SlideShare a Scribd company logo
1 of 29
1
ХААИС
ИНЖЕНЕР, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГУУЛЬ
ХАА-н инженерийн тэнхим
ШАССИЙН ОНОЛЫН ХИЧЭЭЛЭЭР
ХИЙХ ТООЦООНЫ АРГАЧЛАЛ
Зохиогч: Б.Дампил
Д.Батчимэг
Улаанбаатар, 2016 он
2
I. ТРАКТОР ЗҮТГЭХ ХҮЧНИЙ ТООЦОО
I.I Тракторын үндсэн параметрийн тооцоо
Зүтгэх зүтгэх хүчний тооцооны тусламжтайгаар тракторын үндсэн
параметрийг тодорхойлох бөгөөд үүнд:
1. Дамжуулга дээрхи зүтгэх хүчний үзүүлэлтүүд
2. Ашиглалтын хамгийн их бага жин
3. Хөдөлгөөний хурд
4. Хөдөлгүүрийн чадал
Дээр дурдсан тооцоонуудыг хийхийн тулд өгөгдлийн дагуу
тухайн зүтгэх хүчний ангилалын тракторын техникийн
тодорхойлолтыг оюутан мэдэж байх ёстой.
Тракторын зүтгэх хүчний ангилал нь хэвийн зүтгэх хүч РН-
ээр тодорхойлогдох бөгөөд энэ хүч хөрсний нягт ба чийгтэй
хөрсөнд тракторын дэгээнд ирж байгаа хүч юм. Энэ хүчийг
гуурстай тэгш талбайд зохих хурдаар ажиллаж байх явцад хий
эргэлт нь зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс хэтрэхгүй зүтгэх хүчний АҮК
нь (ашигт үйлийн коэффициент) шаардлагын хэмжээнд байх тийм
нөхцөлтэй уялдуулан тухайн ангилалыг тогтоодог юм. Дээрх
нөхцөлд дугуйт тракторын явагчийн хий эргэлт нь 15...18 хувь
гинжит тракторынх 3..5 хувийн хязгаарт хэлбэлзэж байх ёстой.
Харин зүтгэх хүчний АҮК нь 4х2 хийцийн тракторт 60-64 хувь, 4х4
хийцийн тракторт 65...68 хувь, гинжит тр акторт 70...74 хувиас
багагүй байх ёстой. Тооцоог хийхийн тулд эхлээд тракторын
зүтгэх хүчний хүрээ (зааг) тодорхойлох бөгөөд энэ нь дэгээн
дээрх хэвийн зүтгэх хүчний дэгээнд ирэх бага зүтгэх хүчинд
харьцуулсан харьцаа бөгөөд уг тракторыг тухайн заагт өргөн
хүрээтэй ашиглах боломжийг олгож өгнө.
𝛿Т =
РН
РКР𝑚𝑖𝑛
= 𝜀
РН
РН
𝐼
3
Үүний: Рн-тракторын хэвийн зүтгэх хүч, РН
𝐼
- урд ангилалын
тракторын хэвийн зүтгэх хүч, 𝜀-зүтгэх хүчний өргөжилтийн коэф
𝜀 = 1.25 … 1.30 хязгаарт сонгож авах ба гэхдээ ямар ангиллын
ямар ажилд зориулагдсан зэргээс нь хамааруулах хэрэгтэй.
Тракторыг зүтгэх хүчээр нь
4,6,9,14,20,30,40,50,60,80,100,150кН гэж ангилах ба урьд
ангилалын тракторын хэвийн зүтгэх хүч нь тухайн тракторын
хэвийн зүтгэх хүчний өмнөх ангилалаар авна. 1кН = 101,971кгс.
Шууд дундаж утга юмуу эсвэл их бага хязгаараар тогтоож
болохгүй.
Дээр дурьдсан нөхцөлд гуурстай талбайд ажиллах үед
тракторын дэгээнд ирэх хамгийн зүтгэх РКР хүчийг дараах
томёогоор тодорхойлно.
РКР =
РН
𝛿Т
Дэгээн дээрх зүтгэх хүчний хязгаарыг мэдэж авснаар
тухайн тракторын ажиллах хүрээ болоод агрегатыг яаж бүрдүүлэх
асуудлыг шийдэж болно. Дээрх тооцоо сонголтыг хийсний дараа
тракторын жингийн зарим параметрүүдийг тооцоолох ёстой. Үүнд:
1. Хийцийн (хоосон) жин-GO
Тракторын хийцийн жин GO нь шатах тослох материалаар
цэнэглээгүй, жолооч багаж хэрэгсэл нэмэлт тоноглол, ачаа
(балласт) зэрэг оролцоогүй байх үеийн жинг хэлнэ.
2. Ашиглалтын хамгийн бага жин - G 𝑚𝑖𝑛
G 𝑚𝑖𝑛 - жин нь хийцийн жин дээр шатах тослох материал ба
жолоочийн жинг нэмсэнтэй тэнцүү байна.
Gmin = GO + GШТМ + GЖ
GO −Хийцийн жин, GШТМ - Шатах тослох материалын жин.
Энэ жинг тракторын үндсэн багтаамжаар нь тооцоолон авах
бөгөөд шингэний хувийн жин өөр өөр утгатай байдаг гэдгийг
4
анхааран нэг литрийг килограммд шилжүүлэх шаардлагатай.
Тооцоонд ашиглалтын хамгийн бага жинг тодорхойлж болох
бөгөөд тоон утгын зөрүү нь 7 хувиас хэтрэхгүй байх ёстой.
𝐺 𝑚𝑖𝑛 = (1.07 … 1.1) 𝐺 𝑂
3. Ашиглалтын хамгийн их жин G 𝑚ах - Энэ жин нь
ашиглалтын хамгийн бага жин дээр балластын жинг нэмж
гаргана.
Gmax = Gmin + Gδ
Ашиглалтын хамгийн их жинг дээрх аргаар тооцоолох нь
дутагдалтай байдаг. Иймд тухайн тракторын дэгээнд өгөх хэвийн
ачаалалт барьцаалдааны жин, хөтлөгч дугуйн хий эргэлт зэргийг
тооцон доорх хамаарлаар тодорхойлно.
 4х2 типийн дугуйт тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 =
𝑃 𝐻
𝜑кдоп ∙𝜆 𝑘−𝑓
 4х4 типийн дугуйт тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 =
𝑃 𝐻
𝜑кдоп
−𝑓
 Харин гинжит тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 =
𝑃 𝐻
𝜑кдоп
Үүний 𝜑кдоп
- барьцалдалын жинг ашиглах коэффициент
f- өнхрөлтийг эсэргүүцэх коэф (Хүснэгт 2-оос авна)
Дугуйт тракторт 𝜑кдоп
= 0,5 … 0,65 байх ба үүнийг 0,5 буюу хамгийн
бага утгаар авч болно. Энэ коэф нь хөтлөгч дугуйн хийц хэмжээ
зэргээс хамаарна. Явагчийн хийцээс хамаарч гинжит тракторт
𝜑кдоп
= 0,55 … 0,65, хоёр хөтлөгч дугуйтай дугуйт тракторын
хамгийн их жин 𝐺 𝑚𝑖𝑛 -ээс голцуу их байх ёстой. Харин гинжит
тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 нь 𝐺 𝑚𝑖𝑛 -ээс ихэнх тохиолдолд бага гардаг.
4. Балластын жинг харьцалтын хүчийг нэмэхийн тулд
тракторт балластыг хэрэглэх ба энэ жинг доорх томьёгоор
тооцоолно.
𝐺 𝛿 = 𝜆 𝑘
( 𝐺 𝑚𝑎𝑥 − 𝐺 𝑚𝑖𝑛
)
Үүний: 𝜆 𝑘-хөтлөгч дугуйн ачааллын коэффициент 𝜆 𝑘 = 0,75… 0,8
5. Хөдөлгөөний хэвийн хурд
5
Зүтгэх хүчний тооцоонд хөдөлгөөний хэвийн хурдыг сонгож
авахдаа хамгийн бага хурдаас хөдөлгөөний хамгийн их хурд
хүртэл тэдгээрийн хооронд орших заагыг тодорхойлох ёстой.
Өөрөөр хэлбэл хамгийн их хурдыг 1-р арааны хурдад харьцуулж
гаргана.
Хурдын заагын хэмжигдэхүүнийг 𝛿 𝑣осн
≅ 𝛿 𝑇 ∙ 𝛾Д 𝑚𝑖𝑛 гэж тодорхойлох
бөгөөд үүний 𝛾Д 𝑚𝑖𝑛
нь хөдөлгүүрийн ачаалалтын хамгийн бага
зөвшөөрдөх коэф 𝛾Д 𝑚𝑖𝑛 = 0,85. Хэрэв зүтгэх хүчний тооцоонд
хөдөлгөөний хамгийн бага, хамгийн их хурдуудын холбогдол
өгөгдсөн бол тэдгээр хурдуудын хоорондын харьцааны боломжит
хэмжээг гаргаж авах хурд сэлгэлтийн тоо нь дамжуулгын
тоонуудын геометрийн дэвшлээр дараах хамаарлаар олно.
𝑉 𝐻 𝑧
𝑉𝐻(𝑧−1)
= ⋯
𝑉 𝐻3
𝑉 𝐻2
=
𝑉 𝐻2
𝑉 𝐻1
= 𝑞
Үүнд: 𝑉𝐻𝐼
-хамгийн бага хурд
𝑛- хурд сэлгэлтийн тоо
𝑞 – геометрийн прогрессийн хуваарь 𝑞 = √ 𝛿 𝑣осн
𝑧−1
𝑍- үндсэн арааны тоо
Бусад араанууд дахь хурдыг дараах томьёогоор олно.
𝑉 𝐻2
= 𝑉 𝐻1
∙ 𝑞 𝑉𝐻3
= 𝑉𝐻2
∙ 𝑞 … 𝑉 𝐻 𝑧
= 𝑉 𝐻(𝑧−1)
∙ 𝑞
Зүтгэх хүчний тооцоолоор гаргасан зүйлүүд нь ашиглалтын янз
бүрийн нөхцөлд ажиллах тракторт чухам ямар ачаалалтай
байхад хамгийн их бүтээмжтэй ажиллах, хир их түлш хэмнэж
байна вэ гэдгийг заах болно.
6. Тракторын хэвийн чадал
Зүтгэх хүч, тракторын хурд, хөдөлгөөний хурдыг сонгон тогтоосны
дараа тракторын хэвийн чадлыг тодорхойлох ёстой.
𝑁 𝐻 =
[ 𝑃 𝐻 +𝑓( 𝐺 𝑚𝑖𝑛+𝐺 𝛿
)] 𝑉 𝐻 𝐼
270∙𝜂 𝑇𝑃 ∙𝜒3
м.х (1кВ= 1.36м.х)
Үүний: 𝜂 𝑇𝑃 -1-р арааны дамжуулгын АҮК 0,88...0,93
6
𝜒3-0,85 хөдөлгүүрийн ачаалалтын ашиглалтын коэф.
Трансмиссын алдагдалыг оруулан тооцвол
𝜂хол = 0,96 сул ажиллагааг тооцсон коэф
Цилиндр ба конус хосын АҮК 𝜂Ц = 0,985: 𝜂К = 0,975
𝜂Ц, 𝜂К- тухайн дамжуулгын хос араануудын тоо
Зүтгэх хүчний тооцоог гаргасны дараа тоон утгыг хүснэгтэд хийнэ.
I.II Хөдөлгүүрийн төлөвийн тооцоо
Хурдын ба ачаалалтын горимоос хамаарч ашигтай чадал,
эргүүлэх момент, тахир голын эргэлт, түлшний цагийн зарцуулалт
зэрэг хөдөлгүүрийн үндсэн үзүүлэлт ба хувийн зарцуулалт хэрхэн
өөрчлөгдөж байгааг үзүүлсэн хэд хэдэн муруйг тохируулгын төлөв
дээр үздэг.
Тохируулгын төлөвийг:
 Хөдөлгүүрийн эргэлтээс 𝑛𝑔
 Хөдөлгүүрийн ашигтай чадлаас 𝑁𝑒
 Хөдөлгүүрийн эргүүлэх моментоос - МК хамааруулж
байгуулах ёстой.
1. Эргэлт 𝒏а -ээс хамааруулж тохируулгын төлөвийг
байгуулах тооцоо
а/ Хөдөлгүүрийн тахир голын эргэлтийн давтамжаас
хамааруулж тохируулгын төлөвийг байгуулахдаа хэвтээ тэнхлэгт
эргэлт 𝑛 𝑞 -ийг 3 утгаар авна.
𝑛Н - тахир голын хэвийн эргэлт. Үүний зүтгэх хүчний
тооцоонд орсон тоон утгаар авна.
б/ хөдөлгүүрийн сул ажиллагааны үеийн эргэлт 𝑛 𝑥
Энэ эргэлт нь тохируулагчийн жигд биш зэргээс хамаарч дараах
томъёогоор тодорхойлогдоно.
𝑛 𝑥 =
2 + 𝛿 𝑝
2 − 𝛿 𝑝
𝑛 𝐻 = (1 + 𝛿 𝑝) 𝑛 𝐻
Орчин үеийн дизель хөдөлгүүрт 𝛿 𝑝 = 0,07 … 0,08
𝑛0 -эргүүлэх моментийн хамгийн их утган дахь тахир голын эргэлт
𝑛0 = 𝑛 𝐻 Коб
⁄
Үүний: Коб-эргэлтээр хөдөлгүүрийг зохицуулах коэф
7
Дизель хөдөлгүүрт Коб = 1,3… 1,8 байх ба хурдан эргэлттэй
хөдөлгүүрт үүнээс их байна.
2. Хөдөлгүүрийн ашигтай чадлын муруйг байгуулахдаа
дараах хүснэгтийг ашиглана.
𝑛Д 𝑛Н
⁄ 20 40 60 80 100
𝑁𝑒 𝑁 𝐻
⁄ 17 41 67 87 100
Тахир голын 𝑛0 утгаас 𝑛Н утга хүртэл чадал бараг шулуунаар
ихсэж 𝑁 𝐻 хэвийн хэмжээнд хүрээд эргэлтийг цааш нэмэхэд огцом
буурна.
3. Хөдөлгүүрийн эргүүлэх моментийн муруй МК
байгуулахдаа
МК = 716,2𝑁𝑒/𝑛д томъёог ашиглана.
Үүнд: 𝑁𝑒, 𝑛д-тоон утгыг дээрх хүснэгтээс авах бөгөөд жишээ нь:
𝑛Д 𝑛Н
⁄ = 20
Эндээс 𝑛Д = 1700 ∙ 20% = 340 эрг мин⁄
Харин хүчин чадал нь Ne/NH =17 байх ба 𝑁Н утгыг тракторын
зүтгэх хүчний тооцоогоор гарсан тоон холбогдлыг оруулан
тавина.
Зураг 1. Эргэлтээс хамаарсан тохируулгын төлөв
Түлшний зарцуулалтын муруйг байгуулахын өмнө хөдөлгүүрийн
сул ажиллагааны үе дэх 𝐺𝑇𝑚𝑖𝑛 хамгийн бага утгаас хэвийн чадлын
үеийн 𝐺 𝑇𝑚ах хамгийн их утга хүртлэх өсөлтийн муруйг төлөв дээр
гаргана.
8
𝐺 𝑇𝑚ах =
gкр ∙ 𝑁 𝐻
103
Сул ажиллагааны үеийн түлшний цагийн зарцуулалт нь
хөдөлгүүрийн механик АҮК-ийн утгаас хамаарах ба 𝑍 𝑚 их байвал
𝐺𝑇𝑚𝑎𝑥 төдий чинээ баага байна.
𝐺тхх = (0.25 … 0.30) 𝐺𝑇𝑚𝑎𝑥
Үүний: 𝑔кр- хэвийн чадлын үе дахь түлшний хувийн зарцуулалтын
утгыг өгөгдөл дээрээс авна.
Түлшний цагийн зарцуулалтын муруйг ашиглаж муруйн цэг бүр
дэх утганд харгалзаж байгаа түлшний хувийн зарцуулалтыг шууд
байгуулна. Түлшний хувийн зарцуулалтын 𝑔𝑒 утга мэдэгдэж
байхад янз бүрийн цэгт харгалзах түлшний цагийн зарцуулалт 𝐺𝑇 -
г доорхи томъёог ашиглан тодорхойлж уг муруйг байгуулна.
𝐺𝑇 =
gкр ∙ 𝑁𝑒
103
Тооцоогоор гарсан тоон утгыг хүснэгтэд бөглө.
I.III Tракторын зүтгэх хүчний тооцоо
Тракторын зүтгэлтийн чадварыг тодорхойлохын тулд
хурдаас хамаарах зүтгэлтийн шүргэх хүч ба дэгээнд ирэх
тракторын зүтгэх хүчний графикийг ашиглана. Энэ зорилгоор
тракторын зүтгэх хүчний төлөв буюу дэгээнд ирэх хүч ба дэгээний
ашигтай чадал, тракторын хурд, тахир голын эргэлт, хий
эргэлтийн алдагдал, түлшний цагийн ба хувийн зарцуулалт зэрэг
эдгээрийн хоорондын холбоог зааж байгаа диаграммыг ашиглаж
гаргана.
Зүтгэх хүчний төлөвийг байгуулахдаа зөвхөн өгөгдсөн
үндсэн араанууд дээр тооцоог үйлдэнэ. Тракторын зүтгэх хүчний
төлөвийг байгуулахын өмнө тухайн төлөвд холбогдол бүхий
урьдчилсан тооцоог хийх шаардлагатай.
1. Тракторын жинг сонгож авах.
9
Тракторын жинг сонгож авахдаа гинжит трактор дээр тооцсон
𝐺 𝑚𝑖𝑛 зүтгэх хүчний тооцоонд гарсан тоон утгаар авах ба харин
дугуйт тракторт ашиглалтын дундаж хэмжээгээр тооцоолж авна.
𝐺𝑐𝑝 = 0.5( 𝐺 𝑚𝑎𝑥 + 𝐺 𝑚𝑖𝑛
)
2. Хөтлөгч дугуйн хэмжээг тодорхойлох
Тракторын зүтгэх хүчний тооцоонд гинжит дугуйт тракторын
хөтлөгч дугуйн өнхрөлтийн радиус 𝑟 тооцоолох шаардлагатай
болно.
Гинжит тракторын хөтлөгч дугуйн радиус 𝑟𝑘 нь
𝑟𝑘 =
𝑙зв∙𝑍 𝑘
2𝜋
Үүний: 𝑙зв- гинжит үеийн алхам
𝑍 𝑘- одон арааны шүдний тоо
Дугуйт тракторын хөтлөгч дугуйн радиусыг тодорхойлохдоо:
𝑟𝑘 = 25.4(0.5𝑑 + 0.8𝐵), мм
томъёог ашиглана. Дугуйн хэмжээ 𝑑 − 𝐵харьцааг сонгон авах
бөгөөд 𝑑 нь ободны гадаад диаметр 𝐵- дугуйны өргөн
3. Тракторын трансмиссийн дамжуулгын тоог
тодорхойлох:
Өгөгдсөн тракторын кинематик схемийн доор байгаа тоон
үзүүлэлтүүдээс араа тус бүрийн дамжуулгын тоог тухайн
харьцаанаас шууд тооцоолж болох бөгөөд харин хурдны
хайрцагны дамжуулгын тоог доорхи томъёогоор тооцно.
Тахир голын өнцөг хурд нь
𝜔 𝑛 =
𝜋 ∙ 𝑛Н
30
1-р арааны дамжуулгын тоо
𝑖 𝑇𝑃1
=
( 𝑃Н + 𝑓 ∙ 𝐺 𝑚𝑎𝑥
) ∙ 𝑟𝑘
𝜂 𝑇𝑃 ∙ 𝑀 𝐻
Хөнгөн арааны дамжуулгын тоо дараах томъёогоор тодорхойлох
ба энэ дамжуулгыг хамгийн тээврийн араа болгон дээр олно.
𝑖 𝑥 =
𝑟к ∙ 𝜔 𝑛
𝑉𝐻 𝑥
VНx- араа болгоны тээврийн хурд м/с
10
Харин завсрын араануудын дамжуулгыг 𝑞 буюу геометрийн
прогрессийн хуваарийг ашиглан олох ба үүнийг дараах
томьёогоор олно. ix- тооцоонд хамгийн хөнгөн араагаар тооцно.
𝑞 = √
𝑖 𝑇𝑃1
𝑖 𝑥
𝑚−1
Үүнд: m- бүх арааны тоо
Бусад араан буюу завсрын араан дамжуулгыг дараах байдлаар
олно.
𝑖тр1
𝑖тр2
=
𝑖тр2
𝑖тр3
…
𝑖тр( 𝑧−1)
𝑖тр 𝑧
= 𝑞 буюу
𝑖тр2
=
𝑖 𝑇𝑃1
𝑞
; 𝑖тр3
=
𝑖 𝑇𝑃2
𝑞
; ... ; 𝑖тр 𝑧
=
𝑖 𝑇𝑃(𝑧−1)
𝑞
гэх мэт олно.
Янз бүрийн хөрстэй талбай дээр туршилтын замаар буюу
тооцооны үндсэн дээр тракторын зүтгэх хүчний төлөвийг гарган
авна. Зүтгэх хүч, хий эргэлт, хөдөлгөөний хурд, түлшний
зарцуулалт болон мушгих момент зэрэг үзүүлэлтээс
хөдөлгүүрийн ашигтай чадал ихээхэн хамаарна. Зүтгэх хүчний
төлөвийн доод хэсэг байгуулах хөдөлгүүрийн тохируулгын
төлөвийг эргүүлэх момент болон тракторын зүтгэлтийн шүргэх
хүч хоёроос хамааруулж байгуулах ёстой. Дээр дурьдсан хоёр
утгыг хэвтээ тэнхлэгт таслан авч энэ хоёрын хоорондын холбоог
шилжүүлэх масштабаар сонгон авна. Тракторын зүтгэлтийн
шүргэх хүч Рк хөдөлгүүрийн эргүүлэх момент хоёрын хоорондох
хамаарлын утгыг арал бүр дээр тодорхойлно.
Рк =
𝑀𝑘 ∙ 𝑖 𝑇𝑃 ∙ 𝜂 𝑇𝑃
𝑟𝑘
Трансмиссийн а.ү.к-ийг тухайн дамжуулга тус бүр дээр
тооцоолсон утгаар сонгон авах ба харин хөтлөгч хоёр тэнхлэгтэй
дугуйт тракторт ойролцоогоор 2% бага байна гэж тооцоонд авч
болно. Тракторын өнхрөлтийг эсэргүүцэх Р𝑓 хүчийг
тодорхойлохдоо доорхи томъёог ашиглана.
Р𝑓 = 𝑓𝐺𝐺𝑃
Үүний: 𝑓- өнхрөлтийг эсэргүүцэх коэффициент
𝐺𝐺𝑃 - тракторын дундаж жин
11
Рк – зүтгэх хүчний тоон утгыг хэвтээ тэнхлэгт масштабаар таслан
авахдаа
Рк = Р 𝐾𝑃 + Р𝑓
холбогдлыг олно. Эндээс Р 𝐾𝑃 = Рк − Р𝑓 болно. Рк зүтгэлтийн
шүргэх хүчийг дээр тодорхойлсон тэгшитгэлээр олох бөгөөд
графикийн доод хэсгийн тоон утга нь энэ хүчээс хамаарна.
Өөрөөр хэлбэл хөдөлгүүрийн моментийн тодорхой утгуудад Рк
хүчний тоон утга олдоно.
Энд хөдөлгүүрийн хэвийн эргүүлэх моментийн үед янз бүрийн
дамжуулга дээр шүргэх 𝑀Н 𝑀 𝐾𝑚𝑎𝑥 утгатай харгалзаж байна. Ийм
замаар тракторын зүтгэх хүчний төлөв, дээр түүний хөдөлгүүрийн
тохируулгын төлөвийг 2-р зургаар байгуулсан графикийг
эргүүлсэн байдлаар моментийн өөрчлөлтөөс хамааруулан
𝑛 𝐻, 𝑁𝑒, 𝐺𝑇 муруйнуудыг байгуулна. Араа тус бүрд харгалзаж
байгаа муруйг байгуулах тоон утга нь хөдөлгүүрийн тохируулгын
төлөвөөр олсон утгаар тооцоологдон байгуулагдана.
I.IV Хөтлөгч дугуйн хий эргэлтийн тооцоо
Хөтлөгч дугуйн хий эргэлтийн муруйг байгуулахын өмнө хөрстэй
дугуй барьцалдах барьцалдааны жинг тодорхойлох ёстой. Гинжит
трактор ба 4х4 типийн дугуйт тракторт 𝐺СЦ = 𝐺СР тэнцүү байна.
Харин 4х2 дугуйт тракторын жин нь дэгээн дэх ачаалалтаас
хамаарч доорхи томъёогоор тодорхойлогдоно.
𝐺СЦ = (
2
3
𝐺 𝑚𝑖𝑛 + 0.5𝐺 𝛿) +
( 𝑃𝐾𝑃 + 𝑃𝑓 )ℎ 𝐾𝑃
𝐿
Үүний: ℎ 𝐾𝑃 -газраас чиргүүл холбох хөндлөвч хүртэлх зай юм.
ℎ 𝐾𝑃 = 400 мм 𝐿-трактор дагуу бааз. Хавсралтын 1-р хүснэгтээс
авна. 𝜑К = РКР 𝐺СЦ
⁄ харьцааг барьцалдааны жинг ашиглах
коэффициент гэж нэрлэнэ. Энэ харьцаанаас хамааруулж
хөтөлгөгч дугуйн хий эргэлтийн коэффициентийг доорх
тэгшитгэлээр бодож хувиар илэрхийлнэ.
12
𝜹 % = 8 (
Ркр
𝐺СЦ
) + 40 (
Ркр
𝐺СЦ
)
3
= 8𝜑к + 40𝜑к
3
Үүний Ркр -шүргэх хүчийг урд тооцсон утгуудаар авна.
Араа тус бүрийн бодит хурдыг тооцно. Онолын хурдыг дараах
томъёогоор олно.
𝑉𝑇 =
0.377𝑟𝑘 ∙ 𝑛g
𝑖 𝑇𝑃
Үүний 𝑉𝑇 - онолын хурд
Харин ажлын хурдыг тодорхойлоход хий эргэлтийг оролцуулан
𝑉Р =
0.377𝑟𝑘 ∙ 𝑛g
𝑖 𝑇𝑃
(1 − 𝛿)
Тэгшитгэлээр хөдөлгөөний хурдыг тодорхойлсны дараа
дэгээн дэх чадлыг бодож гаргана.
𝑁 𝐾𝑃 =
𝑃 𝑘𝑝∙𝑉 𝑃
270
араа тус бүрт
Энэ томъёогоор орж байгаа 𝑃𝐾𝐷 хүчний янз бүрийн
утгуудыг түрүүчийн тооцоогоор гаргасан билээ. Эцэст нь түлшний
хувийн зарцуулалтыг тооцоолно.
g 𝐾𝑃 =
103
∙ 𝐺 𝑇
𝑁 𝐾𝑃
Тооцоолон гаргасан бүх утгуудаар зүтгэх хүчний төлвийн
дээд хэсгийг байгуулна. Үүнд графикийн тэнхлэгийн дээд хэсэгт
араа тус бүрийн ажлын ба онолын хурдын цэгийг тодорхойлж
хооронд нь холбоход тухайн араа дахь хурдны муруй гарна.
Тооцоогоор онолын хурд нь ажлын хурдаас их гарна. Хурдны
графикийн муруйлтын төгсгөл нь чадлын 𝑊𝐾𝐷 муруйн төгсгөлтэй
нэг шулуунд давхцаж байх буюу доод хэсгийн 𝑁𝑒 чадлын муруйн
үзүүртэй харгалзаж байх ёстой.
Харин чадлын муруйн нугарах цэгийг араа тус бүр дээр
тодорхойлохдоо эргүүлэх моментийн хамгийн их утгаас 0.75М 𝑛
масштабаар урагш нь зохих холбогдлыг олж энэ хоёрын хооронд
РКР-хүчний 6-аас цөөнгүй утганд чадлыг тооцоолж чадлыг хамгийн
их тоон утгаас нугаралтыг гаргах хэрэгтэй.
13
I.V Зүтгэх хүчний төлөвийг байгуулах арга зүй
Зүтгэх хүчний төлөв нь 2 хэсгээс бүрдэл болох ба дээд
хэсэг нь тухайн тракторын гол үзүүлэлтүүд, харин доод хэсэг нь
тэр тракторт тавигдаж байгаа хөдөлгүүрийн үзүүлэлтүүд юм.
Эдгээр үзүүлэлтүүдийг тракторын зүтгэлтийн шүргэх хүч РК зүтгэх
хүч РКР хоёроос хамааруулан байгуулж байгаа графикийн зүтгэх
хүчний төлөв гэж нэрлэнэ. Төлвийг байгуулахын тулд өөрийн
сонгож авсан масштабаар 0 цэгээс баруун гар тийш нь 1-р
арааны РКР хүчний тоон утгаар таслан авна. /2-р зураг/
Харин 0 цэгээс дээш нь босоо шулуун татсанаар 0 нь
координатын эхлэл болно. Дараа нь араа тус бүрийн зүтгэх
хүчний РКР утгыг хэвтээ тэнхлэг дээр олж тэр цэгийг дайруулан
босоо шулуунуудыг татна. 0 цэгээс зүүн гар тийш нь Р𝑓 хүчний
хэмжээгээр тасалж 0𝐼
цэгийг олж энэ цэгээс доош нь босоо
шугмыг татна. 0𝐼
цэг нь координатын эх болно. Хоорондын зай нь
ижил байхаар бодож 0𝐼
цэгээс доош нь арааны тоогоор хэвтээ
тэнхлэгтэй II шулуун татна. Татсан шулуунууд нь араа тус бүрийн
босоо шулуунуудтай огтолцох бөгөөд тэр цэг нь хөдөлгүүрийн
хэвийн эргүүлэх моментийн утга юм. Татсан шулуунууд дээр
шугам тавьж 0𝐼
цэгээс 𝑀Н хүртлэх хэрчмийг хэмжиж авна. Эдгээр
хэрчмийн урт нь хэвийн эргүүлэх моментийн утгатай дүйцэж
байна гэж үзээд хамгийн их эргүүлэх моментийн утганд хэрчмийн
урт хэд байхыг тооцон олоод тухайн шулуун дээрээ тэмдэглэгээ
хийж тэр байхыг тооцон олоод тухайн шулуун дээрээ тэмдэглэгээ
хийж тэр цэгийг байрлуулан босоо шугамуудыг татна. Энэ
шугамууд дээр хамгийн их эргүүлэх моментийн утга харгалзана.
Ингэж байгуулалтын шугамуудыг татсаны дараа графикийн дээд
хэсэгт онолын 𝑉𝑇 ба ажлын хурд 𝑉Р дэгээн дээрх чадал 𝑁КР хий
эргэлт 𝛿 түлшний хувийн зарцуулалт g 𝐾𝑃 муруйнуудыг байгуулна.
14
2-р зураг
15
3-р зураг. Тракторын онолын зүтгэх хүчний үзүүлэлтүүд.
16
Эхлээд хурдны графикийг байгуулахын тулд 0 цэгээс
дээш татсан босоо шулуун дээр /У тэнхлэг дээр/ өөрсдийн сонгож
авсан масштабаар онолын утгуудыг дараа нь араа тус бүр дээр
ажлын хурдуудыг олж тэмдэглээд өөр хооронд нь шулуунаар
холбоно. Харин хөдөлгүүрийн 𝑛0 эргэлтэнд харгалзаж байгаа
хурдыг
𝑉0 = 0.377
𝑟𝑘 ∙ 𝑛0
𝑖 𝑇𝑃
томъёогоор тодорхойлж хамгийн их эргүүлэх моментийг босоо
шулуун дээр олж ажлын хурдын төгсгөлийн цэгтэй алгуур-
холболтоор холбоно. Иймд маягаар араа тус бүр дээр
тодорхойлж холболтыг хийнэ. Дараа нь дэгээн дээрх чадлын
муруйг байгуулна. Байгуулахдаа араа тус бүр дээр тодорхойлсон
чадлын утгуудыг РКР –ийн босоо шулуун дээр олж тэр цэгээ 0
төвтэй холбоно. Харин 𝑉0 хурдад харгалзаж байгаа 𝑁КР чадлыг
𝑁КР =
𝑃𝐾𝑃 ∙ 𝑉0
270
гэсэн томъёогоор араа тус бүр дээр тодорхойлж хамгийн их
эргүүлэх моментийн босоо шулуун дээр олж тэмдэглээд дээрхийн
адил алгуур холбоно. Хий эргэлтийн 𝛿 муруйг байгуулахдаа
тооцож олсон утгуудыг араа тус бүрин РКР –ийн босоо шулуун
дээр олж тэмдэглээд өөр хооронд нь холбоно. Ийм маягаар
түлшний хувийн зарцуулалтын муруйг байгуулна. Графикийн
доод хэсэг ашигтай чадал 𝑁𝑒, түлшний цагийн зарцуулалт 𝐺Т
хөдөлгүүрийн эргэлт зэрэг үзүүлэлтүүдийг байгуулна. Эхлээд
ашигтай чадлын 𝑁𝑒 муруйг байгуулна. Онолын хувьд хамгийн их
ашигтай чадал нь хөдөлгүүрийн хэвийн чадалтай тэнцүү байх
ёстой. Энэ утгаар нь хэвийн чадал 𝑁Н –ийн хэмжээгээр хэвтээ
шулуунтай // шулуунуудыг татна. Татсан шулуунууд РКР –ийн
босоо шулуунтай огтолцсон, цэгийг 0𝐼
төвтэй холбоно.
Хөдөлгүүрийн 𝑛0 эргэлт дахь ашигтай чадлын утгыг
𝑁𝑒 =
𝑀 𝐻 ∙ 𝑛 𝑜
716.2
томъёогоор тодорхойлж хамгийн их эргүүлэх моментийн босоо
шулуун дээр тухайн цэгийг олж түрүүчийн огтолцсон цэгтэй
17
холбоно. Харин бусад утгыг олохгүйгээр сүүлийн шулуунтай //
шулуунуудыг төгсгөлийн цэгүүдээс татна. Түлшний цагийн
зарцуулалтын муруйг байгуулахдаа эхлээд сул ажиллагааны
үеийн түлшний зарцуулалтын тоон утгаар 0𝐼
цэгнээс доош сонгон
авсан масштабаар таслан авна. Дараа нь түлшний цагийн
зарцуулалтын хамгийн их утгаар хэвтээ тэнхлэгтэй // шулуун
татна. Татсан шулуунтай РКР-ийн босоо шулуун огтлолцсон тэр
цэгтэй түрүүчийн таслан авсан цэгийг холбоно. Огтлолын цэгээс
ашигтай чадлын муруйлтын шулуунтай // шулуунуудыг шууд
татна. Эцэст нь хөдөлгүүрийн эргэлтийн муруйг байгуулахдаа
хэвийн эргэлт ба сул ажиллагааны үеийн эргэлтээр хэвтээ
тэнхлэгтэй // шулууныг 0𝐼
цэгээс доош татсан босоо шулуунаас
баруун гар тийш татна. Өөрөөр хэлбэл 𝑛 𝐻 𝑛 𝑥𝑥 утгуудаар хоёр
шулуун татна гэсэн үг юм. Хэвийн эргэлтийн утгаар татсан
шулуун РКР-ийн босоо шулуунтай огтлолцсон цэгтэй сул
ажиллагааны 𝑛 𝑥𝑥 эргэлтийн оройтой холбоно. Төгсгөлийн
цэгүүдээс түлшний зарцуулалтын огтлолцсон цэгийг дайран гарч
байхаар тооцож шулуунуудыг татна.
II. АВТОМАШИНЫ ЗҮТГЭХ ХҮЧНИЙ ТООЦОО
Автомашины зүтгэх хүчний гол зорилго нь ашиглалтын
тодорхой нөхцөлд зүтгэлтийн ба хурдны зүтгэлтийг тогтоож зарим
параметрийг тодорхойлоход оршино. Тооцооны эхэнд тухайн
машины хамгийн их утганд харгалзах хөдөлгүүрийн чадал 𝑁 𝑉-г
олох шаардлагатай. Энд автомшины бүрэн ачаалтай байна гэж
үзнэ.
𝑁 𝑉 =
[ 𝜑 𝑣
( 𝐺0 + 𝐺𝐴
) + 𝑃𝑤
] 𝑉𝑚𝑎𝑥
270 ∙ 𝜂 𝑇𝑃
Үүнд: 𝐺0 - автомашин жин, 𝐺𝑟- ачаа даац
𝑉𝑚𝑎𝑥 - хамгийн их хурд (км/цаг)
𝑃𝑤 - агаарын эсэргүүцлийн хүч
𝜑 𝑣- замын эсэргүүцлийн коэф 𝜑 𝑣 = 0.04 Автомашины
өөрийн жин нь ачаа даацтайгаа шууд хамааралтай бөгөөд 𝐺0 =
𝐺𝑟 𝜂0
⁄
18
𝜂0- ачаа даацын коэф-ыг харьцуулж тодорхойлно.
Суудлын автоамашинд 𝜂0 = 0.25 … 0.40, ачааны автомашинд 𝜂0 =
0.9 … 1.1 байна.
Агаар эсэргүүцлийн хүч
𝑃𝑤 =
К ∙ 𝐹 ∙ 𝑉2
13
Үүний: К-агаар эсэргүүцлийн коэф кгс2/м3
F- нүүрэн талын талбай, м2
Орчин үеийн ачааны машинд к=0.05...0.06
Хөнгөн тэргэнд к=0.015...0.02 байна. Ачааны машины нүүрэн
талын талбайг ойролцоогоор доорх томъёогоор тодорхойлно.
F=ВН
хөнгөн тэргэнд F=0.775А, м2
үүний: В-хойд дугуйн мөр хоорондын зай
Н- автомашины өндөр
А- машины өргөн
Автомашин зүтгэх хүчний бусад тооцоонд трасмиссын
дамжуулгын тоо хөдөлгөөний хурд зэргийг тооцон сонгож авна.
Карбюраторт хөдөлгүүрийн хурдны төлөвийг
байгуулах
Хөдөлгүүрийн хурдны төлөвийн ашигтай чадал эргүүлэх
моментийн муруйг байгуулах бөгөөд зүүн гар тийш муруйнуудын
үзүүр тахир голын бага эргэлтээр төгсгөнө. Чадлын муруй
байгуулахдаа доорхи хүснэгтэд байгаа харьцааг ашиглах ба
харин эргүүлэх моментийн утгыг тооцохдоо дараах тэгшитгэлийг
ашиглана.
Мк = 716.2
𝑁 𝑒
𝑛g
Хөдөлгүүр
𝑛0 𝑛н
⁄
Утган дахь
чадлын харьцаа
𝑁0 𝑁н
⁄
20 40 60 80 100
Карбюратор 20 50 73 92 100
Дизель 17 41 67 87 100
19
Автомашины дамжуулгын тоог сонгож авах
Ерөнхий дамжуулгын тоог тодорхойлохдоо дараах томъёог
ашиглана.
𝑖0 = 0.377
rk ∙ ng
Vmax
Үүний: 𝑟𝑘 хөтлөгч дугуйн радиус, м
𝑛g Хамгийн их хурдан дахь тахир голын эргэлт
Хөтлөгч дугуйн радиусыг тооцон авахдаа дугуйнд ирэх
ачаалалд хийн даралт диформаци зэргийг тооцон бодолцох
хэрэгтэй. Тооцоонд I арааны дамжуулгын тоог тодорхойлох
шаардлагатай бөгөөд томъёогоор олсон тоон утга нь хүснэгтэнд
байгаа тооны бүхэл утгатай ижил гарах ёстой.
𝑖 𝑇𝑃 =
𝐷 𝑚𝑎𝑥 ∙ 𝐺 ∙ 𝑟𝑘
𝑀𝑘 𝑚𝑎𝑥 ∙ 𝜂 𝑇𝑃
Үүний: 𝐷-хамгийн их динамик фактор ачааны автомашинд 𝐷 𝑚𝑎𝑥 =
0.32 … 0.5 𝐷 𝑚𝑖𝑛 = 𝜑𝜆к 𝜑 = 0.5… 0.7
𝜆к- хөтлөгч дугуйн ачаалалтын коэф 𝑀𝑘 𝑚𝑎𝑥 хөдөлгүүрийн хамгийн
их эргүүлэх момент
Үүнийг хурдны төлөвөөр тооцон тоон утгыг авна.
𝜂 𝑇𝑃 -I арааны дамжуултын аүк
Ачааны автомашины зэргэлдээ хурдуудын хоорондын хурд
сэлгэлтийн дамжуулгын тоог геометрийн дэвшлээр дараах
хамаарлаар олно.
𝑞 = √
𝑖 𝑇𝑃1
𝑖0
𝑍−1
z- арааны тоо
Автомашины динамик төлөвийг байгуулах
Ашиглалтын янз бүрийн нөхцөлд ажиллах автомашины
төрлийг зөв сонгон авахын тулд түүний динамик буюу зүтгэх
хүчний шинж чанарыг мэдэх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл
тухайн машин нь янз бүрийн ачаалалтай байхдаа янз бүрийн
замтай өгсүүр газрыг аль дээрээ давж чадах тэгш зам дээр
хамгийн их ямар хурдыг өгч чадах тодорхой хурдыг аль хэр
түргэн авдаг зэргийг динамик төлөвөөс тодорхойлж болно.
20
Автомашины динамик төлөвийг байгуулахдаа хэвтээ
тэнхлэгт хөдөлгөөний хурдыг босоо тэнхлэгт динамик факторын
утгыг авна. Димамик факторыг тодорхойлохдоо
𝐷 =
𝑀 𝑘∙𝜂 𝑇𝑃 ∙𝑖 𝑇𝑃
𝑟 𝑘
− 𝑃𝜔
𝐺
Динамик факторын хэмжигдэхүүний нь машины жингээс
хамаарна. Иймээс эхлээд ачаагүй байх тийм динамик төлөвийг
байгуулна. Машины хоосон жин нь өөрийн жин дээр жолоочийн
жинг нэмсэнтэй тэнцүү. Автомашины янз бүрийн хөдөлгөөний
хурдад өөр өөр утга бүхий динамик төлөвийн хэмжигдэхүүнийг
олж араа тус бүр дээр тооцоолох ёстой.
Тахир голын эргэлтийн давтамж 𝑛 𝑞𝑚𝑖𝑛 утгаас 𝑛 𝑉 утга
хүртэл тухайн дамжуулгын хурдуудыг тодорхойлбол: 𝑉 =
0.377
𝑟 𝑘∙𝑛g
𝑖 𝑇𝑃
Агаарын эсэргүүцлийн хүчийг дээр бодож олсон утгаар нь
авна. Автомашины ачаалалтын коэф-ийг олохдоо Г = 𝐺 𝐺𝐵
⁄
Автомашины түлшний хэмнэлтийн төлөвийг
байгуулах
Автомашины түлш хэмнэлтийн төлөв нь өөр өөр хурдтай
янз бүрийн замаар явж буй автомашины 100 км замд хэдэн литр
түлш зарцуулах вэ гэдгийг харуулна.
21
Хэвтээ тэнхлэгт хөдөлгөөний хурд, босоо тэнхлэгт 100 км-
ийн түлшний зарцуулалтыг авна. 100 км-ийн гүйлтэнд зарцуулах
түлшний зарцуулалт
𝑄 𝑆 =
𝑞 𝑒∙𝑁 𝑒∙100
103 ∙𝛾∙𝑉
л/100 км
Үүний: 𝑁𝑒 – ашигтай чадал
𝑞 𝑒 – түлшний хэвийн зарцуулалт
Орчин үед автомашинд 𝑞 𝑒 = 220 … 260 г/кВт
𝛾 = 0.75 түлшний хувийн жин, кг/л
Хөдөлгүүрийн ашигтай чадлыг дараах томъёогоор тооцно.
𝑁е =
[ 𝜑 𝑣
( 𝐺0 + 𝐺𝐴
) + 𝑃𝑤
] 𝑉𝑚𝑎𝑥
270 ∙ 𝜂 𝑇𝑃
Үүний: 𝜑 𝑣- хөдөлгөөний эсэргүүцэх коэф 0.04 𝜑 𝑣 =
0.07 … 0.10 байх хэрэгтэй. Түлшний хэмнэлтийн муруйг араа тус
бүр дээр байгуулна. Энэ графикийг муруй янз бүрийн замаар
гүйцэтгэх түлш өгөлттэй дээд хурд дээрээ яваа автомашины түлш
зарцуулалтыг үзүүлнэ.
Харин в-а муруйг хамгийн бага эсэргүүцлийн коэф-ттэй
маш сайн замаар янз бүрийн хурдтай явах автомашины түлш
зарцуулалтыг үзүүлнэ. Босоо шугам В-В нь янз бүрийн замаар
хамгийн бага хурдаар явах машины түлшний зарцуулалтанд
тохирно.
22
ХАВСРАЛТ
Хүснэгт 1.
Тракторын дагуу урт – L
Ангилал кН Хэмжээ м
6-9 1,77-2,25
14-20 2,35-2,45
30 2,55-2,86
50-70 3,05-3,6
Хүснэгт 2
Тракторын өнхрөлтийг эсэргүүцэх коэффициент
Замын байдал
Коэффициент
Дугуйт Гинжит
Асфальт ба бетонон зам 0,014-0,018 -
Дагтаршсан зам 0,03-0,04 0,05-0,06
Атар ба атаршсан 0,05-0,06 0,06-0,07
Гуурстай 0,08-0,12 0,08-0,09
Үрэлгээнд бэлтгэсэн талбай 0,10-0,20 0,10-0,12
Хагалсан талбай 0,12-0,18 0,08-0,104
23
АНГИЙН ТООЦООНЫ ВАРИАНТВариант
Тракто
рын
зүтгэх
хүч
/кг.с/
Тахир
голын
эргэлт
эрг/мин
Араа
ны
тоо
(ү/т)
Хийций
н жин
/кг/
1-р
арааны
тооцоол
огдсон
хурд,
км/ц
Хамги
йн их
хурд,
км/ц
Түлшни
й
хувийн
зарцуу
лалт
Дугуйн
хэмжээ
г/квт*
цаг
дюйм
0 1 2 3 4 5 6 7
1
600 1600 4/1
950 4.1 25 180
9-322 1370 5.6 27 245
3 1480 6.4 29 245
4
600 1800 4/1
1120 4.9 27 180
9-325 1370 6.1 28 245
6 1500 6.9 30 245
7
900 1600 4/2
2100 6.9 30 180
11-388 2310 7.4 30 250
9 2600 8.2 30 250
10
900 1600 4/2
2700 7 30 180
9-4211 2900 7.4 30 250
12 3100 8.6 30 250
13
1400 1700 4/2
2720 8.4 32 162
12-3814 2900 9.1 32 220
15 3200 10.6 32 220
16
1400 1700 4/2
2850 8.6 35 162
12-3817 3000 9.4 33 220
18 3300 11 33 220
19
1400 1750 4/2
2555 6.7 35 162
12-3820 2740 7.9 35 220
21 2900 8.8 35 220
22
1400 2200 5/2
2600 7.3 35 162
12-3823 2810 8.6 35 220
24 3240 9.5 35 220
25
1400 2200 5/2
2700 8.2 35 162
12-38
26 2950 8.9 35 220
24
27 3380 10.5 35 220
28
2000 2200 6/2
3200 7.9 38 166
12-3829 3450 8.6 38 226
30 3600 12 38 226
31
2000 2400 6/2
3350 9.2 38 166
18-3832 3400 10 38 226
33 3750 14 38 226
34
2000 2400 6/2
3400 10.1 40 166
12-3835 3610 12.3 40 226
36 3800 14 40 226
37
2000 2400 8/2
3310 8.1 38 166
12-3838 3540 9.7 38 226
39 3720 11.3 38 226
40
2000 2400 8/2
3400 9.4 40 166
18-3841 3610 12.3 40 226
42 3980 14.5 40 226
43
2000 2400 8/2
3400 8.6 40 166
12-3844 3950 10.9 40 226
45 4600 13 40 226
49
2000 1600 5/1
3100 2.6 10 170
13
170
50 3450 4.3 10 230
51 3600 6.1 10 230
52
2000
32.3
5/1
3720 3.9 10 170
13
170
53 37 3980 4.6 10 230
54 40.5 4250 5 10 230
55
5000 1700 4/1
4250 5 13 166 14
17456 4780 5.4 13 226
57 5500 6.2 13 226
64
3000 1700 6/1
5000 5.4 15 190 13
17165 5700 6.3 15 280
66 6050 7.1 15 280
67
3000 1750 6/1
5200 5.9 15 190 13
17168 5480 6.4 15 280
69 6300 7.2 15 280
25
70
3000 2000 6/1
5800 6 16 190 13
17071 6100 6.6 16 280
72 6630 7.6 16 280
73
4000 1700 5/1
5950 4.4 20 185 13
17174 6270 5.1 20 250
75 7500 6.5 20 250
76
4000 1600 5/1
6000 5.1 20 185 14
17277 6320 5.9 20 250
78 7600 7 20 250
26
БИЕ ДААЛТЫН ВАРИАНТ
Вар
иан
т
Тракто
рын
зүтгэх
хүч
/кг.с/
Тахир
голын
эргэлт
эрг/мин
Араан
ы тоо
ү/т
Хийцийн
жин /кг/
1 р
арааны
тооцоол
огдсон
ху рд,
км/ц
Хамгий
н их
ху рд,
км/ц
Түлшний
ху вийн
зарцу у лал
т
Ду гу йн
хэмжээ
г/квт*цаг дюм
0 1 2 3 4 5 6 7
1
2000 2400 6/2
3350 9.2 38 166
18-
38
2 3400 10 38 226
3 3750 14 38 226
4
2000 2400 6/2
3400 10.1 40 166
12-
38
5 3610 12.3 40 226
6 3800 14 40 226
7
2000 2400 8/2
3310 8.1 38 166
12-
38
8 3540 9.7 38 226
9 3720 11.3 38 226
10
2000 2400 8/2
3400 9.4 40 166
18-
38
11 3610 12.3 40 226
12 3980 14.5 40 226
13
2000 2400 8/2
3400 8.6 40 166
12-
38
14 3950 10.9 40 226
15 4600 13 40 226
16
2000 1600 5/1
3100 2.6 10 170
13
170
17 3450 4.3 10 230
18 3600 6.1 10 230
19
5000 1700 4/1
4250 5 13 166 14
17420 4780 5.4 13 226
21 5500 6.2 13 226
22
3000 1700 6/1
5000 5.4 15 190 13
17123 5700 6.3 15 280
24 6050 7.1 15 280
25
3000 1750 6/1
5900 3.9 20 185 14
17226 6200 4.4 20 251
27 6500 5.8 20 251
28 5000 1900 8/2 15186 4.3 15 180 13
27
29 15186 7.6 15 245 170
30 15413 10 15 245
31
1400 2300 6/2
3800 6.9 45 162
12-
38
32 4100 7.9 45 220
33 4400 12.1 45 220
34
6000 1650 4/1
1750 4.6 17 185
14
174
35 1680 5.9 17 250
36 1820 7 17 250
37
6000 1750 6/1
8800 5.9 18 185
13
170
38 9300 6.6 18 250
39 10200 8 18 250
40
4000 1750 6/1
7800 4.5 15 185
14
172
41 8810 7.6 15 250
42 9400 10.3 15 250
43
2000 2300 8/2
3900 9.6 42 166
15,5
38
44 4450 10.4 42 226
45 4780 14.1 42 226
46
1800 2200 6/2
3750 7.6 38 166
15,5
38
47 3910 8.1 38 226
48 4100 9 38 226
49
1500 2200 6/2
3950 6.3 35 166
15,5
38
50 3750 7.9 35 226
51 4300 8.4 35 226
52
1500 2200 5/2
3360 8 33 166
15,5
38
53 3200 8.3 33 226
54 2950 8.5 33 226
55
1600 2100 6/2
3200 7 37 166
12-
38
56 2850 7.9 37 226
57 2690 9.6 37 226
58
2200 2300 7/2
4100 8 38 166
12-
38
59 3900 9.5 37 226
60 3750 10 37 226
61
850 1000 4/2
1600 8.9 27 190
9-42
62 1710 9.3 27 258
28
63 1820 10 27 258
64
5000 1750 7
10400 5.5 16 180 13
17265 11200 6.9 16 245
66 12000 8.6 16 245
67
4000 2100 6/2 9300 11 32.2
162 15,5
-3868 220
69
5500 1700 7/2
12000 6.3 40 166
0,9370 13000 7.2 40 226
71 13500 8 40 226
72
6000 1800 7
14100 5.9 13 185 14
17473 13000 6.4 13 250
74 13700 7.1 13 250
75
4500 1850 6
7800 5.6 15 180 14
17476 9600 6.6 15 245
77 9000 7.8 15 245
78
700 1600 4/2
1540 7 25 185
9-3279 1500 8.9 25 240
80 1680 9.6 25 240
81
550 1600 4
1600 7.8 20 160
9-
32
82 1650 8.5 20 210
83 1700 9 20 210
84
650 1600 4/1
1700 8.5 20 160
9-3285 1780 9 20 210
86 1800 11 20 210
87
950 1600 4/2
2100 8 25 180
11-
38
88 2400 10 25 250
89 2600 12.1 25 250
90
1300 2200 6
3300 7.7 30 162
12-
38
91 3500 9.3 33 220
92 3750 12 33 220
93
1450 2000 7
3000 9.4 33 162 12-
3894 2980 1.6 33 220
29

More Related Content

What's hot

Трансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгаа
Трансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгааТрансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгаа
Трансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгааAnkhbileg Luvsan
 
Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.
Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.
Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.Бат Учирал Батаа
 
2.1. хагас дамжуулагч
2.1. хагас дамжуулагч2.1. хагас дамжуулагч
2.1. хагас дамжуулагчOtgoo Khurlee
 
U.cs101 алгоритм программчлал-3
U.cs101   алгоритм программчлал-3U.cs101   алгоритм программчлал-3
U.cs101 алгоритм программчлал-3Badral Khurelbaatar
 
хромосомын тоо
хромосомын тоохромосомын тоо
хромосомын тооOidov Tungaa
 
Гурван фазын цахилгаан хэлхээ
Гурван фазын цахилгаан хэлхээГурван фазын цахилгаан хэлхээ
Гурван фазын цахилгаан хэлхээzaluu_medleg
 
Electronikiin undes
Electronikiin undesElectronikiin undes
Electronikiin undesJkl L
 
Сэргэн мандалтын Философи
Сэргэн мандалтын ФилософиСэргэн мандалтын Философи
Сэргэн мандалтын ФилософиBaasansuren Naranbaatar
 
маркетингийн орчны судалгаа
маркетингийн орчны судалгаамаркетингийн орчны судалгаа
маркетингийн орчны судалгааЦ. Ариунболд
 
Реле хамгаалалт
Реле хамгаалалт Реле хамгаалалт
Реле хамгаалалт Nael Narantsengel
 

What's hot (20)

EET-303
EET-303EET-303
EET-303
 
Трансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгаа
Трансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгааТрансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгаа
Трансформаторын цахилгаан эрчим хүчний алдагдлын судалгаа
 
Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.
Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.
Монгол улсын цахилгаан тоног төхөөрөмжийн байгууламжийн дүрэм.
 
семинар2
семинар2семинар2
семинар2
 
2.1. хагас дамжуулагч
2.1. хагас дамжуулагч2.1. хагас дамжуулагч
2.1. хагас дамжуулагч
 
U.cs101 алгоритм программчлал-3
U.cs101   алгоритм программчлал-3U.cs101   алгоритм программчлал-3
U.cs101 алгоритм программчлал-3
 
хромосомын тоо
хромосомын тоохромосомын тоо
хромосомын тоо
 
Молекул кинетик онол
Молекул кинетик онолМолекул кинетик онол
Молекул кинетик онол
 
Diplomnii etsii huvilbar
Diplomnii etsii huvilbarDiplomnii etsii huvilbar
Diplomnii etsii huvilbar
 
эсийн хими шинж
эсийн хими шинжэсийн хими шинж
эсийн хими шинж
 
лекц 2
лекц 2лекц 2
лекц 2
 
Гурван фазын цахилгаан хэлхээ
Гурван фазын цахилгаан хэлхээГурван фазын цахилгаан хэлхээ
Гурван фазын цахилгаан хэлхээ
 
Lekts 2014
Lekts 2014Lekts 2014
Lekts 2014
 
Lecture 10
Lecture 10Lecture 10
Lecture 10
 
Ажилгүйдэл
Ажилгүйдэл Ажилгүйдэл
Ажилгүйдэл
 
Electronikiin undes
Electronikiin undesElectronikiin undes
Electronikiin undes
 
Сэргэн мандалтын Философи
Сэргэн мандалтын ФилософиСэргэн мандалтын Философи
Сэргэн мандалтын Философи
 
Насос
НасосНасос
Насос
 
маркетингийн орчны судалгаа
маркетингийн орчны судалгаамаркетингийн орчны судалгаа
маркетингийн орчны судалгаа
 
Реле хамгаалалт
Реле хамгаалалт Реле хамгаалалт
Реле хамгаалалт
 

Similar to Шассийн онол

Similar to Шассийн онол (6)

shassi L-2
shassi L-2shassi L-2
shassi L-2
 
shassi L-2
shassi L-2shassi L-2
shassi L-2
 
Shassi L 7
Shassi L 7Shassi L 7
Shassi L 7
 
Shassi L 6
Shassi L 6Shassi L 6
Shassi L 6
 
Shassi L 9
Shassi L 9Shassi L 9
Shassi L 9
 
Lecture 11
Lecture 11Lecture 11
Lecture 11
 

Шассийн онол

  • 1. 1 ХААИС ИНЖЕНЕР, ТЕХНОЛОГИЙН СУРГУУЛЬ ХАА-н инженерийн тэнхим ШАССИЙН ОНОЛЫН ХИЧЭЭЛЭЭР ХИЙХ ТООЦООНЫ АРГАЧЛАЛ Зохиогч: Б.Дампил Д.Батчимэг Улаанбаатар, 2016 он
  • 2. 2 I. ТРАКТОР ЗҮТГЭХ ХҮЧНИЙ ТООЦОО I.I Тракторын үндсэн параметрийн тооцоо Зүтгэх зүтгэх хүчний тооцооны тусламжтайгаар тракторын үндсэн параметрийг тодорхойлох бөгөөд үүнд: 1. Дамжуулга дээрхи зүтгэх хүчний үзүүлэлтүүд 2. Ашиглалтын хамгийн их бага жин 3. Хөдөлгөөний хурд 4. Хөдөлгүүрийн чадал Дээр дурдсан тооцоонуудыг хийхийн тулд өгөгдлийн дагуу тухайн зүтгэх хүчний ангилалын тракторын техникийн тодорхойлолтыг оюутан мэдэж байх ёстой. Тракторын зүтгэх хүчний ангилал нь хэвийн зүтгэх хүч РН- ээр тодорхойлогдох бөгөөд энэ хүч хөрсний нягт ба чийгтэй хөрсөнд тракторын дэгээнд ирж байгаа хүч юм. Энэ хүчийг гуурстай тэгш талбайд зохих хурдаар ажиллаж байх явцад хий эргэлт нь зөвшөөрөгдсөн хэмжээнээс хэтрэхгүй зүтгэх хүчний АҮК нь (ашигт үйлийн коэффициент) шаардлагын хэмжээнд байх тийм нөхцөлтэй уялдуулан тухайн ангилалыг тогтоодог юм. Дээрх нөхцөлд дугуйт тракторын явагчийн хий эргэлт нь 15...18 хувь гинжит тракторынх 3..5 хувийн хязгаарт хэлбэлзэж байх ёстой. Харин зүтгэх хүчний АҮК нь 4х2 хийцийн тракторт 60-64 хувь, 4х4 хийцийн тракторт 65...68 хувь, гинжит тр акторт 70...74 хувиас багагүй байх ёстой. Тооцоог хийхийн тулд эхлээд тракторын зүтгэх хүчний хүрээ (зааг) тодорхойлох бөгөөд энэ нь дэгээн дээрх хэвийн зүтгэх хүчний дэгээнд ирэх бага зүтгэх хүчинд харьцуулсан харьцаа бөгөөд уг тракторыг тухайн заагт өргөн хүрээтэй ашиглах боломжийг олгож өгнө. 𝛿Т = РН РКР𝑚𝑖𝑛 = 𝜀 РН РН 𝐼
  • 3. 3 Үүний: Рн-тракторын хэвийн зүтгэх хүч, РН 𝐼 - урд ангилалын тракторын хэвийн зүтгэх хүч, 𝜀-зүтгэх хүчний өргөжилтийн коэф 𝜀 = 1.25 … 1.30 хязгаарт сонгож авах ба гэхдээ ямар ангиллын ямар ажилд зориулагдсан зэргээс нь хамааруулах хэрэгтэй. Тракторыг зүтгэх хүчээр нь 4,6,9,14,20,30,40,50,60,80,100,150кН гэж ангилах ба урьд ангилалын тракторын хэвийн зүтгэх хүч нь тухайн тракторын хэвийн зүтгэх хүчний өмнөх ангилалаар авна. 1кН = 101,971кгс. Шууд дундаж утга юмуу эсвэл их бага хязгаараар тогтоож болохгүй. Дээр дурьдсан нөхцөлд гуурстай талбайд ажиллах үед тракторын дэгээнд ирэх хамгийн зүтгэх РКР хүчийг дараах томёогоор тодорхойлно. РКР = РН 𝛿Т Дэгээн дээрх зүтгэх хүчний хязгаарыг мэдэж авснаар тухайн тракторын ажиллах хүрээ болоод агрегатыг яаж бүрдүүлэх асуудлыг шийдэж болно. Дээрх тооцоо сонголтыг хийсний дараа тракторын жингийн зарим параметрүүдийг тооцоолох ёстой. Үүнд: 1. Хийцийн (хоосон) жин-GO Тракторын хийцийн жин GO нь шатах тослох материалаар цэнэглээгүй, жолооч багаж хэрэгсэл нэмэлт тоноглол, ачаа (балласт) зэрэг оролцоогүй байх үеийн жинг хэлнэ. 2. Ашиглалтын хамгийн бага жин - G 𝑚𝑖𝑛 G 𝑚𝑖𝑛 - жин нь хийцийн жин дээр шатах тослох материал ба жолоочийн жинг нэмсэнтэй тэнцүү байна. Gmin = GO + GШТМ + GЖ GO −Хийцийн жин, GШТМ - Шатах тослох материалын жин. Энэ жинг тракторын үндсэн багтаамжаар нь тооцоолон авах бөгөөд шингэний хувийн жин өөр өөр утгатай байдаг гэдгийг
  • 4. 4 анхааран нэг литрийг килограммд шилжүүлэх шаардлагатай. Тооцоонд ашиглалтын хамгийн бага жинг тодорхойлж болох бөгөөд тоон утгын зөрүү нь 7 хувиас хэтрэхгүй байх ёстой. 𝐺 𝑚𝑖𝑛 = (1.07 … 1.1) 𝐺 𝑂 3. Ашиглалтын хамгийн их жин G 𝑚ах - Энэ жин нь ашиглалтын хамгийн бага жин дээр балластын жинг нэмж гаргана. Gmax = Gmin + Gδ Ашиглалтын хамгийн их жинг дээрх аргаар тооцоолох нь дутагдалтай байдаг. Иймд тухайн тракторын дэгээнд өгөх хэвийн ачаалалт барьцаалдааны жин, хөтлөгч дугуйн хий эргэлт зэргийг тооцон доорх хамаарлаар тодорхойлно.  4х2 типийн дугуйт тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 = 𝑃 𝐻 𝜑кдоп ∙𝜆 𝑘−𝑓  4х4 типийн дугуйт тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 = 𝑃 𝐻 𝜑кдоп −𝑓  Харин гинжит тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 = 𝑃 𝐻 𝜑кдоп Үүний 𝜑кдоп - барьцалдалын жинг ашиглах коэффициент f- өнхрөлтийг эсэргүүцэх коэф (Хүснэгт 2-оос авна) Дугуйт тракторт 𝜑кдоп = 0,5 … 0,65 байх ба үүнийг 0,5 буюу хамгийн бага утгаар авч болно. Энэ коэф нь хөтлөгч дугуйн хийц хэмжээ зэргээс хамаарна. Явагчийн хийцээс хамаарч гинжит тракторт 𝜑кдоп = 0,55 … 0,65, хоёр хөтлөгч дугуйтай дугуйт тракторын хамгийн их жин 𝐺 𝑚𝑖𝑛 -ээс голцуу их байх ёстой. Харин гинжит тракторт 𝐺 𝑚𝑎𝑥 нь 𝐺 𝑚𝑖𝑛 -ээс ихэнх тохиолдолд бага гардаг. 4. Балластын жинг харьцалтын хүчийг нэмэхийн тулд тракторт балластыг хэрэглэх ба энэ жинг доорх томьёгоор тооцоолно. 𝐺 𝛿 = 𝜆 𝑘 ( 𝐺 𝑚𝑎𝑥 − 𝐺 𝑚𝑖𝑛 ) Үүний: 𝜆 𝑘-хөтлөгч дугуйн ачааллын коэффициент 𝜆 𝑘 = 0,75… 0,8 5. Хөдөлгөөний хэвийн хурд
  • 5. 5 Зүтгэх хүчний тооцоонд хөдөлгөөний хэвийн хурдыг сонгож авахдаа хамгийн бага хурдаас хөдөлгөөний хамгийн их хурд хүртэл тэдгээрийн хооронд орших заагыг тодорхойлох ёстой. Өөрөөр хэлбэл хамгийн их хурдыг 1-р арааны хурдад харьцуулж гаргана. Хурдын заагын хэмжигдэхүүнийг 𝛿 𝑣осн ≅ 𝛿 𝑇 ∙ 𝛾Д 𝑚𝑖𝑛 гэж тодорхойлох бөгөөд үүний 𝛾Д 𝑚𝑖𝑛 нь хөдөлгүүрийн ачаалалтын хамгийн бага зөвшөөрдөх коэф 𝛾Д 𝑚𝑖𝑛 = 0,85. Хэрэв зүтгэх хүчний тооцоонд хөдөлгөөний хамгийн бага, хамгийн их хурдуудын холбогдол өгөгдсөн бол тэдгээр хурдуудын хоорондын харьцааны боломжит хэмжээг гаргаж авах хурд сэлгэлтийн тоо нь дамжуулгын тоонуудын геометрийн дэвшлээр дараах хамаарлаар олно. 𝑉 𝐻 𝑧 𝑉𝐻(𝑧−1) = ⋯ 𝑉 𝐻3 𝑉 𝐻2 = 𝑉 𝐻2 𝑉 𝐻1 = 𝑞 Үүнд: 𝑉𝐻𝐼 -хамгийн бага хурд 𝑛- хурд сэлгэлтийн тоо 𝑞 – геометрийн прогрессийн хуваарь 𝑞 = √ 𝛿 𝑣осн 𝑧−1 𝑍- үндсэн арааны тоо Бусад араанууд дахь хурдыг дараах томьёогоор олно. 𝑉 𝐻2 = 𝑉 𝐻1 ∙ 𝑞 𝑉𝐻3 = 𝑉𝐻2 ∙ 𝑞 … 𝑉 𝐻 𝑧 = 𝑉 𝐻(𝑧−1) ∙ 𝑞 Зүтгэх хүчний тооцоолоор гаргасан зүйлүүд нь ашиглалтын янз бүрийн нөхцөлд ажиллах тракторт чухам ямар ачаалалтай байхад хамгийн их бүтээмжтэй ажиллах, хир их түлш хэмнэж байна вэ гэдгийг заах болно. 6. Тракторын хэвийн чадал Зүтгэх хүч, тракторын хурд, хөдөлгөөний хурдыг сонгон тогтоосны дараа тракторын хэвийн чадлыг тодорхойлох ёстой. 𝑁 𝐻 = [ 𝑃 𝐻 +𝑓( 𝐺 𝑚𝑖𝑛+𝐺 𝛿 )] 𝑉 𝐻 𝐼 270∙𝜂 𝑇𝑃 ∙𝜒3 м.х (1кВ= 1.36м.х) Үүний: 𝜂 𝑇𝑃 -1-р арааны дамжуулгын АҮК 0,88...0,93
  • 6. 6 𝜒3-0,85 хөдөлгүүрийн ачаалалтын ашиглалтын коэф. Трансмиссын алдагдалыг оруулан тооцвол 𝜂хол = 0,96 сул ажиллагааг тооцсон коэф Цилиндр ба конус хосын АҮК 𝜂Ц = 0,985: 𝜂К = 0,975 𝜂Ц, 𝜂К- тухайн дамжуулгын хос араануудын тоо Зүтгэх хүчний тооцоог гаргасны дараа тоон утгыг хүснэгтэд хийнэ. I.II Хөдөлгүүрийн төлөвийн тооцоо Хурдын ба ачаалалтын горимоос хамаарч ашигтай чадал, эргүүлэх момент, тахир голын эргэлт, түлшний цагийн зарцуулалт зэрэг хөдөлгүүрийн үндсэн үзүүлэлт ба хувийн зарцуулалт хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг үзүүлсэн хэд хэдэн муруйг тохируулгын төлөв дээр үздэг. Тохируулгын төлөвийг:  Хөдөлгүүрийн эргэлтээс 𝑛𝑔  Хөдөлгүүрийн ашигтай чадлаас 𝑁𝑒  Хөдөлгүүрийн эргүүлэх моментоос - МК хамааруулж байгуулах ёстой. 1. Эргэлт 𝒏а -ээс хамааруулж тохируулгын төлөвийг байгуулах тооцоо а/ Хөдөлгүүрийн тахир голын эргэлтийн давтамжаас хамааруулж тохируулгын төлөвийг байгуулахдаа хэвтээ тэнхлэгт эргэлт 𝑛 𝑞 -ийг 3 утгаар авна. 𝑛Н - тахир голын хэвийн эргэлт. Үүний зүтгэх хүчний тооцоонд орсон тоон утгаар авна. б/ хөдөлгүүрийн сул ажиллагааны үеийн эргэлт 𝑛 𝑥 Энэ эргэлт нь тохируулагчийн жигд биш зэргээс хамаарч дараах томъёогоор тодорхойлогдоно. 𝑛 𝑥 = 2 + 𝛿 𝑝 2 − 𝛿 𝑝 𝑛 𝐻 = (1 + 𝛿 𝑝) 𝑛 𝐻 Орчин үеийн дизель хөдөлгүүрт 𝛿 𝑝 = 0,07 … 0,08 𝑛0 -эргүүлэх моментийн хамгийн их утган дахь тахир голын эргэлт 𝑛0 = 𝑛 𝐻 Коб ⁄ Үүний: Коб-эргэлтээр хөдөлгүүрийг зохицуулах коэф
  • 7. 7 Дизель хөдөлгүүрт Коб = 1,3… 1,8 байх ба хурдан эргэлттэй хөдөлгүүрт үүнээс их байна. 2. Хөдөлгүүрийн ашигтай чадлын муруйг байгуулахдаа дараах хүснэгтийг ашиглана. 𝑛Д 𝑛Н ⁄ 20 40 60 80 100 𝑁𝑒 𝑁 𝐻 ⁄ 17 41 67 87 100 Тахир голын 𝑛0 утгаас 𝑛Н утга хүртэл чадал бараг шулуунаар ихсэж 𝑁 𝐻 хэвийн хэмжээнд хүрээд эргэлтийг цааш нэмэхэд огцом буурна. 3. Хөдөлгүүрийн эргүүлэх моментийн муруй МК байгуулахдаа МК = 716,2𝑁𝑒/𝑛д томъёог ашиглана. Үүнд: 𝑁𝑒, 𝑛д-тоон утгыг дээрх хүснэгтээс авах бөгөөд жишээ нь: 𝑛Д 𝑛Н ⁄ = 20 Эндээс 𝑛Д = 1700 ∙ 20% = 340 эрг мин⁄ Харин хүчин чадал нь Ne/NH =17 байх ба 𝑁Н утгыг тракторын зүтгэх хүчний тооцоогоор гарсан тоон холбогдлыг оруулан тавина. Зураг 1. Эргэлтээс хамаарсан тохируулгын төлөв Түлшний зарцуулалтын муруйг байгуулахын өмнө хөдөлгүүрийн сул ажиллагааны үе дэх 𝐺𝑇𝑚𝑖𝑛 хамгийн бага утгаас хэвийн чадлын үеийн 𝐺 𝑇𝑚ах хамгийн их утга хүртлэх өсөлтийн муруйг төлөв дээр гаргана.
  • 8. 8 𝐺 𝑇𝑚ах = gкр ∙ 𝑁 𝐻 103 Сул ажиллагааны үеийн түлшний цагийн зарцуулалт нь хөдөлгүүрийн механик АҮК-ийн утгаас хамаарах ба 𝑍 𝑚 их байвал 𝐺𝑇𝑚𝑎𝑥 төдий чинээ баага байна. 𝐺тхх = (0.25 … 0.30) 𝐺𝑇𝑚𝑎𝑥 Үүний: 𝑔кр- хэвийн чадлын үе дахь түлшний хувийн зарцуулалтын утгыг өгөгдөл дээрээс авна. Түлшний цагийн зарцуулалтын муруйг ашиглаж муруйн цэг бүр дэх утганд харгалзаж байгаа түлшний хувийн зарцуулалтыг шууд байгуулна. Түлшний хувийн зарцуулалтын 𝑔𝑒 утга мэдэгдэж байхад янз бүрийн цэгт харгалзах түлшний цагийн зарцуулалт 𝐺𝑇 - г доорхи томъёог ашиглан тодорхойлж уг муруйг байгуулна. 𝐺𝑇 = gкр ∙ 𝑁𝑒 103 Тооцоогоор гарсан тоон утгыг хүснэгтэд бөглө. I.III Tракторын зүтгэх хүчний тооцоо Тракторын зүтгэлтийн чадварыг тодорхойлохын тулд хурдаас хамаарах зүтгэлтийн шүргэх хүч ба дэгээнд ирэх тракторын зүтгэх хүчний графикийг ашиглана. Энэ зорилгоор тракторын зүтгэх хүчний төлөв буюу дэгээнд ирэх хүч ба дэгээний ашигтай чадал, тракторын хурд, тахир голын эргэлт, хий эргэлтийн алдагдал, түлшний цагийн ба хувийн зарцуулалт зэрэг эдгээрийн хоорондын холбоог зааж байгаа диаграммыг ашиглаж гаргана. Зүтгэх хүчний төлөвийг байгуулахдаа зөвхөн өгөгдсөн үндсэн араанууд дээр тооцоог үйлдэнэ. Тракторын зүтгэх хүчний төлөвийг байгуулахын өмнө тухайн төлөвд холбогдол бүхий урьдчилсан тооцоог хийх шаардлагатай. 1. Тракторын жинг сонгож авах.
  • 9. 9 Тракторын жинг сонгож авахдаа гинжит трактор дээр тооцсон 𝐺 𝑚𝑖𝑛 зүтгэх хүчний тооцоонд гарсан тоон утгаар авах ба харин дугуйт тракторт ашиглалтын дундаж хэмжээгээр тооцоолж авна. 𝐺𝑐𝑝 = 0.5( 𝐺 𝑚𝑎𝑥 + 𝐺 𝑚𝑖𝑛 ) 2. Хөтлөгч дугуйн хэмжээг тодорхойлох Тракторын зүтгэх хүчний тооцоонд гинжит дугуйт тракторын хөтлөгч дугуйн өнхрөлтийн радиус 𝑟 тооцоолох шаардлагатай болно. Гинжит тракторын хөтлөгч дугуйн радиус 𝑟𝑘 нь 𝑟𝑘 = 𝑙зв∙𝑍 𝑘 2𝜋 Үүний: 𝑙зв- гинжит үеийн алхам 𝑍 𝑘- одон арааны шүдний тоо Дугуйт тракторын хөтлөгч дугуйн радиусыг тодорхойлохдоо: 𝑟𝑘 = 25.4(0.5𝑑 + 0.8𝐵), мм томъёог ашиглана. Дугуйн хэмжээ 𝑑 − 𝐵харьцааг сонгон авах бөгөөд 𝑑 нь ободны гадаад диаметр 𝐵- дугуйны өргөн 3. Тракторын трансмиссийн дамжуулгын тоог тодорхойлох: Өгөгдсөн тракторын кинематик схемийн доор байгаа тоон үзүүлэлтүүдээс араа тус бүрийн дамжуулгын тоог тухайн харьцаанаас шууд тооцоолж болох бөгөөд харин хурдны хайрцагны дамжуулгын тоог доорхи томъёогоор тооцно. Тахир голын өнцөг хурд нь 𝜔 𝑛 = 𝜋 ∙ 𝑛Н 30 1-р арааны дамжуулгын тоо 𝑖 𝑇𝑃1 = ( 𝑃Н + 𝑓 ∙ 𝐺 𝑚𝑎𝑥 ) ∙ 𝑟𝑘 𝜂 𝑇𝑃 ∙ 𝑀 𝐻 Хөнгөн арааны дамжуулгын тоо дараах томъёогоор тодорхойлох ба энэ дамжуулгыг хамгийн тээврийн араа болгон дээр олно. 𝑖 𝑥 = 𝑟к ∙ 𝜔 𝑛 𝑉𝐻 𝑥 VНx- араа болгоны тээврийн хурд м/с
  • 10. 10 Харин завсрын араануудын дамжуулгыг 𝑞 буюу геометрийн прогрессийн хуваарийг ашиглан олох ба үүнийг дараах томьёогоор олно. ix- тооцоонд хамгийн хөнгөн араагаар тооцно. 𝑞 = √ 𝑖 𝑇𝑃1 𝑖 𝑥 𝑚−1 Үүнд: m- бүх арааны тоо Бусад араан буюу завсрын араан дамжуулгыг дараах байдлаар олно. 𝑖тр1 𝑖тр2 = 𝑖тр2 𝑖тр3 … 𝑖тр( 𝑧−1) 𝑖тр 𝑧 = 𝑞 буюу 𝑖тр2 = 𝑖 𝑇𝑃1 𝑞 ; 𝑖тр3 = 𝑖 𝑇𝑃2 𝑞 ; ... ; 𝑖тр 𝑧 = 𝑖 𝑇𝑃(𝑧−1) 𝑞 гэх мэт олно. Янз бүрийн хөрстэй талбай дээр туршилтын замаар буюу тооцооны үндсэн дээр тракторын зүтгэх хүчний төлөвийг гарган авна. Зүтгэх хүч, хий эргэлт, хөдөлгөөний хурд, түлшний зарцуулалт болон мушгих момент зэрэг үзүүлэлтээс хөдөлгүүрийн ашигтай чадал ихээхэн хамаарна. Зүтгэх хүчний төлөвийн доод хэсэг байгуулах хөдөлгүүрийн тохируулгын төлөвийг эргүүлэх момент болон тракторын зүтгэлтийн шүргэх хүч хоёроос хамааруулж байгуулах ёстой. Дээр дурьдсан хоёр утгыг хэвтээ тэнхлэгт таслан авч энэ хоёрын хоорондын холбоог шилжүүлэх масштабаар сонгон авна. Тракторын зүтгэлтийн шүргэх хүч Рк хөдөлгүүрийн эргүүлэх момент хоёрын хоорондох хамаарлын утгыг арал бүр дээр тодорхойлно. Рк = 𝑀𝑘 ∙ 𝑖 𝑇𝑃 ∙ 𝜂 𝑇𝑃 𝑟𝑘 Трансмиссийн а.ү.к-ийг тухайн дамжуулга тус бүр дээр тооцоолсон утгаар сонгон авах ба харин хөтлөгч хоёр тэнхлэгтэй дугуйт тракторт ойролцоогоор 2% бага байна гэж тооцоонд авч болно. Тракторын өнхрөлтийг эсэргүүцэх Р𝑓 хүчийг тодорхойлохдоо доорхи томъёог ашиглана. Р𝑓 = 𝑓𝐺𝐺𝑃 Үүний: 𝑓- өнхрөлтийг эсэргүүцэх коэффициент 𝐺𝐺𝑃 - тракторын дундаж жин
  • 11. 11 Рк – зүтгэх хүчний тоон утгыг хэвтээ тэнхлэгт масштабаар таслан авахдаа Рк = Р 𝐾𝑃 + Р𝑓 холбогдлыг олно. Эндээс Р 𝐾𝑃 = Рк − Р𝑓 болно. Рк зүтгэлтийн шүргэх хүчийг дээр тодорхойлсон тэгшитгэлээр олох бөгөөд графикийн доод хэсгийн тоон утга нь энэ хүчээс хамаарна. Өөрөөр хэлбэл хөдөлгүүрийн моментийн тодорхой утгуудад Рк хүчний тоон утга олдоно. Энд хөдөлгүүрийн хэвийн эргүүлэх моментийн үед янз бүрийн дамжуулга дээр шүргэх 𝑀Н 𝑀 𝐾𝑚𝑎𝑥 утгатай харгалзаж байна. Ийм замаар тракторын зүтгэх хүчний төлөв, дээр түүний хөдөлгүүрийн тохируулгын төлөвийг 2-р зургаар байгуулсан графикийг эргүүлсэн байдлаар моментийн өөрчлөлтөөс хамааруулан 𝑛 𝐻, 𝑁𝑒, 𝐺𝑇 муруйнуудыг байгуулна. Араа тус бүрд харгалзаж байгаа муруйг байгуулах тоон утга нь хөдөлгүүрийн тохируулгын төлөвөөр олсон утгаар тооцоологдон байгуулагдана. I.IV Хөтлөгч дугуйн хий эргэлтийн тооцоо Хөтлөгч дугуйн хий эргэлтийн муруйг байгуулахын өмнө хөрстэй дугуй барьцалдах барьцалдааны жинг тодорхойлох ёстой. Гинжит трактор ба 4х4 типийн дугуйт тракторт 𝐺СЦ = 𝐺СР тэнцүү байна. Харин 4х2 дугуйт тракторын жин нь дэгээн дэх ачаалалтаас хамаарч доорхи томъёогоор тодорхойлогдоно. 𝐺СЦ = ( 2 3 𝐺 𝑚𝑖𝑛 + 0.5𝐺 𝛿) + ( 𝑃𝐾𝑃 + 𝑃𝑓 )ℎ 𝐾𝑃 𝐿 Үүний: ℎ 𝐾𝑃 -газраас чиргүүл холбох хөндлөвч хүртэлх зай юм. ℎ 𝐾𝑃 = 400 мм 𝐿-трактор дагуу бааз. Хавсралтын 1-р хүснэгтээс авна. 𝜑К = РКР 𝐺СЦ ⁄ харьцааг барьцалдааны жинг ашиглах коэффициент гэж нэрлэнэ. Энэ харьцаанаас хамааруулж хөтөлгөгч дугуйн хий эргэлтийн коэффициентийг доорх тэгшитгэлээр бодож хувиар илэрхийлнэ.
  • 12. 12 𝜹 % = 8 ( Ркр 𝐺СЦ ) + 40 ( Ркр 𝐺СЦ ) 3 = 8𝜑к + 40𝜑к 3 Үүний Ркр -шүргэх хүчийг урд тооцсон утгуудаар авна. Араа тус бүрийн бодит хурдыг тооцно. Онолын хурдыг дараах томъёогоор олно. 𝑉𝑇 = 0.377𝑟𝑘 ∙ 𝑛g 𝑖 𝑇𝑃 Үүний 𝑉𝑇 - онолын хурд Харин ажлын хурдыг тодорхойлоход хий эргэлтийг оролцуулан 𝑉Р = 0.377𝑟𝑘 ∙ 𝑛g 𝑖 𝑇𝑃 (1 − 𝛿) Тэгшитгэлээр хөдөлгөөний хурдыг тодорхойлсны дараа дэгээн дэх чадлыг бодож гаргана. 𝑁 𝐾𝑃 = 𝑃 𝑘𝑝∙𝑉 𝑃 270 араа тус бүрт Энэ томъёогоор орж байгаа 𝑃𝐾𝐷 хүчний янз бүрийн утгуудыг түрүүчийн тооцоогоор гаргасан билээ. Эцэст нь түлшний хувийн зарцуулалтыг тооцоолно. g 𝐾𝑃 = 103 ∙ 𝐺 𝑇 𝑁 𝐾𝑃 Тооцоолон гаргасан бүх утгуудаар зүтгэх хүчний төлвийн дээд хэсгийг байгуулна. Үүнд графикийн тэнхлэгийн дээд хэсэгт араа тус бүрийн ажлын ба онолын хурдын цэгийг тодорхойлж хооронд нь холбоход тухайн араа дахь хурдны муруй гарна. Тооцоогоор онолын хурд нь ажлын хурдаас их гарна. Хурдны графикийн муруйлтын төгсгөл нь чадлын 𝑊𝐾𝐷 муруйн төгсгөлтэй нэг шулуунд давхцаж байх буюу доод хэсгийн 𝑁𝑒 чадлын муруйн үзүүртэй харгалзаж байх ёстой. Харин чадлын муруйн нугарах цэгийг араа тус бүр дээр тодорхойлохдоо эргүүлэх моментийн хамгийн их утгаас 0.75М 𝑛 масштабаар урагш нь зохих холбогдлыг олж энэ хоёрын хооронд РКР-хүчний 6-аас цөөнгүй утганд чадлыг тооцоолж чадлыг хамгийн их тоон утгаас нугаралтыг гаргах хэрэгтэй.
  • 13. 13 I.V Зүтгэх хүчний төлөвийг байгуулах арга зүй Зүтгэх хүчний төлөв нь 2 хэсгээс бүрдэл болох ба дээд хэсэг нь тухайн тракторын гол үзүүлэлтүүд, харин доод хэсэг нь тэр тракторт тавигдаж байгаа хөдөлгүүрийн үзүүлэлтүүд юм. Эдгээр үзүүлэлтүүдийг тракторын зүтгэлтийн шүргэх хүч РК зүтгэх хүч РКР хоёроос хамааруулан байгуулж байгаа графикийн зүтгэх хүчний төлөв гэж нэрлэнэ. Төлвийг байгуулахын тулд өөрийн сонгож авсан масштабаар 0 цэгээс баруун гар тийш нь 1-р арааны РКР хүчний тоон утгаар таслан авна. /2-р зураг/ Харин 0 цэгээс дээш нь босоо шулуун татсанаар 0 нь координатын эхлэл болно. Дараа нь араа тус бүрийн зүтгэх хүчний РКР утгыг хэвтээ тэнхлэг дээр олж тэр цэгийг дайруулан босоо шулуунуудыг татна. 0 цэгээс зүүн гар тийш нь Р𝑓 хүчний хэмжээгээр тасалж 0𝐼 цэгийг олж энэ цэгээс доош нь босоо шугмыг татна. 0𝐼 цэг нь координатын эх болно. Хоорондын зай нь ижил байхаар бодож 0𝐼 цэгээс доош нь арааны тоогоор хэвтээ тэнхлэгтэй II шулуун татна. Татсан шулуунууд нь араа тус бүрийн босоо шулуунуудтай огтолцох бөгөөд тэр цэг нь хөдөлгүүрийн хэвийн эргүүлэх моментийн утга юм. Татсан шулуунууд дээр шугам тавьж 0𝐼 цэгээс 𝑀Н хүртлэх хэрчмийг хэмжиж авна. Эдгээр хэрчмийн урт нь хэвийн эргүүлэх моментийн утгатай дүйцэж байна гэж үзээд хамгийн их эргүүлэх моментийн утганд хэрчмийн урт хэд байхыг тооцон олоод тухайн шулуун дээрээ тэмдэглэгээ хийж тэр байхыг тооцон олоод тухайн шулуун дээрээ тэмдэглэгээ хийж тэр цэгийг байрлуулан босоо шугамуудыг татна. Энэ шугамууд дээр хамгийн их эргүүлэх моментийн утга харгалзана. Ингэж байгуулалтын шугамуудыг татсаны дараа графикийн дээд хэсэгт онолын 𝑉𝑇 ба ажлын хурд 𝑉Р дэгээн дээрх чадал 𝑁КР хий эргэлт 𝛿 түлшний хувийн зарцуулалт g 𝐾𝑃 муруйнуудыг байгуулна.
  • 15. 15 3-р зураг. Тракторын онолын зүтгэх хүчний үзүүлэлтүүд.
  • 16. 16 Эхлээд хурдны графикийг байгуулахын тулд 0 цэгээс дээш татсан босоо шулуун дээр /У тэнхлэг дээр/ өөрсдийн сонгож авсан масштабаар онолын утгуудыг дараа нь араа тус бүр дээр ажлын хурдуудыг олж тэмдэглээд өөр хооронд нь шулуунаар холбоно. Харин хөдөлгүүрийн 𝑛0 эргэлтэнд харгалзаж байгаа хурдыг 𝑉0 = 0.377 𝑟𝑘 ∙ 𝑛0 𝑖 𝑇𝑃 томъёогоор тодорхойлж хамгийн их эргүүлэх моментийг босоо шулуун дээр олж ажлын хурдын төгсгөлийн цэгтэй алгуур- холболтоор холбоно. Иймд маягаар араа тус бүр дээр тодорхойлж холболтыг хийнэ. Дараа нь дэгээн дээрх чадлын муруйг байгуулна. Байгуулахдаа араа тус бүр дээр тодорхойлсон чадлын утгуудыг РКР –ийн босоо шулуун дээр олж тэр цэгээ 0 төвтэй холбоно. Харин 𝑉0 хурдад харгалзаж байгаа 𝑁КР чадлыг 𝑁КР = 𝑃𝐾𝑃 ∙ 𝑉0 270 гэсэн томъёогоор араа тус бүр дээр тодорхойлж хамгийн их эргүүлэх моментийн босоо шулуун дээр олж тэмдэглээд дээрхийн адил алгуур холбоно. Хий эргэлтийн 𝛿 муруйг байгуулахдаа тооцож олсон утгуудыг араа тус бүрин РКР –ийн босоо шулуун дээр олж тэмдэглээд өөр хооронд нь холбоно. Ийм маягаар түлшний хувийн зарцуулалтын муруйг байгуулна. Графикийн доод хэсэг ашигтай чадал 𝑁𝑒, түлшний цагийн зарцуулалт 𝐺Т хөдөлгүүрийн эргэлт зэрэг үзүүлэлтүүдийг байгуулна. Эхлээд ашигтай чадлын 𝑁𝑒 муруйг байгуулна. Онолын хувьд хамгийн их ашигтай чадал нь хөдөлгүүрийн хэвийн чадалтай тэнцүү байх ёстой. Энэ утгаар нь хэвийн чадал 𝑁Н –ийн хэмжээгээр хэвтээ шулуунтай // шулуунуудыг татна. Татсан шулуунууд РКР –ийн босоо шулуунтай огтолцсон, цэгийг 0𝐼 төвтэй холбоно. Хөдөлгүүрийн 𝑛0 эргэлт дахь ашигтай чадлын утгыг 𝑁𝑒 = 𝑀 𝐻 ∙ 𝑛 𝑜 716.2 томъёогоор тодорхойлж хамгийн их эргүүлэх моментийн босоо шулуун дээр тухайн цэгийг олж түрүүчийн огтолцсон цэгтэй
  • 17. 17 холбоно. Харин бусад утгыг олохгүйгээр сүүлийн шулуунтай // шулуунуудыг төгсгөлийн цэгүүдээс татна. Түлшний цагийн зарцуулалтын муруйг байгуулахдаа эхлээд сул ажиллагааны үеийн түлшний зарцуулалтын тоон утгаар 0𝐼 цэгнээс доош сонгон авсан масштабаар таслан авна. Дараа нь түлшний цагийн зарцуулалтын хамгийн их утгаар хэвтээ тэнхлэгтэй // шулуун татна. Татсан шулуунтай РКР-ийн босоо шулуун огтлолцсон тэр цэгтэй түрүүчийн таслан авсан цэгийг холбоно. Огтлолын цэгээс ашигтай чадлын муруйлтын шулуунтай // шулуунуудыг шууд татна. Эцэст нь хөдөлгүүрийн эргэлтийн муруйг байгуулахдаа хэвийн эргэлт ба сул ажиллагааны үеийн эргэлтээр хэвтээ тэнхлэгтэй // шулууныг 0𝐼 цэгээс доош татсан босоо шулуунаас баруун гар тийш татна. Өөрөөр хэлбэл 𝑛 𝐻 𝑛 𝑥𝑥 утгуудаар хоёр шулуун татна гэсэн үг юм. Хэвийн эргэлтийн утгаар татсан шулуун РКР-ийн босоо шулуунтай огтлолцсон цэгтэй сул ажиллагааны 𝑛 𝑥𝑥 эргэлтийн оройтой холбоно. Төгсгөлийн цэгүүдээс түлшний зарцуулалтын огтлолцсон цэгийг дайран гарч байхаар тооцож шулуунуудыг татна. II. АВТОМАШИНЫ ЗҮТГЭХ ХҮЧНИЙ ТООЦОО Автомашины зүтгэх хүчний гол зорилго нь ашиглалтын тодорхой нөхцөлд зүтгэлтийн ба хурдны зүтгэлтийг тогтоож зарим параметрийг тодорхойлоход оршино. Тооцооны эхэнд тухайн машины хамгийн их утганд харгалзах хөдөлгүүрийн чадал 𝑁 𝑉-г олох шаардлагатай. Энд автомшины бүрэн ачаалтай байна гэж үзнэ. 𝑁 𝑉 = [ 𝜑 𝑣 ( 𝐺0 + 𝐺𝐴 ) + 𝑃𝑤 ] 𝑉𝑚𝑎𝑥 270 ∙ 𝜂 𝑇𝑃 Үүнд: 𝐺0 - автомашин жин, 𝐺𝑟- ачаа даац 𝑉𝑚𝑎𝑥 - хамгийн их хурд (км/цаг) 𝑃𝑤 - агаарын эсэргүүцлийн хүч 𝜑 𝑣- замын эсэргүүцлийн коэф 𝜑 𝑣 = 0.04 Автомашины өөрийн жин нь ачаа даацтайгаа шууд хамааралтай бөгөөд 𝐺0 = 𝐺𝑟 𝜂0 ⁄
  • 18. 18 𝜂0- ачаа даацын коэф-ыг харьцуулж тодорхойлно. Суудлын автоамашинд 𝜂0 = 0.25 … 0.40, ачааны автомашинд 𝜂0 = 0.9 … 1.1 байна. Агаар эсэргүүцлийн хүч 𝑃𝑤 = К ∙ 𝐹 ∙ 𝑉2 13 Үүний: К-агаар эсэргүүцлийн коэф кгс2/м3 F- нүүрэн талын талбай, м2 Орчин үеийн ачааны машинд к=0.05...0.06 Хөнгөн тэргэнд к=0.015...0.02 байна. Ачааны машины нүүрэн талын талбайг ойролцоогоор доорх томъёогоор тодорхойлно. F=ВН хөнгөн тэргэнд F=0.775А, м2 үүний: В-хойд дугуйн мөр хоорондын зай Н- автомашины өндөр А- машины өргөн Автомашин зүтгэх хүчний бусад тооцоонд трасмиссын дамжуулгын тоо хөдөлгөөний хурд зэргийг тооцон сонгож авна. Карбюраторт хөдөлгүүрийн хурдны төлөвийг байгуулах Хөдөлгүүрийн хурдны төлөвийн ашигтай чадал эргүүлэх моментийн муруйг байгуулах бөгөөд зүүн гар тийш муруйнуудын үзүүр тахир голын бага эргэлтээр төгсгөнө. Чадлын муруй байгуулахдаа доорхи хүснэгтэд байгаа харьцааг ашиглах ба харин эргүүлэх моментийн утгыг тооцохдоо дараах тэгшитгэлийг ашиглана. Мк = 716.2 𝑁 𝑒 𝑛g Хөдөлгүүр 𝑛0 𝑛н ⁄ Утган дахь чадлын харьцаа 𝑁0 𝑁н ⁄ 20 40 60 80 100 Карбюратор 20 50 73 92 100 Дизель 17 41 67 87 100
  • 19. 19 Автомашины дамжуулгын тоог сонгож авах Ерөнхий дамжуулгын тоог тодорхойлохдоо дараах томъёог ашиглана. 𝑖0 = 0.377 rk ∙ ng Vmax Үүний: 𝑟𝑘 хөтлөгч дугуйн радиус, м 𝑛g Хамгийн их хурдан дахь тахир голын эргэлт Хөтлөгч дугуйн радиусыг тооцон авахдаа дугуйнд ирэх ачаалалд хийн даралт диформаци зэргийг тооцон бодолцох хэрэгтэй. Тооцоонд I арааны дамжуулгын тоог тодорхойлох шаардлагатай бөгөөд томъёогоор олсон тоон утга нь хүснэгтэнд байгаа тооны бүхэл утгатай ижил гарах ёстой. 𝑖 𝑇𝑃 = 𝐷 𝑚𝑎𝑥 ∙ 𝐺 ∙ 𝑟𝑘 𝑀𝑘 𝑚𝑎𝑥 ∙ 𝜂 𝑇𝑃 Үүний: 𝐷-хамгийн их динамик фактор ачааны автомашинд 𝐷 𝑚𝑎𝑥 = 0.32 … 0.5 𝐷 𝑚𝑖𝑛 = 𝜑𝜆к 𝜑 = 0.5… 0.7 𝜆к- хөтлөгч дугуйн ачаалалтын коэф 𝑀𝑘 𝑚𝑎𝑥 хөдөлгүүрийн хамгийн их эргүүлэх момент Үүнийг хурдны төлөвөөр тооцон тоон утгыг авна. 𝜂 𝑇𝑃 -I арааны дамжуултын аүк Ачааны автомашины зэргэлдээ хурдуудын хоорондын хурд сэлгэлтийн дамжуулгын тоог геометрийн дэвшлээр дараах хамаарлаар олно. 𝑞 = √ 𝑖 𝑇𝑃1 𝑖0 𝑍−1 z- арааны тоо Автомашины динамик төлөвийг байгуулах Ашиглалтын янз бүрийн нөхцөлд ажиллах автомашины төрлийг зөв сонгон авахын тулд түүний динамик буюу зүтгэх хүчний шинж чанарыг мэдэх шаардлагатай. Өөрөөр хэлбэл тухайн машин нь янз бүрийн ачаалалтай байхдаа янз бүрийн замтай өгсүүр газрыг аль дээрээ давж чадах тэгш зам дээр хамгийн их ямар хурдыг өгч чадах тодорхой хурдыг аль хэр түргэн авдаг зэргийг динамик төлөвөөс тодорхойлж болно.
  • 20. 20 Автомашины динамик төлөвийг байгуулахдаа хэвтээ тэнхлэгт хөдөлгөөний хурдыг босоо тэнхлэгт динамик факторын утгыг авна. Димамик факторыг тодорхойлохдоо 𝐷 = 𝑀 𝑘∙𝜂 𝑇𝑃 ∙𝑖 𝑇𝑃 𝑟 𝑘 − 𝑃𝜔 𝐺 Динамик факторын хэмжигдэхүүний нь машины жингээс хамаарна. Иймээс эхлээд ачаагүй байх тийм динамик төлөвийг байгуулна. Машины хоосон жин нь өөрийн жин дээр жолоочийн жинг нэмсэнтэй тэнцүү. Автомашины янз бүрийн хөдөлгөөний хурдад өөр өөр утга бүхий динамик төлөвийн хэмжигдэхүүнийг олж араа тус бүр дээр тооцоолох ёстой. Тахир голын эргэлтийн давтамж 𝑛 𝑞𝑚𝑖𝑛 утгаас 𝑛 𝑉 утга хүртэл тухайн дамжуулгын хурдуудыг тодорхойлбол: 𝑉 = 0.377 𝑟 𝑘∙𝑛g 𝑖 𝑇𝑃 Агаарын эсэргүүцлийн хүчийг дээр бодож олсон утгаар нь авна. Автомашины ачаалалтын коэф-ийг олохдоо Г = 𝐺 𝐺𝐵 ⁄ Автомашины түлшний хэмнэлтийн төлөвийг байгуулах Автомашины түлш хэмнэлтийн төлөв нь өөр өөр хурдтай янз бүрийн замаар явж буй автомашины 100 км замд хэдэн литр түлш зарцуулах вэ гэдгийг харуулна.
  • 21. 21 Хэвтээ тэнхлэгт хөдөлгөөний хурд, босоо тэнхлэгт 100 км- ийн түлшний зарцуулалтыг авна. 100 км-ийн гүйлтэнд зарцуулах түлшний зарцуулалт 𝑄 𝑆 = 𝑞 𝑒∙𝑁 𝑒∙100 103 ∙𝛾∙𝑉 л/100 км Үүний: 𝑁𝑒 – ашигтай чадал 𝑞 𝑒 – түлшний хэвийн зарцуулалт Орчин үед автомашинд 𝑞 𝑒 = 220 … 260 г/кВт 𝛾 = 0.75 түлшний хувийн жин, кг/л Хөдөлгүүрийн ашигтай чадлыг дараах томъёогоор тооцно. 𝑁е = [ 𝜑 𝑣 ( 𝐺0 + 𝐺𝐴 ) + 𝑃𝑤 ] 𝑉𝑚𝑎𝑥 270 ∙ 𝜂 𝑇𝑃 Үүний: 𝜑 𝑣- хөдөлгөөний эсэргүүцэх коэф 0.04 𝜑 𝑣 = 0.07 … 0.10 байх хэрэгтэй. Түлшний хэмнэлтийн муруйг араа тус бүр дээр байгуулна. Энэ графикийг муруй янз бүрийн замаар гүйцэтгэх түлш өгөлттэй дээд хурд дээрээ яваа автомашины түлш зарцуулалтыг үзүүлнэ. Харин в-а муруйг хамгийн бага эсэргүүцлийн коэф-ттэй маш сайн замаар янз бүрийн хурдтай явах автомашины түлш зарцуулалтыг үзүүлнэ. Босоо шугам В-В нь янз бүрийн замаар хамгийн бага хурдаар явах машины түлшний зарцуулалтанд тохирно.
  • 22. 22 ХАВСРАЛТ Хүснэгт 1. Тракторын дагуу урт – L Ангилал кН Хэмжээ м 6-9 1,77-2,25 14-20 2,35-2,45 30 2,55-2,86 50-70 3,05-3,6 Хүснэгт 2 Тракторын өнхрөлтийг эсэргүүцэх коэффициент Замын байдал Коэффициент Дугуйт Гинжит Асфальт ба бетонон зам 0,014-0,018 - Дагтаршсан зам 0,03-0,04 0,05-0,06 Атар ба атаршсан 0,05-0,06 0,06-0,07 Гуурстай 0,08-0,12 0,08-0,09 Үрэлгээнд бэлтгэсэн талбай 0,10-0,20 0,10-0,12 Хагалсан талбай 0,12-0,18 0,08-0,104
  • 23. 23 АНГИЙН ТООЦООНЫ ВАРИАНТВариант Тракто рын зүтгэх хүч /кг.с/ Тахир голын эргэлт эрг/мин Араа ны тоо (ү/т) Хийций н жин /кг/ 1-р арааны тооцоол огдсон хурд, км/ц Хамги йн их хурд, км/ц Түлшни й хувийн зарцуу лалт Дугуйн хэмжээ г/квт* цаг дюйм 0 1 2 3 4 5 6 7 1 600 1600 4/1 950 4.1 25 180 9-322 1370 5.6 27 245 3 1480 6.4 29 245 4 600 1800 4/1 1120 4.9 27 180 9-325 1370 6.1 28 245 6 1500 6.9 30 245 7 900 1600 4/2 2100 6.9 30 180 11-388 2310 7.4 30 250 9 2600 8.2 30 250 10 900 1600 4/2 2700 7 30 180 9-4211 2900 7.4 30 250 12 3100 8.6 30 250 13 1400 1700 4/2 2720 8.4 32 162 12-3814 2900 9.1 32 220 15 3200 10.6 32 220 16 1400 1700 4/2 2850 8.6 35 162 12-3817 3000 9.4 33 220 18 3300 11 33 220 19 1400 1750 4/2 2555 6.7 35 162 12-3820 2740 7.9 35 220 21 2900 8.8 35 220 22 1400 2200 5/2 2600 7.3 35 162 12-3823 2810 8.6 35 220 24 3240 9.5 35 220 25 1400 2200 5/2 2700 8.2 35 162 12-38 26 2950 8.9 35 220
  • 24. 24 27 3380 10.5 35 220 28 2000 2200 6/2 3200 7.9 38 166 12-3829 3450 8.6 38 226 30 3600 12 38 226 31 2000 2400 6/2 3350 9.2 38 166 18-3832 3400 10 38 226 33 3750 14 38 226 34 2000 2400 6/2 3400 10.1 40 166 12-3835 3610 12.3 40 226 36 3800 14 40 226 37 2000 2400 8/2 3310 8.1 38 166 12-3838 3540 9.7 38 226 39 3720 11.3 38 226 40 2000 2400 8/2 3400 9.4 40 166 18-3841 3610 12.3 40 226 42 3980 14.5 40 226 43 2000 2400 8/2 3400 8.6 40 166 12-3844 3950 10.9 40 226 45 4600 13 40 226 49 2000 1600 5/1 3100 2.6 10 170 13 170 50 3450 4.3 10 230 51 3600 6.1 10 230 52 2000 32.3 5/1 3720 3.9 10 170 13 170 53 37 3980 4.6 10 230 54 40.5 4250 5 10 230 55 5000 1700 4/1 4250 5 13 166 14 17456 4780 5.4 13 226 57 5500 6.2 13 226 64 3000 1700 6/1 5000 5.4 15 190 13 17165 5700 6.3 15 280 66 6050 7.1 15 280 67 3000 1750 6/1 5200 5.9 15 190 13 17168 5480 6.4 15 280 69 6300 7.2 15 280
  • 25. 25 70 3000 2000 6/1 5800 6 16 190 13 17071 6100 6.6 16 280 72 6630 7.6 16 280 73 4000 1700 5/1 5950 4.4 20 185 13 17174 6270 5.1 20 250 75 7500 6.5 20 250 76 4000 1600 5/1 6000 5.1 20 185 14 17277 6320 5.9 20 250 78 7600 7 20 250
  • 26. 26 БИЕ ДААЛТЫН ВАРИАНТ Вар иан т Тракто рын зүтгэх хүч /кг.с/ Тахир голын эргэлт эрг/мин Араан ы тоо ү/т Хийцийн жин /кг/ 1 р арааны тооцоол огдсон ху рд, км/ц Хамгий н их ху рд, км/ц Түлшний ху вийн зарцу у лал т Ду гу йн хэмжээ г/квт*цаг дюм 0 1 2 3 4 5 6 7 1 2000 2400 6/2 3350 9.2 38 166 18- 38 2 3400 10 38 226 3 3750 14 38 226 4 2000 2400 6/2 3400 10.1 40 166 12- 38 5 3610 12.3 40 226 6 3800 14 40 226 7 2000 2400 8/2 3310 8.1 38 166 12- 38 8 3540 9.7 38 226 9 3720 11.3 38 226 10 2000 2400 8/2 3400 9.4 40 166 18- 38 11 3610 12.3 40 226 12 3980 14.5 40 226 13 2000 2400 8/2 3400 8.6 40 166 12- 38 14 3950 10.9 40 226 15 4600 13 40 226 16 2000 1600 5/1 3100 2.6 10 170 13 170 17 3450 4.3 10 230 18 3600 6.1 10 230 19 5000 1700 4/1 4250 5 13 166 14 17420 4780 5.4 13 226 21 5500 6.2 13 226 22 3000 1700 6/1 5000 5.4 15 190 13 17123 5700 6.3 15 280 24 6050 7.1 15 280 25 3000 1750 6/1 5900 3.9 20 185 14 17226 6200 4.4 20 251 27 6500 5.8 20 251 28 5000 1900 8/2 15186 4.3 15 180 13
  • 27. 27 29 15186 7.6 15 245 170 30 15413 10 15 245 31 1400 2300 6/2 3800 6.9 45 162 12- 38 32 4100 7.9 45 220 33 4400 12.1 45 220 34 6000 1650 4/1 1750 4.6 17 185 14 174 35 1680 5.9 17 250 36 1820 7 17 250 37 6000 1750 6/1 8800 5.9 18 185 13 170 38 9300 6.6 18 250 39 10200 8 18 250 40 4000 1750 6/1 7800 4.5 15 185 14 172 41 8810 7.6 15 250 42 9400 10.3 15 250 43 2000 2300 8/2 3900 9.6 42 166 15,5 38 44 4450 10.4 42 226 45 4780 14.1 42 226 46 1800 2200 6/2 3750 7.6 38 166 15,5 38 47 3910 8.1 38 226 48 4100 9 38 226 49 1500 2200 6/2 3950 6.3 35 166 15,5 38 50 3750 7.9 35 226 51 4300 8.4 35 226 52 1500 2200 5/2 3360 8 33 166 15,5 38 53 3200 8.3 33 226 54 2950 8.5 33 226 55 1600 2100 6/2 3200 7 37 166 12- 38 56 2850 7.9 37 226 57 2690 9.6 37 226 58 2200 2300 7/2 4100 8 38 166 12- 38 59 3900 9.5 37 226 60 3750 10 37 226 61 850 1000 4/2 1600 8.9 27 190 9-42 62 1710 9.3 27 258
  • 28. 28 63 1820 10 27 258 64 5000 1750 7 10400 5.5 16 180 13 17265 11200 6.9 16 245 66 12000 8.6 16 245 67 4000 2100 6/2 9300 11 32.2 162 15,5 -3868 220 69 5500 1700 7/2 12000 6.3 40 166 0,9370 13000 7.2 40 226 71 13500 8 40 226 72 6000 1800 7 14100 5.9 13 185 14 17473 13000 6.4 13 250 74 13700 7.1 13 250 75 4500 1850 6 7800 5.6 15 180 14 17476 9600 6.6 15 245 77 9000 7.8 15 245 78 700 1600 4/2 1540 7 25 185 9-3279 1500 8.9 25 240 80 1680 9.6 25 240 81 550 1600 4 1600 7.8 20 160 9- 32 82 1650 8.5 20 210 83 1700 9 20 210 84 650 1600 4/1 1700 8.5 20 160 9-3285 1780 9 20 210 86 1800 11 20 210 87 950 1600 4/2 2100 8 25 180 11- 38 88 2400 10 25 250 89 2600 12.1 25 250 90 1300 2200 6 3300 7.7 30 162 12- 38 91 3500 9.3 33 220 92 3750 12 33 220 93 1450 2000 7 3000 9.4 33 162 12- 3894 2980 1.6 33 220
  • 29. 29