Macapat adalah salah satu jenis tembang atau puisi dalam bahasa Jawa. Macapat merupakan salah satu karya sastra Jawa yang memiliki perjalanan sejarah panjang dan menjadi penyampai pesan.
Tembang macapat juga sering ditemukan saat acara pertunjukan wayang, pentas karawitan, dan materi pelajaran bahasa Jawa.
Penulisan tembang macapat memiliki aturan dalam jumlah baris, jumlah suku kata, ataupun bunyi sajak akhir tiap baris yang disebut guru gatra, guru lagu, dan guru wilangan.
4. Tembang utawa sekar yaiku rumpakan basa
kanthi paugeran tartamtu kang pangucape
kudu nggunakake kagunan swara.
• Tembang Macapat (Tembang Cilik) yaiku
syair utawa geguritan tradisional Jawa sing
nduweni makna tartamtu.
• Tembang Macapat dilagukake sarta kaiket
ing struktur tartamtu yaiku guru gatra, guru
lagu lan guru wilangan.
Pangerten
TembangMacapat
BABAGAN 1
5. Nggambarake panguripane
manungsa nalika ana ing guwa
garbane ibune, ing wektu iku jinis
kelamine durung dingerteni.
"Mas" tegese lanang utawa
wadon sing ora dingerteni, dene
"kumambang" tegese ngambang
ing kandhutan ibune.
Filosofi
TembangMacapat
BABAGAN 1
1.Maskumambang
6. 3.Sinom
BABAGAN 1
Ngandharake kadadeyan sawise meteng,
yaiku babaran, metune jabang bayi saka
guwa garbane ibu kanthi kersane Gusti. Ing
tangisan bayi sing sepisanan, patang hawa
nafsu nemplek sing bakal dadi pengirim
kekuatan ing perkembangan manungsa
sabanjure. Kuwasane hawa nepsu sing
mengko bakal mbantu awak manungsa.
2.Mijil
Gegambaran manungsa kang
wiwit gedhe, wis dadi
enom/remaja kang lagi mekar,
nduweni pepenginan lan
pangarep-arep. Minangka
mudha uga dadi tanggung
jawab lan kuwajibane ngudi ilmu
kanthi sae lan saakeh-akehe.
7. 4.Kinanthi
5.Asmaradana
BABAGAN 1
Kinanthi asale saka suku kata
"kanthi" sing ing basa Jawa
tegese tuntunan, nyritakake urip
nalika manungsa isih enom lagi
mbentuk jati diri lan butuh
tuntunan minangka bekal
menyang dalan kang bener.
Tembang iki asale saka rong
tembung, yaiku “Asmoro”
kang tegese asmara lan
tresna. Tembung “Dhana”
kang tegese murub. Ing fase
manungsa wayah enom sing
wis ngerti katresnan marang
lawan jinise.
8. 6.Dhandanggula
6.Gambuh
Ngungkapake cita-cita utawa
pangarep-arep ing urip
manungsa dideleng saka
sandhang, pangan lan papan.
Nggambarake uripe wong sing
seneng, apa sing dicita-citake
dadi kenyataan. Wiwit saka
karya, kulawarga, lan liya-
liyane.
BABAGAN 1
Gambuh asale saka tembung “jumbuh”
utawa “sarujuk” kang tegese yen wis
cocok (karo wong kang ditresnani),
banjur bakal naleni tali bebrayan
kanggo urip bebarengan.
nggambarake bab anyar ing urip
manungsa, yaiku wektu bebrayan.
9. 8.Durma
9.Pangkur
10.Megatruh
BABAGAN 1
Durma asale saka tembung
darma/wèwèh. wong sing wis
rumangsa cukup uripe bakal katon
welas asih marang wong liya. Dadi
bakal ana rasa pengin menehi. Iki
dipengaruhi dening pendidikan
agama lan karakter sosial.
Tembang pangkur asale
saka tembung mungkur
kang nggambarake urip
kang kudu bisa nyingkiri
hawa nepsu lan angkara
murka.
Kapendhet saking tembung megat
roh ingkang tegesipun pejah (nalika
roh wangsul dhumateng Gusti
ingkang Maha Agung) tegesipun
lelampahaning manungsa sampun
rampung wonten ing ngalam donya.
Nggambarake kahanan manungsa
sing bakal ngadhepi pati.
10. Pocung
Pocung nggambarake lelampahan
pungkasaning manungsa ing
donya. Tembang Pocung nduweni
filosofi ngenani ritual nalika nglilani
wong lunga. Sing digawa mung
sawetara lembar kain kafan sing
mbungkus awak ing kuburan.
BABAGAN 1
Paham nggih
sakniki filosofi
tembang
macapat
12. Ancase
BABAGAN 1
Macapat minangka tuntunan
tumrap manungsa kanggo golek jati
diri saka cara ngatur patang napsu
kadonyan. Tembang macapat
kanggo menehi piwulan kang isine
kawruh lan bab urip. Yen ditrapake
ing kauripan, bakal nemu
katrenteman atine.
TembangMacapat
15. Tuladha
Ambeke kang wus utama,
tan ngendhak gunaning jalmi,
amiguna ing aguna,
sasolahe kudu bathi,
pintere den alingi,
bodhone didokok ngayun,
pamrihe den inaa,
mring padha padhaning jalmi,
suka bungah den ina sapadha-padha.
Guru gatra = 9
Guru wilangan = 8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 1
Guru lagu = a, i, a, i, i, u, a, i, a
Dadi tembang macapat
ing ndhuwur yaiku sinom
BABAGAN 2
17. TembungKawi
Dasanama
BABAGAN 3
Tembung kawi yaiku tembung-tembung sing asale
saka Basa Jawa Tengahan/Jawa Kuna. Tembung iki
biasane digunakake kanggo omongan sabendina,
mula saiki wis arang keprungu
• Tembung arcapada ateges : jagad, bumi
• Tembung birawa ateges : gagah, giris
• Tembung nimpuna ateges : pinter
Tuladha:
Dasanama asale saka tembung ‘dasan’ ateges
sepuluh, ‘nama’ ateges jeneng utawa aran.
Dasanama yaiku jenenge wong utawa aran siji
nduweni jeneng utawa aran nganti sepuluh (utawa
luwih) kang padha utawa meh padha tegese.
Tuladha:
• Bocah padha tegese karo : rarya, wala, larya, walaka,
rare, lare.
• Kanca padha tegese karo : kanthi, rowang, rewang,
graya, pasaya.
• Nalika padha tegese kato : rikala, sahat, sêdhêng, duk
kala, dupi, tatkala.
18. Oreme arek jaman saiki
Kalangkung gung saka tumindake
Tansah tar oleh apa-apa, anane mung
rugi mburi
Virus ngersula niki kudu den ilangake
Supadya biasanipun tumindak
tankocap
Dienggo mulyake awakdhewe
Namine usaha niku tahap
Dadyawuh mung kudu dijajal dhewe
BABAGAN 3
SandiAsma
O
K
Ta
Vi
a
Di
Na
Da
Sandi asma : Ramadhani Oktavia Dinada
Yaiku jenenge pangarang, pangripta, utawa
pujangga kang diwedharake kang satemene
kang dipilahpilah adhapur wanda-wanda
utawa aksara-aksara.
Tuladha:
19. Dimen lebdeng kawruh
ing pakaryan mrih trengginas
nalar mulur rinengga ambeg berbudi
anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman
Nyrambahi Nuwsantara
BABAGAN 3
SandiKarsa
Sandi Karsa : Dina Pendidikan
Yaiku ukara kang diwedharake kang satemene kang
dipilah-pilah adhapur huruf. Sandi iki digawe
medharake cipta, gagasan, utawa kekarepan
Tuladha:
D
i
n
a
P
E
D
D
N
N
I
I
K
A