1. Тәрбие сағатының тақырыбы: Бабадан бізге не
қалған?
Дайындаған: Ақтау қаласы «Қайнар»
колледжінің физика-математика пәнінің
оқытушысы Уразова Жумагул Раджаповна
Мақсаты: Ананың ақ сүтімен, әже
өнегесімен, ата ақылымен даритын өзіндік
ұлттық қасиетімізді, халқымыздың тәлім-тәрбиесін жастардың бойында
қалыптастыру.
Көрнекілігі: Қанатты сөздер, бүктеме, бұрыш, үнтаспа, слайд
І-Жұмагүл апай: Бүгінгі «Бабадан бізге не қалған?» атты тәрбие
сағатымыздың мақсаты ата-бабамыздан ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, кейінгі
ұрпаққа жеткен мұрасымен жақынырақ танысу болмақ. Атамыз қазақ бір
ауыз сөзбен қуантып, бір ауыз сөзбен жауын орнынан
тұрғызбай тастаған шешен, қайсар, кеңпейіл, дархан
халық болғаны бізге тарихтан белгілі.
Ізетіңді ине етіп,
Иманыңды түйме етіп,
Инабатты күйме етіп,
Жүрші балам, жамандықты күйретіп,
- дегендей, ізгі ұрпақ, жастар бабамыздың жақсы
дәстүрін бойларына сіңіріп, жалғастырып,
жамандықтан аулақ, жаны таза, әрқашан да елжанды
ұрпақ болуымыз керек-дей отыра кешімізді қазағымыздың қара домбырасын
серік қылып жүрген, өнерлі баламыз Нұрланның «Әлеумет келдің, ал
қалай...?» әнімен бастаймыз
IІ- жүргізуші(Абылай)
Сәлеметсіздер ме,өнер сүйер асыл халќым,
Мереке құтты болсын ауылдасым.
Тағы да келіп жетті сайысымыз,
Жырлайтын қазағымның дәстүр салтын! - дегендей, бүгінгі
Құқықтану тобының 1-курс студенттері ұйымдастырған «Бабадан бізге не
қалған?» атты шағын ғана мерекелік шарамызға қош келдіңіздер!!!
Ей, тәкаппар дүние
Маған да бір қарашы.
Танимысың сен бізді?
Біз қазақтың баласы!
(монтаж, өлең оқиды)
2. 1.Азамат: Мен қазақпын, биікпін байтақ елмін,
Қайта тудым, өмірге қайта келдім.
Мен мың да бір тірілдім, мәңгі өлмеске,
Айта бергім келеді, айта бергім.
2. Жұлдыз: Ата-бабам ардақты,
Жамандыққа бармапты.
Ардақ тұтып үлкенді,
Ата жолын жалғапты.
3. Гүлназ: Кең даланың ежелгі,
Қазақ деген халқымыз.
Өзге ұлттай біздің де,
Бар дәстүр мен салтымыз.
4. Айгерім: Тілім барда, қазағым бар, халқым бар,
Дәстүрім бар, ата жолы, салтым бар.
Кең даладай, жиналмаған шалғайы,
Аңқау, ашық мінезім бар аңқылдақ.
5. Нұрлан: Көк байрағым, ар намысым, жігерім,
Ән ұраным-қайрат, күшім, тірегім.
Ел таңбамда- бүкіл елдің тарихы,
Тұрмыс салтым, тағы сонда білемін.
ІІ-жүргіуші: - Достар! Бабамыздан бізге не қалған?
Хормен:
- Шешендік сөз нәрі.
- Салт- дәстүр нәрі.
- Мереке нәрі.
- Ескірмейтін ескі сөз.
- Дастархан Дәмі.
І-жүргіуші:(Махабат) Жанарғаны сананың,
Ұмытады мұны кім?
Ата бабам дәстүрін
Жайып салар келді күн!
ӘН: «Қазақ осы» әнімен Нұрланды шақырамыз.
ІІ-жүргізуші:(Абылайхан)Ендігі кезекті кешіміздің 1-ші бөліміне берейік-
- Шешендік сөз нәрі.
Билер ортада:
3. Төле би(Әділхан): - Ал, балаларым,
менің ұрпақтарым, Сендерді ата
бабамыздың шешендік сөздерін көп
біледі дейді. Араларыңда дарынды
балар да көп екен. Жарайсыңдар!
Енді мен сендерге сұрақтар қойып
көрейін. Бір, екі, үш, төрт
.
Ақмарал: Мен айтайын, ата рұқсат етсе
Бір дегенім, бірлігі кеткен ел жаман.
Екі дегенім, егесіп өткен ер жаман,
Үш дегенім, үш бұтақты шідерден шошынған ат жаман.
Төрт дегеніміз, төсектен безген жас жаман!
Төле би: Ай, Жарайсың балам! Өркенің өссін!
Қазыбек би (Қайрат): Жарайсыңдар! Ал енді мен сендерге бір сұрақ
қояйын. Не қымбат?
Жұлдыз: Алтын ұяң Отан қымбат,
Құт берекең атаң қымбат,
Аймалайтын анаң қымбат,
Мейірімді апаң қымбат.
Кіндік кескен жерің қымбат,
Ұят пенен ар қымбат!
Қазыбек би : Жарайсың балам!
Айтеке би (Нұржан): Қазақта күрестің неше түрі бар?
Нұрлан: Қазақта күрестің жеті түрі бар:
1 Қазақша күрес
2 Жатып күрес
3 Тауық күрес
4 Білектесу
5 Сірес күрес
6 Аударыспақ
7 Арқан тарту.
І-жүргіуші:(Махабат) Рахмет достар!
Дарытқан бар асылды өз елінен,
4. Қыз сұлу көрінеді өнерімен.
Құлпырады тобымыздың Гүлназы
Өткендей сұлулықтың елегінен- деп ортаға әнші қызымыз
Гүлназды «Әгугай» әнімен шақырамыз.
І-Жүргізуші: (Абылай) Туылған соң адам боп
Білімсізден жаман жоқ.
Ел дәстүрін білмесең,
Жұрт айтады надан – деп келесі кезекте
кешіміздің II-ші бөлімі Салт дәстүр өнері.
Ата салты ардақты
Әрбір сөзі салмақты,
Сол сөздерді ұқпаса
Тістерсің бір күні бармақты - дегендей
Қазақ халқында салт дәстүр өте көп! Қане достар, соның ішіндегі бір
қатарын атап өтіп және оларға шағын анықтама бере кетейік:
(Айсауле)-Сүйінші сұрау шын қуанғандықтың белгісі!
(Гүлназ)-Байғазы балалардың жаңа киімі үшін берілетін сыйы.
(Айгерім)-Тоқымқағар жасау бұл жас жігіт алғаш рет жолға
шыққанда, мал сойылып, ойын сауық, өлең жыр айтылып жасалатын бас
қосу.
(Жұлдыз) -Алыс сапарға , сауда жолына шыққан адамдар туыстарына,
балаларға ірілі ұсақты сыйлықтар әкеледі. Оны «базарлық» деп атайды.
Бұл жақсы көрудің, сыйластықтың белгісі.
(Қ.Жұлдыз) -Басқа жақтан көшіп келген көршілерге тұрғындар
«ерулік» береді, яғни тұрғындар жаңа көршілерін қонаққа шақырады.
(Нұрлан) Жеті ата...
(Саламат) Бата...
ІІ-жүргізуші:(Абылайхан) Құрметті көрермендер өздеріңіз куә болып
отырғандай хақымыздың салт дәстүрлері өте көп және олардың біраз бөлігін
атап өттік. Ендігі кезекті тобымыздың шағын ғана дайындаған «Тұсау
кесер» атты көрінісіне берейік!
ӘН: Тойбастар әніменНұрланды шақырамыз
«Тұсау кесер» көінісі.
І-Жүргізуші:(Махабат) Қазақ халқы үйге келген қонақты қарап
отырмайды, сынап отырады. Соған орай қонақтарымыздан төмендегі
5. аңыз әңгімелердің негізінде, халық арасында қандай мақал мәтелдер
қалған деген сұраққа жауап сұраймыз. Қазір мен сіздерге екі аңыз
әңгіменің мәтінін оқып беремін. Сіздердің міндеттеріңіз, осы аңыз
әңгіменің негізінде халық арасында қандай мақал мәтел қалғанын айтып
берулеріңіз керек. Дұыс жауабын тапқан адамды біздің бағалы
сыйлығымыз күтеді. Ал, енді мұқият тыңдаңыздар. (Аңыз әңгімелер
оқылады, соның мағынасын түсіндіріп, пайда болған мақал-мәтелді табу
керек)
Құрметті көрермендер, сіздер ойлана беріңіздер. Ал бұл уақытта басқа да
көрермендеріміз жалықпас үшін келесі кезекті әнге береміз. Алдарыңызда-
Қыз сұлу көрінеді қылығымен,
Жарыла төгілген қос бұрымымен.
Бұл күнде сұлулықтың үлкені осы,
Қыз сұлу көрінеді өнерімен -деп ортаға
«Ақ жайнақ» әнімен Гүлназды шақырамыз
Ал енді сіздерге берілген уақыт осымен тәмамдалды.
III бөлім.
ІІ- жүргізуші(Абылайхан):
Келесі кезекті кешіміздің 3-ші бөлімі. Мереке сәні.
Ұлттық киім өзіме жарасады,
Киінеміз далаша , қалаша да,
Қалпағы мен тымағын кезек киіп,
Қутыңдайды қазақтың қара шалы, -
дегендей, Бабаларымыз да сәнді киіне білген ,
әжелеріміз жаулық, кимешек киген; қыз
балалар сәукеле, әсем сәнді киім киген; ал ұл
балалар тон мен тымақ, бөрік, қалпақ киген.
Алдарыңызда тобымыздың дайындаған,
қазақтың ұлттық киімдерінің сән үлгілері!
Қарсы алыңыздар!
Ән: «Әдемі қыз» домбырада Нұрлан
ІІ- жүргізуші: Енді IV бөлімге келетін болсақ - Ескірмейтін ескі сөз деп
Аталады. Келесі кезекте күнделікті өмірде ата әжелеріміз,
ата -аналарымыз айтып отыратын ырым мен тыйым
сөздеріне тоқтала кетейік:
Отқа су құйма, түкірме. Себебі, от - өмір,тіршілік көзі саналған.
Мал сүйегін отқа жақпа, ақты төкпе. Себебі, тірі малдың сүйегі
сырқырап, желіні іседі, малсыз қалып, жоқшылыққа ұшырайды деген
6. ұғым бар.
Ќазақ түнде адам, мал санамайды. Себебі, басың кемиді деп ырым
еткен.
Пышақтың жүзін жалама, пышақты кеземе. Себебі, пышақ ұзарып
кетеді деп түсінген.
Үйге қарай, үйді айналып жүгірме. Себебі,әдепке жат.
ІІ-Жүргізуші(Абылай) ӘН: Нұрланның орындауында
«Нұрымның насихат сөзі»
І- жүргіуші(Махабат): Міне құрметті қонақтар және достар! Бабамыздан
қалған осындай ескірмейтін ескі сөз нәрлерін әрдайым ойымызға түйіп,
жадымызда сақтай жүрейік.
Келесі кезекті «кім тапқыр» кезегіне беріп, мұнда топ қатысушыларынан
2-уін ортаға шақырып 3 мин ішінде сұрақтарға кім қаншалықты тез жауап
беруін байқаймыз. Әрине байқап отырғандарыңыздай бұл жерде жастардың
ой ұшқырлығы сыналайын деп тұр. Мұнда сендерге төмендегідей сұрақтарды
ұсынамыз:
Салт – дәстүрге, ұлттық ойындарға қатысты сұрақтар:
1.Оны отбасына бір адам қосылғандажасайды. Жаңа келген адамға кәмпит
шашады. Оны өзгелерден бөліп ұстайды. Ел тамақ
жеп болған соң біреу оны өзгелермен
таныстырады. Ол төмен қарап тыңдап, иіледі. Бұл
қандай той, ол кім? (Беташар тойы)
2. Мұны ер жігіттер ойнайды. Ол үшін жүйрік ат,
ептілік және шапшаңдылық керек. Қажет заттың
тек ұшы ғана көрінеді. Оған қолы жеткен жігіт оны
ұнатқан адамына сыйлайды. Бұл қандай ойын, ол
не? (Теңге ілойыны,түйіншек)
3. Ол тойларда беріледі. Көп адам бір затқа таласады. Оған жүйрік ат та
білек күші де керек. Оны жеке – жеке немесе топқа бөлініп те жүргізеді. Бұл
не? (Көкпар)
4. Бұл қазақтар өміріндегі маңызды оқиғалардың бірі. Оған балалар да
қатысады. Ол үшін ала жіп, көк шөп, қайшы және жүйрік адам керек. Бұл не?
(Тұсаукесер)
І-Жүргізуші(Махабат) : Тұрмысқа қатысты сұрақтар.
1. Мұны қазақтарда екі түрі болған. Ол негізінен жыл мезгіліне байланысты
бөлінген. Кейде жылжымалы түрде қолданылған. Тұрмыс жағыдайына қарай
бөліктері мемілекеттік рәміздердің бірінде бейнеленген. Ол не? Қайда
пайдаланылады? (Киіз үй, қазақ тұрмысында кең пайдаланылған)
7. 2. Ол үй жиhаздарының бірі. Тұрмыс қажетіне де, сәндік бұйымдар ретінде
де, қолданылған. Ол әртүрлі қызмет атқарады, соған түрліше аталады және үй
ішінің әр жерінен орын алады. Кейде онымен адамды да тасиды, не
жасырады. (Сандық)
3. Ол далада өседі. Одан үй шаруасына қажет бұйым жасалады. Оны түрлі
түсті жүндермен өрнектеуге болады. Ол желдеткіштердің де рөлін атқарады.
Үйдің ішін бөлуге, құрт, ет жаюға пайдаланылған. Ол не, қайда, қашан
қолданылады. (Ши)
4.Оны негізінен үлкен әжелер
киеді. Оны әйелдердің жасына
қарай әр түрлі етіп әрлеуге болады,
ол әйелдеріне ғана тән айбын, көрік
береді. Қазір көп қолданылмайды.
Ол не? (Кимешек)
ІІ Жүргізуші(Абылай): Рахмет достар! Енді кезекті «Халқын сүйген –
салтын сүйер» деген бөлімге берейік.
Әдет ғұрып, салт дәстүрі қазақтың,
Жарасымды, үйлесімді ғажап шың.
Ұмыт болған дәстүрлерді сақтайық,
Насихаттап, жаңартудан қашпайық!
Көрініс: «Қыз ұзату» : Алақаннан ұшқан –аққу әні Нұрланның
орындауында
VІ бөлім. І-Жүргізуші(Махабат): Келесі кезекте кешіміздің соңғы бөлімі -
-Дастархан дәмі.
Қазақ осы, айтатұғын желге сыр,
О, ағайын, халық емес, ол кесір.
Қазақ осы, аңғал саңғал жабусыз,
Қазақ осы, дастарқаны көл көсір!
«Ас адамның арқауы» дегендей ата бабамызда дастарқан мәзіріне үлкен
мән берген. Тағам түрлерін 3-ке бөлген:
1. Ақ (сүт тағамдары).
2. Қызыл (ет тағамдары).
3. Көк (жеміс).
Үйге кірген кісі асығыс болса да «қуыс үйден құр шықпаған». Тағам
8. жасау, дәм тарттыру өнер ғана емес, бұл адамгершілік болып саналады.
Қазір сіздердің назарларыңызға қазақтың ұлттық тағамдары тартылып
және оның жасалу технологиялары түсіндіріледі.
Ән: «Толғау» әнімен Нұрланды шақырамыз.
Атам- кітап, мен дәптер,
Ақыл толы сөзіне.
Қызығам да, әлбетте
Көшіремін өзіме.
-Достарым, түсініңдер сөздің парқын,
Әр кезде бола берсін жүздер жарқын.
Салт- дәстүрін бабамның үйреніңдер,
Бақытқа бөлеңдерші, қазақ халқын, - деп
Бүгінгі тобымыздың дайындаған «Бабадан
бізге не қалған?» атты шағын ғана мерекелік
шарамызды жабық деп жариялай отырып,
осы сәттен пайдаланып Құрметті қонақтар
және ұстаздар, сіздерді амал мерекесімен құттықтап, Жаңа жылдарыңыз
құтты болсын деп, дендеріңізге саулық, өздеріңізге қуат, көңілдеріңізге
қуаныш және өмірлеріңізге шуақ тілейміз!
Ән: «Атамекен» Хор.
Соңы.
Мерекелік кештен көріністер
