Առարկա- Հայոց պատմություն Թեմա- ԽՍՀՄ փլուզում Ուսուցիչ- Վ․ Կարապետյան Աշակերտ- Ա․ Ղարիբյան

1. Առարկա- Հայոց պատմություն
Թեմա- ԽՍՀՄ փլուզում
Ուսուցիչ- Վ․Կարապետյան
Աշակերտ- Ա․ Ղարիբյան

2. Միխայիլ Գորբաչովի կողմից իրականացվող վերակառուցման քաղաքակա-
նությունը բերեց քաղաքական և տնտեսական ոլորտներում երկրի
կառավարումը կորցնելուն, ներքաղաքական դրության կտրուկ սրմանը, մի
շարք ազգամիջյան բախումների, Վարշավյան դաշինքի և ՏՓԽ փլուզման,
խորհրդային հանրապետությունների անկախության ձգտումների,
Բելովեժյան Համաձայնագրի ստորագրման` ԱՊՀ ստեղծելու վերաբերյալ
և վերջնական արդյունքում ` ԽՍՀՄ-ի գործունեության դադարեցման:
1987 թվականին ԽՍՀՄ տարածքում բռնկվեցին մի շարք ազգամիջյան
բախումներ, որոնցից առավել սուր կերպով արտահայտվեցին Ղարաբաղյան
բախումները: 1988 թվականի փետրվարի 27-ից 29-ը, Ադրբեջանական
ԽՍՀ-ի Սումգայիթ քաղաքում,տեղի ունեցավ հայերի զանգվածային
ջարդ: Նույն թվականի նոյեմբերին ջարդեր կազմակերպվեցին
Կիրովաբադում և այլ քաղաքներում: Այդ նույն` 1988 թվականի դեկտեմբերի
7-ին Հայկական ԽՍՀ-ում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժը, խլեց ավելի
քան 25000 մարդու կյանք: 1989 թվականին Հայկական ԽՍՀ-ի գերագույն
խորհուրդը հայտարարեց Լեռնային Ղարաբաղը Հայաստանին
վերամիավորելու մասին: Ադրբեջանական ԽՍՀ-ն սկսեց շրջափակման
ենթարկել Հայաստանին: 1991 թվականին, երկու միութենական
հանրապետությունների միջև սկսվեց պատերազմ:
ԽՍՀՄ փլուզում

3. 1989 թվականին փլուզվեցին Վարշավյան դաշինքն ու
ՏՓԽ-ն: 1990 թվականի ապրիլի 3-ին ԽՍՀՄ գերագույն
խորհուրդը ընդունեց հատուկ օրենք, որը վերահսկում էր
ԽՍՀՄ կազմից միութենական հանրապետությունների
դուրս գալը: Նույն թվականի դեկտեմբերի 3-ին, ԽՍՀՄ
նախագահ Միխայիլ Գորբաչովը բարձրացրեց ԽՍՀՄ-ը
Ինքնիշխան Պետությունների Միության վերակազմավո-
րելու հարցը, որն իր կածիքով միութենական
հանրապետություններին լայն հնարավորություններ և
իրավունքներ կտար:
1991 թվականի մարտի 17-ին տեղի ունեցավ ԽՍՀՄ-ը
պահպանելու վերաբերյալ համամիութենական հանրաքվե,
որին մասնակցած միութենական հանրապետությունների
քաղաքացիների 77,85%-ը կողմ էին արտահայտվել`
պահպանել ԽՍՀՄ-ը, որպես իրավահավասար ինքնիշխան
հանրապետությունների թարմացված միություն`
սոցիալիստական կարգերի պահպանմամբ:

4. 1991 թվականի օգոստոսի 18-ի լույս 19-ի գիշերը, խորհրդային կառավարության
պահպանողական տրամադրություններ ունեցող մի շարք անդամներ, որոնք
ելույթներ էին ունենում ԽՍՀՄ փլուզման և կապիտալիզմի կապիտալիզմին
անցնելու դեմ, Պետանվտանգության ուժերի օգնությամբ շրջափակեցին
Գորբաչովին` Ֆորոսում գտնվող կառավարական նստավայրում, որտեղ նա
ընտանիքով հանգստանում էր և կազմավորեցին ԱԴՊԿ: Այդ կոմիտեի
կազմի մեջ մտան ԽՍՀՄ փոխնախագահը,պաշտպանության նախարարը,
ներքին գործերի նախարարը,վարչապետը,պետանվտանգության նախագահը
և այլք: Զորք մտցվեց Մոսկվա,Կենտրոնական հեռուստատեսության «Ժամա-
նակ» լրատվական հաղորդման ընթացքում ընթերցվեց ԱԴՊԿ-ի որոշումը`
ԽՍՀՄ գործող Սահմանադրության պահպանման և հակասահմանադրական
տրամադրությունների բոլոր ձևաչափերի հատման մասին: Ռուսաստանի
նախագահ Բորիս Ելցինը, ով գլխավորում էր ընդդիմությունը, ԱԴՊԿ-ի
անդամների գործողությունը որակեց որպես պետական հեղաշրջման փորձ։
Երկու քաղաքական ուժերի դիմակայությունը հանգեցրեց Մոսկվայում
զանգվածային ցույցի` ի աջակցություն Ելցինին։ ԱԴՊԿ-ի ղեկավարության
ընդհանուր անվճռականությունը հանդիսացավ նրանց պարտության և
ինքնալուծարման պատճառ,որի արդյունքում նրանք ձերբակալվեցին,սակայն
1994 թվականին, ԽՍՀՄ փլուզումից հետո արժանացան համաներման:

5. ԱԴՊԿ-ի պարտությունից հետո,1991 թվականի օգոստոսի 24-ին,Ուկրայինական
ԽՍՀ-ի գերագույն խորհուրդը հայտարարեց Ուկրաինայի անկախությունը, որը
հաստատվեց համաուկրաինական հանրաքվեով` 1991 թվականի դեկտեմբերի
1-ին: Նույն թվականին ԽՍՀՄ կազմից դուրս գալու և անկախանալու մասին
հերթականությամբ հայտարարեցին նաև մյուս միության հանրապետու-
թյունները:
1991 թվականի դեկտեմբերի 8-ին, ԽՍՀՄ երեք հանրապետությունների
ղեկավարներ Բորիս Ելցինը, Լեոնիդ Կրավչուկը և Ստանիսլավ Շուշկևիչը,
ստորագրեցին համաձայնագիր, որում հայտարարությամբ հանդես եկան ԽՍՀՄ
գործունեության դադարեցման և ԱՊՀ-ի ստեղծման վերաբերյալ:1991 թվականի
դեկտեմբերի 21-ին,Ալմա-Աթայում կայացավ նախագահների հանդիպում,որտեղ
ԱՊՀ-ին միացան ևս ութ հանրապետություն` Ադրբեջանը, Հայաստանը,
Ղազախստանը, Ղրղզստանը, Մոլդովան, Տաջիկստանը, Թուրքմենստանը և
Ուզբեկստանը:
1991 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Գորբաչովը հայտարարեց ԽՍՀՄ
նախագահի պաշտոնում իր լիազորությունների դադարեցման մասին:
Դեկտեմբերի 26-ին, ԽՍՀՄ գերագույն խորհրդի հանրապետությունների
խորհուրդը ընդունեց որոշում ` ԽՍՀՄ գոյության դադարեցման մասին,
այդպիսով պաշտոնապես լուծարելով ԽՍՀՄ-ը:

6. ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքներ
ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, նրա տարածքում կազմավորվեցին մի շարք
անկախ պետություններ: Ներկայումս դրանցից մնացել են թվով 19,
որոնցից 15-ը ՄԱԿ-ի անդամ են, 2-ը ՄԱԿ-ի անդամ երկրների կողմից
ճանաչվել են մասնակի, իսկ 2-ը` ՄԱԿ-ի անդամ երկրների կողմից չեն
ճանաչվել ընդհանրապես: Փլուզվեցին ռուբլու գոտին և միացյալ ԽՍՀՄ
զինված ուժերը:
1992 թվականի ապրիլին, Ռուսաստանի ժողովրդական
պատգամավորների VI համագումարը հրաժարվեց վավերացնել
Բելովեժյան համաձայնագիրը և բացառել ռուսական
սահմանադրությունից ԽՍՀՄ սահմանադրության և օրենքների մասին
հիշատակումները, որն էլ հանդիսացավ նախագահ Ելցինի և
Ժողովրդական պատգամավորների համագումարի` դիմակայության
հիմնական պատճառներից մեկը: 1993 թվականի սեպտեմբեր-
հոկտեմբեր ամիսներին, այդ դիմակայությունը հանգեցրեց` Մոսկվայում
զանգվածային զինված անկարգությունների, որն ավարտվեց Ելցինի
հրամանով` Ռուսաստանի գերագույն խորհրդի շենքի գնդակոծմամբ և
բազմաթիվ մարդկային զոհերով:

7. 1994 թվականին, Չեչնիայի հանրապետության և Հյուսիսային Կովկասի
սահմանամերձ տարածքներում սկսվեց քաղաքացիական պատերազմ
Ռուսաստանի և չճանաչված Իչկերիայի Չեչենական Հանրապետության միջև,
որը հայտնի դարձավ Առաջին չեչենական պատերազմ անվանումով:Այդ պատե-
րազմը և դրան հաջորդող իրադարձությունները բնութագրվում են բնակչության,
զինվորական և իրավապահ համակարգի անձնակազմի մեծաքանակ զոհերով,
Չեչնիայում ոչ չեչեն ազգաբնակչության էթնիկ մաքրումներով և այլն: Այն իր
շարունակությունն ստացավ 1999 թվականին սկիզբ առած` Երկրորդ չեչենական
պատերազմով, որոնք ուղեկցվում էին բազմաթիվ ահաբեկչական գործողությու-
ններով և չէին դադարում նաև հետագայում:
1991-1992 թվականներին սկիզբ առան Վրաստանի զինված բախումները
Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի դեմ, որը փաստացի ավարտվեց 2008
թվականին` Ռուս-վրացական պատերազմով: Դրա արդյունքում Ռուսաստանը
ճանաչեց Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը։
Լեռնային Ղարաբաղում դեռևս շարունակվում էր պատերազմը Ադրբեջանի և
ԼՂՀ-ի միջև:

8. 1992 թվականին սկսվեցին զինված բախումներ նաև Մոլդովայի և
ինքնահռչակ Մերձդնեստրյան Մոլդովական Հանրապետության միջև: Բացի
այդ, 1990-1994 թվականներին Գագաուզիայի տարածքը փաստացի չէր
վերահսկվում Մոլդովայի կողմից և զինված առճակատումը հաջողվեց
դադարեցնել միայն հրադադարի պայմանավորվածություն ձեռք բերելով:
Նույն 1992 թվականին քաղաքացիական պատերազմ սկսվեց նաև
Տաջիկստանում, որի արդյունքում Տաջիկստանի տնտեսությունը մատնվեց
լիակատար կործանման:

9. Բովանդակություն
 Էջ 2-5 ․․․․․․․․․ ԽՍՀՄ փլուզում
 Էջ 6-8 ․․․․․․․․․ ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքներ

10. ՎԵՐՋ