Presentatie over de rol van communicatie en de communicatieadviseur in de doe-democratie. Wat is de doe-democratie? Hoe kan de gemeente initiatieven in de lokale samenleving stimuleren? Wat is de rol van de communicatieadviseur daarbij? En welke partijen spelen nog meer een rol? Deze presentatie bevat het programma van de workshop die Onno de Vries op 26 maart 2014 heeft gegeven aan communicatieadviseurs van gemeenten in de regio's Rijnmond en Zuid-Holland-Zuid.

1. Communicatie
in de doe-democratie
Van burgerparticipatie naar
overheidsparticipatie

2. Even voorstellen
Onno de Vries
Overheids- en gebiedsparticipatie
• Adviseur, procesbegeleider, facilitator, trainer,
gastdocent, onderzoeker
• Ervaring binnen de overheid, bij bureaus en
als zelfstandig ondernemer
@onno_de_vries www.onnodevries.nl
http://www.linkedin.com/in/omdevries
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 2

3. Ons programma
• Welkom in de doe-democratie!
Een interactieve inleiding
• Aan de slag
– De buurt in beeld
– “Het kind en het badwater”
• Uitnodigen en faciliteren
• Van burgerparticipatie naar overheidsparticipatie
• Partijen betrekken
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 3

4. WELKOM IN DE DOE-DEMOCRATIE
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 4

5. What’s in a name?
• Doe-democratie
• Burgerparticipatie
• Interactieve beleidsvorming
• Overheidsparticipatie
• Participatiemaatschappij
• Burgerinitiatieven
• Inspraak
• Co-creatie
• Consulteren
• Maatschappelijke participatie
• Participatiesamenleving
• en ga zo maar door…
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 5

6. Er was eens…
Nederland drijft op
samenwerking:
‘Bleef men het in de middeleeuwen met
elkaar oneens, dan stonden ze gelijk weer
tot hun knieën in het water’
(prof. dr. Herman Pleij)
Polderen
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 6
Samenleving
Staat
Particulier
initiatief
Markt

7. Daarna…
• Gulzige en groeiende overheid (vanaf 1900)
Grondwet (1848), Armenwet, Veiligheidswet, Ongevallenwet, Nutsbedrijven (gas, water,
elektriciteit, etc.), Kinderwet, Woningwet, Gezondheidswet, Gemeentelijke reinigingsdiensten, WW,
AOW, WAO, Arbo-wet, Economische stimuleringsmaatregelen, etc.
• Privatisering (vanaf 1980)
• Marktwerking (vanaf 2000)
onderwijs, zorg, woningcorporaties, …
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 7
Jaar 1849 1899 1920 1960 1988 2002 2008
Aant. ambtenaren 19.900 43.500 125.400 263.300 436.600 446.100 428.100
% beroepsbev. 1,6% 2,3% 4,6% 6,3% 7,7% 6,3% 5,8%
Bron: Meer, Frits M. van der (2012): Voorwaarden, waarborgenen ambtenaren. De consequentiesvan de opkomst
van de voorwaardenscheppendestaat voor de publiekedienst bezien vanuit historisch en internationaalvergelijkend
perspectief, Oratie, Leiden: UniversiteitLeiden.

8. En nu loopt het vast…
SAMENLEVING
OVERHEID
MARKTMAATSCH. ORG.
DE MENSEN ZIJN UIT BEELD GERAAKT
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 8

9. Twee ontwikkelingen komen samen
1. De overheid wil inkrimpen tot een
‘compacte’ overheid.
2. Bewoners nemen - geholpen door moderne
communicatiemiddelen - steeds meer
initiatieven om hun leefomgeving te
verbeteren
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 9

10. 1 + 1 ≠ 2
Bewoners zien dit:
leefwereld
Overheid ziet dit:
systeemwereld
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 10
Gemeenteraad
College
Directie

11. Bewoners hebben behoefte aan…
• Een uitdaging die past bij hun behoefte
• Zicht op resultaat
• Ruimte voor eigen inbreng in een eigen vorm
• Een proces dat zich aan hen aanpast
(‘geen politieke spelletjes’)
• Actieve sociale omgeving
• Vertrouwen!
• Informatie, informatie, informatie
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 11

12. Een faciliterende overheid
Zorg Hoop
Wantrouwen Vertrouwen
Eigenbelang Bewonersbelang
Inhoud Proces
Controle Ruimte geven
Interne processen Maatschappelijke behoefte
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 12
“Er is een urgente en radicale verandering nodig in de
functie, rol en werkwijze van de politiek, het bestuur en
het ambtelijke apparaat.”
(Raad voor het openbaar bestuur)

13. Overheid blijft nodig
“Zonder sturing is de doe-democratie een
diplomademocratie”*:
– Actieve burgers zijn in alles actiever
(vrijwilligerswerk, giften, politiek,
burgerinitiatieven, participatie, etc.) en met name
hoger opgeleid
– “Soort zoekt soort” dus: vertrouwen, initiatief
en burgerkracht met name in rijke homogene
wijken
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 13
*Leestip: Mark Bovens – Diplomademocratie

14. Overheid in actie
Voor een goed functionerende doe-democratie:
• Is beleid nodig om bij te sturen
• Zijn uitnodigende en verbindende
professionals nodig om initiatieven te laten
bloeien
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 14

15. Recept voor succes
Wat hebben bewoners nodig van de overheid:
• Betrokkenheid (i.p.v. onverschilligheid)
• Flexibiliteit (i.p.v. controle / regels)
• Bescheiden beschikbaarheid (i.p.v. overname)
• Verantwoordelijkheid delen (i.p.v. afschuiven)
(Bron: Lezing Evelien Tonkes ‘Mondige burgers, getemde professionals’, 27 februari 2014)
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 15

16. AAN DE SLAG #1:
DE BUURT IN BEELD
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 16

17. De werkelijkheid
“Het is niet zo dat er nog (te) weinig
initiatieven in de lokale samenleving zijn,
de overheid heeft deze initiatieven alleen
niet in beeld.”
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 17

18. ‘t Zorghuus in Ysselsteyn
In 2007 startten Karin van
Dijck, Marian Fleurkens en
Annemarie Koonings met
het initiatief voor ‘t
Zorghuus. ‘Gestart vanuit
het hart’. Ze zijn alledrie
werkzaam in de
gezondheidszorg als
wijkziekenverzorgende en
wijkverpleegkundige. Ze zien
in de praktijk dat de zorg
voor hun cliënten beter kan.
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 18

19. Coehoorn in Arnhem
De gemeenteraad van Arnhem
laat in een deel van het
Coehoorngebied de regie los
en geeft bewoners en
ondernemers letterlijk en
figuurlijk de ruimte. De
komende vijf jaar willen
bewoners en ondernemers tot
een nieuwe vorm van
stedelijke ontwikkeling komen.
Waarbij burgerinitiatieven
centraal staan en nieuwe
waardemodellen ontstaan.
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 19

20. Broodfonds van/voor ondernemers
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 20

21. VRAAG 1
A. Hoe krijg je als gemeente zicht op initiatieven
in de lokale samenleving?
B. En wat is de rol van de
communicatieadviseur daarbij?
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 21

22. Weet wat er leeft!
“Als je bij 0 begint,
ben je te laat.”
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 22

23. Instrumenten
• Onderzoek
• Omgevingsanalyses
– Benoem sleutelfiguren
– Ga in gesprek (individueel)
– Breng netwerken in beeld
• (Wijk)identiteit
– Wat maakt een gebied bijzonder?
– Waarom wonen mensen er met plezier?
– Wat zijn dromen voor de toekomst?
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 23

24. En surf!
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 24

25. AAN DE SLAG #2:
“HET KIND EN HET BADWATER”
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 25

26. De casus
http://altijdwat.ncrv.nl/uitzendinggemist/fragm
ent/zwemmen-zonder-subsidie
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 26

27. VRAAG
De gemeente zit financieel in zwaar weer. De
gemeenteraad vindt het zwembad te duur
worden. Sluiting dreigt.
“Wat en hoe communiceren we
met de lokale samenleving?”
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 27

28. Van burgerparticipatie naar
overheidsparticipatie
“De vitaliteit van de
samenleving krijgt meer
ruimte als de overheid de
overheidsparticipatietrap
zo min mogelijk beklimt.”
Bron: Raad voor het openbaar bestuur (2012): Loslaten in Vertrouwen.
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 28

29. Wees flexibel
Er is één zekerheid:
“Een participatieproces loopt nooit zoals je het
vooraf bedenkt”.
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 29

30. C’est le ton…
Vraag niet aan mensen om taken over te nemen
van de overheid, maar om zich in te zetten voor
hun directe leefomgeving.
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 30
Tip: Geef voorbeelden van projecten waar de gemeente alleen
handelde en op weerstand stuitte. Die zijn er vast ;-) Zeg dat je
ervan hebt geleerd en dat je het anders wilt gaan doen…

31. VRAAG
Gemeenteraad besluit zwembad te sluiten. De
bewoners zijn woedend en komen in opstand. De
wethouder verzucht:
“Hoe komen we hier uit en
welke partijen hebben we
daarvoor nodig?”
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 31

32. Bewoners leveren de inhoud
Als je met z’n allen een plan maakt, kan
de gemeente geen nee zeggen, zegt Jos
Kolkman. “Maar als de gemeente zonder
overleg hetzelfde plan op tafel had
gelegd, was hier nog geen schop in de
grond gegaan. Dan waren we nu nog
druk met de bezwaren.”
Bron: Trouw, 23 september 2013.
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 32

33. Waar stuurt de gemeenteraad op?
• Op proces in plaats van de inhoud
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 33
versus
Jongeren gaan zelf het Honk en de omgeving
opknappen. Ze maken het Skateplein schoon en de
poorten van de bewoners. De jongeren gaan niet
alleen voor zichzelf zorgen maar ook voor de rest van
de wijk.

34. Raad bij de hand nemen
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 34
• Adviseer gemeenteraad op het proces
• Nodig raad uit en betrek ze in het proces

35. Netwerksamenleving
Gemeente staat niet boven,
maar in het netwerk
De communicatieadviseur
helpt:
• Netwerken in beeld te
brengen (‘verkenner’)
• Bestuurders en ambtenaren
hun positie goed in te vullen
(‘wegwijzer’)
• Mensen met elkaar te
verbinden
(‘bruggenbouwer’)
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 35

36. BEDANKT!
26 maart 2014 Communicatie in de doe-democratie 36