ερωτήσεις - απαντήσεις πηγή : http://www.study4exams.gr/

1. Ενότθτα 11
1. Με αφορμι τθν πλατωνικι αλλθγορία για τθ ςπθλιά ςχολιάςτε τα
ακόλουκα δυο ποιιματα του Κ. Π. Καβάφθ (Ποιιματα Α’, ςελ. 105-6).
ΣΑ ΠΑΡΑΘΤΡΑ
΢’ αυτζσ τεσ ςκοτεινζσ κάμαρεσ, που περνϊ
μζρεσ βαρυζσ, επάνω κάτω τριγυρνϊ
για νάβρω τα παράκυρα. – Όταν ανοίξει
ζνα παράκυρο κάναι παρθγορία –
Μα τα παράκυρα δεν βρίςκονται, ι δεν μπορϊ
να τάβρω. Και καλλίτερα ίςωσ να μθν τα βρω.
Κςωσ το φωσ κάναι μια νζα τυραννία.
Ποιοσ ξζρει τι καινοφρια πράγματα κα δείξει.
ΣΕΙΧΗ
Χωρίσ περίςκεψιν, χωρίσ λφπθν, χωρίσ αιδϊ
μεγάλα κ’ υψθλά τριγφρω μου ζκτιςαν τείχθ.
Και κάκομαι και απελπίηομαι τϊρα εδϊ.
Άλλο δεν ςκζπτομαι: τον νουν μου τρϊγει αυτι θ τφχθ˙
διότι πράγματα πολλά ζξω να κάμω είχον.
Α όταν ζκτιηαν τα τείχθ πϊσ να μθν προςζξω.
Αλλά δεν άκουςα ποτζ κρότον κτιςτϊν ι ιχον.
Ανεπαιςκιτωσ μ’ ζκλειςαν από τον κόςμον ζξω.
(ερϊτθςθ από το ςχολικό εγχειρίδιο ςτθ ςελίδα 116)

2. Απάντθςθ
Σα ποιιματα του Κ. Καβάφθ Σα Παράκυρα και τα Σείχθ χαρακτθρίηονται από
τον ίδιο τον ποιθτι ωσ αλλθγορικά. Και ςτα δφο ποιιματα θ αιςκθτοποίθςθ
τθσ απελπιςίασ του ποιθτικοφ υποκειμζνου γίνεται με το εφιαλτικά
περιοριςμζνο οπτικό πεδίο του υποκειμζνου ι με τθν απόρριψθ τθσ
υποτικζμενθσ λφςθσ. Και ςτα δφο ποιιματα το ποιθτικό υποκείμενο
βρίςκεται ςε κζςθ ανάλογθ με αυτι των δεςμωτϊν μζςα ςτθ ςπθλιά.
Ειδικότερα, το αντικετικό ηεφγοσ ςκοτάδι - φωσ, με ςυνδθλϊςεισ τα ηεφγθ
άγνοια - γνϊςθ και περιοριςμόσ – ελευκερία κυριαρχεί ςτα ποιιματα όπωσ
και ςτθν πλατωνικι αλλθγορία. Πιο ςυγκεκριμζνα, ςτο ποίθμα Σα παράκυρα
ζχουμε να παρατθριςουμε τα εξισ: οι ςκοτεινζσ κάμαρεσ μποροφν να
παραλλθλιςτοφν με τθ ςπθλιά ςτθν οποία ηουν οι δεςμϊτεσ. Σα παράκυρα
μοιάηουν με τθν ζξοδο τθσ ςπθλιάσ προσ το φωσ. Βζβαια, ςτο ποίθμα του
Καβάφθ τα παράκυρα δεν υπάρχουν, αλλά τα αναηθτά ο ποιθτισ. ΢τθ ςπθλιά
οι δεςμϊτεσ ζχουν τθ διζξοδο προσ το φωσ, αλλά τθν αγνοοφν ι κεωροφν το
φωσ μια νζα τυραννία. Σο ςκοτάδι είναι τυραννικό και βολικό, ενϊ το φωσ
είναι τυραννικό, ακριβϊσ γιατί είναι αποκαλυπτικό για το υποκείμενο. Η
γνωςτικι αποκάλυψθ για τθν καβαφικι αίςκθςθ δεν λφνει το αδιζξοδο τθσ
φπαρξθσ, απλϊσ το μετακζτει. Σελικά, βζβαια, οφτε ο ποιθτισ οφτε οι
δεςμϊτεσ κζλουν να βγουν ςτον ζξω κόςμο, επειδι φοβοφνται να
αντιμετωπίςουν το άγνωςτο («Κςωσ το φωσ κάναι μια νζα τυραννία. Ποιοσ
ξζρει τι καινοφρια πράγματα κα δείξει.»).
Απ’ τθν άλλθ, ςτο ποίθμα Σείχθ είναι διάχυτθ θ ατμόςφαιρα του εγκλειςμοφ,
όπωσ και μζςα ςτο ςπιλαιο. Αόριςτοι και ανεπαίςκθτοι κτίςτεσ γίνονται
οικοδόμοι τθσ φυλακισ. Εάν, μάλιςτα, κεωριςουμε τθν απομόνωςθ
γνωςτικι, τότε βριςκόμαςτε κοντά ςτθν πλατωνικι εικόνα του
αλυςοδεμζνου. Με τουσ ςτίχουσ «Αλλά δεν άκουςα … τον κόςμον ζξω» ο
ποιθτισ επιρρίπτει ευκφνεσ και ςτον εαυτό του για τον εγκλειςμό του μζςα

3. ςτα τείχθ, όπωσ και ςτον μφκο θ κατάκτθςθ τθσ γνϊςθσ και θ θκικι τελείωςθ
του ανκρϊπου είναι προϊόν τθσ προςωπικισ του προςπάκειασ.
2. Ποια ςυνικεια τθσ κακθμερινισ ηωισ του ςφγχρονου ανκρϊπου
προςομοιάηει με τθν κατάςταςθ των πλατωνικϊν δεςμωτϊν;
(ερϊτθςθ από το ςχολικό εγχειρίδιο ςτθ ςελίδα 117)
Απάντθςθ
Όπωσ οι πλατωνικοί δεςμϊτεσ, κλειςμζνοι μζςα ςτθ ςπθλιά, κεωροφν
πραγματικότθτα τισ ςκιζσ που βλζπουν να προβάλλονται μπροςτά τουσ, ζτςι
και ο ςφγχρονοσ άνκρωποσ είναι δζςμιοσ τθσ καταναλωτικισ του μανίασ ςε
όλα τα επίπεδα και πρϊτα πρϊτα ςτθν άκριτθ, πακθτικι και
εξανδραποδιςτικι κατανάλωςθ κεάματοσ. Σο κζαμα ωσ είδθςθ, γνϊςθ,
ψυχαγωγία, ενθμζρωςθ κ.τ.λ., θ ιςοπεδωτικι λειτουργία των ΜΜΕ και θ
υπερπλθροφόρθςθ ςυςκοτίηουν τθν πραγματικότθτα και απομακρφνουν τον
ςφγχρονο άνκρωπο από τθν αλικεια. Πιςτεφει ότι θ πραγματικι ηωι και
ευτυχία βρίςκονται ςτο κζαμα, ςτα υλικά αγακά και ςτο χριμα και ζτςι
παραμελεί άλλα πιο ουςιαςτικά πράγματα, όπωσ τθν αυτογνωςία, τισ
ανκρϊπινεσ ςχζςεισ, τθν πνευματικι καλλιζργεια.
3. Σι ονομάηουμε αλλθγορία και ποια θ λειτουργικότθτά τθσ;
Απάντθςθ
Η αλλθγορία είναι ζνασ εκφραςτικόσ τρόποσ με τον οποίο ο ςυγγραφζασ
άλλα λζει και άλλα εννοεί. Πρόκειται ςυνεπϊσ για ςυνεχι μεταφορά ι
παρομοίωςθ. Ο Πλάτωνασ τθ χρθςιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοθτζσ
δφςκολεσ φιλοςοφικζσ ζννοιεσ και για να κερδίςει τθν προςοχι και το
ενδιαφζρον του αναγνϊςτθ. Επίςθσ, ο εκφραςτικόσ αυτόσ τρόποσ τοφ

4. είναι χριςιμοσ όταν κζλει να κεμελιϊςει απόψεισ που δεν μποροφν να
ςτθριχτοφν με τθ διαλεκτικι ι για να ενιςχφςει τθ διαλεκτικι. Η αξία τθσ
είναι διδακτικι και όχι αποδεικτικι. Επίςθσ θ αλλθγορία είναι ζνασ
αναλογικόσ ςυλλογιςμόσ, τον οποίο ο φιλόςοφοσ χρθςιμοποιεί για να
δείξει πϊσ βλζπει τον κόςμο και όχι για να αιτιολογιςει τθν κατάςταςθ
του κόςμου.
4. Παρουςιάςτε το περιεχόμενο τθσ αλλθγορίασ του ςπθλαίου.
Απάντθςθ
Αρχικά, παρουςιάηεται το κζμα του μφκου που είναι θ φφςθ τθσ παιδείασ και
τθσ απαιδευςίασ και ςτθ ςυνζχεια δίνεται θ φανταςτικι καταςκευι του
μφκου του ςπθλαίου. ΢φμφωνα με τθν αλλθγορία του ςπθλαίου, μζςα ς’ ζνα
ςπιλαιο ηουν από παιδιά άνκρωποι αλυςοδεμζνοι ςτα πόδια και ςτον λαιμό,
ζτςι ϊςτε να μζνουν ακίνθτοι και να κοιτοφν μόνο μπροςτά. Μζςα ςτθ
ςπθλιά, αλλά ψθλότερα από τουσ αλυςοδεμζνουσ και πίςω τουσ καίει μια
φωτιά. Μεταξφ τθσ φωτιάσ και των δεςμωτϊν υπάρχει δρόμοσ, παράλλθλα
ςτον οποίο είναι χτιςμζνοσ ζνασ μικρόσ τοίχοσ. Πίςω από αυτόν τον τοίχο
κινοφνται άνκρωποι φορτωμζνοι με διάφορα αντικείμενα, που προεξζχουν
από τον τοίχο. Οι δεςμϊτεσ, που δεν ζχουν αντικρίςει ποτζ τον πραγματικό
κόςμο, κεωροφν πραγματικότθτα τισ ςκιζσ των αντικειμζνων και των
ανκρϊπων που προβάλλονται ςτον τοίχο μπροςτά τουσ λόγω τθσ φωτιάσ που
καίει πίςω από αυτοφσ. Κάποια ςτιγμι ζνασ δεςμϊτθσ καταφζρνει να
ελευκερωκεί και να βγει ςτο φωσ. Αρχικά καμπϊνεται και κζλει να
ξανακατζβει ςτθ ςπθλιά. ΢τθν πορεία όμωσ ςυνθκίηει και καταλαβαίνει ότι
αυτόσ είναι ο αλθκινόσ κόςμοσ. Χρζοσ του είναι να ξανακατζβει ςτο ςπιλαιο
και να οδθγιςει και τουσ υπόλοιπουσ δεςμϊτεσ ςτο φωσ.
5. Σι γνωρίηετε για τθν πλατωνικι κεωρία των ιδεϊν;

5. Απάντθςθ
Οι Ιδζεσ, κατά τον Πλάτωνα, είναι νοθτζσ, αιϊνιεσ, άυλεσ, άφκαρτεσ,
αμετάβλθτεσ, αυκφπαρκτεσ, υπερβατικζσ οντότθτεσ που αφοροφν το «ὂν
ὄντωσ», το «εἶ ναι του κόςμου», και αποτελοφν, οφτωσ ειπείν, τα πρότυπα
των αιςκθτϊν αντικειμζνων (είδωλα, ζκτυπα) που είναι χρονικά
πεπεραςμζνα, φκαρτά, μεταβλθτά κ.τ.λ. και αφοροφν το γίγνεςκαι του
κόςμου. Ανϊτερθ Ιδζα από όλεσ είναι θ Ιδζα του αγακοφ, θ οποία κεωρείται
θ πραγματικι αιτία τθσ φπαρξθσ και δίνει τθ δυνατότθτα ςτον άνκρωπο που
βρίςκεται ςτον δρόμο τθσ γνϊςθσ να ςυλλάβει τα νοθτά όντα. Η Ιδζα του
αγακοφ ςυγκρίνεται από τον ίδιο τον Πλάτωνα με τον ιλιο που από τθ μια
επιτρζπει τθ γζννθςθ των πραγμάτων ςτον αιςκθτό κόςμο και από τθν άλλθ
μασ επιτρζπει να τα βλζπουμε χάρθ ςτο φωσ του.
΢φμφωνα, λοιπόν, με τον πλατωνικό δυϊςμό υπάρχουν ο νοθτόσ κόςμοσ,
ανϊτεροσ και «πρότυποσ», και ο αιςκθτόσ κόςμοσ, κατϊτεροσ και αντίγραφο
του πρϊτου. Κάκε κόςμοσ από τουσ δφο διαιρείται εκ νζου ςε δφο μζρθ,
ανϊτερο και κατϊτερο. Ζτςι ο αιςκθτόσ κόςμοσ περιλαμβάνει το κατϊτερο
ποιοτικά είδοσ αιςκθτϊν πραγμάτων που αντιςτοιχεί ςτισ ςκιζσ, και το
ανϊτερο ορατό που αντιςτοιχεί ςτα «μᾶλλον ὄντα», δθλαδι ςτα φυςικά
αντικείμενα, ςτα αιςκθτά όντα, «ςτα γφρω μασ ηϊα και όςα παράγει θ φφςθ
και καταςκευάηει ο άνκρωποσ (εδϊ κα τοποκετοφςαμε τουσ ανκρϊπουσ τουσ
φζροντασ ανδριάντασ κ.τ.λ. υπό το φωσ τθσ τεχνθτισ φωτιάσ). Ο νοθτόσ
κόςμοσ, με τθ ςειρά του, διαιρείται ςε δφο μζρθ, ςτο κατϊτερο νοθτό, ςτο
οποίο αντιςτοιχοφν οι νοθτικζσ μορφζσ που μετζχουν περιςςότερο ςτισ Ιδζεσ
και λιγότερο ςτα αιςκθτά όντα (π.χ. τα ιδανικά ςχιματα και ςϊματα τθσ
γεωμετρίασ), και ςτο ανϊτερο νοθτό που αναφζρεται ςτισ Ιδζεσ και ςτθν
ανϊτερθ όλων, ςτθν Ιδζα του αγακοφ.
6. Ποια είναι τα ςφμβολα που εμπεριζχονται ςτθν αλλθγορία του
ςπθλαίου και πϊσ ερμθνεφονται;

6. Απάντθςθ
΢τθν παραςτατικι εικόνα των αλυςοδεμζνων μζςα ςτθν υπόγεια ςπθλιά,
παρουςιάηεται ο άνκρωποσ τθσ δόξασ, τθσ πλάνθσ, του περιοριςμζνου
οπτικοφ πεδίου, τθσ εξαναγκαςμζνθσ όραςθσ. Ο άνκρωποσ, που εκλαμβάνει
ωσ κάτι πραγματικό τθ κζα τθσ ςκιάσ των πραγμάτων, αγνοεί τθν αλικεια και
είναι ανίκανοσ για ουςιαςτικι βοικεια προσ το ςφνολο. Η εικόνα των
αλυςοδεμζνων ααιςκθτοποιεί τον άνκρωπο τθσ εικαςίασ, τθσ δόξασ, τον
δζςμιο τθσ πλάνθσ. Αυτόσ ο άνκρωποσ μόνο κακό μπορεί να προκαλζςει,
αφοφ αδυνατεί να υπθρετιςει τόςο το ιδιωτικό όςο και το δθμόςιο καλό.
΢υγκεκριμζνα, ςτθν 11θ ενότθτα εντοπίηονται οι εξισ ςυμβολιςμοί:
Η ςπθλιά: είναι θ αιςκθτι πραγματικότθτα, θ πολιτικι κοινωνία, ςτθν οποία
δεν κυβερνοφν οι πεπαιδευμζνοι, οι φιλόςοφοι.
Οι δεςμϊτεσ: είναι οι άνκρωποι που ηουν μζςα ςτο ςκοτάδι τθσ αμάκειασ και
κεωροφν ότι οι ςκιζσ είναι τα πραγματικά όντα.
Οι ςκιζσ – οι ιχοι: είναι τα δεδομζνα τθσ αίςκθςθσ που οι αλυςοδεμζνοι
εκλαμβάνουν ωσ αλθκινι πραγματικότθτα. Πιςτεφουν πωσ θ μόνθ
πραγματικότθτα είναι ό,τι βλζπουν ι ακοφν, ό,τι τουσ δίνει θ αίςκθςθ. Η
ςτάςθ τουσ για τθν πραγματικότθτα μπορεί να αποδοκεί με τον όρο «αφελισ
εμπειριςμόσ» και θ γνωςτικι τουσ κατάςταςθ με τον όρο «εικαςία». Οι ιχοι
που ςυνδζονται με τισ ςκιζσ αφοροφν το δεδομζνο τθσ αίςκθςθσ το οποίο και
εμπιςτεφεται το υποκείμενο ζχοντασ τθ χαμθλότερθ ποιότθτα γνϊςθσ
(εικαςία). Ζτςι και ςφμφωνα με το ςχολικό βιβλίο (ςελ. 116, παραπομπι
«φκεγγομζνουσ»), οι δεςμϊτεσ ςυνδζουν τουσ ιχουσ με τισ ςκιζσ που
βλζπουν και πιςτεφουν ότι παραγωγοί των ιχων είναι οι ςκιζσ.
Οι αλυςίδεσ: είναι οι αιςκιςεισ που μασ κρατοφν δζςμιουσ και δεν μασ
αφινουν να αντιλθφκοφμε τθν πραγματικότθτα με τθ βοικεια τθσ λογικισ
και υπό το φωσ του ορκοφ λόγου. Αν το εξετάςουμε ς’ ζνα ευρφτερο πλαίςιο,
οι αλυςίδεσ μποροφν να παρομοιαςτοφν με τα εμπόδια που ςυναντάμε ςτθ

7. ηωι μασ, με τθν προςιλωςι μασ ςτα υλικά αγακά που μασ κρατοφν μακριά
από τθ κζαςθ του αγακοφ.
Η τεχνθτι φωτιά: πρόκειται για τθν αίςκθςθ, τθν οποία ο άνκρωποσ
ςυνειδθτοποιεί ωσ πθγι γνϊςθσ, δθλαδι τθ δυνατότθτα που δίνει θ αίςκθςθ
ςτον άνκρωπο να αντιλαμβάνεται τον κόςμο. Η φωτιά που καίει μζςα ςτθ
ςπθλιά αποτελεί τθν πθγι του τεχνθτοφ φωτόσ από το οποίο φωτίηονται τα
αντικείμενα μζςα ςτθ ςπθλιά και δθμιουργοφνται και οι ςκιζσ. Ζτςι, θ φωτιά
αυτι ςυμβολίηει τθν αίςκθςθ ωσ πθγι γνϊςθσ.
Επιπλζον αναφορικά με τθν πορεία του ανκρϊπου από τον αιςκθτό ςτον
νοθτό κόςμο, γίνεται αντιλθπτό ότι βριςκόμαςτε ςτο ςτάδιο τθσ «πίςτθσ»,
ςτο ςτάδιο δθλαδι κατά το οποίο οι απελευκερωμζνοι δεςμϊτεσ βλζπουν
κάτι διαφορετικό από τισ ςκιζσ που μζχρι τϊρα αντίκριηαν. Είναι θ πρϊτθ
ςυνειδθτοποίθςθ ότι αυτά που ζβλεπαν μζχρι τϊρα δεν ιταν τα αλθκινά
όντα. Βζβαια, δεν ζχουν φτάςει ακόμθ ςτθν απόλυτθ κζαςθ του Αγακοφ.
Αυτό κα γίνει, όταν καταφζρουν να βγουν ζξω από τθ ςπθλιά, ςτο φωσ του
ιλιου και τθσ γνϊςθσ (αλθκινό φωσ).
Οι άνκρωποι που βρίςκονται ανάμεςα ςτθ τεχνθτι φωτιά και ςτουσ
δεςμϊτεσ - τα αντικείμενα που μεταφζρουν - οι ιχοι: πρόκειται για εικόνεσ
φυςικϊν αντικειμζνων που προζρχονται από το ανϊτερο ορατόν. Δεν
πρόκειται δθλαδι για τισ ςκιζσ, αλλά για τα αιςκθτά αντικείμενα ςτα οποία
οφείλονται οι ςκιζσ, και φωτίηονται από το τεχνθτό φωσ τθσ φωτιάσ. Ο
άνκρωποσ αυτά τα ςυλλαμβάνει με τθν αίςκθςθ, είναι «πρόσ μᾶλλον ὄντα
τετραμμζνοσ» και βρίςκεται ςτθ γνωςτικι κατάςταςθ τθσ «πίςτεωσ». Ό,τι
υπάρχει ςτθ ςπθλιά (με τθν εξαίρεςθ των φερόντων και των ίδιων των
δεςμωτϊν) είτε είναι ςκεφθ είτε ςκιζσ, κα πρζπει να κεωρθκοφν λιγότερο
φωτεινά και αλθκι από τα ορατά που βρίςκονται εκτόσ ςπθλιάσ. Οι ιχοι που
ςυνδζονται με τουσ φζροντασ τα διάφορα αντικείμενα αφοροφν τθν
εμπιςτοςφνθ του υποκειμζνου ςτθν ίδια τθν αίςκθςθ και όχι πια ςτο
δεδομζνο τθσ (πίςτισ). Από τθν άποψθ αυτι ο ιχοσ ςυνδζεται με τον φυςικό

8. παραγωγό τθσ και όχι με τθ ςκιά του.
Επομζνωσ, για να ςυνοψίςουμε, καταλιγουμε ότι αυτοί που μεταφζρουν τα
αντικείμενα, τα ίδια τα αντικείμενα, οι ιχοι και θ φωτιά αφενόσ βρίςκονται
μζςα ςτο ςπιλαιο, αφετζρου ςυμβολίηουν τα «μᾶλλον ὄντα», που για να τα
γνωρίςουν οι δεςμϊτεσ ζπρεπε να απελευκερωκοφν και να αρχίςουν τθν
«ανάβαςθ» εντόσ ςπθλιάσ, αφινοντασ πίςω τουσ τισ εικαςίεσ, και τον ςκιϊδθ
κόςμο (ςκιζσ) που αυτοί ζβλεπαν (και άκουγαν). Βριςκόμαςτε δθλ. από
γνωςιολογικι άποψθ ςτο επίπεδο τθσ πίςτθσ, που ςθμαίνει ότι ο άνκρωποσ
εμπιςτεφεται τθν ίδια τθν αίςκθςθ (φωτιά) και όχι το δεδομζνο τθσ (ςκιά).
Ζτςι θ πίςτισ είναι γνϊςθ ανϊτερθ από τθν εικαςία, αλλά και οι δφο, εικαςία
και πίςτισ, αντιςτοιχοφν ςτον αιςκθτό κόςμο και ςτθ δόξα, δθλαδι ςτθν
αιςκθτθριακι γνϊςθ, θ οποία είναι μεταβαλλόμενθ και αςτακισ και άρα όχι
αλθκινι.
Ο φωτεινόσ κόςμοσ: είναι ο κόςμοσ που βρίςκεται ζξω από τθ ςπθλιά και
ςυμβολίηει τον κόςμο των ιδεϊν, τθν αλθκινι πραγματικότθτα, που γίνεται
αντιλθπτι μόνο με τθ νόθςθ.
Ο ιλιοσ ωσ πθγι φωτόσ: είναι θ φψιςτθ Ιδζα του Αγακοφ.
Η πορεία από το ςπιλαιο προσ τθν ζξοδο: ςυμβολίηει τθν πορεία του
δεςμϊτθ από τθν άγνοια προσ τθ γνϊςθ, τθν απελευκζρωςι του, που ςκοπό
ζχει τθν κατάκτθςθ τθσ γνϊςθσ και τθσ αλικειασ με τθ νόθςθ και τθν παιδεία
και, επομζνωσ, τθ μεταςτροφι του ςε φιλόςοφο-βαςιλζα. Ζτςι ο αιςκθτόσ
κόςμοσ θ εικαςία και θ δόξα αντιςτοιχοφν ςτον κόςμο εντόσ τθσ ςπθλιάσ κατά
ανιοφςα πορεία, από τον χαμθλότερο και ςκοτεινότερο χϊρο προσ τον
υψθλότερο και φωτεινότερο, εντόσ ςπθλιάσ. Από τθν άλλθ, ο πνευματικόσ
κόςμοσ θ διάνοια και θ νόθςθ αντιςτοιχοφν ςτον κόςμο ζξω από τθ ςπθλιά
κατά ανιοφςα πορεία πάλι, δθλαδι από τον φωτεινό χϊρο ςτθν πθγι του
φωτόσ (Ιδζα του Αγακοφ). Ζχοντασ αποκτιςει ο άνκρωποσ αυτά τα γνωςτικά
και κατά ςυνζπεια και θκικά εφόδια κα μπορζςει να αφοςιωκεί πλιρωσ ςτο
ζργο τθσ διακυβζρνθςθσ τθσ πολιτείασ, που είναι και το ηθτοφμενο.

9. ΢υνοπτικά, για να κατακτιςει κανείσ τθ γνϊςθ χρειάηεται ςταδιακά να
αποδεςμεφεται από τθν κυριαρχία τθσ αίςκθςθσ και να κατακτιςει τθ νόθςθ,
να πορευτεί δθλαδι από τον αιςκθτό κόςμο ςτον νοθτό. Ειδικότερα, θ
πορεία τθσ γνϊςθσ ζχει ωσ εξισ:
Αιςκθτόσ κόςμοσ:
α. ο κόςμοσ τθσ δόξασ (= γνϊμθσ) ι τθσ εικαςίασ: οι δεςμϊτεσ βλζπουν τισ
ςκιζσ των πραγμάτων, εμπιςτεφονται ό,τι αιςκάνονται.
β. θ πίςτθ: ο απελευκερωμζνοσ δεςμϊτθσ αντικρίηει για πρϊτθ φορά τα
αιςκθτά πράγματα (αυτά που μεταφζρουν οι άνκρωποι κατά μικοσ του
τοίχου) και τθ φωτιά χάρθ ςτθν οποία «βλζπει» τον κόςμο τθσ ςπθλιάσ.
΢υνειδθτοποιεί πωσ διακζτει αιςκιςεισ, ςτισ οποίεσ οφείλεται θ αντίλθψι
του για τον κόςμο.
Νοθτόσ κόςμοσ:
α. διάνοια: ο απελευκερωμζνοσ δεςμϊτθσ αντικρίηει τθν εξωτερικι
πραγματικότθτα, τον νοθτό κόςμο, τισ Ιδζεσ, τα «ὄντα ὄντωσ».
β. νόθςθ: ο απελευκερωμζνοσ δεςμϊτθσ ατενίηει τον ίδιο τον ιλιο, τθν πθγι
του φωτόσ, δθλαδι φτάνει ςτθ κζαςθ τθσ Ιδζασ του Αγακοφ.( «… ο Πλάτωνασ
τθν ιδζα του αγακοφ ςαν πθγι τθσ πνευματικισ φπαρξθσ, που δίνει ςτα
νοθτά αντικείμενα τθν αλικεια, και ςτον άνκρωπο που βρίςκεται ςτο δρόμο
τθσ γνϊςθσ τθ δυνατότθτα να τα ςυλλάβει, τθ ςυγκρίνει με τον ιλιο, που
επιτρζπει ςτα πράγματα να γεννιοφνται μζςα ςτον ορατό κόςμο, μασ
δθμιουργεί όμωσ χάρθ ςτο φωσ τθν προχπόκεςθ με τθν οποία τα βλζπουμε.»
A. Lesky, Ιςτορία τθσ Αρχαίασ Ελλθνικισ Λογοτεχνίασ, Θεςςαλονίκθ, 1964 ςελ.
736-737.)
7. Ποιο το νόθμα τθσ φράςθσ του ΢ωκράτθ «ὁμοίουσ ἡμῖ ν»;
Απάντθςθ
Ο ΢ωκράτθσ με το ςχόλιο «Ὁμοίουσ ἡμῖ ν» παραλλθλίηει τουσ δεςμϊτεσ με τθ

10. ςφγχρονθ πολιτικι κοινωνία και τον κόςμο του ςπθλαίου με τον αιςκθτό
κόςμο. ΢τθν πολιτικι κοινωνία θ αδικία και θ αναξιοκρατία κυριαρχοφν, οι
δθμαγωγοί αςκοφν τθν εξουςία και όχι οι φιλόςοφοι. Οι άνκρωποι ηουν μζςα
ςτο ςκοτάδι τθσ αμάκειασ, δζςμιοι των πακϊν τουσ, των προκαταλιψεων και
των ψευδαιςκιςεϊν τουσ μακριά από τθν αλικεια. Ζτςι, ζμμεςα ειςάγεται
το κζμα που κα αναπτυχκεί ςτθν επόμενθ ενότθτα: το χρζοσ του
απελευκερωμζνου δεςμϊτθ, που κατάφερε να κεακεί τθν Ιδζα του αγακοφ,
δθλαδι του φιλοςόφου, να ξανακατζβει ςτο ςπιλαιο και να οδθγιςει προσ
τθν ζξοδο και τουσ υπόλοιπουσ δεςμϊτεσ.
8. Με ποιουσ εκφραςτικοφσ τρόπουσ αιςκθτοποιείται θ εικόνα του
ςπθλαίου και των δεςμωτϊν και ποιοσ είναι ο λειτουργικόσ ρόλοσ του
κακενόσ;
Απάντθςθ
Οι εκφραςτικοί τρόποι με τουσ οποίουσ αιςκθτοποιείται θ εικόνα του
ςπθλαίου είναι οι εξισ:
Αλλθγορία: όπωσ αναφζρκθκε και παραπάνω, θ αλλθγορία είναι ζνασ
εκφραςτικόσ τρόποσ, με τον οποίο ο ςυγγραφζασ άλλα λζει και άλλα εννοεί.
Πρόκειται, ςυνεπϊσ, για ςυνεχι μεταφορά ι παρομοίωςθ. Ο Πλάτωνασ τθ
χρθςιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοθτζσ δφςκολεσ φιλοςοφικζσ ζννοιεσ και
για να κερδίςει τθν προςοχι και το ενδιαφζρον του αναγνϊςτθ. Επίςθσ, ο
εκφραςτικόσ αυτόσ τρόποσ τοφ είναι χριςιμοσ, όταν κζλει να κεμελιϊςει
απόψεισ που δεν μποροφν να ςτθριχτοφν με τθ διαλεκτικι ι για να ενιςχφςει
τθ διαλεκτικι.
Διάλογοσ: χάρθ ς’ αυτόν θ περιγραφι του ςπθλαίου δεν γίνεται μονότονθ,
αλλά αποκτά ηωντάνια και παραςτατικότθτα.

11. Χριςθ β’ ενικοφ προςϊπου: θ χριςθ β’ ενικοφ προςϊπου («ἀπείκαςον»,
«ἰ δὲ», «ὅρα») ςυνδζεται με τον διάλογο και προςδίδει ςτθν περιγραφι
αμεςότθτα.
Εικόνεσ: θ περιγραφι του ςπθλαίου δίνεται μζςω πλθκϊρασ οπτικο-
ακουςτικϊν και κινθτικϊν εικόνων. Ειδικότερα, μποροφμε να αναφζρουμε ωσ
παραδείγματα τα εξισ:
α. οπτικζσ εκόνεσ: θ περιγραφι τθσ ςπθλιάσ («καταγείῳοἰ κιςει
ςπθλαιϊδει»), οι ακινθτοποιθμζνοι δεςμϊτεσ («ἐν δεςμοῖ σ … ἀδυνάτουσ
περιάγειν»), θ παρουςίαςθ τθσ φωτιάσ που καίει ςτο πίςω μζροσ («φῶσ δὲ …
αὐτῶν») και του τοίχου («μεταξὺ δὲ … δεικνφαςιν»).
β. κινθτικι εικόνα: θ παρουςίαςθ των ανκρϊπων οι οποίοι κινοφνται ςτον
δρόμο («ὅρα τοίνυν … εἰ ργαςμζνα»).
γ. ακουςτικι εικόνα: οι ομιλίεσ των ανκρϊπων που ακοφγονται κατά το
πζραςμά τουσ («οἷ ον … παραφερόντων»).
9. Να ςυγκρίνετε το ευαγγελικό «ἐγὼεἰ μὶ τὸφ῵σ τοῦκόςμου˙ ὁ
ἀκολουκ῵ν ἐμοὶ οὐμὴπεριπατιςῃἐν τῇςκοτίᾳ, ἀλλ’ ἕξει τὸφ῵σ τῆσ
ηωῆσ» με τθν εικόνα του αγακοφ ςτθν πλατωνικι αλλθγορία του
ςπθλαίου.
Απάντθςθ
Η ευαγγελικι αυτι φράςθ παρουςιάηει πολλζσ ομοιότθτεσ με τθν πλατωνικι
αλλθγορία του ςπθλαίου. Πιο ςυγκεκριμζνα, και ςτθν αλλθγορία του
ςπθλαίου και ςτθ χριςτιανικι διδαςκαλία το φωσ ταυτίηεται με το κείο. Ο
φιλόςοφοσ, λοιπόν, από τθ μία και ο Χριςτόσ από τθν άλλθ αποτελοφν το φωσ
και υπόςχονται να οδθγιςουν και τουσ άλλουσ ανκρϊπουσ ς’ αυτό. Ο
φιλόςοφοσ, δθλαδι ο απελευκερωμζνοσ δεςμϊτθσ, υπόςχεται να οδθγιςει
τουσ ανκρϊπουσ ςτθ γνϊςθ, τθν αλικεια και τθ κζαςθ του Αγακοφ, ενϊ ο

12. Χριςτόσ υπόςχεται να βγάλει τουσ πιςτοφσ από τθν πλάνθ και τθν αμαρτία
και να τουσ χαρίςει τθ ςωτθρία τθσ ψυχισ και τθν αλθκινι ηωι.
10.Να βρείτε ςτο κείμενο λζξεισ ετυμολογικά ςυγγενείσ με τισ παρακάτω:
οικία, φορείο, παιδευτικόσ, ςχιμα, άξονασ, εργάτθσ.
Απάντθςθ
οἰ κία → παρῳκοδομθμζνον
φορείο → φζροντασ, παραφερόντων
παιδευτικόσ → παιδείασ, ἀπαιδευςίασ, παίδων
ςχιμα → ἐχοφςῃ
άξονασ → περιάγειν
εργάτθσ → εἰ ργαςμζνα
11.Να δϊςετε δφο ομόρριηα ςτα νζα ελλθνικά για κακεμιά από τισ
παρακάτω λζξεισ: εἶ πον, πάκει, φ῵σ, πυρὸσ, ὁμοίουσ.
Απάντθςθ
εἶ πον: λόγοσ, ζποσ
πάκει: ςυμπάκεια, εμπακισ
φῶσ: φωτιςτικόσ, πολφφωτο
πυρὸσ: πυρπόλθςθ, πυρίμαχοσ
ὁμοίουσ: ομοιότθτα, ομοιογζνεια
12.Να βρείτε αντϊνυμα των παρακάτω λζξεων ςτα αρχαία ελλθνικά:
παιδείασ, καταγείῳ, φ῵σ, ἀδυνάτουσ, ἄνωκεν, ὄπιςκεν.
Απάντθςθ
παιδείασ ≠ ἀπαιδευςίασ

13. καταγείῳ≠ ἐπιγείῳ
φῶσ ≠ ςκότοσ
ἀδυνάτουσ ≠ δυνατοὺσ
ἄνωκεν ≠ κάτωκεν
ὄπιςκεν ≠ ἔμπροςκεν
Ενότθτα 12
1. Ποιοι ιταν ςτθν αρχαιότθτα απρόκυμοι να αναλάβουν πολιτικζσ
εξουςίεσ; Γνωρίηετε παραδείγματα προςωπικοτιτων που εγκατζλειψαν
οικειοκελϊσ τθν εξουςία;
Απάντθςθ
Τπάρχουν πολλά παραδείγματα ιςτορικϊν ανδρϊν που, ενϊ ιταν εξαιρετικζσ
προςωπικότθτεσ, αρνικθκαν να αναμειχκοφν ςτθν πολιτικι ι τθν
εγκατζλειψαν οικειοκελϊσ. Σζτοιεσ περιπτϊςεισ αποτζλεςαν οι νομοκζτεσ
΢όλων και Λυκοφργοσ, οι οποίοι δεν ανζλαβαν αξιϊματα και ζφυγαν από τισ
πόλεισ τουσ, όταν ολοκλιρωςαν το νομοκετικό τουσ ζργο. Επίςθσ, ο
Κιγκινάτοσ μετά τθ νικθφόρα ζκβαςθ τθσ ςτρατιωτικισ του αποςτολισ
αρνικθκε τθν πολιτικι εξουςία και επζςτρεψε ςτο αγρόκτθμά του.
(Ήταν πατρίκιοσ και ανικε ςτθν οικογζνεια των Κοϊντίων. Σο 460
π.Χ. ζγινε φπατοσ. Ήταν πολφ δίκαιοσ, τόςο ϊςτε να μθν ανακαλζςει από τθν
εξορία το γιο του Καίςωνα που τον είχε εξορίςει θ προθγοφμενθ αρχι. Να
ςθμειωκεί ότι ςτον Καίςωνα είχε επιβλθκεί μεγάλο χρθματικό πρόςτιμο, το
οποίο για να πλθρϊςει ο πατζρασ του ζμεινε φτωχόσ ς' όλθ του τθ ηωι.
Σελειϊνοντασ τθ κθτεία του, δεν δζχτθκε να επανεκλεγεί ςτο αξίωμα αυτό,
κεωρϊντασ ότι κάτι τζτοιο κα ιταν παράνομο. Είχε ζνα μικρό χωράφι πζρα
από τον Σίβερθ και αςχολικθκε με τθν καλλιζργειά του. Σο 458
π.Χ. ανακθρφχκθκε από τθν ΢φγκλθτο δικτάτορασ, με τθν εντολι να

14. πολεμιςει τουσ Αικοφουσ, οι οποίοι πολιορκοφςαν το ςτρατόπεδο του
υπάτου Μινοφκιου ςτο όροσ Άλγιδο του Λατίου. Εν ςϊματι οι ςυγκλθτικοί,
φορϊντασ τισ τθβζννουσ τουσ, πιγαν ςτον Κιγκινάτο να του αναγγείλουν ότι
ανακθρφχκθκε δικτάτορασ. Σον βρικαν να καλλιεργεί το χωράφι του. Σουσ
ηιτθςε να περιμζνουν, πιγε ςτο ςπίτι του και φόρεςε τθν τιβεννό του κι
ζπειτα βγικε να μιλιςουν. Σθν άλλθ μζρα ξεκίνθςε να πολεμιςει, νίκθςε
τουσ Αικοφουσ και απεγκλϊβιςε τον Μινοφκιο. Επζςτρεψε ςτθ Ρϊμθ, ζκανε
κρίαμβο και κατόπιν παραιτικθκε από το αξίωμα του δικτάτορα. Ο χρόνοσ
από τθν ανακιρυξι του ςε δικτάτορα μζχρι τθν παραίτθςι του ιταν 16
μζρεσ. Αιρετόσ Ρωμαίοσ Άρχοντασ τθσ Ρωμαϊκισ Πολιτείασ (Ρωμαϊκι
Αυτοκρατορία) που ςε κρίςιμεσ περιςτάςεισ αναλάμβανε για κάποιο
οριςμζνο χρονικό διάςτθμα τθν απόλυτθ εξουςία (δικτατορία). Σθν ανάδειξθ
του δικτάτορα υπεδείκνυε θ ΢φγκλθτοσ που τυπικά όμωσ θ εκλογι του
προςϊπου γινόταν εκ μζρουσ του Τπάτου).
2. Να ςυγκρίνετε τθν ζννοια του αγακοφ ςτον Πλάτωνα με τθν ζννοια τθσ
αρετισ ςτο ακόλουκο ποίθμα του ΢ιμωνίδθ του Κείου.
Απάντθςθ
΢το ποίθμα του ΢ιμωνίδθ του Κείου θ Αρετι ςχεδόν ταυτίηεται με το αγακό
του Πλάτωνα. ΢υγκεκριμζνα, παρατθροφμε τισ εξισ ομοιότθτεσ:
α. θ Αρετι παρουςιάηεται ςχεδόν κεοποιθμζνθ όπωσ και το αγακό (ζναν
τόπο κείο και πάναγνο αφεντεφει – μζγιςτον μάκθμα),
β. και θ Αρετι και το αγακό δφςκολα προςεγγίηονται («ςε βράχια
δυςκολοπάτθτα φωλιάηει - ἀναβῆναι, ἀνάβαςιν, ἀναβάντεσ),
γ. δεν μπορεί ο κακζνασ να αντικρίςει τθν Αρετι όπωσ άλλωςτε και το αγακό
(δεν μποροφν του κακενόσ κνθτοφ τα μάτια να τθ δουν – βελτίςτασ φφςεισ).

15. 3. Να δϊςετε τα αντϊνυμα των παρακάτω λζξεων ςτα αρχαία ελλθνικά
διατθρϊντασ το γζνοσ, τον αρικμό και τθν πτϊςθ: ἀπαιδεφτουσ,
ἀλθκείασ, ἀπείρουσ, τζλουσ, βίῳ, βελτίςτασ, μζγιςτον, ἀνάβαςιν,
ἐπιτρζπειν, μετζχειν.
Απάντθςθ
ἀπαιδεφτουσ ≠ πεπαιδευμζνουσ
ἀλθκείασ ≠ ψεφδουσ
ἀπείρουσ ≠ ἐμπείρουσ
τζλουσ ≠ ἀρχῆσ
βίῳ≠ κανάτου, μόρου, τελευτῆσ
βελτίςτασ ≠ χειρίςτασ
μζγιςτον ≠ ἐλάχιςτον
ἀνάβαςιν ≠ κατάβαςιν
ἐπιτρζπειν ≠ εἴ ργειν, κωλφειν, ἀπαγορεφειν
μετζχειν ≠ ἀπζχειν
4. Να δϊςετε ςυνϊνυμα για κακεμιά από τισ παρακάτω λζξεισ ςτα αρχαία
ελλθνικά: ἱ καν῵σ, ἡγοφμενοι, ἔφαμεν, ἐπιτρζπειν, ἐκζλειν, μετζχειν.
Απάντθςθ
ἱ κανῶσ = ἐπαρκῶσ
ἡγοφμενοι = νομιηόμενοι, οἰ όμενοι, ὑπολαμβανόμενοι, δοκοῦντεσ
ἔφαμεν = ἐλζγομεν
ἐπιτρζπειν = ἐᾶν, ἀφιζναι
ἐκζλειν = βοφλεςκαι, ἐπικυμεῖ ν
μετζχειν = μετεῖ ναι, κοινωνεῖ ν
Ενότθτα 13

16. 1. Πλάτ. Πολ. 347d «ἐπεὶ κινδυνεφει, πόλισ ἀνδρ῵ν ἀγακ῵ν εἰ γζνοιτο,
περιμάχθτον ἂν εἶ ναι τὸμὴἄρχειν, ὥςπερ νυνὶ τὸἄρχειν, καὶ ἐνταῦκ’
ἂν καταφανὲσ γενζςκαι ὅτι τῶὄντι ἀλθκινὸσ ἄρχων οὐπζφυκε τὸαὐτῶ
ςυμφζρον ςκοπεῖ ςκαι, ἀλλὰτὸτῶἀρχομζνῳ». ΢χολιάςτε το χωρίο ςε
ςυςχετιςμό με τθν άποψθ που διατυπϊνει ο John Stuart Mill (1806-
1873) ςτο ζργο του On Representative Government (Περί τθσ
αντιπροςωπευτικισ διακυβζρνθςθσ) ότι το καταλλθλότερο άτομο για να
του ανατεκεί μια εξουςία είναι εκείνο που δεν είναι κακόλου πρόκυμο
να αναλάβει τθν εξουςία. (ερϊτθςθ από το ςχολικό εγχειρίδιο ςτθ
ςελίδα 122)
Απάντθςθ
Μετάφραςθ αποςπάςματοσ:
Γιατί είναι πικανότατο ότι, αν ιταν δυνατό να βρεκεί μια πολιτεία
κατοικθμζνθ από χρθςτοφσ ανκρϊπουσ, όλοι κα προςπακοφςαν να ζμεναν
ζξω από τθν εξουςία και τότε κα γινόταν ολοφάνερο ότι πραγματικά θ
ουςιαςτικι φφςθ του αλθκινοφ άρχοντα είναι να αποβλζπει όχι ςτο δικό του
ςυμφζρον, αλλά ς’ αυτό του αρχομζνου.
Αυτό που ςυνικωσ ςυμβαίνει ςε μια πολιτεία είναι να αναλαμβάνει κάποιοσ
τθν εξουςία με ςκοπό να εξυπθρετιςει το ατομικό του ςυμφζρον και να
γευτεί τισ τιμζσ και τισ διακρίςεισ. Οι φιλόςοφοι, όμωσ, και οι ζντιμοι
γενικότερα πολιτικοί δεν επικυμοφν να αναλάβουν τθν εξουςία είτε επειδι
δεν διακατζχονται από τζτοιου είδουσ κίνθτρα (αντίκετα, τα κίνθτρά τουσ
είναι θ προςφορά προσ το κοινωνικό ςφνολο) είτε επειδι ςυναιςκάνονται τθ
μεγάλθ ευκφνθ και τισ δυςχζρειεσ που επιφζρει θ εναςχόλθςθ με τα κοινά.
Ζτςι, ςφμφωνα και με τθν άποψθ του Μill, αυτοί είναι οι καταλλθλότεροι να
αναλάβουν τθν θγεςία τθσ πόλθσ, κακϊσ θ ςτάςθ τουσ αποδεικνφει τθν
ευςυνειδθςία και τθν εντιμότθτά τουσ και, άρα, είναι οι μόνοι κατάλλθλοι να

17. εμφυςιςουν αυτά τα ιδεϊδθ και ςτουσ υπόλοιπουσ πολίτεσ, να τουσ φζρουν
δθλαδι πιο κοντά ςτθν ιδζα του αγακοφ, που ιδθ οι ίδιοι γνωρίηουν.
2. Η άποψθ του Πλάτωνα ότι ο νόμοσ πρζπει να φροντίηει ϊςτε θ
ευδαιμονία να διαςφαλίηεται για ολόκλθρθ τθν πόλθ, και όχι μόνο για
μια ομάδα πολιτϊν, βρίςκεται ςτθν ίδια γραμμι ςκζψθσ με τθν άποψθ
που διατυπϊνει ο Περικλισ (Θουκ. ΙΙ 60): «ἐγὼγὰρ ἡγοῦμαι πόλιν πλείω
ξφμπαςαν ὀρκουμζνθν ὠφελεῖ ν τοὺσ ἰ διϊτασ ἢκακ’ ἕκαςτον τ῵ν
πολιτ῵ν εὐπραγοῦςαν, ἁκρόαν δὲ ςφαλλομζνθν. Καλ῵σ μὲν γὰρ
φερόμενοσ ἀνὴρ τὸκακ’ ἑαυτὸν διαφκειρομζνθσ τῆσ πατρίδοσ οὐδὲν
ἧςςον ξυναπόλλυται, κακοτυχ῵ν δὲ ἐν ευτυχοφςῃπολλῶμᾶλλον
διαςῴηεται». Ποια είναι θ γνϊμθ ςασ γι’ αυτόν τον προβλθματιςμό;
(ερϊτθςθ από το ςχολικό εγχειρίδιο ςτθ ςελίδα 122)
Απάντθςθ
Μετάφραςθ αποςπάςματοσ:
Εγϊ νομίηω ότι μια πολιτεία εξυπθρετεί πιο πολφ το ςυμφζρον των πολιτϊν,
αν ςτο ςφνολό τθσ βρίςκεται ςε ακμι, παρά αν ευτυχεί ς’ αυτιν ο κάκε
πολίτθσ, αλλά ςτο ςφνολό τθσ θ ίδια δυςτυχεί. Γιατί όςο κι αν ευτυχεί ζνασ
πολίτθσ ςτισ ιδιωτικζσ του υποκζςεισ, αν καταςτρζφεται θ πατρίδα, μαηί τθσ
ίδια χάνεται, ενϊ, αν δυςτυχεί ςε πατρίδα που ευθμερεί, ζχει πολλζσ ελπίδεσ
να ςωκεί.
΢φμφωνα με τθν άποψθ του Περικλι, θ ατομικι ευδαιμονία είναι ςυνάρτθςθ
τθσ ευδαιμονίασ του ςυνόλου. Αν μια πόλθ ευτυχεί και οι πολίτεσ τθσ
δυςτυχοφν, κα τουσ βοθκιςει ευκολότερα να ςωκοφν. Αν, αντίκετα, οι
πολίτεσ ευτυχοφν και θ πόλθ δυςτυχεί, εφλογα κα τουσ παραςφρει μαηί τθσ
ςτθ δυςτυχία και κα χακοφν.
Πολλοί είναι αυτοί που ςυμφωνοφν με τθν άποψθ του Περικλι:
α. αρχικά, τθν άποψθ αυτι τθ ςυναντάμε και ςτθ γνωςτι ςτθν αρχαία

18. Ελλάδα αλλθγορία τθσ εικόνασ του ςκάφουσ τθσ πολιτείασ που ταξιδεφει ςε
τρικυμιςμζνθ κάλαςςα. Ενδεικτικά, βλζπε ειςαγωγι ςχολικοφ βιβλίου, τθν
«Αντιγόνθ» του ΢οφοκλι και τα Πολιτικά του Αριςτοτζλθ (ςχολικό βιβλίο ςελ.
187). Η μοίρα του κυβερνιτθ και του πλθρϊματοσ είναι αλλθλζνδετθ με τθ
μοίρα του ςκάφουσ: ι κα ςωκοφν όλοι ι κα αφανιςτοφν όλοι.
β. τθν ίδια άποψθ ςυναντάμε και ςτον Μακρυγιάννθ: «… αν είμαι ςτραβόσ,
και θ πατρίδα μου είναι καλά, με κρζφει˙ αν είναι θ πατρίδα μου αχαμνά,
δζκα μάτια να ‘χω, ςτραβόσ κανά είμαι».
΢ε εποχζσ ατομικιςμοφ και ευμάρειασ, όταν το οικονομικό ςυμφζρον
ιεραρχείται ωσ το ςθμαντικότερο, οι απόψεισ αυτζσ θχοφν ξεπεραςμζνεσ και
ακατανόθτεσ. ΢ε περιόδουσ κρίςεων, όμωσ, όταν οι άνκρωποι αμφιςβθτοφν
τισ αξίεσ και τισ επαναπροςδιορίηουν, αυτόσ ο πολιτικόσ λόγοσ μπορεί να
ανακερμάνει τον προβλθματιςμό για τθ ςχζςθ μασ με τα ςθμαντικά και
αςιμαντα τθσ ηωισ μασ. Γιατί ζχουμε μερίδιο πολιτικισ ευκφνθσ για τθν
πορεία μασ. Όμωσ, ςε δφςκολεσ περιόδουσ, που θ πολιτεία δοκιμάηεται, κα
πρζπει και θ ίδια να εμπνζει τον πολίτθ με τα ζργα τθσ και ζμπρακτα να
προνοεί για τθν ευθμερία του (ενδεικτικι απάντθςθ ςε ερϊτθςθ που
διερευνά μια άποψθ).
3. Ποιεσ απόψεισ διατυπϊνονται από τον ΢ωκράτθ και τον Γλαφκωνα για
το αν είναι δίκαιοσ ο θκικόσ εξαναγκαςμόσ των φιλοςόφων;
Αξιολογιςτε τθ κζςθ του ΢ωκράτθ.
Απάντθςθ
Ο Γλαφκωνασ αναρωτιζται με ζντονθ ζκπλθξθ αν είναι δίκαιο για τουσ
φιλοςόφουσ να εξαναγκαςτοφν να αςκιςουν τθν εξουςία ςτθν πόλθ, ενϊ δεν
το επικυμοφν. Κατά τθ γνϊμθ του, αυτό δεν είναι δίκαιο, γιατί, αν
απαρνθκοφν τισ φιλοςοφικζσ τουσ αναηθτιςεισ και τθ γαλινια ηωι τουσ για
να αςχολθκοφν με τα κοινά, κα γίνουν δυςτυχιςμζνοι. Ο Γλαφκων, λοιπόν,

19. βλζπει το δίκαιο από τθ ςκοπιά του ατομικοφ ςυμφζροντοσ και κεωρεί ότι
είναι άδικο να παραγνωρίηεται θ επικυμία του ατόμου. Άλλωςτε, κατά τον
Γλαφκωνα, (όπωσ αναφζρεται και ςτθν ειςαγωγι του ςχολικοφ εγχειριδίου) θ
δικαιοςφνθ είναι μια υποκριτικι κοινωνικι ςφμβαςθ που επιβάλλεται από
τουσ πολλοφσ για τθν αυτοπροςταςία τουσ. Επανζρχεται από τον Γλαφκωνα
εδϊ το ηιτθμα που ζχει κζςει και ςτο 360C τθσ Πολιτείασ, Σο δακτυλίδι του
Γφγθ: «Γιατί κάκε άνκρωποσ πιςτεφει πωσ θ αδικία τον ωφελεί ωσ άτομο
πολφ περιςςότερο από τθ δικαιοςφνθ». Ο Γλαφκωνασ εκφράηοντασ μια
ατομοκεντρικι αντίλθψθ αδυνατεί να δει τθ γνϊςθ ωσ προχπόκεςθ
υπζρβαςθσ τθσ ατομικισ ςυνείδθςθσ προσ τθν κατεφκυνςθ τθσ κοινωνικισ
ςυνείδθςθσ και τθσ αναγνϊριςθσ τθσ ςχετικισ προτεραιότθτασ που ζχει το
καλό τθσ πολιτικά οργανωμζνθσ κοινωνίασ ςε ςχζςθ με το άτομο.
Ο ΢ωκράτθσ αντικροφει τθν άποψθ του Γλαφκωνα και του υπενκυμίηει ότι
τελικόσ και κορυφαίοσ ςκοπόσ του Νόμου, τον οποίο προςωποποιεί, είναι θ
ευδαιμονία όλθσ τθσ πόλθσ και όχι μόνο μιασ ομάδασ. Βλζπει, λοιπόν, το
δίκαιο από τθ ςκοπιά του ςυλλογικοφ ςυμφζροντοσ και εκφράηει
κοινωνιοκεντρικζσ αντιλιψεισ για τθν πολιτικι οργάνωςθ τθσ πόλθσ -
κράτουσ. ΢υλλαμβάνει ο ΢ωκράτθσ τθν ουςία τθσ ζνςταςθσ του Γλαφκωνα και
απαντά προβάλλοντασ το γενικό καλό τθσ πολιτικά οργανωμζνθσ κοινότθτασ
ωσ αγακό επιβαλλόμενο από τον Νόμο..
΢’ αυτό το ςθμείο πρζπει να επιςθμανκεί θ πολφ μεγάλθ ςθμαςία που είχε ο
νόμοσ για τον Πλάτωνα, κάτι που φαίνεται και ςτον διάλογο Κρίτων. Εκεί, ο
νόμοσ προςωποποιείται και ςυνδιαλζγεται με τον ΢ωκράτθ. Ο μφκοσ αυτόσ
εκφράηει τθ κεμελιϊδθ κεωρία του «Κοινωνικοφ ςυμβολαίου». ΢φμφωνα μ’
αυτό, κάκε πολίτθσ που νοιάηεται για τθν πόλθ του οφείλει να τθρεί τουσ
νόμουσ και να παραμερίηει το προςωπικό του ςυμφζρον, για να εξαςφαλίςει
τθ ςυνοχι και τθν ομαλι ςυμβίωςθ μζςα ς’ αυτι. Αυτι τθ ςτάςθ, άλλωςτε,
ακολοφκθςε μζχρι το τζλοσ τθσ ηωισ του και ο ίδιοσ ο ΢ωκράτθσ και το ίδιο

20. κεωρεί ότι πρζπει να κάνουν και οι φιλόςοφοι.
Αξιολόγθςθ τθσ κζςθσ του ΢ωκράτθ
Με δεδομζνα τα τελευταία ςχόλια του ΢ωκράτθ για τον θκικό εξαναγκαςμό
των φιλοςόφων, μποροφμε να δοφμε δφο κφριεσ τάςεισ να διαμορφϊνονται
ςτθν κριτικι τθσ ςωκρατικισ κζςθσ και επιχειρθματολογίασ.
Α) Από τθ μια θ ςωκρατικι κζςθ και επιχειρθματολογία δικαιϊνεται με τθν
οπτικι εκείνων που κεωροφν ότι θ ευδαιμονία και θ πλθρότθτα του
ανκρϊπου δεν ςυνδζεται αναγκαςτικά με τον άνετο, ανζμελο και χωρίσ
ευκφνεσ βίο. Αντίκετα αποδζχονται ότι για όςουσ δοκίμαςαν τθν ευδαιμονία
τθσ Ιδζασ και τθσ αλικειασ, θ άςκθςθ πολιτικισ θγεςίασ, το ξανακατζβαςμα
ςτισ ςκιζσ τθσ ςπθλιάσ, είναι κυςία και πόνοσ. Όμωσ δζχονται τθν πολιτικι
θγεςία και τθ μοιράηονται με τουσ άξιουσ, όχι από πάκοσ, ματαιοδοξία και
ςυμφζρον, αλλά από βακιά ςυναίςκθςθ κακικοντοσ και αποςτολισ. Σο
κακικον και θ ςυνείδθςθ μιασ ανϊτερθσ αποςτολισ, θ εςωτερικι επιταγι
του χρζουσ για τθν πραγματοποίθςθ τθσ Ιδζασ, αυτά τουσ τοποκετοφν ςτθν
κορυφι τθσ πολιτείασ και ςυνάμα τουσ κακιςτοφν ανυποχϊρθτουσ και
άτεγκτουσ ςε ό,τι δεν υπθρετεί τθν Ιδζα και δεν προάγει τθν αξιοκρατία και
τον τελικό ςκοπό τθσ ευδαιμονίασ τθσ πόλθσ ςυνολικά.
Β) Από τθν άλλθ θ άποψι του ότι πρζπει να εξαναγκαςτοφν οι φιλόςοφοι να
αναλάβουν τα θνία τθσ πόλθσ με ςτόχο το ςυμφζρον του ςυνόλου, δεν
μπορεί να κεωρθκεί δίκαιθ, αφοφ, αν εφαρμοςτεί, δεν γίνεται ςεβαςτι θ
βοφλθςθ μιασ μερίδασ πολιτϊν, των φιλοςόφων. Πρϊτοσ ο Αριςτοτζλθσ
παρατιρθςε ότι ο ςωκρατικόσ ςυλλογιςμόσ χαρακτθρίηεται από αντίφαςθ,
κακϊσ δεν είναι δυνατόν θ ιδανικι πολιτεία να ευαγγελίηεται τθν ευδαιμονία
όλων των πολιτϊν και τθν ίδια ςτιγμι να κάνει τουσ φιλοςόφουσ
δυςτυχιςμζνουσ ανακζτοντάσ τουσ τθν πολιτικι θγεςία. Με άλλα λόγια δεν

21. μπορεί να υπάρξει ευδαιμονία μζςα ςτο κράτοσ χωρίσ τθν προςωπικι
ευδαιμονία του κάκε πολίτθ.
4. Ποιοσ είναι ο ςκοπόσ του Νόμου, ςφμφωνα με τον Πλάτωνα, και ποια τα
μζςα που χρθςιμοποιεί για να τον πετφχει;
Απάντθςθ
Ο ΢ωκράτθσ αντικροφει τθν άποψθ του Γλαφκωνα και του υπενκυμίηει ότι
τελικόσ και κορυφαίοσ ςκοπόσ του Νόμου, τον οποίο προςωποποιεί, είναι θ
ευδαιμονία όλθσ τθσ πόλθσ και όχι μόνο μιασ κοινωνικισ ομάδασ. Βλζπει,
λοιπόν, το δίκαιο από τθ ςκοπιά του ςυλλογικοφ ςυμφζροντοσ και εκφράηει
κοινωνιοκεντρικζσ αντιλιψεισ για τθν πολιτικι οργάνωςθ τθσ πόλθσ -
κράτουσ. ΢υλλαμβάνει ο ΢ωκράτθσ τθν ουςία τθσ ζνςταςθσ του Γλαφκωνα και
απαντά προβάλλοντασ το γενικό καλό τθσ πολιτικά οργανωμζνθσ κοινότθτασ
ωσ αγακό επιβαλλόμενο από τον Νόμο. Σου αποδίδει τρεισ βαςικζσ
λειτουργίεσ του με τισ οποίεσ επιδιϊκεται θ ευδαιμονία τθσ πόλθσ.
Χρθςιμοποιεί τρεισ μετοχζσ «ςυναρμόττων, ποιῶν και ἐμποιῶν» για να
καταδείξει τρεισ αδιαπραγμάτευτεσ λειτουργίεσ – προχποκζςεισ για τθν
φπαρξθ και τθν ευδαιμονία τθσ πόλθσ.
α. «ςυναρμόττων τοὺσ πολίτασ πεικοῖ τε καὶ ἀνάγκῃ»
Με το πρϊτο μετοχικό ςφνολο ο Πλάτωνασ προβάλλει τθν κοινωνικι
λειτουργία του Νόμου, κακϊσ επιδιϊκεται θ κοινωνικι ςυναρμογι των
πολιτϊν. Ο Πλάτωνασ ςυχνά κάνει λόγο για τθν αναγκαιότθτα τθσ αρμονίασ
τόςο ςτα μζρθ τθσ ψυχισ, με τθν υποταγι του κατϊτερου μζρουσ ςτο
ανϊτερο (το «ἐπικυμθτικὸν» πρζπει να υποτάςςεται ςτο «κυμοειδὲσ» και το
τελευταίο ςτο «λογιςτικόν»), όςο και ςτισ ςχζςεισ των πολιτϊν μεταξφ τουσ.
Μόνο αν επιτευχκεί αυτι θ αρμονία, κα οδθγθκοφν οι πολίτεσ ςτθ
δικαιοςφνθ, ςτθν ομαλι ςυμβίωςθ μζςα ςτθν πόλθ και κατ’ επζκταςθ ςτθν
ευδαιμονία. Αν όμωσ ο πολίτθσ είτε από φιλαυτία είτε από ματαιοδοξία είτε

22. από αδυναμία κρίςθσ δεν είναι ςε κζςθ να οριοκετιςει τον τομζα τθσ
δραςτθριότθτάσ του, τότε τουλάχιςτον κα πρζπει να ςυμμορφϊνεται προσ τισ
υποδείξεισ του εμπειρότερου, του ςοφότερου, του ςωφρονζςτερου (βλζπε
ειςαγωγι ςχολικοφ εγχειριδίου). Ζτςι, ο νόμοσ, προκειμζνου να πείςει τουσ
πολίτεσ να υπακοφουν ς’ αυτόν, ϊςτε να επζλκει θ κοινωνικι αρμονία,
χρθςιμοποιεί τθν πεικϊ και τθ βία (Πλάτων, Νόμοι, 722b: ο άριςτοσ
νομοκζτθσ ςυνδυάηει τθν πεικϊ με τθ βία). Ο νόμοσ εναρμονίηει τουσ πολίτεσ
χρθςιμοποιϊντασ τθν πεικϊ, τθν εςωτερίκευςθ δθλαδι των επιταγϊν του,
και τον εξαναγκαςμό, δθλαδι τθ δφναμθ των κυρϊςεων που διακζτει.Με τθν
πεικϊ, με τθ χριςθ, δθλαδι, λογικϊν επιχειρθμάτων, τθν προβολι υγιϊν
προτφπων και με τθν παιδεία οφείλουν οι πολίτεσ να ςυνειδθτοποιιςουν τον
κοινωνικό τουσ ρόλο, να παραμερίςουν το προςωπικό τουσ ςυμφζρον και να
προςφζρουν αλλθλοβοθκοφμενοι ό,τι είναι δυνατόν ςτθν πολιτεία. Η
μζκοδοσ αυτι απευκφνεται κυρίωσ ςτουσ πεπαιδευμζνουσ πολίτεσ.
Τπάρχουν, όμωσ, πολίτεσ και μζλθ τθσ κοινωνίασ, οι οποίοι δεν πείκονται με
τον λόγο. ΢’ αυτοφσ επιβάλλεται θ βία. Πρόκειται για τον καταναγκαςμό που
ορίηεται από τον νόμο και δεν επιβάλλεται τυραννικά, αυταρχικά. Η μζκοδοσ
αυτι απευκφνεται, κυρίωσ, ςτον «ἄπειρον παιδείασ ὄχλον», ςτον οποίο ο
φιλόςοφοσ-νομοκζτθσ τθν εφαρμόηει, αλλά επιβάλλει και ςτουσ πολίτεσ, αν
εκείνοι πολυπραγμονοφν, καταναγκαςτικά, υποχρεωτικά μζτρα για τθ
ςυμμόρφωςι τουσ ςτο πνεφμα τθσ δικαιοςφνθσ, όπωσ και ςτουσ
πεπαιδευμζνουσ, που δεν ζχουν ςυνετιςτεί με τθν πεικϊ, και ςτουσ άρχοντεσ,
που είναι υποχρεωμζνοι να ηουν με λιτότθτα και ευςυνειδθςία, ϊςτε να
εκλείψει θ διαφκορά από τον δθμόςιο βίο. Αυτόσ ο λιτόσ και ευςυνείδθτοσ
τρόποσ ηωισ αναφζρκθκε και ςτθν ειςαγωγι του βιβλίου μασ: τόςο οι
φφλακεσ όςο και οι φιλόςοφοι-βαςιλείσ ςτο πλαίςιο τθσ ιδανικισ πολιτείασ
δεν ζχουν προςωπικι περιουςία, πολυτελείσ κατοικίεσ, οφτε καν οικογζνεια,
για να είναι απερίςπαςτοι ςτο λειτοφργθμά τουσ. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι ο
νόμοσ οφείλει να αποβλζπει ςτθν ευδαιμονία όλθσ τθσ πόλθσ και να

23. υποχρεϊνει τουσ Αγακοφσ να αςκιςουν τθν εξουςία.
β. «ποι῵ν μεταδιδόναι … ὠφελεῖ ν»
Με το δεφτερο μετοχικό ςφνολο ο ΢ωκράτθσ αποδίδει ςτον Νόμο οικονομικι
λειτουργία. Ο Νόμοσ κατοχυρϊνει μια από τισ βαςικζσ ιδρυτικζσ αρχζσ τθσ
πόλθσ, τον καταμεριςμό τθσ εργαςίασ, με τον οποίο κατακτάται θ αυτάρκεια.
Ζτςι, αν το άτομο είναι φφςει ενδεζσ, με τθν κοινωνικι του ςυναρμογι
γίνεται αφταρκεσ χάρθ ςτθν αυτάρκεια που αποκτά θ κοινότθτα με τον
καταμεριςμό τθσ εργαςίασ. Οι εργαςίεσ κατανζμονται ςε κάκε πολίτθ με
βάςθ τισ ικανότθτζσ του, ϊςτε ο κακζνασ να ςτρζφει τθν προςοχι του όχι
μόνο ςτθν ικανοποίθςθ των δικϊν του αναγκϊν, αλλά και ςτισ ανάγκεσ των
ςυμπολιτϊν του, με ςτόχο το κοινό όφελοσ και τθν ευδαιμονία. Ζτςι, μεταξφ
των πολιτϊν καλλιεργοφνται ςχζςεισ ςυνεργαςίασ, αλλθλοβοικειασ,
αλλθλοπροςφοράσ και αλλθλεγγφθσ.
γ. «καὶ αὐτὸσ ἐμποι῵ν … ἐπὶ τὸν ςφνδεςμον τῆσ πόλεωσ»
Με το τρίτο μετοχικό ςφνολο δθλϊνεται θ παιδαγωγικι και πολιτικι
λειτουργία του Νόμου, ο οποίοσ ζχει χρζοσ να διαπλάκει ανκρϊπουσ ικανοφσ
και άξιουσ να διατθροφν τθ ςυνοχι τθσ πόλθσ. Για να γίνει αυτό, χρειάηεται ο
Νόμοσ από τθ μια να περιορίςει τθν ατομικι επικυμία, ϊςτε να τικαςευτεί θ
βοφλθςθ από τον Λόγο, και από τθν άλλθ να κατευκφνει τθν πολιτικι
κοινωνικοποίθςθ των ανκρϊπων. ΢υνεπϊσ, ο Νόμοσ υπθρετεί τον τελικό
ςκοπό τθσ ευδαιμονίασ του ςυνόλου και επιχειρϊντασ να υπαγάγει τθν
ατομικι επικυμία ςτθν αναγκαιότθτα τθσ κοινωνικισ ςυναρμογισ και τθσ
πολιτικισ ευταξίασ. Προσ αυτι τθν κατεφκυνςθ ο Νόμοσ καλλιεργεί τθν
κοινωνικότθτα και ακόμθ περιςςότερο αναδεικνφει τουσ αγακοφσ πολίτεσ ςε
πολιτικοφσ θγζτεσ που επιφορτίηονται με τθ διατιρθςθ τθσ ςυνοχισ τθσ
πόλθσ. Σζλοσ, ο Νόμοσ κζτει όρια και περιοριςμοφσ ςτθ ςυμπεριφορά των
πολιτϊν, αλλά και των φιλοςόφων-βαςιλζων, ϊςτε να μθν παρεκτρζπονται
και διαταράςςουν τθ ςυνοχι τθσ πόλθσ.

24. 5. Κρίνοντασ από τα μζςα που χρθςιμοποιεί ο νόμοσ για να πετφχει τθν
υπακοι των πολιτϊν ς’ αυτόν διαγράψτε το χαρακτιρα του. Πϊσ κα
χαρακτθρίηατε το πολίτευμα που λειτουργεί μ’ αυτόν τον τρόπο;
Απάντθςθ
Ο Πλάτωνασ ςτον υποςτθρικτικό του λόγο για τθν αναγκαιότθτα του θκικοφ
εξαναγκαςμοφ του φιλοςόφου να αςκιςει πολιτικι εξουςία αναφζρεται ςτον
νόμο. Ο νόμοσ παρουςιάηεται ωσ βαςικι αρχι τθσ πολιτικισ ςυμβίωςθσ,
προκειμζνου να αποκλειςτεί ο κίνδυνοσ τθσ αταξίασ και του χάουσ που
αναιρεί τισ δυνατότθτεσ τθσ δίκαιθσ πολιτείασ. Ζτςι, θ κοινωνία
παρουςιάηεται ωσ ζνα ςφνολο ανκρϊπων αυτοτελζσ, αφταρκεσ, διαχρονικό
και οργανωμζνο όπου αναπτφςςεται ςυμμετρικά θ ατομικι και κοινωνικι
διάςταςθ του ανκρϊπου. Ο νόμοσ, με άλλα λόγια, είναι θ αναγκαιότθτα που
επιβάλλει τθν εναρμόνιςθ τθσ ατομικότθτασ και τθσ ςυλλογικότθτασ μζςα
ςτθν κοινωνία. Εγγυθτισ και διεκπεραιωτισ αυτισ τθσ αναγκαιότθτασ
κακίςταται ο φιλόςοφοσ. Κρίνοντασ από τισ λειτουργίεσ που επιτελεί και τα
μζςα (πεικϊ-βία, κοινωνικό καταμεριςμό τθσ εργαςίασ, αγωγι
αυτοπεριοριςμοφ), που χρθςιμοποιεί ο νόμοσ για να πείςει τουσ πολίτεσ πωσ
είναι ςωςτό και αναγκαίο να υπακοφουν ς’ αυτόν, ςυμπεραίνουμε ότι ο
΢ωκράτθσ προςπακεί να ςυμβιβάςει το γενικό καλό με το ατομικό, από τθν
οπτικι μιασ ολιςτικισ και κοινωνιοκεντρικισ προςζγγιςθσ του πολιτικοφ
φαινομζνου, ςτο οποίο εξαςφαλίηεται θ αξιοκρατία και θ αμερολθψία. Αυτι
θ τόςο αναγκαςτικι επιβολι κανόνων και απαγορεφςεων δεν ταιριάηει ςε
δθμοκρατικά πολιτεφματα, αλλά μάλλον ςε αυταρχικά και ολοκλθρωτικά
κακεςτϊτα. ΢φμφωνα, μάλιςτα, με οριςμζνουσ μελετθτζσ, θ προτεραιότθτα
τθσ πόλθσ ζναντι του ατόμου ςυνιςτά μια ολοκλθρωτικι αρχι, επειδι
ενδζχεται το κράτοσ να είναι ιςχυρό, αλλά οι πολίτεσ του δυςτυχείσ. Πρζπει,
βζβαια, να επιςθμάνουμε ότι οι προκζςεισ του είναι αγακζσ, αφοφ απϊτεροσ
ςτόχοσ του νόμου είναι θ χριςθ κάκε μζςου για τθν εξυπθρζτθςθ του κοινοφ

25. ςυμφζροντοσ. Επίςθσ, δεν πρζπει να παραβλζψουμε το γεγονόσ ότι για τον
Πλάτωνα ευδαιμονία δεν είναι θ προςωπικι ευτυχία ςτθ ηωι, αλλά θ
ςυναίςκθςθ ότι με τισ ενζργειζσ του ο πολίτθσ κακιςτά τουσ άλλουσ
ευδαίμονεσ. Ο νόμοσ, λοιπόν, λειτουργεί ωσ απρόςωποσ και ψυχρόσ
άρχοντασ, δρα αντικειμενικά, χωρίσ να παρεκκλίνει από τον ορκό τρόπο
διακυβζρνθςθσ. Ρόλοσ του είναι να ρυκμίςει με τον καλφτερο δυνατό τρόπο
τισ λειτουργίεσ του κράτουσ, ϊςτε να επιτευχκεί θ αρμονικι και ομαλι
ςυμβίωςθ των πολιτϊν με υψθλό βακμό αλτρουιςμοφ. Παρουςιάηεται,
δθλαδι, ωσ ιδανικόσ θγζτθσ τθσ ιδανικισ πολιτείασ.
6. Να ςυγκρίνετε τισ απόψεισ του Πλάτωνα και του Πρωταγόρα (ενότθτα 7)
για το ςκοπό και τον χαρακτιρα του νόμου.
Απάντθςθ
Και ςτα δφο κείμενα παρατθροφμε ότι ο νόμοσ προςπακεί να ρυκμίςει τθ
ςυμπεριφορά των πολιτϊν ζτςι, ϊςτε να εξαςφαλιςτεί θ αρμονία και θ
ευτυχία όλων των κοινωνικϊν ομάδων.
΢τον Πλάτωνα αυτό κα επιτευχκεί με τθν υποταγι τθσ κατϊτερθσ τάξθσ ςτθν
ανϊτερθ και με τθν ενςυνείδθτθ προςφορά τθσ ανϊτερθσ τάξθσ των
φυλάκων-αρχόντων ςτο κοινωνικό ςφνολο. Για τον Πρωταγόρα οι νόμοι είναι
οι κατευκυντιριεσ γραμμζσ που χαράηει θ πολιτεία για να διδάξει ςτουσ
πολίτεσ τθσ τα όρια μζςα ςτα οποία μποροφν να κινοφνται χωρίσ να τουσ
παραβιάηουν. Οφτε ο νόμοσ, οφτε οι πολιτικζσ αρετζσ υπάρχουν «φφςει»,
οπότε χρειάηεται να αποκτθκοφν με διδαςκαλία και προςπάκεια και ζνα
ςφςτθμα επιβολισ ποινϊν μθ εκδικθτικό. Η εκπαίδευςθ ςτθν αρετι είναι
διαρκισ διαδικαςία, ςτθν οποία είναι δφςκολο κανείσ να ξεχωρίςει μία τάξθ
δαςκάλων.
Από τθν άλλθ, βζβαια, παρατθροφμε κάποιεσ διαφορζσ που ςχετίηονται με
τον χαρακτιρα του νόμου. ΢τθν Πολιτεία του Πλάτωνα ο νόμοσ φαίνεται να

26. παρεμβαίνει ζντονα ςτθ ηωι των πολιτϊν, να εφαρμόηει βία («ἀνάγκῃ») και
να ςτερεί κάποιεσ από τισ ελευκερίεσ των πολιτϊν («οὐχ ἵ να ἀφιῇ τρζπεςκαι
ὅπῃ ἕκαςτοσ βοφλεται») ςτθν προςπάκειά του να διατθριςει τθ ςυνοχι τθσ
πόλθσ. Φαίνεται, λοιπόν, να ζχει χαρακτιρα πιο αυταρχικό και τυραννικό.
Αντίκετα, ςτον «Πρωταγόρα» ο νόμοσ φαίνεται να ζχει χαρακτιρα
περιςςότερο παιδευτικό και κακοδθγθτικό. Η υπακοι ςτουσ νόμουσ
εντάςςεται, άλλωςτε, μζςα ςτο πλαίςιο του εκπαιδευτικοφ ςυςτιματοσ τθσ
Ακινασ. Όταν, βζβαια, ςθμειϊνονται παρεκτροπζσ, επιβάλλονται κι εδϊ
κυρϊςεισ.
7. Να αντιςτοιχίςετε τισ λζξεισ τθσ Α ςτιλθσ με τισ ετυμολογικά ςυγγενείσ
τουσ ςτθ Β ςτιλθ. Δφο λζξεισ περιςςεφουν.
Α Β
ἐπελάκου
μθχανᾶται
νόμῳ
ἀφιῇ
μεταδιδόναι
εφετείο
δωρεά
ειςιτιριο
λθςμονιά
πολυμιχανοσ
νόμιςμα
δόνθςθ
Απάντθςθ
Α Β
ἐπελάκου
μθχανᾶται
νόμῳ
λθςμονιά
πολυμιχανοσ
νόμιςμα

27. ἀφιῇ
μεταδιδόναι
εφετείο
δωρεά
8. ΢υμπλθρϊςτε τα κενά ςτισ παρακάτω προτάςεισ με λζξεισ ομόρριηεσ τθσ
λζξθσ «νόμῳ».
α) Για να εξαςφαλιςτεί αρμονία και ιςορροπία μζςα ςτθν πόλθ, οι πολίτεσ
οφείλουν να είναι ………………………
β) Οι καλοί ……………………… φροντίηουν για τθν ευδαιμονία των πολιτϊν.
γ) Κάκε δθμοκρατικι πολιτεία οφείλει να ……………………… τα αξιϊματα με
βάςθ αξιοκρατικά κριτιρια.
δ) Ζργο τθσ ……………………… είναι θ διαφφλαξθ τθσ τάξθσ και τθσ
ιςορροπίασ μζςα ςτθν πόλθ.
ε) Η …………………… ενζργειασ πρζπει να αποτελεί μζλθμα όλων μασ.
Απάντθςθ
α) Για να εξαςφαλιςτεί αρμονία και ιςορροπία μζςα ςτθν πόλθ, οι πολίτεσ
οφείλουν να είναι ………νομοταγείσ……
β) Οι καλοί ……νομοκζτεσ…… φροντίηουν για τθν ευδαιμονία των πολιτϊν.
γ) Κάκε δθμοκρατικι πολιτεία οφείλει να ……διανζμει……… τα αξιϊματα με
βάςθ αξιοκρατικά κριτιρια.
δ) Ζργο τθσ …αςτυνομίασ… είναι θ διαφφλαξθ τθσ τάξθσ και τθσ ιςορροπίασ
μζςα ςτθν πόλθ.
ε) Η …εξοικονόμθςθ… ενζργειασ πρζπει να αποτελεί μζλθμα όλων μασ.
9. Να γράψετε δφο ομόρριηα ςτα νζα ελλθνικά για κακεμιά από τισ
παρακάτω λζξεισ: ποιιςομεν, πεικοῖ , καταχρῆται, προςαναγκάηοντεσ,
φυλάττειν.
Απάντθςθ

28. ποιιςομεν: παραποίθςθ, θκοποιόσ
πεικοῖ : πεικινιοσ, πεικαναγκαςτικόσ
καταχρῆται: χριματα, εφχρθςτοσ
προςαναγκάηοντεσ: εξαναγκαςμόσ, αναγκαςτικόσ
φυλάττειν: φυλακι, διαφφλαξθ
10. Να γράψετε ζνα αντϊνυμο ςτα αρχαία ελλθνικά για κακεμιά από τισ
παρακάτω λζξεισ: ἀδικιςομεν, χεῖ ρον, εὖ πράξει, ὠφελίασ, ἐπελακόμθν.
Απάντθςθ
ἀδικιςομεν ≠ ὠφελιςομεν
χεῖ ρον ≠ βζλτιον
εὖ πράξει ≠ κακῶσ πράξει
ὠφελίασ ≠ βλάβθσ
ἐπελακόμθν ≠ ἐμνθςάμθν
11. Δϊςτε ζνα ςυνϊνυμο ςτα αρχαία ελλθνικά για κακεμιά από τισ
παρακάτω λζξεισ: ἀδικιςομεν, χεῖ ρον, ποιῶν, ἀφιῇ, βοφλεται.
Απάντθςθ
ἀδικιςομεν = βλάψομεν
χεῖ ρον = κάκιον
ποιῶν = δρῶν, πράττων
ἀφιῇ = ἐᾷ, ἐπιτρζπῃ
βοφλεται = (ἐ)κζλει, ἐπικυμεῖ , ὀρζγεται