Workshop zoeken en evalueren van voor wetenschap relevante bronnen. Voor de basiscursus wetenschap WAR en Coöperatieve Universiteit Amersfoort

1. (basiscursus wetenschap, sessie 2)
Zoeken, evalueren en gebruiken van
voor wetenschap relevante bronnen
Jeroen Bosman (@jeroenbosman), Universiteitsbibliotheek Utrecht
Amersfoort, 20150313
CC-0
Voor:
en

2. programma
• 13:00 inleiding wetenschappelijke informatie
• 13:30 vraaganalyse/verkenning: wat heb ik nodig, zoekprofiel, zoektermen
• 14:00 zoekmethoden en zoektechnieken
• 14:30 beschikbaarheid en opslaan zoekresultaten
• 15:00 pauze
• 15:30 zoeken van wetenschappelijke teksten: artikelen en boeken
• 16:00 zoeken overige bronnen: rapporten, data, beeld
• 16:30 evalueren van bronnen
• 17:00 einde

3. Inleiding
• Onderzoekscyclus
• Wetenschappelijk en voor wetenschappelijk relevant
• Primair en secundair
• Samenhang tussen soorten informatie <> documenttypen <>
zoekmachines <> zoekmogelijkheden

4. De onderzoekscyclus
voorbereiding
analyse
schrijvenpubliceren
outreach
beoordeling zoeken

5. Wat gebeurt er in die fasen?
voorbereiding
analyse
schrijvenpubliceren
outreach
beoordeling zoeken
goal setting
funding
project management
search/explore
get access
ref management
read
annotate
experiment
collect data
make notebooks
analyze
visualize
writecitetranslatearchive/share code/data/pubs/slides
select journal
publish
communicate
valorize
researcher profiling
comment
peer review (pre)
peer review (post)
Impact/metrics
assessment

6. Welke bronnen: wetenschappelijk of
voor wetenschap relevant?
Wetenschappelijk =
• Voortgebracht door wetenschap?
• Wetenschappelijke opbouw?
• Verslag van wetenschappelijk
onderzoek?
Daarmee vooral:
• Artikelen
• Boeken
• Datasets
Voor wetenschap relevant =
• Wetenschappelijk +
• Onderzoeksobjecten (literatuur
of jurisprudentie bv.) +
• Documentatie (verslagen,
foto’s, brieven)

7. Primair en secundair
Primaire bronnen
• Documenten die zich (vrijwel)
geheel baseren op directe
waarneming en ontstaan tijdens
die waarneming
Daarmee bv.:
• Foto’s
• Verslagen empirisch onderzoek,
experimenten
• Interviews
• Overlijdensactes
• Verslagen
Secundaire bronnen
• Relateren en vergelijken van
inzichten uit primaire en andere
secundaire bronnen
In wetenschap
vooral: artikelen
In wetenschap vooral:
review artikelen en boeken

8. Soort informatie <> documenttype <>
zoekmachine <> zoekmogelijkheden
1. Wat voor soort informatie heb ik nu
nodig?
2. In wat voor soort
documenten/publicaties verwacht ik
die info?
3. Welke zoekmachines zijn er voor die
documenten/publicaties?
4. Welke mogelijkheden bieden die
zoekmachines?
Klik het schema voor een
experimentele interactieve versie
in libguides.library.uu.nl

9. Soorten informatie
• Feiten → naslagwerken, feitendatabases
• Inleidingen, theorie, reflectie → boeken
• Onderzoeksverslag, analyses → tijdschriftartikelen
• Beleid, toegepast onderzoek → rapporten, websites
• GeoInformatie → kaarten, GIS databanken
• Nieuws, opinie → magazines, kranten, blogs, sociale media

10. Documenttypen
• De Nederlandse wetenschap genereert 15x
meer artikelen dan boeken en ook meer
proefschriften dan boeken
• Verhouding verschilt per richting;
verschuiving van boeken naar artikelen
Klik het schema voor de live
versie op de NARCIS website
narcis.nl

11. Vraaganalyse en zoektermen:
zoekprofiel
• Wat is je onderwerp/probleemstelling?
• Welke elementen bevat je onderwerp?
• Weet je de (correcte) Engelse vertaling ervan?
• Welke zoektermen kun je gebruiken?
• Ken je alternatieven (synoniemen, breder, smaller, woordvormen)
voor die zoektermen?
• Zijn er inperkende voorwaarden?

12. Voorbeeld uitwerking
probleemstelling
• Voorbeeld:
“Wat is het effect van klimaatverandering op natuur in de stad?”
• Elementen/variabelen: klimaatverandering en natuur
• Engels: climate change, nature
• Inperkingen: “in de stad”
• Nog onbekend: waar (land/regio) en wanneer (eeuw? laatste 20 jaar?)
• Zoektermen……

13. Vervolg voorbeeld: zoektermen
hoofdterm klimaatverandering natuur
Engels climate change nature
Woordvormen/spelling climatic,climates,changing,changed natural
Synoniem (long term weather changes) wilderness
Breder geosystem …
Smaller temperature, precipitation fauna, plants, trees
Verwant weather ecosystem, biodiversity, biosphere
Antoniem climate stability culture, human, anthropogenic

14. Hulpmiddelen zoektermen
• voor gerelateerde termen, concepten, vertalingen: Wikipedia
• voor vertalingen: woordenboeken, Google Translate
• voor synoniemen & verwante woorden: Thesaurus.com
• in reeds gevonden bronnen genoemde trefwoorden en andere termen
• in sommige zoekmachines staan suggesties voor zoektermen
• Denk “in termen van het document”
• Zoek naar antwoorden , niet naar vragen
Meer in UU LibGuide zoektermen: http://libguides.library.uu.nl/zoektermen

15. Actie
Doe nu opdracht 1:
Vraaganalyse en zoektermen

16. Zoekmethoden
• Sneeuwbalmethode: uitgaan van documenten die je al kent; volg verwijzingen .
• Voordeel: natuurlijk, simpel
• Nadeel: achterwaarts in tijd, bias keuze auteur
• * Je kunt ook links volgen naar mee van dezelfde auteur, geralteerde bronnen etc.
• Citatiezoeken recentere literatuur vinden door te klikken op cited by/geciteerd door.
• Voordeel: natuurlijk, vooruit in de tijd, zegt iets over het stuk dat je al hebt
• Nadeel: kan vrijwel alleen in Google Scholar (en betaalde databases)
• Systematische methode: uitgaan van woorden die beschrijven wat je zoekt.
• Voordeel: geen bias
• Nadeel: vraagt veel kennis onderwerp en zoektermen
• Catalogusmethode: uitgaan van wat op een bepaalde plek verzameld en beschikbaar is.
• Voordeel: alles is beschikbaar
• Nadeel: beperkt door omvang collectie, vaak minder goede zoeksystemen

17. Zoektechnieken
• Booleaans zoeken: combineren en uitsluiten met AND, OR, NOT, NEAR
• Exact phrase: zoeken op exacte woordcombinatie
• Trunkeren: zoeken met de gemeenschappelijke stam van een groep
woorden
• Trefwoorden van auteurs of makers van een zoeksysteem gebruiken
• Veldspecifiek zoeken: aangeven dat je termen in een bepaald deel van de
publicatie moet voorkomen (titel, samenvatting, auteursnaam)
• Filters en 'limits' gebruiken: beperken van je resultaatset door alleen
publicaties met bepaalde kenmerken te tonen (taal, publicatiejaar etc.)

18. Trunceren
(beperken op woordstam)
• zoek op de “stam” van woorden met een asterisk *
climat* zoekt naar climate, climatic, climatology, etc.
• werkt niet in Google zoekmachines

19. Actie
Doe nu opdracht 2:
Zoekmethoden en zoektechnieken

20. Opslaan zoekresultaten
• Alleen bibliografische gegevens of ook (indien beschikbaar) full text?
• PDF
• Als je zelf bestanden opslaat: Bestandsnaamconventies: liefst
• Eerste auteursnaam-jaar-titel: Chalmers-2011-Climate-change-in-cities.pdf
• Bestanden delen: via Google Drive of Dropbox

21. Opslaan zoekresultaten
• Zotero (gegevens & full text opslaan en delen)
• Gratis tot 300 MB opslag
• Mendeley (gegevens & full text opslaan en delen)
• Gratis tot 2 GB opslag, max 3 personen per groep
• Mijn bibliotheek optie in Google Scholar
• Meer in UU LibGuide referentie management (Engelstalig):
http://libguides.library.uu.nl/reference_management/refmantraining

22. ✔
✘
✘
✘
✘
Maar kan ik er bij ?

23. • Open Access
• Openbare bibliotheek: bv. Krantenbank
• Koninklijke bibliotheek: bv. 300,000 e-books (online, 15€/jaar)
• “Walk in access” universiteitsbibliotheek: vrijwel alles
• Auteursversies of “pre-prints” gedeeld door auteur
• Auteur mailen
• Tweet met link en #icanhazpdf
Het is niet beschikbaar, of toch?

24. Actie
Doe nu opdracht 3:
opslaan

25. geschikt voor:
Google
Scholar
Catalogus
UB
Utrecht
Google
Books
Google
Nieuws
Google Kranten-
bank
Zanran Worldcat
tijdschriftartikelen ✔ ✘ ✘ ✘ ✘ (✔) ✘ ✔
krantenartikelen ✘ ✘ ✘ (✔) (✘) ✔ ✘ ✘
boeken (✘) ✔ ✔ ✘ ✘ ✘ ✘ ✔
rapporten ✘ ✔ ✘ ✘ ✔ ✘ ✘ ✔
zoeken/volgen
citaties ✔ ✘ ✔ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘
alléén weten-
schappelijke
publicaties
(✔) ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘
(cijfers in) tabellen ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✘ ✔ ✘
Welke zoekingang voor wat?

26. Zoekmachines voor
wetenschappelijke teksten
• Full text zoeken in artikelen: Google Scholar scholar.google.nl
• Full text zoeken in boeken: Google Books books.google.com
• Boeken in bibliotheken: Worldcat worldcat.org
• Catalogus UB (bv. Utrecht) via www.uu.nl/universiteitsbibliotheek
• EBL via Koninklijke Bibliotheek voor E-books via kb.nl
• NARCIS: Nederlandse output, m.n. voor proefschriften narcis.nl
• Open Access: BASE en DOAJ en filter in Narcis

27. Google Scholar
• 100-150 miljoen wetenschappelijke publicaties
• verschil full record en aanwezigheid als ‘citation’
• verschil full-text links en bibliografische links
• gericht geïndexeerd in vele bronnen (uitgevers, abstract-databases,
universiteiten, repositories, ...)
• met citaties!
• aantallen citaties mede gebruikt voor ranking
• recente publicaties staan daardoor laag in ranking door citatie-ranking
• filter altijd op jaar
• gaat strenger met termen om dan reguliere Google
• ....

28. Google Scholar
• ....
• van zoekresultaat naar volledige tekst vaak een probleem (niet
aanwezig, alleen tegen betaling)
• soms veel versies van artikel (waaronder wel gratis)
• wel zichtbaar welke artikelen gratis versie hebben, geen filter
• koppeling aan bibliotheekbezit via Instellingen | Bibliotheeklinks
• citeren-knop voor te citeren verwijzing
• My Library optie voor simpel literatuurbeheer
Meer in de UU LibGuide Google Scholar:
• http://libguides.library.uu.nl/googlescholar

29. Zoeken in alleen
Open Access materiaal
• Lijst van Open Access tijdschriften doaj.org
• 10,000 tijdschriften wereldwijd, allemaal volledig gratis beschikbaar
• Veel niet NL-talig en niet EN-talig
• Alleen tijdschriften die volledig OA zijn
• BASE search base-search.net
• Vooral veel materiaal van universitaire repositories
Meer over Open Access in de UU LibGuide Open Access
• http://libguides.library.uu.nl/openaccess

30. Actie
Doe nu opdracht 4:
Zoekmachines voor wetenschappelijke
teksten

31. Zoekmachines voor niet-
wetenschappelijke publicaties
• Zanran (tabellen/grafieken op het web) zanran.com
• Google/Bing Images voor schema’s, afbeeldingen
• Google (bv. voor rapporten)
• Gebruik filter op PDF en op domein van de organisatie
• Google News voor nieuws
• Twitter voor discussie en rapporten
In/via bibliotheken:
• Picarta voor vakbladen
• LexisNexis/Krantenbank (NL, meertalige versie)
• Pressreader voor nieuws

32. Zoeken van data
• Zanran: simpele tabellen en grafieken
• Datasets:
• Narcis: van Nederlandse universiteiten
• Re3data: wereldwijde lijst van data archieven
• Via organisaties die data verzamelen, voor klimaat bv.:
• KNMI
• PBL, bv. http://www.pbl.nl/onderwerpen/klimaatverandering/feiten-en-cijfers
• UNEP
• IPCC
• NOAA
• Via verwijzingen in literatuur

33. Actie
Doe nu opdracht 5:
Zoekmachines voor niet-wetenschappelijke
publicaties

34. Evalueren van bronnen
• Uitgaan van controle door anderen vooraf:
• Kwaliteitscontrole door redactie/peers/uitgever
• Alle tijdschriften die voorkomen in Scopus en Web of Science hebben
controle op de kwaliteit van de inhoud d.m.v. ‘peer review’.
• Voor andere zoekmachines (Google Scholar, Worldcat) is dat niet zeker.

35. Evalueren van bronnen
Zelf achteraf controle uitvoeren door te kijken naar:
• wetenschappelijke opbouw
• kwaliteit verwijzingen
• citaties (optie citatiezoeken in Scopus, Web of Science of Google
Scholar)
• werkadres (affiliation) van de auteur
Meer over Evalueren in de UU LibGuide:
• http://libguides.library.uu.nl/evalueren

36. Citeren
• Wanneer:
• Altijd bij letterlijke citaten, overname data, beeld (indien toegestaan)
• Bij hergebruik inzichten, ook als je parafraseert
• Niet nodig bij algemeen bekende feiten
• Hoe:
• Eenduidig, zodanig dat lezer werk altijd zelfstandig kan terugvinden
• Algemeen format: Maker-Jaar-Titel-Bron-Link
• Breed ondersteunde citatiestijl: APA (bv. In Google Scholar)

37. Actie
Doe nu opdracht 6:
Evalueren en citeren

38. Jeroen Bosman
@jeroenbosman
Fin