2.  Интернет ба сүлжээ
 Хувь хүн, албан байгууллага Интернэтэд холбогдох
 MozilaFirefox
 ИНТЕРНЭТЭЭС МЭДЭЭЛЭЛ ОЛЖ АВАХ
 МЭДЭЭЛЛИЙГ ТАТАЖ АВАХ, ХАДГАЛАХ
 Интернэтийн сүлжээнээс файл болон програм татан
авах
 Интернэтийн сүлжээнд байрлах компьютер руу файл
илгээх.
 E-Mail хаяг нээх, захидал илгээх, хүлээн авах
 Yahoo messenger
 Асуулт хариулт
 Гэрийн даалгавар

3.  Мэдээллийн эрин зуунд мэдээлэл солилцох,
дамжуулах, түгээх, хүлээн авах болон харилцан
холбогдох гол арга бол интернэтийг хэрэглэх явдал
юм.
 Интернэт гэдэг нь дэлхийн улс орнуудын хамтарсан
томоохон хэмжээний компьютерийн сүлжээ бөгөөд
маш их баялаг мэдээллийн сан юм. Нөгөө талаас
мэдээлэл дамжуулах суваг юм.
 Компьютерийн сүлжээ гэдэг нь хоѐр ба түүнээс дээш
компьютер хоорондоо холбогдож мэдээлэл
солилцохыг хэлдэг. Компьютерийн сүлжээг хамрах
хүрээгээр нь локаль, глобаль гэж хоѐр ангилна.
Дотоод сүлжээг локаль гэх ба энэ нь бага оврын
сүлжээ буюу цөөхөн компьютерийг хамарна. Глобаль
сүлжээ нь аймаг, улс орон зэрэг том хүрээг хамарна.

4. Байгууллагын дотоод сүлжээг хэрэглэснээр эдийн
засгийн хувьд маш их хэмнэлттэй. Жишээ нь: принтер,
скайнер зэргийг дундаа хэрэглэх аль нэг компьютерт
байгаа мэдээллийг маш шуурхай бусад нь хүлээн авч
дамжуулдаг. Мөн интернэтэд холбогдсон компьютер нь
бусаддаа интернэтийг хуваалцах, бусад компьютераа
удирдах зэрэг олон боломжтой. Та интернэтэд
компьютер, модем, гар утас зэрэг бусад төхөөрөмж
ашиглаж холбогдож болно. Компьютер ашиглаж
интернэтэд холбогдох дараах аргууд байдаг: Үүнд
Телефон утасны үзүүрийг ашиглаж модемоор дамжуулан
компьютертай холбогдож интернэтийн эрх олгогч
байгууллагаар дамжуулан хиймэл дагуултай холбогдох
Компьютерийн сансарын антентай холбох замаар хиймэл
дагуултай холбох
Шилэн кабель ашиглаж интернэтийн эрх олгогч
байгууллагаар дамжуулан хиймэл дагуултай холбогдох
Эдгээрээс манай улсад телефон утасны үзүүр
ашиглан холбогдох арга өргөн хэрэглэгдэж байна.

5.  Модем төхөөрөмжтэй компьютер
 Телефон утасны үзүүр эсвэл антен, кабель утас
 Интернэтэд холбогдох эрх байхад хангалттай

6.  Модем гэдэг нь гадаад, дотоод гэсэн хоѐр төрөл
байх ба телефон утасны үзүүрээр ирж байгаа
аналоги сигналыг (дохиог) тоон сигнал болгон
хөрвүүлж өгдөг төхөөрөмж юм. Өөрөөр хэлбэл
утасны үзүүрээс ирж байгаа мэдээллийг компьютерт
ойлгуулж өгнө.
 Интернэтэд холбогдох эрхийг тусгай эрх бүхий
байгууллагаас албан ѐсоор авдаг. Манайд
интернэтэд холбогдох эрх өгдөг
Magicnet, Micom, Mobinet, MCS, Railcom, Bodi
International, Citinet, зэрэг компаниуд байдаг ба
эдгээр компанийг Internet Provider гэж нэрлэдэг.
Эрхийг тодорхой хүрээнд хэрэглэнэ. Хэрэглэгчийн
нэр (username), түлхүүр үг (password) хоѐрыг
ашиглаж байгууллага болон хувь хүн тус бүр өөр
өөр IP хаягаар холбогддог байна. Бид интернэтэд
холбогдсоноор дараах асуудлуудыг богино
хугацаанд найдвартай хялбар шийдэх боломжтой.

7.  Мэдээлэл авах, өгөх
 E-mail буюу электрон захидлаар харилцах
 Fax явуулах хүлээн авах
 Chat буюу messenger-ээр харилцах
 Мөнгөн шилжүүлэг, худалдаа хийх
 Тоглоом тоглох, дуу сонсох, кино үзэх
 Интернэтээрявагдаж буй олон улсын шинж
чанартай хурал зөвөлгөөн, тэмцээнд оролцох
боломжтой.

9. Гипертекстүүдийг агуулсан
Web хуудас
хуудас
Хоорондоо холбоотой
Website
web хуудаснуудын цуглуулга
Web хуудсуудыг интернэтэд
байрлуулах үүрэгтэй
коглпьютерүүд. Эдгээр
Web server серверүүдийн тусламжтайгаар
web хуудас болон site-уудыг
интернэтийн сүлжээнд
байрлуулна.

10.  Гипертекст гэдэг нь тодорхой нэг
тэмдэглэгдсэн үг буюу дүрсэн дээр хулганаар
дарахад түүнтэй холбоотой шинэ мэдээллийг,
шинэ хуудсыг гаргаж ирэх тийм текст юм.
 Website-ийн нэр нь файлтай адил өргөтгөлтэй
байх ба энэ нь тус website ямар агуулга,
мэдээлэлтэй, аль улсын вэ гэдгийг нь
тодорхойлж өгдөг.

11.  Com нь commercial буюу худалдааны гэсэн үгийн
товчлол бөгөөд уг мэдээллийн сан нь ашиг орлогын
төлөө үйлчилнэ.
 Edu нь education буюу боловсрол гэсэн үгийн товчлол.
Уг мэдээллийн сан нь боловсролын аль нэгэн салбарт
харъяалагдана.
 Gov нь government гэсэн үгний товчлол. Тухайн улсын
засгийн газартай холбоотой мэдээллийн сан болно.
 Mil нь батлан хамгаалахын байгууллагуудын
мэдээллийн сан
 Org нь чөлөөт олон нийтийн байгууллагуудын санг
илтгэдэг бол
 Net нь сүлжээний байгууллагын мэдээллийн сан юм.

12.  Мөн ихэнх хаягны өргөтгөлд тухайн улсын нэрний
товчилсон хэлбэр орсон байдаг. Тухайлбал: mn-
Mongolia, Jp-Japan, Ru-Russian, UK-United
Kingdom, au-Australia, Ca-Canadia, De-Deutish гэх
мэтээр нэрнүүдийн товчлол өргөтгөл болж тухайн
улсын мэдээллийг агуулна.

13.  http://www.ubsmusic.com -UBS music
хөгжмийн суваг
 http://www.un.org -Нэгдсэн Үндэстний
Байгууллага
 http://www.mtv.com -MTV хөгжмийн
суваг
 http://www.parl.gov.mn -Монгол Улсын
Засгийн Газар
 http://www.num.edu -Монгол Улсын Их
Сургууль

14.  Мэдээлэл авахдаа шууд хаягаар эсвэл
хайлтын систем ашиглаж авна. Website-
ийг үзэхэд ашигладаг програмуудыг
SWeb Browser гэх ба Internet Explorer,
Netscape, Internet MozilaFirefox гэх мэт
програмуудыг одоогоор хэрэглэж байна.
Эндээс сүүлийн үед өргөн хэрэглэгдэж
байгаа MozilaFirefox програмтай
танилцая

15.  MozilaFirefoxпрограмын install-ийг
өөрийн компьютертаа суулгасан байх
шаардлагатай. Хэрэв байхгүй бол
интернэтээс татаж авч хэрэглээрэй.
(Файл хэрхэн татаж авах талаар
хойно тайлбарлав) MozilaFirefox
програмыг ажиллуулахад ажлын
цонх нь дараах хэлбэртэй харагдана.

17.  Тус цонхны address мөр дээр Website-ийнхаа
хаягийг бичиж өгөөд Enter товч эсвэл Go товчыг
дарна.
 Internet-д байрлаж байгаа мэдээлэл нь мод
хэлбэртэй байна. Өөрөөр хэлбэл нэг зүйлээс олон
сална гэсэн үг юм. Ер нь website холбоос бүхий
олон хуудаснаас бүрдэнэ.

18.  Интернэтийн сүлжээг
 Өөрт хэрэгтэй мэдээ мэдээлэл хайж олох
 Файл (зураг, дуу г.м) болон төрөл бүрийн програм хангамжийг
татаж авах
 E-mail буюу электрон шуудангийн үйлчилгээний зорилгоор
ашигладаг.
 Үүнээс гадна интернэтийн сүлжээгээр дамжуулан
хоорондоо харилцан ярилцах (chat, messenger буюу
харилцан яриа), интернэтийн сүлжээгээр дамжуулан
худалдаа хийх, мэдээллийн группүүдэд нэгпэх, online
курсууд болон хуралд суралцах, оролцох зэрэг төрөл
бүрийн боломжууд байдаг.
 Интернэтийн гол хэрэглээ нь мэдээлэл авах. Мэдээллийн
шууд хаягаар мөн хайлтын систем хэрэглэх гэсэн хоѐр
аргаар олж авдаг.

19.  Шууд хаяг гэдэг нь: Тухайн авах гэж
байгаа мэдээллийг агуулж байгаа
website-ийн хаягийг ашиглах явдал
юм. Website-ийн хаягийг хэвлэл
мэдээлэл, бараа
бүтээгдэхүүн, мэдээллийн
хэрэгсэлүүд, өөр бусад website-
уудаас олж авна. Монголын зарим
website-уудийн хаяг:

20.  www.mobinet.mn
 www.mol.mn
 www.topsites.mn
 www.monstudent.mn
 www.olloo.mn
 www.mongolnet.mn
 www.banjig.net
 www.asuult.net
 www.mglclub.mn
 www.gogo.mn
 www.zaluu.mn
 www.biirbeh.mn
 www.amjilt.com
 www.terguun.com
 www.ife.edu.mn
 гэх мэт ( дашрамд хэлэхэд мэдээллийн шар номноос ихэнх
байгууллагуудын вэб хаягийг олж авах боломжтой байдаг.)

21.  Website-ийн хаяг нь танд байхгүй бол хайлтын систем
хэрэглэнэ. Хайлтын систем ашиглаж тухайн олж авах
гэж байгаа мэдээллийг агуулж байгаа website-ийн
хаягийг олж авдаг. Интернэтийн сүлжээ өргөжихийн
хирээр тэндээс хэрэгтэй мэдээллээ олж авах асуудал
улам бүр бэрхшээлтэй болж байна. Учир нь таны хайж
байгаа мэдээлэл байхгүйд биш харин дэндүү их
байдагт оршино. Тэгэхээр энэ мэдээллийг ямар
аргаар хурдан шуурхай олж авах вэ гэдэг л чухал
асуудал болоод байна. Энэ бэрхшээлээс гарахад тань
туслах зориулалттай интернэтийн сүлжээнээс
мэдээллүүдийг олж цуглуулдаг төвүүд буюухайлтын
системүүд байдаг. Хайлтын систем нь өөрөө
мэдээллийг хэрэглэгчидэд холбож өгөх зорилготой.

22.  Yahoo-www.yahoo.com
 Энэ сервер нь ойролцоогоор 80.000 гаруй
website-уудаас таны хэрэгтэй мэдээллийг хайна.
 Lycos-www.lycos.mn
 Энэ сервер нь ойролцоогоор 1.5 сая гаруй
website-аас таны хэрэгтэй мэдээллийг хайна.
 Google-www.google.com
 1 миллиард 300 сая орчим website-ыг
байрлуулсан. Сургууль, коллеж, ажлын байрны
хайлтын систем

23.  www.mol.mn Датаком компани хийсэн
 www.mongol.net Миком компани хийсэн
 www.mobinet.mn Мобиком компани хийсэн

24.  www.rumbler.ru
 www.au.ru
 www.aport.ru
 www.yandex.ru

25.  Address мөрөнд www.yahoo.com гэж бичээд GO
эсвэл enter товч дарна. Улмаар нээгдэх website-
ийн дараах цонхон дээрх Search the Web цонхонд
хайх мэдээллээ бичээд Search товчийг дарна. Аль
болох оновчтой бичнэ.
 Хайгаад гарч ирсэн мэдээллийг цааш хэлний
мэдлэгийн тусламжтайгаар дамжин холбогдоно.
Ер нь хайлтын системийг хэрэглэх нь маш
амархан та хэлний зохих хэмжээний мэдлэгтэй
байх хэрэгтэй. Мөн тухайн хайх гэж байгаа
мэдээллийнхээ нэрийг сайн мэддэг байх ѐстой.

26. Та website дээрх мэдээллийг компьютертээ татаж авах буюу
хадгалах шаардлага гарвал:
MozilaFireFox програмын Bookmarks-Bookmark this page команд өгч
тухайн хуудасны холбогдох link-ийг хадгалж болно. Өөрөөр
хэлбэл дараагийн удаад интернэтэд ажиллахдаа өмнө нь
ажиллаж байсан мэдээллээ хайлгүйгээр шууд хандах боломжтой
гэсэн үг юм. Хадгалсан link-ээ шууд дуудаж ажиллуулахдаа
MozilaFireFox цонхны Bookmarks цэсэн дээр дарахад хадгалсан
link-ийн нэр харагдах бөгөөд тэр нэрэн дээр double click хийх
засаар хандаж болно.
Website-аас зөвхөн текстийг нь татан авах гэж байгаа бол текстээ
тэмдэглээд дараа нь copy, paste командуудын тусламжтайгаар
тексттэй ажилладаг програм руу оруулна.
Website дээр байгаа зургийг компьютертээ татаж авах тохиолдолд
тухайн зурган дээрээ хулганы баруун товчийг дараад гарч ирэх
дэд цэснээс Save Picture As командыг сонгож хадгална. Мөн энэ
дэд цэснээс Set as Wallpaper командыг сонговол таны сонгосон
зураг Desktop дээр фон болон хадгалагдана.

27.  Интернэтийн сүлжээнд мэдээллээс гадна маш их
файлууд (зураг болон дууны файл, ном зохиол
гэх мэт) болон програмууд байрлана. Тэгвэл
энэхүү интернэтийн сүлжээнд байршуулсан файл
болон програмуудыг ерөнхийд нь дараах
байдлаар хувааж үзэж болох юм.

28.  Freeware програмууд: Эдгээр програмуудыг интернэтээс
татан авч ашиглах болон бусдад түгээхийг зөвшөөрсөн
програмууд.
 ShareWare програмууд: Танилцуулах хувилбар буюу эдгээр
програмуудыг татан авч ашиглаж болохоос бусдад тараахыг
зөвшөөрдөггүй. Эдгээр нь LICENSE (тодорхой хугацаанд 1-3
сар г.м ажиллуулахыг зөвшөөрсөн.), DEMO (бүрэн бус
танилцуулах) гэсэн хувилбаруудтай.
 Direct Buy-Төлбөртэй програмууд: Татаж авахдаа урьдчилан
төлбөр төлөхийг шаарддаг.
 Patches програмууд: Зарим тохиолдолд UPDATE, ADD-INS
гэх мэтээр нэрлэнэ. Эдгээр програмууд нь UPGRADE буюу
тухайн програмд нэмэлт хийж сайжруулахад зориулагдсан
програмууд юм.
 Drivers: Ямар нэгэн техникийн төхөөрөмжийг суулгахад
ашигладаг програмыг Drivers гэнэ. Тухайлбал:
принтер, сүлжээний карт, модем гэх мэт төхөөрөмжүүдийг
дагалддаг програм.
 Music: MP3, RA, MIDI зэрэг өргөтгөлтэй төрөл бүрийн
дуу, видео клипүүд
 Wallpaper, ScreenSaver: Дэлгэцэнд тавихаар зориулагдсан
төрөл бүрийн зураг, screen saver-ууд.

29.  Интернэтийн сүлжээнд байрлуулсан төрөл бүрийн
файл болон програмыг татаж авах үйлдлийг
download, файл илгээхийг upload гэнэ. Тэгвэл
интернэтийн сүлжээнд байрлуулсан файл болон
програмуудыг цуглуулдаг төвүүд байдаг. Эдгээр
төвүүд нь зөвхөн тэдгээрийг цуглуулаад зогсохгүй
тодорхой хэмжээгээр эрэмбэлж цэгцэлсэн байдаг
учраас эдгээрийг ашиглан өөрийн хэрэгтэй
програмыг хайн олохоос гадна түүнтэй төсөөтэй
програмуудыг ч олох боломжтой юм.

30.  www.shareware.com
 www.jumbo.com
 www.download.com
 www.tucows.com
 www.pcworld.com
 www.fudogs.com
 www.hotfiles.com
 www.isdoftware.com
 www.softusa.com
 www.winfiles.com

31.  Тухайн татан авах програм ямар компьютер, үйлдлийн систем, шуурхай
санах ой, хатуу дискэн дэхь сул зайг шаарддаг талаар эхэлж судлаж
мэдсэн байх хэрэгтэй. Ихэнх програмууд энэ талаар тодорхой
тайлбартай байдаг учраас энэ тайлбарыг унших хэрэгтэйг зөвлөж байна.
 Тухайн файл болон програмыг татаж авахад ямар хугацаа зарцуулахыг
тооцоолж мэдсэн байх хэрэгтэй.
 Татаж авсан ихэнх файлууд шахагдсан буюу архивлагдсан байдаг.
Файлыг архивлах нь дараах хоѐр давуу талтай.
 Файлын хэмжээг багасгаж өгдөг.
 Олон файлуудыг нэгтгэж нэг файл болгодог.
 Хэрэв татан авсан файл болон програм архивлагдсан байвал түүнийг
програм ашиглан эргүүлэн задалж энгийн файл болгоно. Ихэвчлэн
WinZip ашиглан шахсан байдаг ба Zip өргөтгөлтэй болсон байдаг.
 Интернэтийн сүлжээнээс файл болон програм татаж авахад
санамсаргүй болон санаатайгаар хавсрагдсан янз бүрийн вирустай байж
болно. Иймээс вирус байгаа эсэхийг байнга шалгаж байх хэрэгтэй

32.  Интернэтийн сүлжээнээс файл болон програм
татаж авахад энгийн web browser ашиглах нь
төдийлөн тохиромжтой бус байдаг. Иймээс
зориулалтын DOWNLOAD, ACCELERATOR,
GO2ILLA зэрэг програмуудыг ашигласан
тохиолдолд хурд нэмэгдэхээс гадна татан авч
байх үед холболт тасарсан тохиолдолд тасарсан
хэсгээс үргэлжлүүлэн татаж болох сайн
талуудтай.

33.  Интернэтийн сүлжээнд байрлах компьютер руу файл
илгээхийг UPLOAD гэнэ. Сүлжээнд холбогдсон дурын
компьютер уруу файл илгээх боломжгүй. Файл татан авах,
илгээх зэрэг үйлдлүүдийг хийхийн тулд дараах зүйлийг
мэдэх хэрэгтэй.
 FTP server: Энэ нь хэрэглэгч нарт зориулагдсан файлуудыг
агуулдаг компьютерүүд. Зарим FTP серверүүд тодорхой
хэмжээний зайг бусдад ашиглуулахыг зөвшөөрдөг. Гэхдээ
тухайн серверт урьдчилан бүртгүүлэх болон тодорхой нэр
нууц үгийг ашиглан эдгээр серверүүдэд нэвтэрч болно.
Ихэнх FTP серверүүд нь заавал тухайн хэрэглэгчийг
бүртгүүлэхийг шаарддаг боловч интернэтэд ANONYMOUS
FTP сервер гэж нэрлэгддэг FTP серверүүд байдаг. Эдгээр
серверүүдэд нэвтрэхийн тулд нэр гэдэгт ANONYMOUS,
нууц үг гэдэгт нь E-mail хаягаа ашиглан нэвтэрч болно.