1. กําเนิดระบบสุรยะ
ิ
ระบบสุริยะ (Solar System) ประกอบดวยดวงอาทิตยและบริวาร ซึ่งโคจรอยูรอบดวงอาทิตยไดแก
ดาวเคราะห 9 ดวง บริวารของดาวเคราะห ดาวเคราะหนอยและดาวหาง ดาวเคราะห 4 ดวงที่อยูใกลดวง
อาทิตยเรียกวา ดาวเคราะหชั้นใน ซึ่งเปนดาวเคราะหขนาดเล็กและมีพื้นผิวเปนของแข็ง ไดแก ดาวพุธ ดาว
ศุกร โลกและดาวอังคาร ดาวเคราะห 5 ดวงที่อยูถัดออกไปเรียกวา ดาวเคราะหชั้นนอก ซึ่งมีขนาดใหญ
และมีองคประกอบสวนใหญเปนกาซ ยกเวนดาวเคราะหดวงนอกสุด คือ ดาวพลูโตที่มีขนาดเล็กและมี
พื้นผิวเปนของแข็ง
ภาพที่ 1 ระบบสุริยะ (ที่มา: JPL/ NASA)
ระบบสุริยะเกิดจากกลุมกาซและฝุนในอวกาศ ยุบรวมกันภายใตอทธิพลของแรงโนมถวง เมื่อ
ิ
4,600 ลานปที่ผานมา ทีใจกลางของกลุมกาซเกิดเปนดาวฤกษ คือ ดวงอาทิตย เศษฝุนและกาซที่เหลือ
่
จากการเกิดเปนดาวฤกษ เคลื่อนที่อยูลอมรอบ เกิดการชนและรวมตัวกันเปนภายใตอทธิพลของแรงโนม
ิ
ถวงในชวงเวลาหลายรอยลานป ในที่สุดกลายเปนดาวเคราะหบริวารและวัตถุอื่นๆ ในระบบสุรยะ
ิ
ภาพที่ 2 กําเนิดระบบสุริยะ
ขอมูลที่นารู
• ระบบสุริยะมีขนาดเสนผานศูนยกลาง 12,000 ลานกิโลเมตร
• 99% ของเนื้อสารทังหมดของระบบสุริยะ รวมอยูทดวงอาทิตย
้ ี่
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 1/6

2. ตําแหนงของโลกในจักรวาล
โลก (The Earth)
โลกของเรามีขนาดเสนผานศูนยกลาง 12,756 กิโลเมตร โลกอยูหางจาก
ดวงอาทิตย 150 ลานกิโลเมตร แสงอาทิตยตองใชเวลาเดินทางนาน
8 นาที กวาจะถึงโลก
ระบบสุริยะ (Solar System)
ประกอบดวยดวงอาทิตยเปนดาวฤกษอยูตรงศูนยกลาง มีดาวเคราะห 9
ดวง เปนบริวารโคจรลอมรอบ ดาวเคราะหแตละดวงอาจมีดวงจันทรเปน
บริ วารโคจล อมรอบอี กที หนึ่ ง ดาวพลู โตอยู ห างจากดวงอาทิ ตย 6
พันลานกิโลเมตร แสงอาทิตยตองใชเวลาเดินทางนาน 5 ชั่วโมงครึ่ง
กวาจะถึงดาวพลูโต
ดาวฤกษเพื่อนบาน (Stars)
ดาวฤกษแตละดวงอาจมีระบบดาวเคราะหเปนบริวาร เชนเดียวกับระบบ
สุริยะของเรา ดาวฤกษแตละดวงอยูหางกันเปนระยะทางหลายลานลาน
กิโลเมตร ดาวฤกษที่อยูใกลที่สุดของดวงอาทิตยชื่อ “ปรอกซิมา เซนทอ
รี” (Proxima Centauri) อยูหางออกไป 40 ลานลานกิโลเมตร หรือ 4.2
ปแสง ดาวฤกษซึ่งมองเห็นเปนดวงสวางบนทองฟา สวนมากจะอยูหางไม
เกิน 2,000 ปแสง
กาแล็กซี (Galaxy)
กาแล็กซีคืออาณาจักรของดวงดาว กาแล็กซีของเราชื่อ “กาแล็กซีทาง
ชางเผือก” (The Milky Way Galaxy) มีขนาดเสนผานศูนยกลาง 1 แสน
ปแสง ประกอบดวยดาวฤกษประมาณ 1 พันลานดวง ดวงอาทิตยของเรา
อยูหางจากใจกลางของกาแล็กซีเปนระยะทางประมาณ 3 หมื่นปแสง
(2 ใน 3 ของรัศมี)
กระจุกกาแล็กซี (Cluster of galaxies)
กาแล็กซีอยูรวมกันเปน กลุม (Group) หรือกระจุก (Cluster) “กลุม
กาแล็กซีของเรา” (The local group) มีจํานวนมากกวา 10 กาแล็กซี
กาแล็ ก ซี เ พื่ อ นบ า นของเรามี ชื่ อ ว า “กาแล็ ก ซี แ อนโดรมี ด า”
(Andromeda galaxy) อยูหาง 2.3 ลานปแสง กลุมกาแล็กซีทองถิ่น
มีขนาดเสนผานศูนยกลาง 10 ลานปแสง
ซูเปอรคลัสเตอร (Supercluster)
ซูเปอรคลัสเตอร ประกอบดวยกระจุกกาแล็กซีหลายกระจุก “ซูเปอรคลัส
เตอรของเรา” (The local supercluster) มีกาแล็กซีประมาณ 2 พัน
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 2/6

3. กาแล็กซี ตรงใจกลางเปนที่ตงของ “กระจุกเวอรโก” (Virgo cluster) ซึ่งประกอบดวยกาแล็กซีประมาณ 50
ั้
กาแล็กซี อยูหางออกไป 65 ลานปแสง กลุมกาแล็กซีทองถิ่นของเรา กําลังเคลื่อนทีออกจากกระจุกเวอรโก ดวย
  ่
ความเร็ว 400 กิโลเมตร/วินาที
เอกภพ (Universe)
“เอกภพ” หรือ “จักรวาล” หมายถึง อาณาบริเวณโดยรวมซึ่งบรรจุทุกสรรพสิ่งทั้งหมด นักดาราศาสตรยังไม
ทราบวา ขอบของเอกภพสิ้นสุดที่ตรงไหน แตพวกเขาพบวากระจุกกาแล็กซีกําลังเคลือนที่ออกจากกัน นั่นแสดง
่
ใหเห็นวาเอกภพกําลังขยายตัว เมื่อคํานวณยอนกลับนักดาราศาสตรพบวา เมื่อกอนทุกสรรพสิ่งเปนจุด ๆ
เดียว เอกภพถือกําเนิดขึ้นดวย ”การระเบิดใหญ” (Big Bang) เมื่อประมาณ 13,000 ลานปมาแลว
โครงสรางของโลก
กําเนิดโลก
เมื่อประมาณ 4,600 ลานปมาแลว กลุมกาซในเอกภพบริเวณนี้ ไดรวมตัวกันเปนหมอกเพลิงมีชื่อวา
“โซลารเนบิวลา” (Solar แปลวา สุริยะ, Nebula แปลวา หมอกเพลิง) แรงโนมถวงทําใหกลุมกาซยุบตัวและ
หมุนตัวเปนรูปจาน ใจกลางมีความรอนสูงเกิดปฏิกิริยานิวเคลียรแบบฟวชั่น กลายเปนดาวฤกษที่ชอวาดวง
ื่
อาทิตย สวนวัสดุที่อยูรอบๆ มีอณหภูมต่ํากวา รวมตัวเปนกลุมๆ มีมวลสารและความหนาแนนมากขึ้นเปน
 ุ ิ
ชั้นๆ และกลายเปนดาวเคราะหในที่สุด (ภาพที่ 1)
ภาพที่ 1 กําเนิดระบบสุริยะ
โลกในยุคแรกเปนของเหลวหนืดรอน ถูกกระหน่ําชนดวยอุกกาบาตตลอดเวลา องคประกอบซึ่งเปน
ธาตุห นัก เช น เหล็ ก และนิ เกิ ล จมตัวลงสูแ กนกลางของโลก ขณะที่องค ประกอบซึ่งเปนธาตุเบา เช น
ซิลิกอน ลอยตัวขึ้นสูเปลือกนอก กาซตางๆ เชน ไฮโดรเจนและคารบอนไดออกไซด พยายามแทรกตัวออก
จากพื้นผิว กาซไฮโดรเจนถูกลมสุริยะจากดวงอาทิตยทําลายใหแตกเปนประจุ สวนหนึ่งหลุดหนีออกสู
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 3/6

4. อวกาศ อีกสวนหนึ่งรวมตัวกับออกซิเจนกลายเปนไอน้ํา เมื่อโลกเย็นลง เปลือกนอกตกผลึกเปนของแข็ง
ไอน้ําในอากาศควบแนนเกิดฝน น้ําฝนไดละลายคารบอนไดออกไซดลงมาสะสมบนพื้นผิว เกิดทะเลและ
มหาสมุ ท ร สองพั น ล า นป ต อ มาการวิ วั ฒ นาการของสิ่ ง มี ชี วิ ต ได นํ า คาร บ อนไดออกไซด ม าผ า นการ
สังเคราะหแสง เพื่อสรางพลังงาน และใหผลผลิตเปนกาซออกซิเจน กาซออกซิเจนที่ลอยขึ้นสูชั้นบรรยากาศ
ชั้นบน แตกตัวและรวมตัวเปนกาซโอโซน ซึ่งชวยปองกันอันตรายจากรังสีอุลตราไวโอเล็ต ทําใหสิ่งมีชีวิต
มากขึ้น และปริมาณของออกซิเจนมากขึ้นอีก ออกซิเจนจึงมีบทบาทสําคัญตอการเปลี่ยนแปลงบนพื้นผิวโลก
ในเวลาตอมา (ภาพที่ 2)
ภาพที่ 2 กําเนิดโลก
โครงสรางภายในของโลก
โลกมีขนาดเสนผานศูนยกลางยาว 12,756 กิโลเมตร (รัศมี 6,378 กิโลเมตร) มีมวลสาร 6 x 1024
กิโลกรัม และมีความหนาแนนเฉลี่ย 5.5 กิโลกรัมตอลูกบาศกเมตร (หนาแนนกวาน้ํา 5.5 เทา)
นักธรณีวิทยาทําการศึกษาโครงสรางภายในของโลก โดยศึกษาการเดินทางของ “คลื่นซิสมิค” (Seismic
waves) ซึ่งมี 2 ลักษณะ คือ
ภาพที่ 3 คลื่นปฐมภูมิ (P wave) และคลื่นทุติยภูมิ (S wave)
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 4/6

5. • คลื่นปฐมภูมิ (P wave) เปนคลื่นตามยาวที่เกิดจากความไหวสะเทือนในตัวกลาง โดย
อนุภาคของตัวกลางนั้นเกิดการเคลื่อนไหวแบบอัดขยายในแนวเดียวกับที่คลื่นสงผานไป
คลื่นนี้สามารถเคลื่อนที่ผานตัวกลางที่เปนของแข็ง ของเหลว และกาซ เปนคลื่นที่สถานีวัด
แรงสั่นสะเทือนสามารถรับไดกอนชนิดอืน โดยมีความเร็วประมาณ 6 – 8 กิโลเมตร/วินาที
่
คลื่นปฐมภูมทําใหเกิดการอัดหรือขยายตัวของชั้นหิน ดังภาพที่ 3
ิ
• คลื่นทุติยภูมิ (S wave) เปนคลื่นตามขวางที่เกิดจากความไหวสะเทือนในตัวกลางโดย
อนุภาคของตัวกลางเคลื่อนไหวตั้งฉากกับทิศทางที่คลื่นผาน มีทั้งแนวตั้งและแนวนอน
คลื่นชนิดนี้ผานไดเฉพาะตัวกลางที่เปนของแข็งเทานั้น ไมสามารถเดินทางผานของเหลว
คลื่นทุติยภูมิมีความเร็วประมาณ 3 – 4 กิโลเมตร/วินาที คลื่นทุติยภูมิทําใหชั้นหินเกิดการ
คดโคง
ภาพที่ 4 การเดินทางของ P wave และ S wave ขณะเกิดแผนดินไหว
ขณะที่เกิดแผนดินไหว (Earthquake) จะเกิดแรงสั่นสะเทือนหรือคลื่นซิสมิคขยายแผจากศูนยเกิด
แผนดินไหวออกไปโดยรอบทุกทิศทุกทาง เนื่องจากวัสดุภายในของโลกมีความหนาแนนไมเทากัน และมี
สถานะต า งกั น คลื่ น ทั้ ง สองจึ ง มี ค วามเร็ ว และทิ ศ ทางที่ เ ปลี่ ย นแปลงไปดั ง ภาพที่ 4 คลื่ น ปฐมภู มิ ห รื อ
P wave สามารถเดินทางผานศูนยกลางของโลกไปยังซีกโลกตรงขามโดยมีเขตอับ (Shadow zone) อยู
ระหวางมุม 100 – 140 องศา แตคลื่นทุติยภูมิ หรือ S wave ไมสามารถเดินทางผานชั้นของเหลวได จึง
ปรากฏแตบนซีกโลกเดียวกับจุดเกิดแผนดินไหว โดยมีเขตอับอยูที่มุม 120 องศาเปนตนไป
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 5/6

6. โครงสรางภายในของโลกแบงตามองคประกอบทางเคมี
นักธรณีวิทยา แบงโครงสรางภายในของโลกออกเปน 3 สวน โดยพิจารณาจากองคประกอบทางเคมี
ดังนี้ (ภาพที่ 5)
• เปลือกโลก (Crust) เปนผิวโลกชั้นนอก มีองคประกอบสวนใหญเปนซิลิกอนออกไซด และ
อะลูมิเนียมออกไซด
• แมนเทิล (Mantle) คือสวนซึ่งอยูอยูใตเปลือกโลกลงไปจนถึงระดับความลึก 2,900
กิโลเมตร มีองคประกอบหลักเปนซิลิคอนออกไซด แมกนีเซียมออกไซด และเหล็กออกไซด
• แกนโลก (Core) คือสวนที่อยูใจกลางของโลก มีองคประกอบหลักเปนเหล็ก และนิเกิล
ภาพที่ 5 องคประกอบทางเคมีของโครงสรางภายในของโลก
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 6/6

7. ภาพที่ 6 โครงสรางภายในของโลก
โครงสรางภายในของโลกแบงตามคุณสมบัติทางกายภาพ
นักธรณีวิทยา แบงโครงสรางภายในของโลกออกเปน 5 สวน โดยพิจารณาจากคุณสมบัติทางกายภาพ
ดังนี้ (ภาพที่ 6)
• ลิโทสเฟยร (Lithosphere) คือ สวนชั้นนอกสุดของโลก ประกอบดวย เปลือกโลกและแมนเทิล
ชั้นบนสุด ดังนี้
o เปลือกทวีป (Continental crust) สวนใหญเปนหินแกรนิตมีความหนาเฉลี่ย 35
กิโลเมตร ความหนาแนน 2.7 กรัม/ลูกบาศกเซนติเมตร
o เปลือกสมุทร (Oceanic crust) เปนหินบะซอลตความหนาเฉลีย 5 กิโลเมตร ความ
่
หนาแนน 3 กรัม/ลูกบาศกเซนติเมตร (มากกวาเปลือกทวีป)
o แมนเทิลชั้นบนสุด (Uppermost mantle) เปนวัตถุแข็งซึ่งรองรับเปลือกทวีปและ
เปลือกสมุทรอยูลึกลงมาถึงระดับลึก 100 กิโลเมตร
• แอสทีโนสเฟยร (Asthenosphere) เปนแมนเทิลชันบนซึ่งอยูใตลิโทสเฟยรลงมาจนถึงระดับ
้
700 กิโลเมตร เปนวัสดุเนื้อออนอุณหภูมิประมาณ 600 – 1,000°C เคลื่อนที่ดวยกลไกการพา

ความรอน (Convection) มีความหนาแนนประมาณ 3.3 กรัม/เซนติเมตร
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 7/6

8. • เมโซสเฟยร (Mesosphere) เปนแมนเทิลชั้นลางซึ่งอยูลึกลงไปจนถึงระดับ 2,900 กิโลเมตร มี

สถานะเปนของแข็งอุณหภูมิประมาณ 1,000 – 3,500°C มีความหนาแนนประมาณ 5.5 กรัม/
เซนติเมตร
• แกนชั้นนอก (Outer core) อยูลึกลงไปถึงระดับ 5,150 กิโลเมตร เปนเหล็กหลอมละลายมี
อุณหภูมิสูง 1,000 – 3,500°C เคลื่อนตัวดวยกลไกการพาความรอนทําใหเกิดสนามแมเหล็ก
โลก มีความหนาแนน 10 กรัม/ลูกบาศกเซนติเมตร
• แกนชั้นใน (Inner core) เปนเหล็กและนิเกิลในสถานะของแข็งซึ่งมีอุณหภูมสูงถึง 5,000 °C
ิ
ความหนาแนน 12 กรัมตอลูกบาศกเซนติเมตร จุดศูนยกลางของโลกอยูทระดับลึก 6,370
ี่
กิโลเมตร
สนามแมเหล็กโลก
แกนโลกมีองคประกอบหลักเปนเหล็ก แกนโลกชั้นใน (Inner core) มีความกดดันสูงจึงมีสถานะ
เปนของแข็ง สวนแกนชั้นนอก (Outer core) มีความกดดันนอยกวาจึงมีสถานะเปนของเหลวหนืด
แกนชั้นในมีอุณหภูมิสูงกวาแกนชั้นนอก พลังงานความรอนจากแกนชั้นใน จึงถายเทขึ้นสูแกนชั้นนอกดวย
การพาความรอน (Convection) เหล็กหลอมละลายเคลื่อนที่หมุนวนอยางชาๆ ทําใหเกิดการเคลื่อนที่ของ
กระแสไฟฟา และเหนี่ยวนําใหเกิดสนามแมเหล็กโลก (The Earth’s magnetic field)
ภาพที่ 7 แกนแมเหล็กโลก
อยางไรก็ตามแกนแมเหล็กโลกและแกนหมุนของโลกมิใชแกนเดียวกัน แกนแมเหล็กโลกมีขั้วเหนือ
อยูทางดานใต และมีแกนใตอยูทางดานเหนือ แกนแมเหล็กโลกเอียงทํามุมกับแกนเหนือ-ใตทางภูมิศาสตร
(แกนหมุนของโลก) 12 องศา ดังภาพที่ 7
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 8/6

9. ภาพที่ 8 สนามแมเหล็กโลก
สนามแมเหล็กโลกก็มิใชเปนรูปทรงกลม (ภาพที่ 8) อิทธิพลของลมสุริยะทําใหดานที่อยูใกลดวง
อาทิตยมีความกวางนอยกวาดานตรงขามดวงอาทิตย สนามแมเหล็กโลกไมใชส่ิงคงที่ แตมีการเปลี่ยนแปลง
ความเขมและสลับขั้วเหนือ-ใต ทุกๆ หนึ่งหมื่นป ในปจจุบันสนามแมเหล็กโลกอยูในชวงที่มีกําลังออน
สนามแมเหล็กโลกเปนสิ่งที่จําเปนที่เอื้ออํานวยในการดํารงชีวิต หากปราศจากสนามแมเหล็กโลกแลว
อนุภาคพลังงานสูงจากดวงอาทิตยและอวกาศ จะพุงชนพื้นผิวโลก ทําใหสิ่งมีชีวิตไมสามารถดํารงอยูได
(ดูรายละเอียดเพิ่มเติมในบทที่ 3 พลังงานจากดวงอาทิตย)
เกร็ดความรู: ทิศเหนือที่อานไดจากเข็มทิศแมเหล็ก อาจจะไมตรงกับทิศเหนือจริง ดวยเหตุผล 2 ประการคือ

• ขั้วแมเหล็กโลก และขั้วโลก มิใชจดเดียวกัน
ุ
• ในบางพื้นที่ของโลก เสนแรงแมเหล็กมีความเบี่ยงเบน (Magnetic deviation) มิไดขนาน
กับเสนลองจิจูด (เสนแวง) ทางภูมศาสตร แตโชคดีทบริเวณประเทศไทยมีคาความ
ิ ี่
เบี่ยงเบน = 0 ดังนั้นจึงถือวา ทิศเหนือแมเหล็กเปนทิศเหนือจริงได
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 9/6

10. การเคลื่อนตัวของเปลือกโลก
เปลือกโลกมิไดเปนแผนเดียวตอเนื่องติดกันดังเชนเปลือกไข หากแตเหมือนเปลือกไขแตกราว มี
แผนหลายแผนเรียงชิดติดกันเรียกวา “เพลต” (Plate) ซึ่งมีอยูประมาณ 20 เพลต เพลตที่มีขนาดใหญ ไดแก
เพลตแปซิฟก เพลตอเมริกาเหนือ เพลตอเมริกาใต เพลตยูเรเซีย เพลตแอฟริกา เพลตอินโด-ออสเตรเลีย
และเพลตแอนตารกติก เปนตน เพลตแปซิฟกเปนเพลตที่ใหญที่สุดและไมมีเปลือกทวีป กินอาณาเขตหนึ่ง
ในสามของพื้นผิวโลก เพลตทุกเพลตเคลื่อนตัวเปลี่ยนแปลงขนาดและรูปรางอยูตลอดเวลา (ดูภาพที่ 1)
ภาพที่ 1 การเคลื่อนตัวของเพลต
กระบวนการเคลื่อนตัวของเปลือกโลก
เพลตประกอบดวยเปลือกทวีปและเปลือกมหาสมุทรวางตัวอยูบนแมนเทิลชั้นบนสุด ซึ่งเปนของแข็ง
ในชั้นลิโทสเฟยร ลอยอยูบนหินหนืดรอนในชั้นแอสทีโนสเฟยรอีกทีหนึ่ง หินหนืด (Magma) เปนวัสดุ
เนื้อออนเคลื่อนที่หมุนเวียนดวยการพาความรอนภายในโลก คลายการเคลื่อนตัวของน้ําเดือดในกาตมน้ํา
การเคลื่ อ นตั ว ของวั ส ดุ ใ นชั้ น แอสที โ นสเฟ ย ร ทํ า ให เ กิ ด การเคลื่ อ นตั ว เพลต (ดู ภ าพที่ 2) เราเรี ย ก
กระบวนการเชนนี้วา “ธรณีแปรสัณฐาน” หรือ “เพลตเทคโทนิคส” (Plate Tectonics)
ภาพที่ 2 กระบวนการธรณีแปรสัณฐาน
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 10/6

11. • การพาความรอนจากภายในของโลกทําใหวัสดุในชั้นแอสทีโนสเฟยร (Convection cell) ลอยตัวดัน
พื้นมหาสมุทรขึ้นมากลายเปน “สันกลางมหาสมุทร” (Mid-ocean ridge) หินหนืดรอนหรือแมกมา
ซึ่งโผลขึ้นมาผลักพื้นมหาสมุทรใหเคลื่อนที่ขยายตัวออกทางขาง
• เนื่องจากเปลือกมหาสมุทรมีความหนาแนนมากกวาเปลือกทวีป ดังนั้นเมื่อเปลือกมหาสมุทรชน
กับเปลือกทวีป เปลือกมหาสมุทรจะมุดตัวต่ําลงกลายเปน “เหวมหาสมุทร” (Trench) และหลอม
ละลายในแมนเทิลอีกครังหนึ่ง
้
• มวลหินหนืดที่เกิดจากการรีไซเคิลของเปลือกมหาสมุทรทีจมตัวลง เรียกวา “พลูตอน” (Pluton) มี
่
ความหนาแนนนอยกวาเปลือกทวีป จึงลอยตัวแทรกขึ้นมาเปนแนวภูเขาไฟ เชน เทือกเขาแอนดีส
ทางฝงตะวันตกของทวีปอเมริกาใต
ภาพที่ 3 รอยตอของเพลต
รอยตอของขอบเพลต (Plate boundaries)
• เพลตแยกจากกัน (Divergent) เมื่อแมกมาในชั้นแอสทีโนสเฟยรดันตัวขึ้น ทําใหเพลตจะขยายตัว
ออกจากกัน แนวเพลตแยกจากกันสวนมากเกิดขึ้นในบริเวณสันกลางมหาสมุทร (ภาพที่ 3)
• เพลตชนกัน (Convergent) เมื่อเพลตเคลื่อนที่เขาชนกัน เพลตที่มีความหนาแนนสูงกวาจะมุดตัว
ลงและหลอมละลายในแมนเทิล สวนเพลตที่มีความหนาแนนนอยกวาจะถูกเกยสูงขึ้นกลายเปน
เทือกเขา เชน เทือกเขาหิมาลัย เกิดจากการชนกันของเพลตอินเดียและเพลตเอเชีย เทือกเขา
แอพพาเลเชียน เกิดจากการชนกันของเพลตอเมริกาเหนือกับเพลตแอฟริกา
• รอยเลื่อน (Transform fault) เปนรอยเลื่อนขนาดใหญ มักเกิดขึ้นในบริเวณเทือกเขากลาง
มหาสมุทร แตบางครั้งก็เกิดขึ้นบริเวณชายฝง เชน รอยเลื่อนแอนเดรียส ที่ทําใหเกิดแผนดินไหวใน
รัฐแคลิฟอรเนีย ประเทศสหรัฐอเมริกา เกิดจากการเคลื่อนที่สวนกันของเพลตอเมริกาเหนือและ
เพลตแปซิฟก
วัฏจักรวิลสัน
หินบนเปลือกโลกสวนใหญมีอายุนอยไมกี่รอยลานป เมื่อเทียบกับโลกซึ่งมีอายุประมาณ 4,000 ลานป
และเปลือกโลกก็มีการเคลื่อนที่อยูตลอดเวลา นักธรณีวิทยาชาวแคนาดาชื่อ ทูโซ วิลสัน ไดตั้งสมมติฐานไววา
เพลตขนาดใหญถูกทําลายและสรางขี้นใหมในลักษณะรีไซเคิลทุกๆ 500 ลานป เนื่องจากโลกของเรามีเสน
รอบวงยาวประมาณ 40,000 กิโลเมตร จึงคํานวณไดวา เพลตเคลื่อนที่ดวยความเร็วปละ 4 เซนติเมตร
ดังนั้นเพลตสองเพลตซึ่งแยกตัวออกจากกันในซีกโลกหนึ่ง จะเคลื่อนที่ไปชนกันในซีกโลกตรงขามโดยใช
เวลาประมาณ 500 ลานป ดูรายละเอียดในภาพที่ 4
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 11/6

12. ภาพที่ 4 วัฏจักรวิลสัน
• ภาพที่ 4 ก. เพลตเกิดขึ้นใหมจากการโผลขึ้นของแมกมาในจุดรอนใตมหาสมุทร แมกมาดันเปลือก
ทวีปทั้งสองแยกจากกัน และเคลื่อนที่ไปชนเปลือกมหาสมุทรในซีกโลกฝงตรงขามซึ่งมีอุณหภูมิ
ต่ํากวาและจมตัวลง การชนกันทําใหมหาสมุทรทางดานตรงขามมีขนาดเล็กลง
• ภาพที่ 4 ข. เปลือกทวีปชนกันทําใหเกิดทวีปขนาดยักษในซีกโลกหนึ่ง และอีกซีกโลกหนึ่งกลายเปน
มหาสมุทรขนาดยักษเชนกัน
• ภาพที่ 4 ค. เมื่อเวลาผานไปเปลือกโลกเกิดการแยกตัวเนื่องจากจุดรอนขางใต ทําใหเกิดเปลือก
มหาสมุทรอันใหม ดันเปลือกทวีปใหแยกตัวจากกัน และเคลื่อนที่ไปชนกับเปลือกมหาสมุทรในซีก
ตรงขามที่เย็นกวา ทําใหมหาสมุทรทางดานตรงขามมีขนาดเล็กลง และในที่สดเปลือกทวีปทั้งสอง
ุ
จะชนกัน เปนอันครบกระบวนการของวัฏจักรวิลสัน
ภาพที่ 5 โลกเมื่อ 200 ลานปกอน
ทวีปในอดีต
เมื่อมองดูแผนที่โลก หากเราตัดสวนที่เปนพื้นมหาสมุทรออก จะพบวาสวนโคงของขอบแตละทวีป
นั้น โคงรับกันราวกับนํามาเลื่อนตอกันไดเสมือนเกมสตอแผนภาพ (Jigsaw หรือ puzzle) นักธรณีวิทยา
พบวา ตามบริเวณแนวรอยตอของเพลตตางๆ มักเปนที่ตั้งของเทือกเขาสูงและภูเขาไฟ ทั้งบนทวีปและใต
มหาสมุทร การศึกษาการเคลื่อนที่ของเปลือกโลกดวยทฤษฎีเพลตเทคโทนิคส ประกอบกับรองรอยทาง
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 12/6

13. ธรณีวิทยาในอดีตพบวา เมื่อ 200 ลานปกอน ทุกทวีปอยูชิดติดกันเปนแผนดินขนาดใหญเรียกวา “แพนเจีย”
(Pangaea) โดยมีดินแดนทางตอนเหนือชื่อ “ลอเรเซีย” (Lawresia) และดินแดนทางใตชื่อ “กอนดวานา”
(Gonwana) ซึ่งแบงแยกดวยทะเลเททิส ดังที่แสดงในภาพที่ 5
ภาพที่ 6 สภาพภูมิอากาศในอดีต สีเขียวคือปาเขตรอน สีขาวคือธารน้ําแข็ง
ภาพที่ 6 แสดงใหเห็นวาเมื่อ 200 ลานปกอน ทางตอนใตของทวีปอเมริกาใต แอฟริกา อินเดีย
ออสเตรเลีย เคยอยูชิดติดกับทวีปแอนตารกติกในบริเวณขั้วใต ซึ่งเปนเขตหนาวเย็น โดยมีหลักฐานเปน
รองรอยของธารน้ําแข็งในอดีต ในขณะที่ตอนใตของทวีปอเมริกาเหนือ ยุโรป และเอเชีย มีหลักฐานบงชี้วา
เคยเปนเขตรอนแถบศูนยสูตรมากอน เนื่องจากอุดมสมบูรณดวยถานหินและน้ํามัน ซึ่งเกิดจากการทับถม
ของพืชในอดีต ประกอบกับหลักฐานทางฟอสซิลในภาพที่ 7 แสดงใหเห็นวา เมื่อครั้งกอนแผนดินเหลานี้เคย
อยูชิดติดกัน พืชและสัตวบางชนิดจึงแพรขยายพันธุบนดินแดนเหลานี้ในอดีต
ภาพที่ 7 การแพรพันธุของสัตวในอดีต
Copyright ©2004 The LESA Project โครงสรางของโลก 13/6