Мэдээлэл дамжуулах онол

1. 1
Мэдээллийн технологи.
Мэдээллийн систем
Интернет ба WWW
©Б.Алтанхүү, МУИС-ФЭС

2. 2
Интернет гэж юу вэ?
• Интернет (the Internet) бол Дэлхий гэдэг
гаригийг үл харагдах аалзны тор мэт
бүрхэн ертөнцийн өнцөг бүрийн
компьютерүүдийг хооронд нь холбосон
асар том сүлжээ юм. Интернетийн
ачаар хүн төрөлхтөн мэдээллийн шинэ
эрин үед орсон билээ.

3. 3
Интернет = Орчлонт Ертөнц

4. 4
Интернет = Орчлонт Ертөнц
• Хамгийн сүүлийн үеийн астрофизикийн
судалгаагаар Орчлонт Ертөнц
(Uniүerse) мөнхөд тэлж, томорч байх
болно гэж тогтоосон.
• Яг үүний адилаар интернет ч гэсэн
цаашид цаг үргэлжид хүрээгээ тэлэн,
өргөсч байх нь магад.

5. 5
Интернетийн үүсэл, хөгжил
• Интернетийн түүх 1960-аад оны сүүл үеэс
эхтэй. 1968 онд АНУ-д цэрэг, батлан
хамгаалахын зориулалтаар компьютеруудыг
өөр хооронд нь холбож сүлжээний зохион
байгуулалтанд оруулах ARPANET төсөл
хэрэгжиж эхлэсэн нь бидний мэдэх
интернетийн үүсэл гэж үздэг байна.
• Yүний гол зорилго нь цэргийн судалгаа
шинжилгээ хийж байсан цөөн хэдэн их дээд
сургуулиудын компьютеруудыг холбох явдал
байжээ.

6. 6
• Анх 4 компьютерыг
хооронд нь холбож
байжээ.

7. 7
• Харин 1971 он гэхэд ARPANET-д 23
компьютер холбогдоод байв.

8. 8
• 1972 онд ARPANET сүлжээ олон нийтэд
нээлттэй болов. Энэ үед уг сүлжээнд 40
өөр газраас компьютерууд холбогдсон
байлаа.
• Мөн онд ARPANET сүлжээгээр мессеж
(зурвас) илгээх боломжтой болов.
Ингэснээр хүмүүс өөр хоорондоо
харьцах боломж тавигдав. Энэ нь
бидний мэдэх имэйл юм.

9. 9
• 1973 онд ARPANET-д анхны гадаад
холболтууд Британи, Норвеги зэрэг
улсаас хийгдэв.
• 1974 онд Transmission Control
Protocol/Internet Protocol (TCP/IP)
зохиогдов. Энэ нь өөр өөр сүлжээнүүд
хоорондоо харьцаж холбогдох
боломжийг олгодог “хэл” юм.

10. 10
• 1974 онд Стэнфорд ИС дээр Telenet сүлжээ
ашиглалтад оров. Энэ нь нэг ёсондоо
ARPANET сүлжээний олон нийтэд зориулсан,
нээлттэй хувилбар байсан. Packet switching
(өгөгдлийг багцалж дамжуулах) технологи
анх удаа ашигласан байв. Энэ технологи
өнөөгийн интернетийн мэдээлэл солилцох
гол арга юм.
• Энэ нь мэдээллийг илгээхээсээ өмнө
багцуудад хувааж, багц бүрийг тус тусад нь
илгээгээд, хүлээн авагч дээр буцааж нэгтгэн
анхны мэдээллийг гаргаж авах технологи юм.

11. 11
• 70-аад онд АНУ-ын Эрчим хүчний
агентлаг тухайн салбарын судлаачдад
зориулж эхлээд MFENet, дараа нь
HEPNet сүлжээг нэвтрүүлсэн байна.
Улмаар энэ туршлагыг NASA
хэрэгжүүлж сансар судлаачдад
зориулсан SPAN сүлжээг нэвтрүүлэв.

12. 12
• 1970-аад онд компьютерын зах зээлд
ноёрхогч үйлдлийн систем бол UNIX
байв. Дийлэнх их сургууль, байгууллага
энэ системийг ашигладаг байв. 1976
онд UNIX-to-UNIX CoPy (UUCP)
протокол бий болсноор UNIX системтэй
компьютерүүд хоорондоо холбогдох
боломж бүрджээ. 1979 онд Unix-
системүүдийг холбогч USENET сүлжээ
үүсэв. USENET сүлжээ одоо ч гэсэн
оршин тогтнож байгаа.

13. 13
• Гэх мэтээр олон олон сүлжээнүүд бий болж байлаа.
Гэхдээ ихэнх нь орон нутгийн чанартай холболтууд
байлаа. Тиймээс эдгээрийг хооронд нь холбож,
нэгтгэн цэгцлэх шаардлага гарч ирэв.
• 1982 онд ARPANET сүлжээнд TCP/IP технологийг
нэвтрүүлснээр энэ нь боломжтой болов. Гол шугам
(backbone) буюу зангилааны үүргийг ARPANET
гүйцэтгэх болж, бусад сүлжээг холбож өгөв.
• Энэ үеэс Internet хэмээх нэр томъёо хэрэглэгдэж
эхлэжээ. Ө.х. өөр хоорондоо TCP/IP протоколуудаар
харьцдаг компьютерын сүлжээнүүдийн сүлжээг (set of
networks) ингэж нэрлэж эхэлсэн байна.

14. 14
ARPANET 1982 онд

15. 15
DNS – Домен нэр
• 1984 онд Domain Name Serүer (DNS)-ийг
интернетэд нэвтрүүлэв. Ингэснээр сүлжээнд
холбогдсон сервер компьютер бүрт өөрийн
гэсэн онцгой нэр оноох боломжтой болов.
Энэ нь бидний мэдэх домэн хаяг юм.
• Өмнө нь ж.нь ямар нэг 202.131.227.145 гэсэн
тоон хаягтай (IP-хаяг) сервер компьютер луу
хандахын тулд энэ тоог тогтоох хэрэгтэй
болдог байв. Харин нэрийн систем
нэвтрүүлснээр, ийм тоон дараалалд ямар нэг
www.num.edu.mn маягийн нэр харгалзуулах
боломжтой болов. Хэрэглэгч зөвхөн энэ
нэрийг тогтооход хангалттай. Энэ нэрийг
компьютерт оруулахад DNS түүнийг
харгалзах тоон дараалал руу нь хувиргана.

16. 16
DNS – Домен нэрний өргөтгөл
• Үүнтэй зэрэгцэн одоо бидний мэддэг
домен өргөтгөлүүд бий болов.
• .com - commercial
• .org – international organization
• .edu – educational
• .us – the united states
• .ru – russia
• .mn – mongolia
• etc.

17. 17
NSFNet
• 1986 онд АНУ-ын Үндэстний Шинжлэх
Ухааны Сангаас (National Science
Foundation) NSFNet сүлжээг байгуулж,
ARPANET-ыг өргөтгөв.
• Энэ нь 56kbps шугамын хурдтай, алс
зайд түгэх боломжтой сүлжээ байв.
• Интернетийн үйл ажиллагааг хангахын
тулд NSFnet сүлжээг 5
суперкомпьютетээр зангидсан байв.

18. 18
IRC протокол ба Чаат
• 1988 онд IRC буюу Internet Relay Chat
протокол боловсруулагдсанаар,
компьютерын сүлжээгээр хүмүүс өөр
хоорондоо шууд (real-time) харилцан ярих
боломжтой болов. Энэ нь бидний мэддэг чаат
(chat) юм.

19. 19
90-ээд он
• 1987 онд интернетийн үйлчилгээ хийдэг
анхны хувийн компани (UUNET)
байгуулагдсан байна. Ингэснээр интернетийг
бизнесийн зорилгоор ашиглах боломж
тавигдав. Гэхдээ хувийн хэвшлийн үйл
ажиллагаа (мэдээллийн төрөл зүйл хомс
байснаас) имэйл, чаат, компьютер тоглоом
зэргээр хязгаарлагдаж байв. Интернетийн
үндсэн хяналтыг засгийн газар, эрдэм
шинжилгээний байгууллагууд хийсэн хэвээр
байв.
• Гагцхүү 1991 оноос интернет хувийн секторт
бүрэн нээлттэй болжээ.

20. 20
90-ээд он
• Энэ үед интернетэд холбогдсон сервер
компьютерын тоо 300000 хол давсан байлаа.
• ARPANET аль хэдийн оршин тогтнохоо
больж, халаагаа NSFNet сүлжээнд өгсөн
байлаа.
• Харин 1995 онд NSFNet сүлжээ АНУ даяарх
интернетийн backbone-ын үүргийг гүйцэтгэхээ
болж, судалгаа шинжилгээний салбар луу
шилжив. Харин backbone-ын үүргийг өөр
хоорондоо холбогдсон сүлжээний
провайдерууд (network proүiders) гүйцэтгэх
болжээ.

21. 21
Интернет мандал (Cybersphere)
• Анх байгаль дэлхий дээр агаар мандал
(atmosphere), усан мандал
(hydrosphere) байлаа. Энэ хоёр
мандлын заагт амин мандал
(biosphere) оршино.
• Гэтэл одоо энд нүдэнд үл үзэгдэх
интернет мандал (cybersphere) бий
болжээ.
• Хүмүүс бид аль хэдийн ийм 4 мандалд
зэрэг амьдарч байна.

22. 22
Интернетийн үйлчилгээнүүд
• Интернет хэмээх энэ асар том сүлжээг
тулгуурлан, өнөөгийн бидний хувьд бол
мэдээжийн юм шиг болсон, аль хэдийн
бидний амьдралын салшгүй хэсэг болсон
олон төрлийн үйлчилгээ явагддаг.
• Эдгээрээс бидний хамгийн сайн мэдэх нь:
WWW буюу Веб
Имэйл (Yahoo! Mail г.м.)
Чаат (Yahoo! Messenger г.м.)
Хайлтын систем (Google г.м.)
г.м.

23. Веб - 1
• 1991 онд WWW (World Wide Web)
буюу Веб бий боллоо.
• Мэргэжлийн үгээр хэлбэл WWW
гэдэг нь, интернетийн сүлжээгээр
өөр хоорондоо HTTP протоколоор
холбогдон харьцдаг мэдээллийн
эх сурвалжуудын цогц систем юм.
• Арай хялбараар хэлбэл,
интернетийн сүлжээнд тулгуурлан
орших асар том мэдээллийн
сүлжээг WWW буюу Веб гэнэ.
23
Тим Бернерс Ли

24. Веб - 2
• Бүтцийн хувьд мэдээллийн энэ сүлжээ
веб сайтуудаас (web site) тогтоно. Веб
сайт нь харин веб хуудсуудаас (web
pages) тогтоно.
• Вебийг интернетэд байрлах асар том
“номын сан”-тай зүйрлэж болно.
“Номын сан” үй олон “ном”-оос тогтдог.
Тиймээс веб сайтыг бид интернетэд
байрлах нэг ийм ном гэж төсөөлж болох
юм.

25. Веб - 3
• Вебийн гол онцлог бол веб сайтууд (нэг
веб сайт дотроо веб хуудсууд) өөр
хоорондоо холбоотой байдаг. Энэ
холбоог гипер холбоос (hyperlink)
гэнэ.
• Гиперхолбоос нь:
Гипер текст (hypertext)
Гипер медиа (hypermedia)
гэсэн хэлбэрээр байж болдог.

26. URL-хаяг
• Гипер холбоос гэдэг нь үнэн хэрэгтээ
өөр нэг веб хуудсын (сайтын) интернет
дэхь хаягийг заасан бичиглэл юм.
• Ийм хаягийг URL-хаяг (Uniform
Resource Locator) гэнэ. URL-хаяг нь
WWW-д орших веб хуудсын (сайтын)
байрлалыг тодорхойлдог. Мэдээж хаяг
гэсэн утгаараа энэ нь дахин
давтагдахгүй, цорын ганц байна.

27. URL-хаяг
• WWW-д байрлах веб хуудасны URL-
хаягийн жишээ:
http://www.baikhguisite.com/index.html
Энд:
index.html – веб хуудсын нэр
www.baikhguisite.com – веб хуудсыг
агуулах веб сайтын домен нэр
http –харилцах протокол (ө.х. веб сервер
ба клиент хоёрын хоорондоо “ярилцах”
хэл)
:// ба / - тусгаарлагч тэмдгүүд

28. Веб браузер - 1
• Веб серверийг клиенттэй холбон өгч,
шаардлагатай веб мэдээллийг (хуудсыг)
хэрэглэгчид гаргаж үзүүлдэг тусгай
програмыг веб браузер (web browser)
гэдэг.
• Түүнчлэн веб браузер нь тухайн
хэрэглэгчийн компьютер дээр
байрласан аливаа веб хуудсыг ч гаргаж
үзүүлэх боломжтой.

29. Веб браузер - 2
• Интернетийн орчинд веб браузерын ажиллах зарчим
бол хэрэглэгчийн үзэхийг хүссэн веб хуудсын url-
хаягийг харгалзах веб сервертэй нь холбогдон
дамжуулаад (үүнийг request гэнэ) серверийн хариуд
нь илгээсэн (үүнийг response гэнэ) веб хуудсыг
хэрэглэгчид гаргаж үзүүлнэ.

30. Веб браузер - 3
• Түгээмэл хэрэглэгддэг
веб браузерууд:
Microsoft Internet Explorer
(зөвхөн Windows орчинд)
Mozilla FireFox (Windows,
Linux болон бусад
системд)
гэх мэт.

31. Имэйл - 1
• Имэйл нь өнөөдөр интернетийн орчинд
хамгийн их хэрэглэгддэг үйлчилгээний
нэг юм.
• Имэйлийн систем нь client-server
зарчмаар ажиллана.
• Имэйлийг илгээх эсвэл хүлээн авах
хэрэглэгч клиент болох бол имэйлийг
очих ёстой эзэнд нь “хүргэж өгдөг”
үйлчилгээг эрхлэгч нь серверийн
үүргийг гүйцэтгэнэ.

32. Имэйл - 2
• Yahoo, Google гэх мэт том веб
серверүүдийн хувьд имэйл-серверийн
үүргийг давхар гүйцэтгэж байдаг.
Тиймээс эдгээр веб серверүүдэд
холбогдсон хэрэглэгч шууд веб
браузераа ашиглан имэйл-клиент болох
боломжтой.
• Yahoo mail, Google gmail гэх мэт.

33. Хайлтын систем (Search Engine) -
1
• Өнөөдөр Интернэт нь хэтэрхий их
мэдээлэл агуулсан хэт аварга том
сүлжээ болсон. Энэ нөхцөлд хэрэгтэй
мэдээлэлээ богино хугацаанд хайж
олох нь нэлээд томоохон даваануудын
нэг болдог.
• Тиймээс интернэтээс мэдээлэл хайх
процесыг хөнгөвчлөх зориулалт бүхий
тусгай програм хангамжууд байдаг
байна. Үүнийг хайлтын систем (search
engine) гэнэ.

34. Хайлтын систем (Search Engine) -
2
• Хамгийн түгээмэл
хэрэглэгддэг
хайлтын системүүд
бол Google, Yahoo
зэрэг болно. Эдгээр
нь интернэтэд веб
сервер хэлбэрээр
байрлах бөгөөд
client-server
дизайнаар
хэрэглэгчидтэй
харьцан ажилладаг.

35. Хайлтын систем (Search Engine) -
3
• Эдгээр хайлтын системүүд нь бүхэл
Интернэт дотор хайдаггүй юм шүү.
Зөвхөн өөрт нь бүртгүүлсэн вэб
сайтуудаас хайлт хийнэ.
• Хэдэн жилийн кирилл монгол үсгээр
хайлт хийхэд хүндрэлтэй байсан билээ.
Харин Unicode кодчилол нэвтэрснээр
одоо бид unicode форматын монгол
гарын драйвер ашигдан чөлөөтэйгөөр
монголоор бичиж хайх боломжтой
болсон.

36. Онлайн нэвтэрхий толь
• Хайлтын системээс
гадна өөр нэг
мэдээллийн чөлөөт эх
сурвалж вебд хүрээгээ
тэлж буй нь онлайн
чөлөөт нэвтэрхий
толь (free online
encyclopedia) юм.
• Өнөөдөр хамгийн
түгээмэл ашиглагддаг
ийм веб - нэвтэрхий
толь бол Wikipedia юм.

37. Чөлөөт...?
• Wikipedia системийн онцлог бол, хэрэв
та өөрийгөө тодорхой сэдвээр
хангалттай мэдлэгтэй гэж үзвэл
системд бүртгүүлж ороод харгалзах
сэдэвт мэдээлэл оруулж эсвэл өөрчилж
болдог явдал юм. Чөлөөт гэж нэрлэхийн
учир энэ.
• Мэдээж үүнтэй холбоотойгоор
Wikipedia-д тавигдсан аливаа мэдээлэл
үнэн зөв үү үгүй юу гэсэн асуудал бас
урган гардаг л даа.

38. Веб хуудас хийх арга
технологиуд. HTML хэл.
• Веб хуудас хийх бүхий л технологи бүгд нэг
тулгуур аргад үндэслэсэн байдаг.
• Тэр бол HTML хэл юм.

39. 39
Ашигласан материал,
мэдээллийн эх үүсвэр
• History of the Internet, Internet for Historians…
http://www.let.leidenuniү.nl/history/iүh/frame_theorie.html
• History of the Internet
http://www.netүalley.com/archiүes/mirrors/daүemarsh-timeline-1.htm
• The Internet is just like the Uniүerse
http://www.seopher.com/articles/the_internet_is_just_like_the_uniүerse
• Internet гэж юу вэ?
http://www.asuult.net/internet.php
• etc.

40. 40
Анхаарал тавьсанд
баярлалаа.