3. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 3
Inhoud
Voorwoord 4
Conclusie 6
Samenvatting 7
De waarde van kunst 10
Top, talent en breedte 12
Kunst, cultuur en maatschappelijk-economische ontwikkeling Zuid 16
Kunst, cultuur en de ruimtelijke en stedelijke ontwikkeling Zuid 20
De buitenpodia van Zuid 24
Talentontwikkeling en kunsteducatie 26
Vernieuwde instrumenten 30
4. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 4
Voorwoord
Kunst en cultuur zijn een wezenlijk onderdeel van ons leven en onze samenle-
ving; sterker nog, voor een deel zijn ze ons leven en onze samenleving. Voor
het bestuur van de stadsdelen Oud-Zuid en Zuideramstel zijn kunst en cultuur
niet 'iets erbij' maar een wezenlijk en integraal onderdeel van het beleid dat
een lokale overheid moet voeren. Beide besturen hechten daarom veel belang
aan een duidelijke visie op het stadsdeel beleid voor het toekomstig Stadsdeel
Zuid op het terrein van kunst en cultuur.
In Stadsdeel Zuid is veel cultureel erfgoed, prachtige parken, buitenpodia en
een groot aantal kunst- en cultuurinstellingen te vinden. Samen vormen ze een
rijk gevarieerd aanbod aan kunst - en cultuur. Denk bijvoorbeeld aan het kleine
Sarphatipark versus het monumentale Vondelpark (met elf miljoen bezoekers
per jaar). Of aan de thuishaven van het bruisende theaterfestival De Parade, het
Martin Luther Kingpark, versus het stillere Amstelpark met zijn grote beelden-
collectie.
Ook de (top)kunstinstellingen zijn zeer gedifferentieerd: van Rijksmuseum, Van
Gogh Museum, Concertgebouw en Koninklijk Concertgebouworkest tot Ste-
delijk Museum, Rietveld Academie en Sandberg Instituut. Kunstenaars, schrij-
vers en musici wonen ook graag in met name De Pijp en het Museumkwartier.
En ook de (semi-)lokale instellingen als Rialto, Retort, De Ateliers, De Trap,
Virtueel Museum, muziekcentrum De Badcuyp, Cultuurcluster Asscher (in
oprichting) en de Openbare Bibliotheken dragen hun steentje bij aan het geva-
rieerde kunstaanbod.
Met internationaal georiënteerde instellingen als de RAI, het Olympisch
Stadion, vele hotels, veilinghuizen Christie’s en Sotheby’s, en de Vrije
Universiteit (VU), heeft Zuid alles in zich om uit te groeien tot een stedelijk
gebied waar bewoners, bezoekers en buitenlandse kenniswerkers zich thuis
voelen en elkaar ontmoeten. De grote schooldichtheid, de kleine en grote
bedrijvigheid, de hier gevestigde instituten en buitenpodia, en - niet te verge-
ten - de vele horecagelegenheden, trekken nu al dagelijks grote bezoekersaan-
tallen van binnen en buiten Amsterdam naar Zuid.
Veranderingen
In het nieuwe stadsdeel staan grote veranderingen op stapel. Behalve de
Noord/Zuidlijn zal ook de toenemende overloop vanuit het centrum en de ver-
dere ontwikkeling van Zuidas en station Zuid invloed hebben op de bevolkings-
samenstelling van Zuid. Die ontwikkeling is nu al zichtbaar in De Pijp en zal in
de komende jaren ook zichtbaar worden in de zogenoemde ‘stadsstraten’.
Deze zullen in toenemende mate de noord-zuidassen in het stadsdeel gaan
markeren.
De lopende en geplande investeringen in kunst en cultuur zullen ervoor zorgen
dat die ingezette ontwikkeling ook in andere gebieden van het stadsdeel waar-
neembaar zal zijn. Denk aan de uitbreiding en heropening van het Stedelijk
Museum, de verbouwing van het Rijksmuseum, de ontwikkeling van het
Museumplein, de (mogelijke) komst van het Designmuseum op Zuidas, het
Musicaltheater van Joop van den Ende, Bands onder de Brug (Utrechtsebrug),
het Cultuurgebouw op het Stadionplein en -op stadsdeelniveau- de verhuizing
van het Ostadetheater annex de ontwikkeling van het Cultuurcluster Asscher
met creatieve industrie en de IVKO-school (Individueel Voortgezet Kunstzinnig
Onderwijs).
Deze Kunst- en Cultuurvisie is niet alleen van het Stadsdeel Zuid, maar nadruk-
kelijk ook van onze netwerkpartners in de kunst- en cultuursector. We hebben
gesproken met meer dan veertig vertegenwoordigers uit het veld en twintig
interne medewerkers van Zuideramstel, Oud-Zuid en de centrale stad. Het
enthousiasme en de bereidheid om samen met ons een toekomstvisie neer te
zetten is niet alleen groot bij onszelf, maar ook bij de deelnemers. Behalve dat
zij hun kennis en ideeën met ons willen delen, reageerden zij zonder uitzonde-
ring positief op de vraag om als co-maker mede verantwoordelijkheid te dra-
gen voor de realisatie van de visie. Op de jaarlijkse netwerkbijeenkomst van
kunst- en cultuurinstellingen Oud-Zuid op 26 november 2009, die in het teken
van kennisvergaring voor deze visie stond, was er hetzelfde enthousiasme. De
bijna tachtig deelnemers uit beide stadsdelen zien de vele mogelijkheden en
kansen die de komende fusie biedt als een welkome uitdaging.
Behalve van de sector kunst en cultuur, is deze visie ook van economische
zaken, ruimtelijke ontwikkeling, maatschappelijke ontwikkeling, projecten en
toerisme. De visie gaat over de autonomie van kunst en cultureel erfgoed, maar
ook over educatie, ruimtelijke ontwikkeling en leef- en vestigingsklimaat. We
intensiveren de identiteit van het Stadsdeel Zuid en zijn verschillende gebieden
en verrijken zodoende de leefwereld van de bewoners. Hiermee sluiten we aan
5. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 5
bij de werkwijze zoals beschreven in de gebiedsprogramma’s . Niet in de laat-
ste plaats is het doel van deze langetermijnvisie om een streefbeeld neer te
zetten, waarin bewoners en gebruikers van Zuid zich kunnen vinden. In deze
Kunst- en Cultuurvisie Podium Zuid wordt geen besluiten genomen over wie
door het stadsdeel gesubsidieerd of anderszins ondersteund zal worden.
De visie dient om de grote beleidslijnen voor de toekomst uit te zetten en
moet gezien worden als eerste stap in een proces naar een jaarlijkse uitvoe-
ringsprogramma waarin het stadsdeel bestuur haar concrete actiepunten zal
benoemen.
Na vaststelling van deze visie zal na overleg met de partners een uitvoeringsno-
ta voor de komende vier jaar worden opgesteld, waarin de beleidsvisie nader
wordt uitgewerkt. De formulering van de toekomstige relatie met de huidige
(subsidie)partners heeft daarbij prioriteit.
Wij willen met deze visie een koers inzetten waar onze bewoners, onze kunste-
naars, onze instellingen en wij zelf met veel verve invulling aan zullen geven.
Wij willen deze visie ook graag gebruiken om de relatie tussen het stadsdeel en
de Culturele Alliantie van de Centrale stad (waarin het Stadsarchief, Bureau
Monumentenzorg en Archeologie en DMO kunst en cultuur participeren) te ver-
sterken.
Een actieve bijdrage aan kunst en cultuur - samen met onze vele partners heeft
ons volledige bestuurlijke commitment.
Paul Slettenhaar
Eddy Linthorst
Portefeuillehouders kunst en cultuur Hekwerk Olympiaplein (Foto: GM)
6. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 6
Conclusie
Dit is een unieke stap
Door kunst en cultuur in de aanloop naar deze Kunst- en Cultuurvisie breder te
trekken dan het eigen domein, presenteren we nu een visie waarin met respect
voor de gelaagdheid van het veld, een nieuw kunst- en cultuurbeleid voor Zuid
ingezet kan worden.
Enthousiaste deelnemers
Tijdens de gesprekken met zestig genodigden (25 intern Gemeente Amster-
dam en 35 externen uit allerlei disciplines, zie colofon) werden wij getroffen
door het enorme enthousiasme bij de deelnemers om gezamenlijk verantwoor-
delijkheid te nemen voor de opstelling en inhoud van een Kunst- en Cultuur-
visie Zuid. Dezelfde ervaring hadden we tijdens de jaarlijkse netwerkbijeen-
komst die dit jaar in het teken van de nieuwe visie stond.
De uitbreiding van het veld - zowel fysiek als bestaande beleidskaders over-
schrijdend - door het samengaan van beide stadsdelen, biedt vele nieuwe
mogelijkheden en inspiratie, zowel bij externe als interne partners.
Co-makerschap
Om deze mogelijkheden te benutten zullen wij als stadsdeelorganisatie op
kunst- en cultuurgebied meer dan voorheen gaan samen werken met interne
en externe partners om onze beleidsdoelen te bereiken. Hierdoor menen wij
dat het co-makerschap* (samen ontwikkelen, samen uitvoeren) zoals voorge-
steld in deze notitie te realiseren is.
Verzakelijking
Daarnaast vinden we het belangrijk dat er verzakelijking in de relaties plaats-
vindt. Wij willen daarbij gaan sturen op kwaliteit, zowel op bedrijfsvoering als
aanbod van de subsidieontvangers. Daardoor zal de Adviescommissie voor de
Kunst (ACK) vaker worden ingezet om evaluaties en presentaties ook op
inhoudelijk niveau te beoordelen. Daarnaast moet de aansluiting bij het beleid
van de centrale stad – onder andere bij het kunstenplan - verbeterd worden.
Dit zal de samenwerking met de centrale stad verbeteren.
* Het organiseren van co-makers is een intense vorm van kennismobilisatie,
die kan leiden tot een dragend netwerk. Deze methode gaat ervan uit dat
het cruciaal is om de eigen kennis te vergroten om tot vernieuwing te
komen. Die kennis is vaak beschikbaar mits je daarvoor de juiste kanalen
weet aan te boren. De gesprekspartner wordt in feite mede-eigenaar van het
onderwerp.
Sterker inzetten op relaties met andere beleidsterreinen
Het is belangrijk voor de communicatie met de partners en het netwerk om
steviger in te zetten op periodieke en virtuele ontmoetingsplekken, virtuele
netwerken waar, met of zonder bemiddeling van het stadsdeel transacties
kunnen plaatsvinden. Aandachtsgroepen definiëren en cross-overs stimuleren
en daarnaast met interne en externe partners gebiedsgerichte op identiteit
van het gebied gestoelde activiteiten ontwikkelen. Ditzelfde geldt voor de
verschillende doelgroepen: scholieren van alle leeftijden, bewoners, bezoe-
kers, creatieve (kennis)werkers, maar ook de gevestigde instellingen die op
een andere manier met ons zullen gaan samenwerken. Daaruit vloeit logischer-
wijze voort dat we in het uitvoeringsprogramma in feite een apart maatwerk-
pakket voor elk domein, zijnde gebied en doelgroep, willen formuleren. Ook
zullen we in de uitvoeringsnotitie aangeven hoe wij al deze activiteiten gefa-
seerd in tijd willen invoeren en verwezenlijken.
Netwerkdag in de Thomaskerk. (Foto: WK)
7. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 7
Samenvatting Podium Zuid
De artistieke waarde en kwaliteit van kunst staan voorop in het kunst- en cultuur-
beleid voor Stadsdeel Zuid van 2010 tot 2020. Dit komt tot uiting in de advisering
door de Adviescommissie voor de Kunst (ACK), het eigen opdrachtgeverschap,
het waarborgen van artistieke kwaliteit bij projecten van het stadsdeel en de aan-
dacht voor nieuwe distributiekanalen. En in goede informatie over, en beheer van,
de cultuurhistorie en de meer dan vierhonderd kunstwerken in de openbare ruim-
te van Zuid.
Naar analogie van de sportwereld maakt Zuid in kunst en cultuur onderscheid
naar: top (wereldklasse), breedte (in de buurt) en de tussenliggende talentontwik-
keling (educatie, experiment). Het stadsdeel verstevigt de netwerken met de top-
instellingen zoals de instellingen aan het Museumplein en de Rietveld Academie.
Het stadsdeel organiseert actievere samenwerking om van Zuid een vestigingsge-
bied voor kunst en cultuur te maken. Er komt inhoudelijke regie voor kunst en cul-
tuur op de twaalf buitenpodia (parken en pleinen), passend bij het profiel van de
locatie. In samenwerking met particuliere en culturele instellingen komt er een
programma voor artists in residence. Het stadsdeel versterkt de dynamiek binnen
het kunstaanbod. Dit doet ze onder andere door vestiging van laboratoria voor
nieuwe kunstuitingen te stimuleren en het instrument ‘atelierroutes’ uit te breiden.
Kunst en cultuur zijn nauw verweven met de economische en maatschappelijke
ontwikkeling van Zuid: door de creatieve kenniseconomie, de cultuurhistorie, het
toerisme en de rol die cultuur speelt in maatschappelijke ontwikkeling. Cultuur
toerisme en cultuurhistorisch toerisme zijn belangrijke speerpunten. In Zuid kan
niet alleen het verhaal over de bloeitijd van het Centrum in de17e eeuw worden
verteld, maar ook het verhaal van stedenbouw in de 19e-eeuw (Museum plein, De
Pijp), de 20e eeuw (Plan Zuid, Amsterdamse School, Olympisch Gebied, Van
Eesteren) en de 21e eeuw (Zuidas).
Deze economische en maatschappelijke verweving komt in de nabije toekomst op
allerlei terreinen tot uiting. In het gebied binnen de Ring verlengt Zuid de
gemengde stadsstraten richting Zuidas, onder andere met kunst- en cultuurfunc-
ties. In Buitenveldert ligt het accent op rust en het versterken van een aantal con-
centratiepunten (onder andere Gelderlandplein, Amstelpark).
Het stadsdeel versterkt de interactie tussen economie, ambachten, nieuwe media
en kunst. Er komen meer projecten voor community art in buurten met een socia-
le opgave. Bewonersinitiatieven op het gebied van kunst en cultuur worden gesti-
muleerd.
Om een gemengd woon/werkmilieu te behouden besteedt Zuid de komende
jaren meer aandacht aan broedplaatsen, ateliers en galeries, maar ook aan de
huisvesting en binding van talent aan de stad.
In de ruimtelijke en stedelijke ontwikkelingsplannen zal Stadsdeel Zuid kunst en
cultuur structureel in nieuwe projecten opnemen: kunstenaars kunnen als katalysa-
tor tijdens het ontwikkelingsproces optreden. Kunst in de openbare ruimte en
architectuurkwaliteit en -inrichting zijn van groot belang voor ontmoeting, verblijf
en interactie in de openbare ruimte.
Binnen Vastgoed komt er een zogenaamde 'loods' die kunst en cultuurfuncties en
vastgoed met elkaar gaat verbinden en actief stuurt op de vestiging van nieuwe
kunst en cultuurfuncties in plinten van gebouwen, leegstaande kantoren en ander
‘gevonden vastgoed’. Dit alles met oog voor de kernkwaliteit van de verschillende
gebieden.
Met deze visie stelt het stadsdeel ook de doelen voor kunst- en cultuureducatie
vast. Het basisonderwijs hoort het ontwikkelen van creatieve vaardigheden in het
basispakket op te nemen. In het voortgezet onderwijs gaat het om het leren waar-
deren van kunst en cultuur op zich. Het stadsdeel wil de kunsteducatie professio-
naliseren en de banden met de culturele instellingen intensiveren. Het stadsdeel
stimuleert het inschakelen van expertisecentrum voor cultuureducatie MOCCA
voor basis- en voortgezet onderwijs. Kunsteducatie wordt actiever gekoppeld aan
cultureel erfgoed, galerieroutes en beeldententoonstellingen.
Ook het stadsdeel zelf zal zijn instrumenten vernieuwen. Met dit beleidskader als
basis komt er aansluitend bij de gebiedsvisies een vierjaarlijks uitvoeringsplan voor
de uitwerking van het kunst- en cultuurbeleid. Binnen het nieuwe Stadsdeel Zuid
zijn medewerkers met een grote netwerkkracht nodig. Er zal worden nagedacht
over een Cultural Development Board om het internationale bedrijfsleven te ver-
binden met kunst en cultuur in Zuid. En ook op andere fronten wordt de samen-
werking met de partners binnen het stadsdeel geïntensiveerd. Voor de topinstel-
lingen komt er één aanspreekpunt in de organisatie. Voor instellingen en evene-
menten die structurele subsidie van het stadsdeel ontvangen zal het subsidiepla-
fond één keer per vier jaar worden vastgesteld.
9. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 10
1. De waarde van kunst
Een visie op kunst en cultuur in Stadsdeel Zuid begint met een antwoord op
de vragen: wat is het maatschappelijke belang van kunst? Wat zijn nieuwe
tendensen om rekening mee te houden? En welke eisen stelt dit aan het
kunstbeleid van het stadsdeel?1
Kenmerkend voor Amsterdam is het unieke gunstige productieklimaat voor
kunst en kunstenaars in de stad. Naast de autonome kunstenaars is er een fijn-
mazig netwerk van creatieve ondernemers ontstaan. Dit zorgt er voor - onder
andere door de vele ontmoetingsplaatsen in de stad - dat er uitwisseling en
samenwerking ontstaat tussen de verschillende disciplines: de bron van vernieu-
wing. En samen creëert dit het zogenoemde (en geroemde) laboratoriumkli-
maat. In de Hoofdlijnen Kunst en Cultuur 2009-2013 van de Gemeente Amster-
dam wordt dit als een van de wezenlijke onderdelen van het nieuwe kunstbeleid
van Amsterdam gezien. Onze relatief kleine metropool met zijn vele kunstenaars
en kunstliefhebbers, lijkt geknipt voor deze functie. Hoewel Zuid alle ingrediën-
ten heeft om een dergelijk hedendaags kunstenbedrijvencentrum tot bloei te
laten komen, zijn er in het stadsdeel geen locaties om dit te kunnen huisvesten.
De artistieke waarde en kwaliteit van kunst staat voorop in het kunst- en cultuur-
beleid van Stadsdeel Zuid. Het bestuur wordt geadviseerd door de
Adviescommissie voor de Kunst (ACK), bestaande uit vijf leden met een duidelij-
ke expertise op dit gebied. Daarnaast zijn van belang: een hoge kwaliteit van
het eigen opdrachtgeverschap bij kunstprojecten en het aanstellen van curato-
ren van hoog niveau bij projecten met een gedeelde stadsdeel/ centrale stad
verantwoordelijkheid. Denkend aan de notitie Beeldende Kunst in de openbare
ruimte CS, zal het stadsdeel ook aandringen op een stadsbrede strategie. Niet
alleen moet er aandacht zijn voor nieuwe distributiekanalen, nieuwe netwerken
en dynamiek in het cultureel domein en het realiseren van nieuwe kunst in de
openbare ruimte. Ook moeten de cultuurhistorie, de monumenten en de ont-
sluiting, het beheer, de registratie en het onderhoud van het bestaande bezit in
het Stadsdeel Zuid goed geregeld worden. Stadsdeel Zuid bezit na de fusie
ongeveer vierhonderd werken in de openbare ruimte.
Het maatschappelijke belang van kunst
Kunst is onmisbaar voor de vitaliteit van onze cultuur. Daarom is kunst in al haar
verschijningsvormen een wezenlijke component van het cultuurbeleid. Ook op
stadsdeelniveau (bestuur en raad) moet er een blijvende discussie over het
belang van kunst en cultuur worden gevoerd, om een coherent beleid te kunnen
realiseren.
Een evenwichtige, humane samenleving is ondenkbaar zonder kunst. Een
samenleving zonder aandacht voor kunst heeft geen ziel. Het brengt mensen
samen en overbrugt verschillen tussen groepen in onze samenleving (bridging).
Kunst is ook van wezenlijk belang bij het ontwikkelen en versterken van de iden-
titeit van het individu en groepen in de samenleving. Kunst is een bron van trots
en het gevoel ergens bij te horen (bonding).
Makers en denkers in het kunstenveld bewerkstelligen dit door hun aandacht
voor ‘uitdrukkingskracht’. Zij bespelen de zintuigen en maken ruimte voor het
vrije denken.
Tendensen in de kunst
Bij het opstellen van het kunst- en cultuurbeleid moet met opvallende tenden-
sen rekening gehouden worden:
■ Hedendaagse kunst is een levend gebied, waar inhoudelijke zwaartepunten
en grenzen telkens verschuiven en in de grensgebieden nieuwe criteria voor
kwaliteit ontstaan;
■ Kunst en cultuur - zowel de gevestigde als de nieuwe uitingsvormen - trekken
steeds grotere aantallen geïnteresseerden. Zowel stedelijk, landelijk als inter-
nationaal stijgt het aantal bezoekers van culturele instellingen en culturele
manifestaties;
■ Voor de beleving van kunst en cultuur wordt steeds vaker gebruikgemaakt
van nieuwe en aanvullende distributiekanalen en nieuwe communicatiemedia;
■ Er is veel cross-over, zowel op het gebied van kunstcreatie als kunstbeleving;
■ Kunstenaars hebben de afgelopen jaren veel nieuwe werkwijzen ontwikkeld.
De redenen daarvoor zijn: de opkomst van de netwerksamenleving, de dyna-
miek in de stedelijke culturen, het ontstaan van nieuwe media en de vermen-
ging van populaire en traditionele kunstvormen;
■ Veel kunstenaars in Nederland willen zich met hun artistieke werk in de
maatschappelijke arena en de openbare ruimte begeven. De overheid, ook
Stadsdeel Zuid, moet hiervan gebruikmaken.
1 Bij dit hoofdstuk is dankbaar gebruik gemaakt van de ideeën van de ACK, de adviescommissie voor
de kunsten van het stadsdeel
10. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 11
Kunstbeleid in relatie tot de waarde van kunst
Artistieke kwaliteit is altijd het hoofddoel, ook bij het kunstbeleid op stadsdeel-
niveau. Tegelijk is de stedelijke context ook hier een kenmerkend aspect.
Door die stedelijke context is het mogelijk om:
■ te zorgen voor de kwaliteit en verbijzondering van het publieke domein: cul-
tureel, ruimtelijk en sociaal;
■ een intense relatie en betrokkenheid te bereiken tussen kunstzinnige uitingen
en de bewoners en bezoekers van het stadsdeel;
■ de kwaliteit te verhogen van lokale (culturele) voorzieningen;
■ de economische creatieve bedrijvigheid te stimuleren.
Prachtwijken
De vierde ambitie is sociaal van aard, namelijk om via kunst en cultuur te inves-
teren in de relatie tussen mensen in de buurt, in de stad, van dezelfde en ver-
schillende gezindten. Alle Amsterdammers hebben recht op stedelijke en socia-
le vernieuwing, met een écht mooie dagelijkse omgeving, waar ze trots op kun-
nen zijn. Ook streven we ernaar dat alle Amsterdammers een zekere cultuurwijs-
heid en cultuurverbondenheid bijgebracht krijgen, die hen in staat stelt zich tot
anderen te verhouden. In dit kader zijn doelen opgesteld voor de relatie van
kunst en cultuur met de Brede School: amateurkunst, inburgering, het delen van
deskundigheid en professionaliteit en beeldende kunst in de openbare ruimte.
Professionaliteit benutten
Het is belangrijk dat de in de cultuursector aanwezige deskundigheid gedeeld
wordt, zodat talenten en beginnende cultureel ondernemers kunnen leren van
de professionaliteit van ervaren krachten. Omgekeerd kunnen ervaren professio-
nals zich laten inspireren door nieuwe inzichten. Er moet met name ingezet wor-
den op het doorgeven van kennis over ambachten, aangezien deze anders ver-
loren gaan.
Politiek én ambtelijk committent zijn daarbij onmisbaar. Tijdens het maken van
deze Kunst- en Cultuurvisie is daar al op ingezet. Toch willen we hier nog eens
benadrukken, dat deze visie ook in de uitvoering breed door alle sectoren, dis-
ciplines en portefeuilles heen, betekenis moet hebben. Daarnaast is het mobili-
seren van kwaliteit bij makers en denkers in het kunstenveld van groot belang.
Theo Niermeijer, Hakuin's Home. Onderdeel van de sculptuurroute ArtZuid 2009. (Foto: AF)
11. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 12
2. Top, talent en breedte
Het nieuwe Stadsdeel Zuid heeft een aantal van de belangrijkste kunst- en cul-
tuurinstellingen van Nederland binnen de stadsdeelgrenzen. Ook het zoge-
noemde breedteaanbod is in Zuid ruim vertegenwoordigd: organisaties met
zowel een regionaal als stedelijk karakter, waar vooral bewoners van het stads-
deel veelvuldig gebruik van maken. Naast de vier bibliotheken verdeeld over
het stadsdeel, is er een vestiging van de muziekschool. Op het gebied van beel-
dende kunst zijn er de (semi-)professionele instellingen: de inloopacademie, de
Zomerdijkstraat, Retort, De Ateliers, het Glazen Huis in het Amstelpark en Zuid-
as. Muziekliefhebbers kunnen terecht zowel bij de Badcuyp, als bij Kidzenhits,
die samen met het toekomstige cultuurcluster Asscher, zorgen voor het cultureel
aanbod voor kinderen tot twaalf jaar en jongeren. Cultureel Centrum OCCII op
de Amstelveenseweg, is zowel een podium voor jeugdcultuur als voor de aller-
kleinsten vanaf vier jaar. De hbo-opleiding van Lucia Marthas zorgt samen met
de Olympiaschool voor scholingsaanbod op het gebied van showdans en klas-
siek ballet. Het stadsdeel heeft een gerenommeerd filmhuis: Rialto.
Begraafplaatsen Zorgvlied en Huys te Vraag hebben beide een monumentale
status en zijn vanuit cultuurhistorisch oogpunt belangrijk voor het stadsdeel.
Talentontwikkeling en kunsteducatie
Binnen de Kunst- en Cultuurvisie maakt het stadsdeel een onderscheid naar top
(wereldklasse), talent (nieuwe talenten onderweg naar de top) en breedte (kunst
en cultuur meer in dagelijkse leefomgeving van de inwoners van Zuid). Elk heeft
zijn eigen dynamiek, betekenis en netwerken. Tegelijkertijd wil het stadsdeel
actief verbindingen leggen tussen instellingen en netwerken uit top, talent en
breedte, in het bijzonder op het gebied van talentontwikkeling en kunsteduca-
tie. Voor talentontwikkeling en het krijgen van dwarsverbindingen tussen de dis-
ciplines in de kunst, cultuur, ambachten en economie zijn broedplaatsen en ate-
liers voor kunstenaars, creatieve ondernemers en kenniswerkers cruciaal.2
Internationale uitstraling Zuid
Zuid heeft een sterke internationale uitstraling door de grote aantallen buiten-
landse studenten aan de Rietveld Academie, het Sandberg Instituut en De
Ateliers, de topinstellingen aan het Museumplein, in Zuidas en de grote hoe-
veelheid in het stadsdeel wonende buitenlandse kenniswerkers. Verder wonen
Rijksmuseum; kunstenaar Yeb Wiersma. (Foto: YW)
2 Ter illustratie: het Asschergebouw werd in de afgelopen jaren als tijdelijke ruimte verhuurd, was bin-
nen veertien dagen vol, en kent een lange wachtlijst
12. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 13
Kunstinstellingen
AIDA Nederland 1
Vereniging Ambachtelijke Bedrijven 2
in De Amsterdamse Pijp
Stichting AmstelparkArt 3
Dansgroep Amsterdam 4
Amsterdam Bright City 5
De Appel 6
Art Amsterdam 7
Muziekcentrum De Badcuyp 8
Stichting Beeldrecht 9
Veilinghuis Christie's 10
Cinemien 11
Concertgebouw 12
Cultureel Centrum OCCII / InIt 13
Stichting Doen 14
European Cultural Foundation 15
Veilinghuis Glerum 16
Het Glazen Huis 17
Van Gogh Museum 18
Joop van den Ende Theaterproducties 19
Platform De Levante 20
Stichting Kunst en Openbare Ruimte 21
Kunstcentrum Kadekunst 22
Mondriaan Stichting 23
Stichting Muziek aan de Schelde 24
Nederlands Fonds voor de Film 25
Nederlands Marionettentheater 26
Open Ateliers Rivierenbuurt 27
De Orangerie 28
Ostadetheater 29
PAN Amsterdam 30
Kunstinitiatief Retort 31
projectruimte en ateliers
Filmtheater Rialto 32
Rijksmuseum 33
SBK Amsterdam Zuid 34
Veilinghuis Sotheby's Amsterdam 35
Stedelijk Museum 36
Teatro Munganga 37
UNESCO Centrum Nederland 38
Van den Ende Foundation 39
Virtueel Museum 40
Sectio Divina 41
Stichting Zet 41
Zomerdijkstraat Ateliercomplex 41
13. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 14
hier veel kunstenaars en ontwerpers met internationale uitstraling en is er een
sterk hotelwezen. Het stadsdeel wil de komende tijd nadrukkelijker (bestaande)
netwerken op dit gebied verbinden om de doelstellingen uit deze Kunst- en
Cultuurvisie te realiseren.
Zuid als vestigingsgebied voor kunst en cultuur
Regelmatig zoeken bestaande kunst- en cultuurinstellingen, vaak vanuit de bin-
nenstad, een nieuwe locatie. Stadsdeel Zuid hanteert in de komende periode
een actieve en samenhangende aanpak om deze instellingen onder te brengen
in lopende projecten en in vastgoed van derden, het ‘gevonden vastgoed’. Dit
wordt gekoppeld aan de stedelijke ontwikkelingsstrategie. Hiertoe wordt één
persoon binnen de organisatie als coördinerend loods aangewezen. Daarmee
willen we het culturele karakter van Zuid versterken en een fijnmaziger cultuur-
aanbod in de buurt krijgen voor gezinnen en ouderen (vooral in Plan Zuid en
Buitenveldert).
De buitenpodia in Zuid
Stadsdeel Zuid heeft fraaie parken en pleinen die geschikt zijn voor tijdelijke
tentoonstellingen en podiumkunst-activiteiten: het Museumplein, het
Vondelpark, het Amsterdamse Bos, het Beatrixpark, de RAI, het Amstelpark,
het Martin Luther Kingpark, de middenassen van Berlage (Apollolaan,
Churchilllaan), het Olympisch Stadion, het Marie Heinekenplein, het Park
Schinkeleilanden en de Amstel.
Artists in residence
In netwerken met particuliere eigenaren, woningcorporaties, hotelwezen,
gevestigde kunst- en cultuurinstellingen en de onderwijspartners, wordt een
project opgezet om artists in residence structureel in Zuid te huisvesten.
Inhoudelijk wordt dit gekoppeld aan 1) het invullen van ‘gevonden vastgoed’,
2) het programmeren van de buitenpodia en 3) de professionalisering van
kunsteducatie op basisscholen en het voortgezet onderwijs.
Laboratoriumfunctie nieuwe kunstuitingen
Stadsdeel Zuid zal apart inzetten op de laboratoriumfunctie van de stad. Met
zijn externe partners zal het stadsdeel de mogelijkheden onderzoeken om cre-
atieve ondernemers en makers uit nieuwe kunstdisciplines (zoals de digitale
media, videokunst en lichtkunst) tot samenwerking of het uitwisselen van
ideeën te stimuleren. We betrekken hierbij bestaande kunst- en cultuurinstellin-
gen, het bedrijfsleven in Zuid, dynamische kunstvormen in de openbare ruimte
en de programmering van de buitenpodia van Zuid. Hiervoor kijkt het stads-
deel naar partners als het Stedelijk Museum, het Virtueel Museum, de Rietveld
Academie en het Sandberg Instituut maar ook stadsbreed naar dwarsverban-
den met instellingen, bedrijven en evenementen op het gebied van nieuwe
media. Deze nieuwe dynamiek zoeken is juist belangrijk gezien het historische
karakter van een groot deel van Zuid. Dit kan gerealiseerd worden op de bui-
tenpodia van Zuid of in ‘ gevonden vastgoed’.
Atelierroutes
De atelierroutes blijven een vast onderdeel van het nieuwe kunstenbeleid,
maar ze worden breder ingezet. Er zijn nu vier atelierroutes: in de
Rivierenbuurt/Buitenveldert, in De Pijp, in het gebied rondom Koninginneweg/
De Lairessestraat/Apollolaan en in de Hoofddorppleinbuurt. De routes stimule-
ren de beroepspraktijk van kunstenaars. De routes zijn toegankelijk voor bewo-
ners en scholieren en ze trekken bezoekers van buiten de wijk. Het stadsdeel
wil de routes uitbreiden met het domein van de creatieve ondernemers. De
atelierroute in De Pijp wordt al samen met de ambachtelijke ondernemers
georganiseerd. Verder komt er een actievere koppeling van scholen met de
atelierroutes en met specifieke doelgroepen die in de naaste omgeving wonen.
Atellierroute De Pijp. (Foto: PL)
14. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 15
Grote stadsstraten
van Zuid
Amstelveenseweg 1
Stadionweg 2
Parnassusweg/ 3
Buitenveldertselaan
Beethovenstraat 4
Ferdinand Bolstraat/ 5
Scheldestraat
Van Woustraat/Rijnstraat 6
15. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 16
de helft van de bijna 13.000 banen in de creatieve industrie van Amsterdam in
Zuid. Een groot deel daarvan bevindt zich weer in het Museumkwartier.
De combinatie van rust en reuring binnen een gebied, de kwaliteit van de open-
bare ruimte èn het aanbod aan kunst en cultuur zijn door de aanwezigheid van
de kenniswerkers, belangrijke factoren voor een sterke economie.
De creatieve kenniswerkers komen vooral op drie factoren af:
■ Het kunnen verzilveren van het eigen cultureel kapitaal; het bezoeken van
kunst en cultuur in de stedelijke omgeving in theaters, restaurants, et cetera.
■ De specifieke Amsterdamse combinatie van een rustig woonmilieu met reu-
ring om de hoek; de gemengde stadsstraten spelen hierbij een cruciale rol.
■ Een zeer hoge kwaliteit van de openbare ruimte als ontmoetingsplaats en als
recreatieplek; hier gaat het om het samenspel tussen pleinen, parken, archi-
tectuur en activiteiten zoals markten.
Deze specifieke combinatie van grootstedelijke wensen zijn kernkwaliteiten van
Stadsdeel Zuid binnen de Ring. De stadsstraten zullen zich in de komende jaren
verder ontwikkelen; binnen de woonstraten heerst betrekkelijke rust. In
Buitenveldert, Zuid buiten de Ring, is de situatie anders. Hier is de kernkwaliteit
vooral rustig wonen met enkele concentratiepunten zoals het winkelcentrum
Gelderlandplein met een Multifuntioneel Centrum en een bibliotheek.
Toerisme
De ontwikkeling van het toerisme is een belangrijke speerpunt in het economi-
sche beleid van Zuid. Rondwandelen en de stad bekijken, bezoek aan musea en
horeca, vormen de top drie van toeristische activiteiten in Amsterdam. Een spe-
ciale tentoonstelling (en/of evenement), moderne architectuur en design en het
ontdekken van het niet-toeristische Amsterdam staan ook hoog op de scorelad-
der. Ook hier zijn kunst en cultuur dus sterke economische troeven.
Cultuurhistorie
Stadsdeel Zuid vertelt het verhaal van de belangrijke stedelijke ontwikkeling in
de 19e eeuw (musea en het Concertgebouw aan het Museumplein, De Pijp),
20e eeuw (Olympische Spelen, het stedelijk Plan Zuid van Berlage,
Amsterdamse School, Van Eesteren in Buitenveldert en de nieuwe zakelijkheid
3. Kunst, cultuur en maatschappelijk-
economische ontwikkeling Zuid
Kunst en cultuur hebben belangrijke autonome waarden. Daarnaast zijn ze
van essentieel belang voor de maatschappelijke en economische positie van
Stadsdeel Zuid. In dit hoofdstuk schetsen we eerst de verbanden in de hui-
dige situatie. Daarna volgt hoe het stadsdeel die verbanden in de komende
periode steviger wil maken.
Situatie nu
Net als andere wereldsteden kent Amsterdam, en ook Stadsdeel Zuid, een opval-
lende economische verandering: van een brede dienstverlenende economie naar
een creatieve kenniseconomie. Voor het eerst in de geschiedenis van de westerse
economie is de mens zelf, met zijn kennis, de belangrijkste productiefactor.
Grote steden spelen daarin een grote rol: het menselijk kapitaal van de creatieve
kenniseconomie voelt zich het beste thuis in een grootstedelijke omgeving. Voor
innovatie is ‘botsing’ van eigen ideeën met nieuwe ideeën nodig. Dit vraagt om
contacten in allerlei netwerken. De stad is daarvoor de plek bij uitstek.
Amsterdam, vooral de stadsdelen Centrum en Zuid, heeft binnen Nederland
een sterke positie als vestigingsplaats voor de creatieve kenniswerkers. De druk
op het centrum de afgelopen jaren is door deze ontwikkeling enorm toegeno-
men en heeft zich zuidwaarts uitgerold. Het gedeelte van Stadsdeel Zuid binnen
de Ring hoort hier nadrukkelijk bij.
De economie van Zuid bestaat vooral uit (financiële) dienstverlening, toerisme
en detailhandel, creatieve kenniswerkers (milieu, cultuur en recreatie), gezond-
heidszorg en welzijnszorg. Binnen grote bedrijven is de ontwikkeling gaande om
niet het gehele bedrijf maar onderdelen op specifieke locaties te vestigen. In de
creatieve kenniseconomie gaat het om de kwaliteit van ideeën. Omdat die kwa-
liteit schaars is, is wereldwijd te zien dat bedrijven in de creatieve kennisecono-
mie zich in de buurt van de creatieve kenniswerkers vestigen.
Amsterdam trekt vooral de zakelijke dienstverlening, research & development/
ICT en marketing/sales. Deze onderdelen passen bij de populatie aan kennis-
werkers. Die ontwikkeling is vooral in Zuid te zien. Bovendien bevindt zich ruim
16. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 17
met de Openluchtschool van Duiker) en 21e eeuw (Zuidas en nieuwe toparchi-
tectuur in diverse andere projecten).
Door de vorming van het nieuwe Stadsdeel Zuid, ligt het Plan Zuid van Berlage
straks voor het eerst als één geheel binnen een stadsdeel. Buitenveldert vertelt
het verhaal van Van Eesteren en kent anders dan Nieuw-West geen grootschali-
ge sloop-nieuwbouw programma’s. De aandacht in Amsterdam en het toerisme
gaat cultuurhistorisch nu echter vooral nog uit naar de grachtengordel uit de
17e eeuw. Daarnaast is er toenemende aandacht voor de architectuur van de
Amsterdamse School, de vroege sociale woningbouw en het Plan Zuid van
Berlage. Na een wandelroute door De Pijp en (de wijk) Zuid zal Stadsdeel Zuid
ook de andere gebieden voor bezoekers ontsluiten.
Maatschappelijk
Stadsdeel Zuid heeft 130.000 inwoners. De alleenstaanden en de gehuwd samen-
wonenden met kinderen zijn de meest voorkomende huishoudens. Qua besteed-
bare huishoudelijke inkomens kende Zuid in 2006 een dal bij de lage inkomens
(minder dan € 16.500) en een piek bij de hoge inkomens (meer dan € 42.600).
Stadsdeel Zuid biedt op economisch gebied een grote rijkdom aan stadsvoor-
zieningen voor heel Amsterdam en met uitstraling naar de metropoolregio en
Nederland. Goede voorbeelden zijn:
■ het Vondelpark (11 miljoen bezoekers per jaar);
■ het Amsterdamse Bos (5 miljoen bezoekers);
■ de onderwijsinstellingen (de hoogste schooldichtheid van voortgezet onder-
wijs in Nederland);
■ de werkgelegenheid op Zuidas;
■ de culturele instellingen van het Museumkwartier (5 miljoen bezoekers);
■ de winkels van de P.C. Hooftstraat en het Gelderlandplein;
■ verblijfsruimte aan en recreatie op de Amstel en de Schinkel;
■ de kindervoorzieningen in het Amstelpark (500.000 bezoekers);
■ de conferentieruimtes in de RAI (1,3 miljoen bezoekers);
■ de landelijke uitstraling op sportgebied in het Olympisch gebied en de
Sportas Amsterdam.
Zuid heeft internationaal gezien een grote aantrekkingskracht:
■ getuige de internationale, talentvolle en creatieve werknemers, die in grote
delen van Zuid rond de 20% van de bevolking vormen;
■ met het werkgebied rond de Zuidas;
■ met internationale opleidingen aan de VU en de kunstacademies;
■ met Schiphol in haar nabijheid;
■ met internationale scholen in De Pijp en Buitenveldert;
■ met het Museumkwartier dat met zijn instellingen behoort tot de grootste
attracties van Nederland;
■ met de roeibaan in het Amsterdamse Bos en het Vondelpark.
Kunst en cultuur zijn in Zuid belangrijke maatschappelijke en economische
factoren:
■ als autonome maatschappelijke waarde;
■ als vestigingsfactor voor creatieve kenniswerkers en voor creatieve kennisbe-
drijven;
■ als katalysator in de ontwikkeling van nieuwe economische gebieden zoals
Zuidas;
■ als cruciale factor voor de komst van internationale topconferenties naar
Amsterdam (zoals de RAI);
■ in de zin van directe economische bestedingen in de Amsterdamse economie
vanwege kunst- en cultuurtoerisme (cultuurhistorie en musea staan in de top
drie van bezoekredenen aan Amsterdam; de waarde van alleen al het
Museumplein/Museumkwartier is rond de 0,8 miljard euro directe bestedin-
gen en 7.000 voltijds banen voor Amsterdammers per jaar);
■ kunst en cultuur kunnen belangrijke katalysatoren zijn in buurten die maat-
schappelijk ‘op slot’ zijn (bijvoorbeeld de Diamantbuurt en de Marathonbuurt);
■ er wonen veel kunstenaars in Zuid èn er bevinden zich veel opdrachtgevers in
Zuid;
■ bewoners in Zuid nemen zelf al veel initiatieven op het gebied van kunst en
cultuur.
Toekomstvisie
Stadsstraten
In het woonmilieu van Zuid zijn veel mogelijkheden om ‘reuring om de hoek’
sterker te ontwikkelen. Het mooie, rustige woonmilieu mag niet worden aange-
tast, maar vooral de gemengde, verbindende Noord-Zuid lopende stadsstraten
moeten verder worden ontwikkeld. Het gaat hier om de Beethovenstraat,
Stadionweg, Amstelveenseweg, Parnassusweg, Minervalaan, Van Woustraat en
het doortrekken van de Rode Loper vanaf het Weteringcircuit tot de RAI, via de
Ferdinand Bolstraat, het bovengrondse gezicht van de ondergrondse metro.
Kunst en cultuur moeten integraal als strategische elementen in deze ontwikke-
lingen worden opgenomen. Bij de actualisatie van bestemmingsplannen wordt
het gemengde woon/werkmilieu bij de stadsstraten mogelijk gemaakt, net als
de vestiging van kunst- en cultuurondernemingen in die straten.
17. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 18
Concentratiepunten Buitenveldert
In Buitenveldert ligt de focus minder op menging en is de kernkwaliteit rust.
Ook daar zijn belangrijke concentratiepunten: het Amstelpark, het Beatrixpark/
Beethovengebied, Multifunctioneel Centrum Binnenhuis/Gelderlandplein en de
VU Campus. De straten die zich daar lenen voor ontwikkeling zijn: De Boelelaan
en Buitenveldertselaan, gelijk met de versterking van het openbaar vervoer op
de Europaboulevard, de Van Leijenberghlaan en Van Nijenrodeweg. Op die
locaties moeten vooral de plinten van gebouwen opnieuw ontwikkeld worden,
bijvoorbeeld met de vestiging van kleinschalige culturele voorzieningen. Deze
ambities gelden ook voor het nieuwe campusterrein dat door de VU ontwikkeld
gaat worden.
Cultuurhistorie
Het stadsdeel wil ervoor zorgen dat de cultuurhistorie van de woon- werkomge-
ving bijdraagt aan het gevoel van trots op de omgeving, het identiteitsgevoel
en de binding met de buurt van zijn bewoners.
Cultuurhistorie, monumentale bebouwing en bijzondere architectuur zijn als ves-
tigingsvoorwaarden een belangrijke economische factor, onder andere om toe-
risten en evenementen aan te trekken. Toerisme koppelen we daarom aan cul-
tuurhistorie door Zuid te profileren als hèt Nederlandse gebied voor de steden-
bouw van de 19e, 20e en 21e eeuw. Het stadsdeel zet in op de ontsluiting en
ontwikkeling van Plan Zuid, architectuur van de Amsterdamse School,
Olympisch gebied en Van Eesteren en De Pijp voor het stedelijk, landelijk en
internationale toerisme.
Interactieplekken stimuleren
Om de uitwisseling tussen economie, ambachten nieuwe media en cultuur te sti-
muleren, is de aanwezigheid van plekken voor interactie belangrijk, denk aan
bibliotheken, maar ook de pleinen en parken. Er zijn ruimtes en zones nodig om
te experimenteren (‘living labs’). Waar mogelijk ondersteunt Zuid de introductie
van draadloos netwerken op publieke interactieplekken en de ontwikkeling van
flexibele kantoorruimtes.
Community Art
Stadsdeel Zuid wil deze vorm van gemeenschapskunst inzetten in buurten die in
sociaal opzicht meerdere opgaven kennen. Dit zal het stadsdeel doen in samen-
werking met onder andere het Amsterdams Fonds voor de Kunsten (AFK) en
instellingen als de No-Academy3 en Kunstenaars&CO. Community Art wordt
ontplooid onder leiding van kunstenaars en - waar mogelijk - gekoppeld aan les-
programma’s op scholen en andere initiatieven en ontmoetingsplekken in de
buurt. Zo kan kunst als motor voor sociale samenhang dienen.
Er zal ook bekeken worden of er stages voor studenten van de leraren/kunstopl-
eidingen te koppelen zijn aan projecten in buurten.
Bewonersinitiatief stimuleren
Stadsdeel Zuid wil eigen initiatief van bewoners stimuleren en daarbij actiever
aansluiten bij de kansen die specifieke culturen bieden. Voorbeelden zijn de
grote Japanse kenniswerkerscommunity in Buitenveldert en het Joodse erfgoed
en de Joodse gemeenschap in Buitenveldert.
Gemengd gebied blijven
Door het maatschappelijk-economisch succes van Zuid bestaat het gevaar dat er
een monocultuur ontstaat. Daarom besteedt Zuid de komende periode meer
aandacht aan diversiteit met broedplaatsen, ateliers en galeries, huisvesting en
binding van talent en het in stand houden van rafelranden. In het programma
van het project Havenstraatterrein onderzoeken we de mogelijkheid om een
broedplaats op te nemen. Voor andere broedplaatsen, ateliers en galeries zal in
samenwerking met het stedelijke Bureau Broedplaatsen worden ingezet op (tij-
delijke) omzetting van leegstaande kantoren en winkelpanden. Het stadsdeel
zet bij broedplaatsen vooral in op de starters in de kunst en cultuur, omdat
gevestigde kunstenaars in Zuid al ruimschoots vertegenwoordigd zijn.
3 speciale opleiding voor kunstenaars die sociaal actief willen worden; zoekt casussen in Amsterdam
Community Art project van stadsdeel Oud-Zuid en Kunstenaars&CO. (Foto: RK)
18. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 19
De werkgelegenheid in de creatieve sector per stadsdeel en subsector, 1 januari 2009 (bron: O+S)
19. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 20
4. Kunst, cultuur en stedelijke en
ruimtelijke ontwikkeling Zuid
Het dagelijks bestuur vindt het belangrijk om ook op het gebied van de ste-
delijke en ruimtelijke ontwikkeling de verweving met kunst en cultuur te ver-
sterken. Kunst en cultuur zijn vaak een belangrijke toevoeging aan de
gemengde stedelijke mix van functies in projecten. Ze dragen bij aan de
kwaliteit van architectuur en nieuwe cultuurhistorie. In dat ontwikkelingspro-
ces zijn kunst en cultuur in te zetten als katalysatoren. Aan de andere kant is
voor veel kunst- en cultuurdoelstellingen een ruimtelijke vertaling nodig.
Situatie nu
Ruimtevraag kunst en cultuur
Er is druk vanuit het 17e-eeuwse centrum naar buiten en er komen ook auto-
noom zeer regelmatig nieuwe culturele initiatieven die een plek zoeken op Zuid
af. Dit betekent dat er voortdurend kansen zijn om kunst en cultuur een steviger
positie te geven. De huidige stadsdelen Oud-Zuid en Zuideramstel hebben nog
geen verbindend beleid vastgesteld om deze initiatieven te coördineren.
Ruimtelijke projecten en vastgoed
Zuid kent in de komende periode een indrukwekkende hoeveelheid nieuwe
ruimtelijke ontwikkelingen, zoals Zuidas, Noord/Zuidlijn, Rode Loper, VU Cam-
pus, Museumplein/Museumkwartier, Gelderlandplein, Sportas Amsterdam/
Olympisch gebied Zuid, Havenstraatterrein, transformatie Schinkel, Suriname-
plein, Stadionplein, Zuidwaarts en Gemeentearchiefterrein. In veel projecten zijn
kunst en cultuur al opgenomen. Maar nog te vaak blijkt in ruimtelijke projecten
dat kunst en cultuur niet vanzelfsprekend integraal wordt betrokken.
Zuid heeft in beperkte mate eigen vastgoed, maar wel veel ‘gevonden vastgoed’:
■ leegstaande kantoren;
■ tijdelijk geheel - of op bepaalde momenten in de week - leegstaande zalen
bij particuliere, zorg- en welzijnsinstellingen zoals het MFC Binnenhof en
ruimtes in verzorgingstehuizen;
■ leegstaande plinten in voormalige winkelstraten;
■ ruimte in bibliotheken als ankerpunten in de wijk: de ‘belevingsbibliotheek’
met vijf vestigingen in Zuid;
■ ruimtes van woningcorporaties, mits gekoppeld aan leefbaarheid, participatie
en veiligheid;
■ tijdelijk braakliggende terreinen bij bouwprojecten, onder andere in Zuidas.
Kunst in de openbare ruimte
Stadsdeel Zuid is rijk aan kunst in de openbare ruimte. In Plan Zuid van Berlage
is veel toegepaste kunst opgenomen, maar ook in Buitenveldert zijn veel kunst-
werken te vinden. Kunst in de openbare ruimte is in heel Amsterdam zo sterk
versnipperd dat er geen internationaal aansprekende werken zijn. Het stadsdeel
heeft geen vastgesteld beleid voor kunst in de openbare ruimte. Wel worden
het beheer, onderhoud en ontsluiting voor het publiek van kunst in de openbare
ruimte goed geregeld.4
Overzichtsfoto Zuidas. (Foto: AN)
4 Zie www.kunstwacht.nl/publiek/oudzuid en www.kunstwacht.nl/publiek/zuideramstel
20. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 21
Toekomstvisie
Kunst en cultuur structureel in ruimtelijke projecten opnemen
Stadsdeel Zuid geeft actief sturing aan de vestiging van nieuwe culturele instel-
lingen, in combinatie met de aan te wijzen loods. Uitgangspunt is dat in ieder
bouwproject kunst vanaf het begin wordt geïntegreerd in de openbare ruimte.
Kunstenaars worden vaker ingezet in het ontwikkelproces, zoals is gebeurd bij
het Olympisch Gebied. Ook tijdens de bouw wordt ingezet op kunst, bijvoor-
beeld met kunstuitingen rondom de bouwput. In visievorming en financiële
ramingen worden kunst en cultuur tijdig betrokken. Bij inrichtingsplannen voor
de openbare ruimte stelt het stadsdeel de ontmoetings-, verblijfs- en interactie-
functie gelijk aan verkeerskundige uitgangspunten, waardoor bewuste keuzes
worden gemaakt. In monumentale wijken worden de mogelijkheden voor het
gebruik van de plinten verruimd, om juist daar meer leven te krijgen. De balans
tussen rust en reuring wordt in acht genomen; op een aantal locaties heeft
intensief/druk de voorkeur, op andere extensief/rustig. Bij de keuze voor de
architectuur van bouwprojecten richten we ons op het creëren van nieuw cul-
tuurhistorisch erfgoed. Bij eigen opdrachtgeverschap pakt het stadsdeel zijn
voorbeeldrol op het gebied van architectuurbeleid op, zoals recentelijk bij het
nieuwe stadsdeelkantoor en de stadsdeelwerf in Zuideramstel.
Kunst in de openbare ruimte
Kunst in de openbare ruimte moet vaker worden ingezet als internationale
smaakmaker. Geschikte locaties hiervoor zijn het Museumplein, de Zuidas en het
Olympisch Gebied/Stadionplein. De opgave zal zijn om per project de benodig-
de budgetten te verwerven.
Richting per gebied
Voor een flink aantal gebieden is een specifieke richting mee te geven, maar
ook hier geldt dat het een opgave zal zijn om de benodigde budgetten te ver-
werven.
■ Zuidas moet beter op het Beethovenstraatmilieu en de 20e-eeuwse gemeng-
de, levendige stad worden aangesloten. Zuidas heeft Zuid in die zin hard
nodig. De verbindende stadsstraten zijn belangrijke schakels. Juist tussen het
oude centrum van de 19e- en 20e-eeuw en het nieuwe centrum van de 21e
eeuw zijn die nu nog te gesloten. De vestiging van tijdelijke en permanente
kunst- en cultuurinstellingen levert hieraan een belangrijke bijdrage. Zuidas
leeft ’s avonds nog te weinig. Ook voor die locatie ziet het stadsdeel belang-
rijke functies voor kunst en cultuur;
■ Op de VU Campus worden kunst en cultuur gekoppeld aan het specifieke
studentenmilieu, dat hier de komende jaren zal ontstaan. Dit milieu leent zich
goed voor jonge starters in de creatieve economie (laptopondernemers),
gekoppeld aan Amsterdam Bright City. Er zijn plannen om theater de
Griffioen van Uilenstede hiernaartoe te verhuizen. Daarnaast heeft filmtheater
Rialto plannen op die locatie een dependance te openen;
■ Het stadsdeel ontwikkelt samen met de andere rivierbeheerders de zones
aan de Amsteloever tot recreatief gebied en toeristische attractie met een
duidelijk gezicht. Kunst en cultuur bieden hier vooral kansen in verbinding
met recreatie en toerisme;
■ Voor de Amsterdam RAI liggen er veel kansen voor een actievere koppeling
tussen het congresgedeelte en het internationaal aansprekend cultureel aan-
bod van Amsterdam (Zuid). Cultuurhistorie en musea-aanbod spelen een
belangrijke rol in de vestigingskeuze van internationale conferenties. In de
Amsterdam RAI zijn al veel kunst- en cultuuractiviteiten, zoals PAN
Amsterdam, Art Amsterdam en culturele voorstellingen gericht op een breed
publiek. Dit kan wel beter worden ingebed in het netwerk van Zuid.
Stadsdeel Zuid streeft naar een opener gezicht van de RAI naar de directe
stadsomgeving. De door de Amsterdam RAI voorgenomen plaatsing van
beelden op en de herinrichting van het Europaplein, is al een belangrijke stap
in de goede richting;
Moongates; kunstenaar Willem Hoebink. Tastbare huisnummers; kunstenaar Reinoud Oudshoorn.
(Foto: AF)
21. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 22
■ Op het voormalig Gemeentearchiefterrein aan de Amstel wordt het nieuwe
Cultuurcluster Asscher ontwikkeld. Dit gebeurt met de Jeugdtheaterschool,
het Ostadetheater, een vestiging van de Openbare Bibliotheek, een hotel in
het voormalige stadshuis van Overamstel en de IVKO (een nieuwe voortgezet
onderwijs kunstopleiding). Door dit cluster kan de stadsstraat Van Woustraat,
via de Tolstraat, verbonden worden met de Amstel;
■ Op bedrijventerrein Schinkel is een omzetting gaande naar grootschaliger
creatieve bedrijvigheid;
■ Buitenveldert in Balans is vooral een visie op de toekomst, met het oog op de
uitbreiding van Zuidas. De meeste bewoners willen de buurt zoveel mogelijk
in haar huidige vorm behouden. Culturele activiteiten worden op prijs gesteld,
maar een cultuurgebouw of iets dergelijks zit niet in de planning;
■ Het Stadionplein/Olympisch Gebied is een belangrijk gebied voor de olym-
pische ambitie 2028. In de samenwerking met gebiedspartners de Stichting
Olympisch Gebied (onder andere Rietveld Academie en Stichting Olympisch
Stadion) zet het stadsdeel hier in op toepassing van (tijdelijke) kunst- en
culturele manifestaties in de openbare ruimte, gekoppeld aan deze gebieds-
thematiek;
■ In de Marathonbuurt en de Diamantbuurt wil het stadsdeel kunst en cultuur
inzetten als katalysator voor maatschappelijke ontwikkeling, projecten voor
community art stimuleren en de vestiging van broedplaatsen ondersteunen;
■ In het programma voor de herontwikkeling van het Havenstraatterrein onder-
zoekt het stadsdeel de mogelijkheid om een broedplaats te realiseren;
■ De Pijp/Albert Cuypmarkt zal beter worden verbonden met het Museum-
kwartier. Voor de Albert Cuypmarkt streeft het stadsdeel naar een jonger
publiek, onder andere met een kleinschalig kunstaanbod op de markt in
samenwerking met kunstenaars en ambachtelijke ondernemers uit de buurt.
Loodsen culturele initiatieven
Stadsdeel Zuid heeft in beperkte mate eigen vastgoed. Toch zijn er in het stads-
deel kansen om vastgoed meer voor kunst en cultuur aan te wenden, namelijk in
het zogenoemde, ruimschoots aanwezige ‘gevonden vastgoed’ (zie opsomming
eerder in dit hoofdstuk). Dat moet echter wel worden georganiseerd. Waar dit
lukt, wil het stadsdeel ‘gevonden vastgoed’ inzetten voor tijdelijke huisvesting
van culturele instellingen, artists in residence gekoppeld aan community art,
laboratoriumplaatsen voor de creatieve economie (Living Labs), exposities van in
Zuid wonende of studerende kunstenaars en atelier/studioruimtes. Op meerdere
jaren braakliggende bouwterreinen kunnen tijdelijke paviljoens voor kunst en
cultuur komen. Voor al deze doelstellingen wordt binnen de organisatie één per-
soon als loods aangesteld, die aan de vastgoedkant actief mogelijkheden
opspoort en aan de kunst -en cultuurkant actief binnenkomende initiatieven
begeleidt. Bijzondere aandacht krijgt de ontwikkeling van de plinten (de gevels
op straatniveau) in de stadsstraten (genoemd in het vorige hoofdstuk) en in de
verbindingsstraten tussen het Museumkwartier en De Pijp.
Archiefterrein. Aanzicht plan NieuwerAmstel vanaf Cinetol op Asschergebouw en Raadhuis. (Impressie: Ymere&Fortress)
22. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 23
Buitenpodia
De Amstel 1
Amstelpark 2
Amsterdamse Bos 3
De Assen van Berlage 4
Beatrixpark 5
Europaboulevard 6
Marie Heinekenplein 7
Martin Luther King park 8
Museumplein 9
Olympisch Stadionterrein 10
Park Schinkeleilanden 11
Vondelpark Openluchttheater 12
23. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 24
5. De buitenpodia van Zuid
Een van de grootste eyeopeners tijdens het maken van deze Kunst- en
Cultuurvisie is de indrukwekkende lijst van parken en pleinen die het nieuwe
Stadsdeel Zuid heeft: de podia van Zuid.
Situatie nu
De parken en pleinen hebben de potentie om verder uit te groeien tot ‘de
podia van Zuid’. Ook nu al is er een aansprekend cultureel programma te vin-
den: de Uitmarkt, de Parade, het Vondelparktheater, de zomervoorstellingen in
het Amsterdamse Bos, de tweejaarlijkse beeldententoonstelling ArtZuid en de
zomerfilmvertoningen op het Marie Heinekenplein. Maar het is ad hoc en onge-
coördineerd.
Op dit moment voert noch een stadsdeel noch de centrale stad inhoudelijk
regie op wat er op welk podium gebeurt, op een enkele uitzondering na. Noch
worden bestaande initiatieven of binnenkomende initiatieven gecoördineerd op
wat waar wanneer komt. De situatie is nu in feite: wie het eerst komt, wie het
eerst maalt. Zolang het aan de gestelde regels kan voldoen, krijgt het evene-
ment een vergunning. Er is ook geen regie op het verbinden van evenementen
met andere stedelijke ontwikkelingsdoelstellingen van het stadsdeel. Noch is er
sprake van het actief aantrekken van nieuwe programma’s passend bij het karak-
ter van het betreffende podium. Wel draagt het stadsdeel bij aan het actief pro-
grammeren van een aantal van de podia, zoals in het Olympisch Gebied en op
het Museumplein. In samenwerking met de gebiedspartners zijn of worden hier
programmeurs voor aangesteld.
Toekomstvisie
Profiel per podium
Met de partners in het veld wil Stadsdeel Zuid de komende tijd de identiteit van
elk podium benoemen en als uitgangspunt gebruiken voor inhoudelijke sturing
op de programmering. Tijdens de werksessie over de podia is de volgende aan-
zet gegeven, die in de uitvoeringsnota moet worden uitgewerkt (overigens zon-
der verrassingen uit te sluiten):
■ Het Museumplein: dit plein met nationale uitstraling moet ook meer voor
Amsterdammers een bestemming worden en meer gastvrijheid bieden aan
internationale bezoekers. Door een actieve culturele programmering krijgt
het Inhoudelijk een betere internationaal-culturele uitstraling. Er wordt een
samenwerking opgezet tussen het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum, het
Stedelijk Museum, het Concertgebouw en het Koninklijke
Concertgebouworkest, de centrale stad en het stadsdeel met als doel het
Museumplein als zesde culturele instelling te ontwikkelen. Dit masterplan
beoogt ook om van het plein een gastvrijere stadsruimte voor
Amsterdammers en gasten te maken door toevoeging van gastronomie en
zitgelegenheden en het realiseren van een intiemere sfeer;
Buitenpodium in Vondelpark. (Foto: AN)
24. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 25
■ Het Vondelpark: dit park is in de (na)zomermaanden al heel druk, maar biedt
buiten dit hoogseizoen mogelijkheden voor anticyclisch programmeren met
een innovatief multimediaal/cultureel herfst-, winter- en lenteprogramma.
■ Het Amsterdamse Bos: dit park ligt voor het grootste deel in Amstelveen en
wordt beheerd door de gemeente Amsterdam. Het heeft een kleinschalig
buitenpodium voor toneel, muziek en beeld voor jonge makers met 20.000
tot 40.000 bezoekers. Inhoudelijke thema’s zijn Boslab, sport en muziekpro-
gramma’s zoals houseparty’s (Day at the park).
■ Het Beatrixpark: dit park heeft een zeer actieve vereniging Vrienden van het
Beatrixpark die zich inzet voor de ontwikkeling van het park. Het Beatrixpark
leent zich goed voor kleinschalige muziekfestivals die ook nu al plaatsvinden.
■ De Europaboulevard: het streven is om de Europaboulevard over de hele
lengte het karakter van een Amsterdamse boulevard te geven: van de afslag
A10 tot en met het Scheldeplein. ‘Amsterdams’ staat hierbij voor de mense-
lijke maat, met groen aan beide zijden en met een reeks van pleinen. Het zal
er aangenaam toeven zijn, mede doordat de openbare ruimte overzichtelijk
wordt ingericht en de verlichting wordt verbeterd. Bij de herinrichting wor-
den op het Europaplein beelden van internationaal niveau geplaatst.
■ Het Amstelpark: dit park wordt ingedeeld in drie zones: programma’s voor
kinderen in het noordelijk deel; rustige evenementen voor kunst en cultuur
zoals beeldententoonstellingen in het middendeel en louter rust in het zuide-
lijk deel. Het middendeel leent zich bij uitstek voor meer gevoelige buiten-
tentoonstellingen, vanwege de afsluitbaarheid van het park. Er loopt een
programma om het park sterker met de Amstel te verbinden.
■ Het Martin Luther King Park: hier vindt jaarlijks theaterfestival De Parade
plaats. Gezien de kwetsbaarheid van dit park is er slechts ruimte voor maxi-
maal één grootschalig evenement per jaar.
■ De assen van Berlage: in de fraaie middenbermen van de Apollolaan en
Minervalaan vindt de tweejaarlijkse beeldententoonstelling ArtZuid plaats. De
zichtassen lenen zich hier uitstekend voor. Het stadsdeel wil dit grote kunst-
evenement steunen door het nog nadrukkelijker te koppelen aan de Zuidas
en toerisme, de potentieel internationale uitstraling en het bedrijfsleven in
Zuid.
■ Het Olympisch Stadionterrein: voor dit gebied participeert Stadsdeel Zuid in
de samenwerking van de Stichting Promotie Olympisch Gebied met de
Rietveld academie, de Stichting Olympisch Stadion, Zuidas, Ymere, De Baak,
BPF BouwInvest, de centrale stad, de VU en de Hogeschool van Amsterdam.
Het Olympisch gebied is onderdeel van de Sportas Amsterdam. Verbindende
inhoudelijke thema’s zijn het olympisch vuur, olympisch erfgoed, de viering
van de sport en talentontwikkeling.
■ Het Marie Heinekenplein: dit plein is een van de weinige open plekken in De
Pijp. Het leent zich voornamelijk voor buurtgerichte culturele activiteiten
zoals openluchtfilmfestivals en kleinschalig muziektheater.
■ De Park Schinkeleilanden: dit nieuwe park leent zich uitstekend voor kunst-
routes. Het stadsdeel wil deze in samenwerking met de nabijgelegen Rietveld
Academie en het Sandberg Instituut verder uitwerken.
■ De Amstel: als onderdeel van het stedelijke programma om de Amstel beter
voor recreanten te ontsluiten, zet het stadsdeel in op kunst aan de oever en
het beter benutten van de thema’s Rembrandt, Mondriaan en ‘Holland in vijf
minuten‘.
Inhoudelijke regie
Stadsdeel Zuid zal in samenwerking met de partners in het veld een sterkere
inhoudelijke regie ontwikkelen voor deze podia, in plaats van het huidige ‘wie
het eerst komt, wie het eerst maalt’. Dit gebeurt op een dienende wijze. Het
uitgangspunt is het onverwachte niet uit sluiten maar meer reguleren. Een
marktmeester is nadrukkelijk niet hetzelfde als een programmeur. Hierbij hoort
ook dat de vergunningenprocedure voor periodiek terugkerende evenementen
eenvoudiger moet worden en dat er ook een actieve begeleiding vanuit het
stadsdeel komt voor veiligheid en verkeersmaatregelen.
Anticyclisch programmeren
Actieve programmering gebeurt in samenwerking met de (gebieds)partners per
podium. Het stadsdeel wil sturen op anticyclisch programmeren op eigengerei-
de, uniek Amsterdamse wijze - bijvoorbeeld door in het winterseizoen in het
Vondelpark en op het Museumplein activiteiten te stimuleren. Niet door de
Brusselse kerstmarkt na te doen, maar door een innovatief programma te pre-
senteren dat ook internationaal vernieuwend is (bijvoorbeeld multimediale
installaties in samenwerking met netwerken uit het bedrijfsleven).
Nieuwe verbindingen leggen
Als marktmeester besteedt Stadsdeel Zuid bijzondere aandacht aan grassroots
kunstprojecten, zowel vanwege hun vernieuwende karakter als om hun mogelij-
ke grote bereik voor relatief weinig geld. Ook kleinschalige programma’s zoals
openluchtbioscopen zullen worden gestimuleerd. Zodra het artists in residence
programma op gang komt, zijn hier allerlei logische verbindingen te leggen. Dit
doet het stadsdeel ook bij nieuwe programma’s met scholen, bewoners en
bedrijfsleven in de omgeving.
25. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 26
6. Talentontwikkeling en kunsteducatie
Talentontwikkeling en kunsteducatie zijn belangrijke schakels tussen de dage-
lijkse kunstuitingen in de buurt en de wereldklasse van de topinstellingen.
Situatie nu
Zuid heeft de intrigerende combinatie van de hoogste schooldichtheid van het
land en een reeks indrukwekkende instellingen. De stadsdelen hebben op dit
moment nog geen inhoudelijke verbindende visie vastgesteld op kunsteducatie.
Een Amsterdamse visie hierop wordt nu door de stad en stadsdelen voorbereid
en wordt in de eerste helft van 2010 verwacht.
Veel scholen hebben geen of slechts een beperkt kunst- en cultuurbeleid. Alle
basisscholen hebben weliswaar een kunstcoördinator aangesteld, maar in de
praktijk blijkt dat bij veel scholen kunst en cultuur gezien wordt als ‘iets erbij’.
Het verdrinkt te gemakkelijk in de overige drukte. Kunst- en cultuureducatie aan
het voortgezet onderwijs onttrekt zich aan het stadsdeel. Het is niet de verant-
woordelijkheid van het stadsdeel, maar er is ook geen contact over met de tal-
rijke vo-instellingen in Zuid. In het nieuwe stadsdeel zijn verder vier vestigingen
van de Openbare Bibliotheek Amsterdam, waar nu nog amper inhoudelijk mee
wordt samengewerkt.
Toekomstvisie
Kunsteducatie is basispakket
Kunst- en cultuureducatie en besef van de cultuurhistorische omgeving moeten
vaste onderdelen zijn van het onderwijsbasispakket. Kunst- en cultuureducatie
hoort bij de vorming tot een compleet mens. De verantwoordelijkheid hiervoor
ligt primair bij de scholen.
Inhoudelijke visie op kunsteducatie
Doelen van kunsteducatie zijn:
■ Persoonlijke ontwikkeling (de nu volgende doelen staan in volgorde van rele-
vantie voor het basisonderwijs tot relevantie voor het voortgezet onderwijs):
- naast cognitieve ook creatieve vaardigheden ontwikkelen;
- zelfvertrouwen ontwikkelen door actief beoefenen van kunst;
- leren genieten van kunst en de inhoudelijke waarde van kunst en cultuur
ontdekken;
- kennis van ons erfgoed en trots op de school- en woonomgeving;
- zicht op de onderliggende waarden van onze samenleving en de dilemma’s
die daarmee zijn verbonden;
- reflectie op het leven door verbeelding;
- beroepsoriëntatie;
■ Overdracht van maatschappelijke en culturele verworvenheden;
■ Sociale competenties (participatie in de samenleving): middel om contacten
te leggen met andere kinderen (met verschillende achtergronden) en verbin-
ding van school en buurt;
■ Actief gebruikmaken van de culturele infrastructuur van de directe omgeving
van de school: cultuurhistorie en erfgoed, kunstinstellingen, kunstopleidin-
gen, galerieroutes, kunstenaars, broedplaatsen, artists in residence, bekende
schrijvers en schilders die in de omgeving hebben gewoond.
Leerlingen van het Berlage Lyceum en Montessori Lyceum doen mee aan TA-junior voorstelling 'Ik
heb... iets'; project 'Engelen in Amsterdam' van Toneelgroep Amsterdam (maart 2008). (Foto: LvI)
27. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 28
Het stadsdeel zet in op ontwikkeling volgens de stedelijk opgezette viertrapsraket:
1) kennismaken (oriëntatie, in enkele uren ontdekken of je ergens talent voor
hebt)
2) ontwikkelen / participeren (door een cursus of training te volgen)
3) bekwamen / presteren (door lid te worden van een vereniging of een
opleiding te volgen)
4) topprestatie (toptalent).
Kennismaking gebeurt vooral via het basisonderwijs, de andere treden met
name via het voortgezet onderwijs. Het stadsdeel versterkt dit via flankerend
beleid, zoals lokaal onderwijsbeleid en project Dagarrangementen en
Combinatiefuncties (D&C): naschoolse activiteiten onder andere op het gebied
van kunst en cultuur.
Professionalisering van de kunsteducatie
Er komt een actievere verweving van kunst- en cultuurinstellingen (de musea,
het Concertgebouw, de Rietveld academie en ArtAmsterdam) en het onderwijs
en welzijn in Zuid. Instrumenten hiervoor zijn subsidies, samenwerking, vertaal-
slag instellingen naar naschools programma, ontwikkelen pedagogische kwali-
teiten voor kunst- en cultuureducatie bij instellingen, leerkrachten een nieuwe
manier van werken bijbrengen en professionalisering van het kunst- en cultuur-
onderwijs (onder andere via stageplekken binnen de school). De inzet moet niet
meer zijn dat de bestaande leerkrachten de kunsteducatie erbij moeten doen.
Verbinding met aanwezige culturele instelling
De culturele instellingen willen een educatief aanbod voor kinderen ontwikke-
len, waaronder ochtendprogramma’s specifiek voor groepen schoolkinderen en
atelierruimtes in musea. Het programma van de Hermitage geldt hierbij als
voorbeeld, maar vanzelfsprekend heeft elke instelling haar eigen karakter.
MOCCA en OBA
Stadsdeel Zuid stimuleert actief het inschakelen van MOCCA (en de voucher-
bank), voor basisonderwijs maar ook voor voortgezet onderwijs.
Samenwerkingspartners daarbij zijn onder andere De Culturele Alliantie (DMO,
BMA, Stadsarchief). Kernthema’s zijn: identiteit, binding en geborgenheid. Met
de aanwezige bibliotheken wordt nauw samengewerkt op het gebied van kunst-
en cultuureducatie voor zowel kinderen als volwassenen.
Actieve netwerkvorming
Het stadsdeel zal meer regie gaan voeren op samenwerking in netwerken van
kunst-, cultuur-, onderwijs- en welzijnspartners. Onder andere door één keer per
jaar een netwerkbijeenkomst te organiseren waarbij alle partners op het gebied
van kunsteducatie bijeen worden gebracht.
Inzet instrumenten
Het stadsdeel zal actief kunst- en cultuurbeleid als voorwaarde gaan hanteren
voor niet-verplichte subsidies die van of via het stadsdeel aan het onderwijs
worden verstrekt. Dit geldt ook voor het D&C-programma en het naschoolse
activiteitenaanbod. Hierbij zullen ook de talentmakelaars een belangrijke rol
spelen.
Van de andere kant zal het stadsdeel de verbinding met programma’s voor
schoolkinderen en hun ouders in de buurt als subsidievoorwaarde hanteren bij
ondersteuning van galerieroutes, beeldententoonstellingen, activiteiten op het
gebied van cultuurhistorie. Het stadsdeel zal stimuleren dat initiatiefnemers van
grote kunstprojecten en culturele evenementen jongeren uit de omgeving een
actieve rol geven.
Voortgezet onderwijs
Voor het stadsdeel heeft de ontwikkeling van kunsteducatie aan het basisonder-
wijs prioriteit omdat het tot de taken op stadsdeelniveau behoort ( zie beleids-
kader Jong Oud-Zuid). Desondanks is het de wens om in samenwerking met de
hiervoor beschikbare fondsen ( onder andere het Amsterdams Fonds voor de
Kunst) ook het voortgezet onderwijs actiever te koppelen aan cultureel erfgoed
(cultuurhistorie, architectuur, monumenten, beeldende kunst en stedenbouw).
Wij denken daarbij ook aan belangrijke schrijvers en kunstenaars die in het ver-
leden in Zuid woonden. Samen met bestaande organisaties willen wij pilotpro-
jecten ontwikkelen om kinderen en volwassenen bij de atelierroutes en artists in
residence projecten te betrekken.
28. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 30
7. Vernieuwde instrumenten
Bij de nieuwe koers uit deze Kunst- en Cultuurvisie hoort ook vernieuwing
van de instrumenten die het stadsdeel inzet voor kunst en cultuur. Bij vast-
stelling moet er vooruitlopend op de uitvoeringsplannen opnieuw naar de
verdeling van de kunst- en cultuurbudgetten gekeken worden.
Situatie nu
Kunst en cultuur zijn onvoldoende ingebed in de rest van de organisatie. En er
is nog te weinig netwerkkracht. Subsidies en financiering van culturele projecten
zijn niet goed geregeld.
Op dit moment (tot en met 2010) staan de volgende budgetten op de begro-
tingen van Oud-Zuid en Zuideramstel:
■ Structurele subsidies in Oud-Zuid voor Ostadetheater,
platform de Levante, OCCII, Rialto, Retort, Openluchttheater
Vondelpark € 558.148
■ Structurele subsidies in Zuideramstel voor Glazen Huis,
Orangerie MFC Binnenhof en Zomerdijkstraat € 135.000
■ Incidentele bijdrage ontwikkeling Cultuurcluster Asscher € 45.000
■ Stelposten in Oud-Zuid € 207.848
■ Culturele vorming, kunst/cultuureducatie, kunstschooldag: € 175.000
■ D&C (hier zitten ook sport en andere activiteiten in) € 245.000
■ MFG extra personeel voor beeldende vorming € 175.000
■ Ondersteuning vier bibliotheken in Zuid € 2.583.490
Toekomstvisie
Netwerkkracht
De eerste prioriteit is het ontwikkelen van een grotere netwerkkracht in de orga-
nisatie:
■ Stadsdeel Zuid wil de komende jaren actiever inzetten op reeksen van verbin-
dende netwerken. Het stadsdeel zal daarbij nieuwe cross-overs stimuleren
tussen economie, nieuwe media, onderwijs, sport, kunst en cultuur en gaan
samenwerken met in Zuid aanwezige instellingen als SKOR en de European
Cultural Foundation;
■ Er komt een Cultural Development Board Zuid5
om de kracht en netwerken
van het internationaal georiënteerde bedrijfsleven in Zuid (waaronder Zuidas)
te verbinden aan kunst en cultuur in Zuid;
■ Er komt een apart netwerk met netwerkbijeenkomsten voor kunst in de
openbare ruimte en het programmeren van de buitenpodia, in samenwerking
met onder andere de initiatiefnemers op die podia en het lectoraat kunst in
de openbare ruimte;
■ Er komt een apart netwerk met netwerkbijeenkomsten voor kunsteducatie en
talentontwikkeling;
■ In samenwerking met partners als ORAM zal actief worden ingezet op het
koppelen van capabele bestuurders uit het bedrijfsleven in Zuidas en elders
in Zuid aan kleine culturele instellingen in het stadsdeel;
■ Er komt een programma met woningcorporaties en de kunstopleidingen voor
de huisvesting van internationaal toptalent tijdens, maar vooral ook direct na
de studie om talent te binden aan Amsterdam;
■ De jaarlijkse netwerkbijeenkomst voor kunst en cultuur blijft (met meer dan
tachtig deelnemers en gerichte discussies was deze in 2009 succesvol). Over
twee jaar wordt dit gekoppeld aan een symposium over wat bereikt is op het
gebied van deze Kunst- en Cultuurvisie;
■ In het kader van het Kunstenplan van de centrale stad, komt er een structu-
reel ambtelijk overleg tussen alle stadsdelen en de centrale stad voorafgaan-
de aan het portefeuilleoverleg. Daarin worden heldere afspraken over samen-
werking gemaakt en over wie waar verantwoordelijkheid voor neemt.
5 ‘Cultural Development Board Zuid’ bestaat uit partners die internationaal georiënteerd zijn, verbindin-
gen kunnen leggen met het bedrijfsleven, of daar zelf uit afkomstig zijn, en over een kunst- en cultuur-
netwerk beschikken.
29. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 31
Deze acht punten betekenen voor het profiel van kunst- en cultuurmedewerkers
in het stadsdeel, dat sterker zal worden ingezet op het netwerkend vermogen.
De uitwerking van deze Kunst- en Cultuurvisie wordt verder meer verweven met
maatschappelijke, economische en ruimtelijke ontwikkeling: kunst en cultuur zijn
niet enkel van de kunst- en cultuurmedewerkers, maar ook van de andere
onderdelen in de organisatie.
Kwaliteit van kunst en cultuur in Zuid
■ Opdrachtgeverschap: hoge kwaliteit van het opdrachtgeverschap bij eigen
projecten;
■ Zorgen voor kunst in de openbare ruimte op internationaal niveau door het
aanstellen van curatoren in samenwerking met uitvoerende partners;
■ Beheer en ontsluiting van kunstwerken in de openbare ruimte voortzetten en
professionaliseren.
Uitvoeringsplan
Gekoppeld aan deze visie komt er een uitvoeringsplan dat elke vier jaar zal wor-
den bijgewerkt. Na het vaststellen van de Kunst- en Cultuurvisie door beide
stadsdeelraden, zal in samenwerking met interne en externe partners een uit-
voeringsprogramma worden vastgesteld. Daarin worden de te realiseren doelen
en activiteiten nader omschreven. In die notitie zullen ook de kaders voor struc-
turele subsidieverlening en de daarbij behorende profielen worden vastgesteld.
Bij het opstellen van het uitvoeringsprogramma zullen wij ook rekening houden
met eerder vastgestelde beleidsnotities uit de stadsdelen Oud-Zuid en
Zuideramstel en de centrale stad.
Subsidies
Stadsdeel Zuid zal het subsidiesysteem van de centrale stad en OC&W overne-
men: voor instellingen en evenementen die structurele subsidie ontvangen zal
het subsidieplafond één keer per vier jaar worden vastgesteld. Per geval zal
bekeken worden of zij kunnen aansluiten bij de in deze visie ingezette koers.
Het resultaat van deze onderhandeling wordt medebepalend voor de hoogte
van het subsidiebedrag. Daarnaast blijft een stimuleringsbudget voor spontane
en onverwachte activiteiten van belang. De regeling voor tijdelijke kunstprojec-
ten moet opnieuw worden gedefinieerd. In de uitvoeringsnota zal dit alles nader
worden uitgewerkt.
Accountmanagement
Stadsdeel Zuid koestert de aanwezigheid van landelijk en internationaal aan-
sprekende topinstellingen. Om de relatie met hen te verbeteren, stellen wij voor
om accountmanagers te benoemen die faciliterend en proactief alle contacten
met de organisatie coördineren.
Ondersteuning kunstinstellingen
In samenwerking met kunstinstellingen zal onderzocht worden op welke manier
faciliteiten gedeeld kunnen worden. Denk bijvoorbeeld aan het oprichten van
verenigingen en dergelijke, waardoor collectieve lastenverdeling mogelijk
wordt. Daarnaast zal het stadsdeel samenwerking met studenten in de vorm van
stageprojecten faciliteren op het gebied van marketing, communicatie en
management.
Virtual Fairytale; kunstenaar Arno Coenen. (Foto: AC)
30. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 32
Dank
Uitvoerende partijen
Wink Einthoven Stichting Open Ateliers Rivierenbuurt
Marcel Möller Oud-Zuid
Mayra Paula Wijkcentrum Ceintuur
Frans Salman Stichting Saduso
Eva Schneider Amsterdams Fonds voor de Kunst
Mieke Voragen Eigen Haard
Ruimtelijke Ontwikkeling
Duco Adema Wethouder Ruimtelijke Ordening,
Zuideramstel
Ruwan Aluvihare Dienst Ruimtelijke Ordening
Jos Gadet Dienst Ruimtelijke Ordening
Gerard Lebbink Economie en Ruimte, Oud-Zuid
Hubertine Peters Dienst Ruimtelijke Ordening
Ron van Soest Zuideramstel
Monique Zweers Zuideramstel
Kunsteducatie
Gerard van de Burgwal Brede school, gemeente Amsterdam
Maarten Dubois Jeugd & Onderwijs, Oud-Zuid
Astrid Hooyberg Basisschool Oscar Carréschool
Ted Neervoort Onderwijs Zuideramstel
Tessa van Rijsinge Jeugd, Onderwijs en Sport, Oud-Zuid
Lotte Wijnstroot Combiwel, Brede school Jan van der
Heijdehuis
Liesbeth Steetskamp Brede school, gemeente Amsterdam
Nicolette Talboom MOCCA
Lieke Thesingh Wethouder Onderwijs, Oud-Zuid
Antoinette van Zalinge Basisschool De Notenkraker
Economie en Toerisme
Rein Aarts Oram
Lucas Hendricks Topstad, gemeente Amsterdam
Martin Keuter Economische Zaken, Zuideramstel
William Stokman Economische Zaken, Oud-Zuid
Jouke van de Werf Bureau Monumenten & Archeologie
Algemeen
Adviescommissie voor de Kunst Oud-Zuid
Max van Engen Dienst Maatschappelijke
Ontwikkeling, gemeente Amsterdam
Olga Leijten Dienst Maatschappelijke
Ontwikkeling, gemeente Amsterdam
Wij danken de volgende mensen en organisaties voor hun bijdrage
aan deze Kunst- en Cultuurvisie:
Top
Esther Agricola Bureau Monumenten & Archeologie
Saskia Boddeke Multimediaregisseur,
theaterproducties
Nicole Delissen Stedelijk Museum
Maarten van Gijn Veilinghuis Christies
Roberto Payer Hilton hotel
Axel Rüger Van Goghmuseum
Henk de Vroom Sandberg Instituut
Talent
Eliane Attinger Ostadetheater
Elsbeth Bult Stichting De Trap
Juliette Jongma Galerie Juliette Jongma
Aert van der Kuijl Kunstinitiatief Retort
Corine Lindenbergh De Ateliers
Manu van Poppel Stichting De Trap
Lisanne Sloots Kunstinitiatief Retort
Sara Spoelstra Bureau Broedplaatsen
Joanna van der Zanden Platform 21
Breedte
Elisabeth Eyl Openbare Bibliotheek Amsterdam
Barbara Martijn Het Buro
Raymond Walravens Filmhuis Rialto
Buitenpodia
Jamain Brigitha Dream Amsterdam Foundation
Terts Brinkhoff De Parade
Cintha van Heeswijk-Veeger Stichting ArtZuid
Dorien Versloot Bostheater, theater het Amsterdamse
Bos
Frans de Vries Vondelpark Openluchttheater
Gebiedsmanagers
Wolfgang Hövelman Oud-Zuid (Midden)
Jacqueline Kuhn Oud-Zuid (West)
Arie Roos Oud-Zuid (Oost)
31. Kunst- en Cultuurvisie Stadsdeel Zuid 2010 - 2020 33
Geraadpleegde literatuur
Bestaande eigen beleidskaders
■ Kunstnota Oud-Zuid, podium voor kunst en cultuur 2005-2008 (2005)
■ Toerismenota Oud-Zuid (2006)
■ Jong Oud-Zuid, integraal Jeugdbeleid 2007-2010
■ Subsidieverordening stadsdeel Amsterdam Oud-Zuid (1999)
■ Economisch ontwikkelingsplan De Pijp (2002)
■ Plan van aanpak Winkelstraten (2002)
■ Meerjarenvoorstel Cultuur Cluster Asscher 2009-2013 (juli 2009)
■ Cultuur in een creatieve Kennisstad, Cultuurnota D66 Oud-Zuid (2005)
■ Evenementenkalender Oud-Zuid (2009)
■ MZ Kunstnota: Kunst en Cultuur in Zuideramstel (oktober 2009)
■ Notitie Stedelijke Nota Kunst en – Cultuur 2009-2012 koppeling met het
kunstbeleid in Oud-Zuid (2009)
■ Het Belang van Kunst in Stadsdeel Zuid, ACK (november 2009)
■ Visie Museumkwartier, Oud-Zuid en centrale stad Amsterdam (februari 2009)
■ Gebiedsprogramma’s Oost, Midden en West, stadsdeel Oud-Zuid
Dialoogvisie en uitvoeringsplan 2010 (oktober 2009)
Beleidskaders Centrale stad
■ Structuurvisie Amsterdam 2040 (oktober 2009)
■ Langetermijnvisie cultuur 2015 (juni 2009)
■ De staat van de stad: ontwikkeling en participatie en leefsituatie
(oktober 2009)
■ Zes andere gezichten van Amsterdam, ATCB (december 2008)
■ Beleidskader kunst in de openbare ruimte, DMO, 2009-2015 (2009)
■ Projectvoorstel Intendantschap Kunst en Stedelijke Ontwikkeling,
Ann Demeester (november 2009)
Stadsdeel Centrum
■ Cultuurnota Binnenstad, stadsdeel Centrum (2005)
■ Trendrapport Amsterdamse Binnenstad 2008-2009 (oktober 2009)
Colofon
Uitgave
Stadsdeel Oud-Zuid i.s.m. Stadsdeel Zuideramstel
Bestuurlijke opdrachtgevers
Paul Slettenhaar (stadsdeel Zuideramstel)
Eddy Linthorst (stadsdeel Oud-Zuid)
Ambtelijke opdrachtgevers
Yvonne de Groot (stadsdeel Oud-Zuid)
Richard Vermolen (stadsdeel Zuideramstel)
Projectleiding, samenstelling, redactie, planning
Anita Frank (stadsdeel Oud-Zuid)
Hans Karssenberg en Suzanne Plaum (Stipo)
Sjef Quekel (stadsdeel Oud-Zuid)
Francine Hijmans (assistentie)
Vormgeving
FloppyDesign
Drukker
ZuidamUithof
Beeldmateriaal
Alphons Nieuwenhuis, Anita Frank, Arno Coenen, Lotte van Iersel,
Gabriele Merolli, Nick Cobbing, Peter Langen, Raoel Kramer,
Wilma Kuijvenhoven, Yeb Wiersma, Ymere&Fortress
Kaarten & grafieken
Stadsdeel Oud-Zuid
Productie
Movement
Alle rechten op teksten en beeldmateriaal voorbehouden. Zoveel mogelijk is getracht
rechthebbenden van afbeeldingen te achterhalen. Rechthebbenden die in dit verband niet
zijn benaderd, worden verzocht zich in verbinding te stellen met stadsdeel Oud-Zuid.
