ÿã ýíý ¿åä хэдэн хvн интернэт хэрэглэж байна гэдгийг vнэндээ хэлэх боломжгvй юм. Ойролцоогоор 400 гаруй сая хэрэглэгчтэй гэж баримжаалдаг бєгєєд 2008 онд тэрбум 500 сая гаран болно гэж тооцоолдог байна.

3. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì WWW гэдэг нь Дэлхий нийтийн сvлжээ буюу (World Wide Web) гэсэн vгийн товчлол бєгєєд бид сvлжээ буюу интернэт гэж нэрлэдэг. интернэт нь HTTP гэсэн стандарт протокол ашиглан хоорондоо холбогдоно. Энэхvv сvлжээний мэдээлэл Вэб хуудас гэж нэрлэгдэн хадгалагддаг. Вэб хуудсууд нь Вэб сервер гэж нэрлэгдэх компьютерт байрлана. Веб хуудсыг ашиглаж, мэдээллийг нь ашиглаж байгаа компьютерийг (є.х та гэсэн vг) Вэбээр vйлчvvлэгч буюу (client) гэнэ. Эдгээр Client – vvд нь вэб харуулах хэрэгсэл буюу Browser (Internet Explorer, Mozilla, Opera, Netscape Navigator etc..)ашигладаг.

4. Ямар хуудас харуулах вэ гэдгийг хэрэглэгчээс илгээсэн шаардлагаар тодорхойлно. интернэт дахь сая сая вэб хуудсууд єєрийн давташгvй нэр буюу domain name (URL = Unifrom Resource Locator) - тэй. Жишээнь : www.otgontenger.edu.mn, www.gogo.mn Yvнийгээ зохицуулдаг албан ёсны байгууллага байдаг.Тvvнийг ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Numbers) гэж нэрлэдэг. Энэхvv байгууллага нь эдгээр замбараагvй олон нэрнvvдийг зохицуулж, шинэ домайн нэр vvсгэх, єргєтгєл оруулах зэрэг асуудлуудыг зохицуулах vvрэгтэй. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

5. интернэт эд яагаад том жижиг vсгийн ялгаагvй домайн нэр хэрэглэдэг вэ? Урьд нь бидний ашиглаж байгаа домайн нэрний оронд IP address (Internet Protocol Address) ашигладаг байсан бєгєєд vvнд 0.0.0.0 – оос авахуулаад 255.255.255.255 –хvртэлх тооны давхцалтгvй компьютер сvлжээнд холбогдох боломжтой. Энэ нь ойролцоогоор 4 294 967 296 ширхэг компьютер сvлжээнд холбогдох бололцоотой гэсэн vг. Ийм тооны домайн нэр холбогдох хараахан бололцоогvй тул том , жижиг vсгийн ялгаагvй нэр ашиглахаар тєлєвлєсєн байна. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

6. Дээрх IP- руу бидний одоо ашиглаж буй тогтооход хялбар домайн нэрийг холбож єгч байгаа гvvр нь URL юм. Одоо бол бид домайн нэрийг эх хэл дээрээ ашигах болоцоотой болсон байна. Та http://www.yahoo.com/ гэж бичихийн оронд яахуу гэж хаягын мєрєн дээр бичихэд л ордог. Вэб хуудас бvр єєрт байгаа мэдээллээ харуулах зааврыг агуулах бєгєєд Browser маань эдгээрийг уншиж танд ойлгомжтой байдлаар хєрвvvлэн харуулах юм. Хуудас харуулах зааврыг HTML (Hyper Text Markup Language-Гипер текст дамжуулах протокол) гэх кодчлолоор бичдэг. Та ч єєрєє HTML файлыг энгийн текст боловсруулах програмын (notepad, notepad++, wordpad, emeditor etc...) тусламжтайгаар vvсгэж чадна. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

7. Энэхvv вэб хуудасны зааврын стандартыг W3C буюу World Wide Web Consortsium (Дэлхийн сvлжээний холбоо) тогтоодог. HTML, CSS, XML гэх стандарт кодчлолууд байдаг ба эдгээр кодчлолд нэмэлт єєрчлєлт оруулах, боломжийг нэмэгдvvлэх, шинэ кодчлол батлах зэрэг шинэчлэлтvvд байнга хийгдэж байдаг учраас vvнтэй холбогдуулж шинэ стандарт боловсруулах, тvvнийг вэб хєтєч (Browser) програм хангамжтай зохицох ажлуулах тєлєвлєгєєг гаргах гээд єндєр хариуцлагатай ажилладаг байгууллага юм. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

9. интернэт ийн тvvх : Анх 1969 онд буюу одоогоос 40 жилийн ємнє АНУ-ын Батлан Хамгаалах Яам нь интернэт ийг ARPANET гэдэг нэтрэйгээр анх 4 компьютерыг хооронд нь холбож vvсгэжээ. vvний гол зорилго нь цэргийн судалгаа шинжилгээ хийж байсан цєєн хэдэн их дээд сургуулиудын компьютеруудыг холбох явдал байжээ. Энэ сvлжээнд компьютеруудыг нэмэж холбосноор 1974 он гэхэд 62 компьютер холбогдоод байжээ. 1983 онд уг сvлжээг 2 салгасан бєгєєд нэг нь цэвэр цэргийн хэрэгцээнд MILNET нєгєєдєхийг íь их дээд сургуулиудын эрдэм шинжилгээний судалгаанд зориулж INTERNET гэж нэрийджээ. Энэ vед интернэт нь сvлжээндээ 1000 хvрэхгvй толгой буюу сервер компьютертэй байжээ. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

10. 1985 онд Канадын засгий газар тус улс дахь бvх их дээд сургуулиудыг холбосон BITNET сvлжээг vvсгээд тvvнийгээ INTERNET-тэй холбосон байна. Тухайн vедээ BITNET нь интернэт тэй єрсєлдєж байжээ гэвч яагаад нэгдсэнийг нь хэн ч таашгvй. 1986 онд АНУ-ын vндэсний Шинжлэх Ухааны Сан томоохон их дээд сургуулиудыг хамарсан NFSNET сvлжээг байгуулжээ. 1987 оны эцсээр интернэт -д маань 10'000, BITNET-д 1000 толгой компьютер холбогсон байжээ. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

11. Дэлхийн бусад оронд ч гэсэн vvнтэй ижил сvлжээнд байгуулагдаж эхэлсэн бєгєєд, ихэнхдээ интернэт ийн ижилхэн стандартай байгуулж эхэлжээ. Тэр vед манай улсад интернэт гэж юу байдгийг мэддэг хvн цєєрєн байсан байх. Ингээд 1990-д онд буюу Монгоëд èд АРДЧИЛАЛ ялж байх vеээр ихэнх улс орнуудын сvлжээнvvд хоорондоо холбогдож нэгэн аварга том сvлжээ болж эхэлсэн байна. Тухайн vед эдгээр олон дэд сvлжээ болгон єєрийн гэсэн нэр ус хийгээд vнэ ханштай байсан байна. Яваандаа " интернэт " гэж ерєнхийд нь нэрлэх болжээ. 1992 оны эцэс гэхэд дэлхий даяар нийт 1 сая сервер компьютер холбогдсон байна. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

12. Анхандаа интернэт нь огтхон ч бизнесийн зорилготой vйл ажиллагаа явуулах том салбар болно гэж єєрийгєє мэдээгvй бизээ. Тухайн vед бvх санхvvжилтйг улс орнуудын засгий газар хийгээд судалгааны байгууллагууд нь гаргадаг байсан аж. Харин 1992 оны эцсээр бизнесийн жижиг сvлжээнvvд интернэт -д холбогдон эхэлжээ. Ингээд л интернэт гэгч нэгэн тєрлийн шинэ тєлбєрт vйлчилгээ гарч хvмvvсийг тєлбєртэйгээр интернэт -д холбож єгєх болж, интернэт ээр бизнесийн чиглэлийн зар сурталчигаа цацагдах эхлэл тавигджээ. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

13. 1994 он гэхэд нийт 4 сая сервер компьютер холбогдсон байхад ихэнх нь бизнесийн зорилготой байжээ. АНУ, Канадын засгийн газарууд нь єєрсєддєє харъялагдах цєєн хэдэн сvлжээндээ санхvvжилтээ зогсоосон ба удалгvй бусад байгууллагууд, бусад орны засгийн газарууд ч гэсэн тэдэнтэй ижил арга хэмжээ авчээ. Ийнхvv интернэт нь цэвэр бизнесèéí талбар болов. интернэт ийн vvсэл хєгжилд хэн ямар хувь нэмэр оруулсныг хvмvvс тэр бvр мэдэхгvй болов уу. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

14. интернэт ийн сvлжээний зарчмыг Тим Бернерс Ли анх бодож олсныг зєвхєн мэргэжлийн цєєн хvмvvсийн хvрээнд л мэддэг. Цаг минут єсєж буй интернэт хэрэглэгчид Бернерс Лид сард ганц доллар єгєхєд дэлхийн тэргvvний тэрбумтан болох бололцоотой. 41 настай Бернерс Ли одоо Массачусетсийн технологийн дээд сургуульд “Консорцум WWW” хэмээх техикийн стандарт тогтоох ашгийн бус байгууллагад ажиллаж, жирийн нэгэн амьдралаар амьдарч байна. Тvvний эцэг эх нь компьютерт сонирхолтой байсан тул тэр багаасаа компьтертай нєхєрлєсєн гэж хэлж болно. 7 настай байхдаа дvvтэйгээ мєрийцєж дєрвийг квадрат язгуураас гаргах програмыг basic дээр бичиж байжээ. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

15. Тvvнд Артур Кларкийн шинжлэх ухаан уран зєгнєлийн “Хэрвээ Франкенштейн руу утасдахыг хvсвэл Ф-г дар” гэсэн єгvvллэг интернэт ийг анх vндэслэх санаа тєрvvлсэн гэдэг. Энэ єгvvллэг нь компьютер тоо томшгvй олон болж, тэд санамсаргvй байдлаар сэтгэж, мэдээлэл солилцон нэгдсэн нэг организм болж оюун ухаантай болж буй тухай єгvvлдэг “I Robot ” кинотой их тєстэй ажээ. Бернерс Ли єєрєє нилээд мартамхай хvн байсан бєгєєд хvмvvсийн нэр, тєрхийг нь тийм ч амар тогтоодоггvй байж. 1980 – д оны vед Швейцар, Францын хил дээр байрлах Европын цємийн судалгааны тєвд зєвлєгчєєр ажиллахаар уригдаж тэндээ 6 сар болжээ. Гэвч тvvний мартамхай байдал нь хамтрагчдынхаа ундууцлыг хvргэдэг байв. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

16. Энэ нь тvvнд ой тогтоолтоо орлуулах ИНКУЙР (орлогч) програм зохиоход нь нєлєєлсєн байна. Энэ нь тухайн хvнтэй холбоотой мэдээлэл (phone num, address, name, birthday etc…) хадгалах vvрэгтэй. Энэ нь зарчмын хувьд анхны Гипер текстийг зохиосон байв. Тvvний энэ загвар нь нэгдмэл холбооны vндсэн дээр ажиллах хvний уураг тархины нэг тєрлийн загвар юм. Íýã óäàà дарга нь тvvнд NEXT нэртэй анхны зєєврийн компьютерийг авч єгснєєр хvслээ биелvvлэх боломжийг нь нээж єгсєн юм. Энэ компьютер бол анхны сервер компьютер гэхэд хэлсдэхгvй болов уу. vvндээ зориулж Бернерс Ли html, http, url ыг санаачлан боловсруулсан байна. Тэрээр энэхvv гайхалтай бvтээлээ нэрлэхээр нилээд хэдэн нэр бодож олсон ч World Wide Web гэсэн нэрийг WWW гэж нэрлэхийг эхнэр нь санал болгосон байна. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

17. Энэ vеэс л эхэлж Вэб єєрийн гэсэн байр суурьтай болж, улам хєгжиж, баяжсаар дэлхий дахинд тархжээ. Харин интернэт гэдэг нэрийг тvvний дотны хамтрагч Мак Андриссен єгч интернэт ийг бизнес талаас нь хєгжvvлж эхэлжээ. Одоо тэр сая саяар тоологдох хєрєнгийн эзэн болсон. Харин санаачлагч Бернерс маань vvнээс ашиг авдаггvй нь сонин. Тэр одоо болтол энгийн даруухан амьдралаар амьдрахыг илvvд vзэж бусдын л адил ажиллаж амьдарч байна. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

18. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

19. Вирус нэрний учир: Компьютер /РС/-ийн вирус нь биологийн вирустэй зарим шинж чанараараа төстэй байдгаас ингэж нэрлэгджээ. Биологийн вирус нь амьтнаас амьтны биед тархдаг бол РС-ийн вирус нь РС-ээс РС-т тархана. Нэлээд гүнзгийрүүлэн үзсэн ч төстэй байдлууд ажиглагдана. Биологийн вирус нь өөрөө биеийн эсэнд орж тэр эсийн үржих бүтцийг ашиглан үржинэ. РС-ийн вирус зарим талаараа дээрхтэй төстэй байна. РС-ийн вирус нь хэвийн ажиллаж буй программд нэмэгдэн хамт ажиллаж, ажиллагааны явцад идэвхижин бусад программуудад халдварлаж эхэлнэ. Нэрний учрыг үүгээр ингэж тайлбарлаж болох юм. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

21. Анх вирусууд нь олон хүний хэрэглэдэг тоглоом, программуудад хавсаргагдсан бага хэмжээний код байжээ. Ýнэхүү вирус тээж байгаа программыг дуудаж ачаалахад вирус нь заавал эхэлж ачаалагдахаар зохион байгуулагдсан байна. Санах ойд орж ирсэн вирус ойр орчноо шалгаж өөр суучихаж болох программ байгаа эсэхийг хайна. Хэрэв олдвол программыг өөрчилж вирусны кодоо нэмж бичнэ. Тэгсний дараа л ачаалагдах ёстой программ ачаалагдана. Хэрэглэгчид энэхүү нууц ажиллагааг мэдэх ямар ч арга байхгүй. Харамсалтай нь одоо вирус өөрийгөө үржүүлж, хоёр программ вирустлээ. Дараагийн удаад энэ хоёр программны аль нэгийг нь ачаалахад мөн л ижилхэн процесс явагдаж энэ нь цаашдаа давтагдана. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

23. Вирусны төрөл: 1. File infector viruses буюу ехе, com өргөтгөлтэй /программыг ачаалж эхлүүлдэг/ файлыг гэмтээдэг вирусүүд байдаг. Эдгээр вирусүүдийн ихэнх нь санах ойд сууж, тодорхой хэмжээг нь эзэлдэг. Нэгэнт вирус санах ойд суусан бол вирустээгүй executable файлууд бүгд вирустдэг. Jerusalem, Cascadehap нар нь энэ төрлийн вирусүүд юм. 2. Boot sector viruses буюу системийг эхлүүлдэг хатуу болон уян дискэн дээрх программ болох boot record бүхий дискэнд идэвхижин хэрэглэгч уг дискүүдийн аль нэгээс системээ эхлүүлэхэд идэвхиждэг. Энэ төрлийн вирусүүд нь санах ойд суудаг. Ихэнх нь DOS системд ажиллахаар программчилагдсан байдаг. Вирус компьютерт идэвхижсэн л бол write protect /дискэнд файл хуулагдахгүй байх дискийн механик түлхүүр/ хийгдээгүй бүх төрлийн дискэнд вирус хуулагддаг. Form, Disk Killer, Michelangelo болон Stoned вирусүүд нь энэ төрлийнх юм. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

24. 3. Master boot record viruses нь санах ойд суудаг бөгөөд boot sector вирус шиг дискийг вирустүүлдэг. Гэхдээ энэ хоёр төрлийн вирусүүдийн гол ялгаа нь вирусүүдийн код нь хаана байрлаж байгаагаараа өөр байдаг. Жишээ нь: master boot record-г гэмтээдэг вирус нь master boot record-н гэмтэхээс өмнөх хувийг өөр газар хадгалдагт оршино. Хэрвээ Windows NT систем бүхий компьютер boot seсtor болон master boot sector вирусүүдийн аль нэгээр халдварлагдсан бол системээ ачаалж чаддаггүй. NYB, AntiExe, Unashamed зэргүүд нь энэ төрлийн вирусүүд юм. 4. Multi-partite viruses /мөн polypartite гэж нэрлэдэг/ вирусүүд нь boot record болон программын файлуудыг гэмтээдэг. Эдгээрийг эргэж сэргээхэд их хэцүү байдаг. Boot-г цэвэрлэсэн ч файлуудыг гүйцэд цэвэрлэж чаддаггүй болохоор эргээд boot-г гэмтээдэг. Үүн шиг файлуудыг цэвэрлэсэн ч boot-г цэвэрлэж чаддаггүй. One_Half, Emperor, Anthrax, Tequilla зэрэг нь энэ төрлийн вирусүүд юм.

25. 5. Macro viruses нь ихэвчлэн документ файлуудад халддаг. Энэ төрлийн вирусүүдийг арилгахад цаг их зарцуулж, мөнгө их үрдэг. Microsoft Office программ дээр Visual Basic программчилал хийгдэх боломжтой болсноор макро вирусүүд нь зөвхөн документ гэмтээх бус MS Office Word, Excel, Power Point болон Access-н файлуудыг гэмтээж байна. Мөн өөр төрлийн файлуудыг ч гэмтээдэг. Энэ төрлийн вирус нь бусад программуудын программчиллын хэлийг ашиглан автоматаар ямар нэгэн үйлдлүүд хийх боломжийг олгодог. W97M Melissa, WM NiceDay, W97M, Groov нар нь энэ төрлийн вирусүүд юм. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

26. Вирусээс хамгаалах тухай 1. Компьютертээ вирусээс хамгаалах программ суулгах, тохиргоог хийх /тодорхой нэг өдөр бүх файлыг scan /вирусын программаар шалгах/ хийх, макро вирусээс хамгаалах тохиргоо, auto protect гэх мэт/ шаардлагатай. Бид Symantec корпорацийн NortonAntiVirus, NAV Corporate Edition server, client, Kaspersky, McAfee, AntiSpyware болон Spam, Malware, Spyware-н программуудыг өргөн хэрэглэж байна. 2. Вирусын программыг тодорхой хугацаанд сайжруулж, update буюу шинэчлэл өргөжүүлэлтийг тогтмол суулгаж байх 3. И-мэйлийн Microsoft Outlook болон Outlook Express программуудыг ашигладаг бол Outlook Security Patch утилитуудыг татаж авах ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

27. 4. Хэн нэгнээс и-мэйлээр ирсэн хавсаргасан файлыг задлахгүй байх. Задалж үзэх онцын шаардлагатай файл бол антивирусын программаар шалгасны дараа нээх. Онцын шаардлагагүй бол файлыг ялангуяа com, exe өргөтгөлтэй файлуудыг шууд устгаж байвал вируст өртөх нь бага байдаг. 5. Долоо хоногт нэг удаа компьютер дээрх бүх файлаа вирусын программаар шалгах. Ихэнх вирусын программуудад энэ тохиргоог хийж өгч болох бөгөөд долоо хоногийн аль нэг гаригт, тодорхой нэг цагт файлыг шалгахыг заагаад өгчихсөн байхад компьютер асаалттай л бол та байсан байгаагүй программ автоматаар ажиллан таны компьютер дэх бүх файлын вирусыг шалгадаг. 6. Бусдын зөөврийн дискнээс файл хуулж авснаар таны компьютер вирустэх магадлал өндөр байдаг тул онцын шаардлагагүй бол зөөврийн диск уншуулахгүй байх, шаардлагатай бол вирусын программаар шалгах. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

28. 7. Таны компьютер дотоод болон интернэтийн сүлжээнд холбогдсон бол нээлттэй байгаа директор / folder -хавтас/-уудаа хаах, зөвхөн унших боломжтойгоор нээх 8. Сүүлийн үеийн мэдээгээр вирусын тэмдэглэлт төрсөн өдөр болох сар бүрийн 3-нд вирусын программаа ажиллаж буйг шалгах /интернэт, дотоод сүлжээнд холбогдох, зөөврийн диск хэрэглэхээс аль болох зайлсхийж, онцын шаардлагагүй бол компьютерээ асаахгүй байх гэх мэт үйл ажиллагааг санахыг нууцлал хамгаалалтын мэргэжилтнүүд зөвлөсөн байдаг./ 9. Чухал хэрэгцээтэй файл, документуудын нэг хувийг өөр төхөөрөмжинд / HDD , CD , Flash г.м/ тогтмол хадгалж байх 10. Хулгайн замын программыг хэзээ ч битгий ашигла. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì

29. ÝÇÁÓÑ-Ýäèéí çàñãèéí òýíõèì АНХААРАЛ ТАВЬСАН ТА БҮХЭНД БАЯРЛАЛАА