BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - Significance of Privatization
•
0 likes•1,294 views
Prezentacja przedstawiona przez Iwona Pugacewicz, Wojciech Kostrzewa i Kurt Geiger poczas 61 Seminarium BRE-CASE: Condition of banking sector in emerging economies - significance of privatization (13.06.2002) Zobacz więcej na nasze stronie: http://www.case-research.eu/en/node/56260
Recommended
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - Significance of Privatization
Similar to BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - Significance of Privatization (20)
More from CASE Center for Social and Economic Research
More from CASE Center for Social and Economic Research (20)
BRE-CASE Seminarium 61 - Condition of Banking Sector in Emerging Economies - Significance of Privatization
- 1. 61 STAN SEKTORA BANKOWEGO W GOSPODARKACH WSCHODZ¥CYCH – ZNACZENIE PRYWATYZACJI
- 2. Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa 00 – 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 BRE Bank SA 00 – 950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Copyright by: CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa i BRE Bank SA Redakcja Zeszytów Redakcja naukowa Ewa Balcerowicz Sekretarz Zeszytów Krystyna Olechowska Autorzy Kurt Geiger Alicja Kornasiewicz Wojciech Kostrzewa Iwona Pugacewicz-Kowalska Opracowanie graficzne Agnieszka Bury DTP SK Studio ISSN 1233-121X Wydawca CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa, 00 - 944 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12 Nakładca BRE Bank SA, 00-950 Warszawa, ul. Senatorska 18 Oddano do druku w sierpniu 2002 r. Nakład 600 egz.
- 3. SPIS TREŒCI WPROWADZENIE 5 Wojciech Kostrzewa – STAN SEKTORA BANKOWEGO W GOSPODARKACH WSCHODZĄCYCH – ZNACZENIE PRYWATYZACJI 7 1. Wstęp 7 2. Mały wachlarz papierów dłużnych 7 3. Znaczenie rynku akcji 8 4. Dostęp do środków finansowych 8 5. Poziom usług bankowych 10 6. Prywatyzacja sektora bankowego 11 Alicja Kornasiewicz, Iwona Pugacewicz-Kowalska – ZNACZENIE PRYWATYZACJI DLA ROZWOJU POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO 13 1. Negatywna ocena prywatyzacji przez polskie społeczeństwo 13 2. Główne fazy prywatyzacji sektora bankowego 13 3. Sektor bankowy jako czynnik rozwoju gospodarczego Polski 16 4. Wskaźniki efektywności 16 5. Prywatyzacja po polsku 19 6. Podsumowanie 23 Kurt Geiger – DOŚWIADCZENIA PRYWATYZACYJNE W SEKTORZE BANKOWYM EUROPY ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ 25 1. Wstęp 25 2. Dlaczego prywatyzacja? 25 3.Warunki sprawnego sektora bankowego 26 4. Znaczenie silnych akcjonariuszy dla sektora bankowego 27 5. Prawidłowa działalność sektora bankowego po prywatyzacji 28 6. Przyszłość 28 Krystyna Olechowska – DYSKUSJA 31
- 4. LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM Romuald Adamowicz BRE Leasing Rafał Antczak Fundacja CASE Iwona Antowska-Bartosiewicz Bank Handlowy SA Ewa Balcerowicz Fundacja CASE Henryk Bąk Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Piotr Bielski BZ WBK SA Barbara Błaszczyk Fundacja CASE Piotr Bujak Fundacja CASE Michał Chałaczkiewicz SGH Michał Charyński PiS Tomasz Chmielewski Szkoła Główna Handlowa Marek Dąbrowski Fundacja CASE Małgorzata Dobrzyńska AmerBank SA Mirosław Dusza Narodowy Bank Polski Michał Dwurzyński Kredyt Bank SA Dariusz Filar Pekao SA Kurt Geiger EBOR Małgorzata Golik Narodowy Bank Polski Marta Gołajewska Narodowy Bank Polski Ewa Gucwa-Leśny WNE UW Dariusz Jagiełło Szkoła Główna Handlowa Małgorzata Jakubiak Fundacja CASE Wiesława Janiszewska Narodowy Bank Polski Anna Jaros Ambasada USA Leszek Jasiński INE PAN Małgorzata Kalicka MSP Jakub Karnowski Narodowy Bank Polski Piotr Kazimierczyk BISE Dariusz Kazimierski BR TUP SA Leszek Kąsek Ministerstwo Finansów Grzegorz Klima Szkoła Główna Handlowa Krzysztof Kluza Bank Handlowy SA Paweł Kłosiewicz Narodowy Bank Polski Bożena Komar Szkoła Główna Handlowa Wojciech Kostrzewa BRE Bank SA Jan Kowalczyk RCSS Zygmunt Królak Wyższa Szkoła Handlu i Prawa Mikołaj Kruczyński DWZ Maciej Krzak Bank Handlowy w Warszawie SA Adam Lipowski INE PAN Ryszard F. Ławniczak Kancelaria Prezydenta RP Jan Macieja INE PAN Gabriela Machura-Bocian Narodowy Bank Polski Grzegorz Maliszewski BIG Bank Gdański SA Waldemar Markiewicz ProCapital Krzysztof Markowski PKO BP SA Andrzej Matuszczak Akademia Ekonomiczna Paweł Michalik PTE Skarbiec – Emerytura SA Tomasz Mietiułka Szkoła Główna Handlowa Janusz A. Milewski Narodowy Bank Polski Wojciech Mondiewicz Szkoła Główna Handlowa Tomasz Myszkorowski BHW Igor Nowak Życie Krystyna Olechowska Fundacja CASE Artur Ostrowski Bank Handlowy SA Julian Pańków ISP PAN Małgorzata Pawłowska Narodowy Bank Polski Szymon Pawłowski LPR Piotr Perlański Deutsche Bank Polska SA Krzysztof Piech Szkoła Główna Handlowa Katarzyna Piętka Fundacja CASE Marta Postnik Ministerstwo Finansów Jerzy Pruski Rada Polityki Pieniężnei NBP Iwona Pugacewicz-Kowalska CA IB Andrzej Pyszkowski PARR Artur Radziwiłł Fundacja CASE Łukasz Rawdanowicz Fundacja CASE Wojciech Rogowski Narodowy Bank Bolski Piotr Rożek PAP Izabela Sewerynik Kredyt Bank SA Andrzej Sławiński Narodowy Bank Polski Aleksander Sobczak Fundacja CASE Paweł Sobkiewicz WSUiB Jan Solarz Narodowy Bank Polski Małgorzata Sosnowska AmerBank SA Piotr Sota Ministerstwo Finansów Piotr Sperka PKO BP SA Krzysztof Stachacz NOBE Danuta Stasiak Narodowy Bank Polski Andrzej Stec Gazeta Wyborcza Michał Szczurek PTE Nationale Nederlanden Polska SA Adam Szejnfeld Sejm RP Komisja Gospodarki Krzysztof Szewczyk Komisja Papierów Wartościowych i Giełd Piotr Szpunar Narodowy Bank Polski Kazimierz Ślubowski BCC Andrzej Śniecikowski IBD Zmiany SA Anna Świerczyńska Szkoła Główna Handlowa Piotr Tefelski WBC SA Wojciech Vogtt Ministerstwo Gospodarki Ewa Wilk Narodowy Bank Polski Jacek Wiśniewski Pekao SA Grażyna Wojciechowicz Fundacja CASE Maciej Wróblewski Bohdan Wyżnikiewicz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową Katarzyna Zajdel Citibank Poland Marzena Zaremba Narodowy Bank Polski Anna Ząbkowicz INE PAN
- 5. WPROWADZENIE Silny sektor bankowy i rozwinięty rynek kapitałowy uznawane są za czynniki determinujące rozwój gospodarki. Umocnienie pozycji banków w gospodarce wymaga dopływu kapitału, co następuje przede wszystkim poprzez prywa-tyzację. Tymczasem z badań opinii publicznej wynika, że aż 9 na 10 Polaków uważa, że Polska wyszła na prywatyza-cji źle lub bardzo źle. Czy negatywna ocena Polaków może być słuszna w przypadku banków? Jak prywatyzacja wpły-nęła na stan sektora bankowego w gospodarkach wschodzących? Na pytania te poszukiwali odpowiedzi paneliści i go-ście 61 semianrium BRE-CASE. Zorganizowane wspólnie przez Fundację CASE i BRE Bank SA, w ramach stałego cyklu spotkań panelowych, seminarium odbyło się w Warszawie w czerwcu 2002 roku. Wojciech Kostrzewa, prezes BRE Banku SA stwierdził, że silne banki będą uczestniczyć w procesie rozwoju go-spodarki przede wszystkim za pośrednictwem rynku kapitałowego. Jednak rynek finansowy Europy Środkowej i Wschodniej nie jest nawet w zbliżonym stopniu tak rozwinięty jak rynek krajów Unii Europejskiej. Jakie są tego przy-czyny? W Niemczech kapitalizacja rynku akcji wynosi 67 proc. PKB, w Polsce – 20 proc., na Węgrzech – 25 proc., w Czechach – 22 proc. Ponadto możliwości pozyskiwania kapitału poprzez emisje akcji są ograniczone. Rynek papie-rów dłużnych zdominowany jest przede wszystkim przez instrumenty państwowe, natomiast rynek korporacyjnych pa-pierów dłużnych jest nadal niewielkich rozmiarów, bo ustawodawca od lat dyskryminuje indywidualnych potencjalnych nabywców obligacji nierządowych. Mówiąc o procesach prywatyzacyjnych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej W. Kostrzewa podkreślił, że ich poziom zaawansowania zależy przede wszystkim od przyjętej strategii prywatyzacji. Proces prywatyzacji sektora bankowego najszybciej dobiegł końca w krajach, w których został poprzedzony restruktu-ryzacją banków. Liderem w tym zakresie są Węgry, gdzie prywatyzacja banków została ukończona w drugiej połowie lat 90. W wyniku prywatyzacji w większości krajów Europy Środkowej dominującą rolę w sektorze bankowym zyskał kapitał zagraniczny. Alicja Kornasiewicz, prezes CA IB Polska i Iwona Pugacewicz-Kowalska, główna ekonomistka CA IB Polska stwier-dzają, że obecność kapitału zagranicznego przyczynia się do rozwoju strukturalnego polskiej gospodarki. W ciągu ostatnich pięciu lat wzrósł udział aktywów netto, depozytów i kredytów udzielonych gospodarstwom domowym i przed-siębiorstwom w relacji do PKB, co oznacza wzrost znaczenia sektora bankowego w gospodarce. Obecnie kredyty zło-towe stanowią około 30% PKB, zaś depozyty złotowe i walutowe niecałe 40% PKB. Jest to poniżej standardów w kra-jach rozwiniętych: na przykład wartość aktywów netto w sektorze bankowym na koniec 2001 roku stanowiła w Polsce 66% PKB wobec 265% PKB w krajach euro. Mimo że rynek kapitałowy funkcjonuje w Polsce od 1991 roku, sektor ban-kowy nadal stanowi główne źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstw. Pokazuje to porównanie aktywów netto sek-tora bankowego do kapitalizacji warszawskiej giełdy.W 2001 roku wartość kredytów złotowych udzielonych przedsię-biorstwom przez system bankowy była 1,6 razy wyższa niż kapitalizacja całej GPW. Dodatkowo, kredyty udzielane sek-torowi publicznemu stanowiły w 2000 roku 34% kredytów udzielonych przez sektor bankowy, wobec 29% średniej w krajach kandydujących do Unii Europejskiej oraz 21% w krajach strefy euro. Co zatem sprawia, że prywatyzacja jest tak negatywnie oceniana przez Polaków? Przede wszystkim brak elementarnej wiedzy o znaczeniu efektywnego i ela- 5
- 6. stycznego sektora bankowego dla funkcjonowania gospodarki rynkowej. Po drugie, nierozumiejący procesów gospo-darczych politycy, a za nimi media, rozdmuchują pojedyncze niekorzystne decyzje prywatyzacyjne lub wskazują jako przykłady prywatyzacyjnych porażek przedsiębiorstwa, którym nie powiodło się w wyniku błędnego zarządzania no-wych właścicieli. Należy także pamiętać, że prawie każda prywatyzacja oznacza zmniejszenie wpływów uprzywilejo-wanych grup gospodarczych, przez co kolejnym rządom, uwikłanym w polityczne zależności trudno zdobyć się na obiektywną ocenę rzeczywistych ekonomicznych korzyści wynikających ze zmniejszania stopnia własności państwa. Kurt Geiger, dyrektor Departamentu Instytucji Finansowych EBOR-u stwierdził, że prywatyzację sektora bankowe-go traktuje się jako sposób na zwiększenie jego efektywności. Kiedy państwo jest właścicielem przedsiębiorstwa, to – jak dowodzi tego także przykład krajów Europy Zachodniej – istnieje silna pokusa interweniowania z powodów politycz-nych. Banki w Europie Środkowej i Wschodniej potrzebują kapitału i know-how, co powinna im zapewnić prywatyza-cja. Jest oczywiste, że najlepiej takie potrzeby banków mogą spełnić inwestorzy zagraniczni. Dla kraju zainteresowa-nego kapitałem nie jest ważne, jakiej narodowości są inwestorzy (zwłaszcza, że mamy tak naprawdę do czynienia z ka-pitałem coraz bardziej międzynarodowym, a nie „narodowym”), ważne jest dlaczego chcą inwestować w danym kraju i jakie mają plany inwestycyjne: czy chcą rozwijać działalność w danym kraju, czy chcą uczyć i promować lokalne ka-dry czy też raczej wolą przywieźć swoich specjalistów itd. Rola państwa w tym procesie wzmacniania i rozwijania sek-tora bankowego powinna polegać na tworzeniu sprzyjającej rozwojowi biznesu regulacji prawnej, budowaniu i wzmac-nianiu instytucji egzekwujących przestrzeganie i stosowanie prawa. Oceniając doświadczenia krajów Europy Środko-wej i Wschodniej w prywatyzacji banków K. Geiger zwrócił uwagę na duże zróżnicowanie kosztów prywatyzacji: naj-niższe były one w Polsce – 5–8% PBK, najwyższe w Czechach – 20% PBK. Prezentowane w Zeszycie teksty są rozszerzonymi wersjami wystąpień wygłoszonych na czerwcowym seminarium. Zostały przygotowane specjalnie na potrzeby seminarium i niniejszej publikacji, za co ich Autorom organizatorzy skła-dają serdeczne podziękowanie. 6
- 7. 1.Wstęp STAN SEKTORA BANKOWEGO W GOSPODARKACH WSCHODZ¥CYCH – ZNACZENIE PRYWATYZACJI Wojciech Kostrzewa Czynnikiem determinującym rozwój gospodarki jest silny sektor bankowy i rozwinięty rynek kapitało-wy. Tezę tę potwierdza również stan rozwoju gospo-darek naszego regionu, w tym polskiej. Jak zwykle, wybór ma miejsce między rozwiniętym i sprawnym rynkiem kapitałowym a takim samym systemem bankowym. Wydaje się jednak, że rozwój systemu bankowego jest znacznie większy niż rozwój rynku kapitałowego. Zależność tę determinuje fakt, że to właśnie system bankowy jest i powinien być postrze-gany jako główny motor rozwoju polskiej gospodarki. Ogromną rolę w rozwoju systemów bankowych kra-jów kandydujących do Unii Europejskiej odegrał i nadal odgrywa kapitał pochodzący z krajów Unii Europejskiej, w znacznie mniejszym stopniu z USA. Silne banki będą uczestniczyć w procesie rozwoju gospodarki przede wszystkim za pośrednictwem rynku kapitałowego. Aby umocnić pozycję banków w gospodarce, niezbędny jest dopływ kapitału, co następuje przede wszystkim poprzez prywatyzację. Rynek finansowy Europy Środkowej i Wschodniej nie jest nawet w zbliżonym stopniu tak rozwinięty jak rynek krajów Unii Europejskiej. Jakie są tego przy-czyny? Na początek porównajmy kapitalizację rynku akcji ze wszystkimi aktywami sektora bankowego. Wydaje się, że odpowiednim wskaźnikiem użytecz-nym przy tej ocenie będzie kapitalizacja rynku akcji w stosunku do PKB. Zauważmy, że nawet w Niem-czech, których obywatele nie są fascynatami giełdy, kapitalizacja rynku akcji wynosi 67 proc. produktu krajowego brutto. Wskaźnik ten u nas wynosi 20 proc., na Węgrzech – 25 proc., w Czechach – 22 proc. Ponadto możliwości pozyskiwania kapitału poprzez emisje akcji są ograniczone. 2. Mały wachlarz papierów dłużnych Rynek papierów dłużnych zdominowany jest przede wszystkim przez instrumenty państwowe, na-tomiast rynek korporacyjnych papierów dłużnych jest nadal niewielkich rozmiarów. Ustawodawca z upo-rem godnym lepszej sprawy od lat dyskryminuje in-dywidualnych potencjalnych nabywców obligacji nie-rządowych. Rządy wszystkich orientacji politycznych od lat odmawiają unormowania tej sytuacji, mimo że z punktu widzenia fiskalnego uszczerbek byłby mini-malny, natomiast niewątpliwie z punktu widzenia za-rządzania ryzykiem, zwiększania rynku mogłoby to spowodować znacznie szybszy wzrost i pchnąć rów-nież przedsiębiorstwa w stronę rynku kapitałowego. Niestety, nie wiadomo ile jeszcze lat trzeba będzie czekać na zniesienie dyskryminacji podatkowej. Być może dopiero w Unii Europejskiej doczekamy się ta-kiego rozwiązania. Dzisiaj potrzeby finansowe przed-siębiorstw zaspokajane są najczęściej przez sektor bankowy lub bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Kapitalizacja polskiego rynku papierów dłuż-nych – właśnie przede wszystkim ze względu na niedorozwinięty rynek papierów korporacyjnych – 7
- 8. Wykres 1. Kapitalizacja rynku papierów dłużnych (procent PKB) jest w relacji do tego samego rynku niemieckiego jeszcze mniejsza. Wskaźniki dla regionu Europy Środkowej wynoszą między 14 a 28 proc. w porów-naniu ze 111 proc. w przypadku Niemiec. Polska z 23-proc. wskaźnikiem jest w regionie krajem środ-ka – z tym, że nasz rynek jest zdominowany przez papiery skarbowe. 3. Znaczenie rynku akcji Największe parkiety giełdowe w Europie Środko-wej to Warszawa, Budapeszt i Praga. Swój sukces giełdy zawdzięczają przede wszystkim liberalizacji portfelowych inwestycji zagranicznych oraz znaczne-mu wzrostowi gospodarczemu w minionych latach. Poziom kapitalizacji rynkowej pokazuje, jakimi środkami rynek papierów wartościowych może zasi-lić gospodarkę, natomiast skala obrotów jest wska-źnikiem płynności rynku. Porównując te dane dla Węgier, Polski i Czech zobaczymy, jakie znaczenie dla rozwoju gospodarki i całego systemu bankowego ma rynek akcji w tych krajach (wykres 2). O płynności rynku akcji decydują obroty na rynku, stosunek liczby sprzedających do kupują-cych, jak również i to, na ile dana giełda jest roz-wiązaniem pro forma przypominającym giełdę w Luksemburgu, gdzie notowania odbywają się po to, aby uzyskać swoisty certyfikat spełniania for-malnych warunków notowania, a nie po to, by sprzedawać czy kupować akcje. Z analizy wykresu 3 wynika, że najczęściej zmieniają właścicieli ak-cje na węgierskiej giełdzie. Warto byłoby zbadać, czy jest to wynik niższych niż u nas opłat transak-cyjnych, czy też wynik temperamentu węgierskich inwestorów. 4. Dostęp do środków finansowych Bezpośrednie inwestycje zagraniczne i dostęp do międzynarodowych rynków finansowych mogą w pewnym stopniu zminimalizować trudności w po-zyskiwaniu finansowania wewnętrznego. Utrzymanie inwestycji i wzrostu gospodarczego wymaga działań systemowych na rynkach gospoda- 8
- 9. rek wschodzących, tj. przekształcenia wewnętrznych oszczędności w inwestycje prowadzone przez uczestników tych rynków. Kraje kandydujące do UE mają nieco mniejsze oszczędności (21 proc. PKB) niż członkowie Unii (22 proc. PKB). Stopień zamożności społeczeństwa oraz relatywnie niska skłonność do oszczędzania powodują, iż depozyty bankowe per capita mierzo-ne wartością siły nabywczej w krajach kandydują-cych stanowią 18 proc. unijnych. W większości krajów Europy Środkowej istnieje duża różnica pomiędzy poziomem oszczędzania a wysokością depozytów bankowych. Znaczna ilość środków pozostaje poza systemem bankowym, jest reinwestowana w działalność gospodarczą lub trzy-mana „pod materacem”. 9 Wykres 2. Kapitalizacja rynku akcji (procent PKB) Wykres 3. Obroty rynku akcji
- 10. 5. Poziom usług bankowych W Europie Środkowej sektor bankowy odgrywa dominującą rolę w zaspokajaniu potrzeb finansowych, ale nadal poziom tych usług jest niezadowalający. Porównując, jaki procent PKB stanowi wartość oferowanych kredytów widać, że sektor bankowy w Europie Środkowej jest słabo rozwinięty w porów-naniu z sektorem krajów unijnych. W krajach UE wartość udzielonych kredytów wy-nosi około 50 proc. PKB, natomiast na Węgrzech 32 proc., w Polsce 30 proc., w Czechach 37 proc. Dzisiaj banki są dominującymi instytucjami fi-nansowymi, ale, jak oceniają analitycy, za pięć lub sześć lat sytuacja ulegnie radykalnej zmianie, po-nieważ czeka nas rewolucja związana z wejściem na rynek finansowy funduszy emerytalnych (wykres 4). Dominujące banki mają różne wskaźniki efektyw-nościowe w zależności od tego, w którym kraju dzia-ła bank. Oceniając dane z tabeli 1 warto byłoby po-równać je ze stopą akredytacji inwestorów zagra-nicznych. Tabela 1 wskazuje, że Węgry mają najwyż-szy wskaźnik ROA i chociaż jest to stosunkowo kon-kurencyjny rynek mają także najwyższą marżę od-setkową netto, co mogłoby sugerować wysoki sto-pień oligopolizacji rynku. Wskaźniki charakteryzują-ce czeski sektor w pewnym stopniu są pochodną kryzysu bankowego i głębokiej restrukturyzacji tam-tejszego sektora. Tabela 1. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące sektor bankowy Analiza relacji aktywów i kredytów do PKB (wy-kres 5) wskazuje na niemal identyczny wskaźnik polskiego i węgierskiego sektora. Oceniając znacznie wyższy wskaźnik czeskiego sektora można spekulować, czy jest to efekt działalności państwa, które było już w pierwszej połowie XX wieku najbardziej rozwiniętym państwem regionu, czy też dlatego, że Czechy odmiennie od Polski i Węgier, nie dotknęła stosunkowo wysoka inflacja, a nawet superinflacja, która była przyczyną głębo-kiej demonetyzacji gospodarek tych krajów. Wykres 4. Udział aktywów banków w aktywach ogółem instytucji finansowych 10
- 11. Wykres 5. Aktywa banków i kredyty w relacji do PKB 6. Prywatyzacja sektora bankowego Poziom zaawansowania procesów prywatyzacyj-nych w krajach Europy Środkowej iWschodniej zależy przede wszystkim od przyjętej strategii prywatyzacji. Proces prywatyzacji sektora bankowego najszyb-ciej dobiegł końca w krajach, w których został po-przedzony restrukturyzacją banków. Liderem w tym zakresie są Węgry, gdzie prywatyzacja banków zo-stała ukończona w drugiej połowie lat 90. W wyniku prywatyzacji w większości krajów Eu-ropy Środkowej dominującą rolę w sektorze banko-wym zyskał kapitał zagraniczny. Udział aktywów banków kontrolowanych przez in-westorów zagranicznych w aktywach ogółem sekto-ra bankowego kształtuje się następująco: Czechy – 95 proc., Polska – 70 proc., Węgry – 63 proc. Według danych PAIZ na koniec 2001 roku łączne inwestycje zagraniczne w sektorze usług finanso-wych w Polsce wyniosły 12,3 mld USD, czyli około 22 proc. całości inwestycji bezpośrednich w Polsce. Według danych GINB inwestycje zagraniczne w kapitale zakładowym polskich banków wyniosły na koniec 2001 r. 5,8 mld zł, co stanowiło 58,5 proc. ca-łego kapitału zakładowego banków.W latach 1995 – 2001 kapitał ten wzrósł blisko dziesięciokrotnie. W strukturze kapitału zagranicznego na koniec 2001 r. największy udział miał kapitał pochodzący z Niemiec – 22,4 proc., następnie z USA – 20 proc., Holandii – 9,2 proc., Irlandii – 8,8 proc. i Portugalii – 8,7 proc. Przykładem współpracy z kapitałem niemieckim jest BRE Bank, którego największym akcjonariu-szem (50,0 proc. kapitału akcyjnego) i partnerem strategicznym jest Commerzbank. Inwestor niemiec-ki uczestniczy aktywnie w zarządzaniu bankiem po-przez swoich przedstawicieli w radzie nadzorczej oraz współpracę polskich i niemieckich ekspertów i account managerów przy obsłudze klientów z grup target. Dzięki umowie strategicznej BRE Bank korzy-sta z szerokiej pomocy technicznej i szkoleniowej; dostępu do sieci Commerzbanku oraz jego zagra-nicznych korespondentów; informacji o klientach Commerzbanku działających w Polsce oraz dostępu do krótko- i długoterminowych środków finansowych. Osiem lat współpracy pozwoliło BRE Bankowi osią-gnąć radykalną zmianę pozycji w polskim sektorze – 11
- 12. Wykres 6. Przychody budżetu z prywatyzacji (kapitałowej) banków w Polsce z 1-proc. udziału w rynku do 5-proc. pod koniec 2001 r. Po I kwartale 2002 r. na podstawie analizy bi-lansów skonsolidowanych BRE Bank znalazł się po raz pierwszy pod względem łącznych aktywów w pierwszej piątce banków działających w Polsce. Na koniec 2001 roku wśród 69 banków działają-cych na polskim rynku 46 było kontrolowanych przez inwestorów zagranicznych. W bankach tych znajdo-wało się: 70 proc. aktywów, 80 proc. funduszy wła-snych, 71 proc. udzielonych kredytów, 64 proc. depo-zytów klientowskich polskiego systemu bankowego. Wydaje się, że bieżący rok będzie ciekawym do-świadczeniem zachowania się banków w warunkach pogarszającej się sytuacji makroekonomicznej kraju. Reakcja, jak się wydaje, będzie uzależniona od struktury własności banków i stylu zarządzania. Są-dzę, że reakcje i wrażliwość na ryzyko kredytowe bę-dą bardzo zróżnicowane. Obawiam się, że będziemy mieli do czynienia ze zrozumiałą mikroekonomicznie nadreakcją banków i zmniejszeniem wolumenu kre-dytów dostępnych dla przedsiębiorstw. Zmiana na-stawienia do ryzyka kredytowego jest wręcz podręcznikowa. Powoduje odrzucanie wniosków kre-dytowych, które jeszcze rok temu nie budziłyby żad-nych wątpliwości. Podręcznikowe uwrażliwienie z ko-lei powoduje, że wszelkie pozytywne strony poten-cjalnego kredytobiorcy są negowane, a negatywne wyolbrzymiane. Wojciech Kostrzewa jest prezesem BRE Banku SA 12
- 13. ZNACZENIE PRYWATYZACJI DLA ROZWOJU POLSKIEGO SEKTORA BANKOWEGO Alicja Kornasiewicz, Iwona Pugacewicz-Kowalska 1. Negatywna ocena prywatyzacji przez polskie społeczeństwo Według majowego sondażu TNS OBOP (cytuje-my za Polską Agencją Prasową) prawie 90% Pola-ków uważa, że Polska wyszła na prywatyzacji źle lub bardzo źle, 7% sądzi, że wyszła dobrze, nato-miast odpowiedź „bardzo dobrze” znalazła się na poziomie błędu statystycznego. Zdaniem 78% oby-wateli państwo sprzedało za dużo firm, banków i innych przedsiębiorstw. Prawie 70% ankietowa-nych stwierdziło, że państwo powinno odkupywać przedsiębiorstwa, które znalazły się w poważnych kłopotach. Sektor bankowy należy do najbardziej sprywaty-zowanych działów gospodarki, kapitał prywatny sta-nowił w ubiegłym roku 84% kapitału akcyjnego ban-ków komercyjnych, zaś 72% należało do kapitału za-granicznego. Czy negatywna ocena Polaków może być słuszna w przypadku banków? Nie umiemy dokładnie powiedzieć, jak obecnie wyglądałby sektor bankowy, gdyby zachowano kon-trolę państwa taką jak pod koniec lat 80. Czy dziś mielibyśmy więcej bankomatów, kart kredytowych, lepszy dostęp do konta poprzez Internet, doskonal-sze usługi finansowe świadczone przez banki pań-stwowe? Choć oferta największego banku państwo-wego PKO BP jest w pewnych segmentach porów-nywalna z jakością usług świadczonych przez banki prywatne, bez wątpienia poprawa została wymuszo-na przez konkurencję banków prywatnych. Prywatyzacja banków państwowych przyczyni-ła się do odpolitycznienia sektora bankowego, a co za tym idzie – wprowadzenia przejrzystych zasad funkcjonowania banków pod kątem oceny ryzyka bankowego. Tym samym prywatny sektor bankowy stał się negatywnym weryfikatorem tych pomysłów biznesowych, które nie spełniały wymagań stawia-nych efektywnym projektom inwestycyjnym, czyli nie gwarantuje osiągnięcia oczekiwanej stopy zwrotu przewyższającej koszt pozyskania kapitału. Nie bez znaczenia są również dochody z prywa-tyzacji, które nie tylko były źródłem finansowania przeprowadzanych reform strukturalnych (na przy-kład reformy emerytalnej), ale również finansowały deficyt budżetowy, dzięki czemu środki finansowe pozyskiwane z emisji długu publicznego mogły być mniejsze, a tym samym korzystniej wpływać na sta-bilizację deficytu budżetowego państwa. 2. Główne fazy prywatyzacji sektora bankowego Mając ponaddziesięcioletnie doświadczenie związane z prywatyzacją w sektorze bankowym można ocenić, na ile pojawienie się kapitału prywat-nego było korzystne dla sektora oraz które metody prywatyzacji okazały się najbardziej efektywne dla poszczególnych banków. W historii rozwoju polskiego sektora bankowego można wyodrębnić pięć głównych faz. 13
- 14. Pierwsza, którą można nazwać „pączkowanie” obejmuje późne lata 80. i początki transformacji go-spodarczej, w których najważniejszym wydarzeniem było uniezależnienie banku centralnego od minister-stwa finansów, a następnie wyodrębnienie ze struk-tur NBP dziewięciu banków, przekształconych w banki komercyjne. W drugiej fazie przypadającej na lata 1989–92 powstały w Polsce liczne banki prywatne bądź pu-bliczno- prywatne. Istotnym elementem zwiększania konkurencji na rynku usług bankowych była tu dość liberalna polityka przyznawania licencji bankowych. Dynamiczny przyrost liczby funkcjonujących ban-ków to jednocześnie dowód atrakcyjności rynku oraz rosnącego zapotrzebowania na usługi banko-we w rozwijającej się gospodarce rynkowej. Nowe instytucje zostały poddane prawom rynku, część nowych banków upadła, część przetrwała, inne zo-stały przejęte przez silniejsze banki.W tym okresie w Polsce pojawiły się pierwsze banki zagraniczne, Wykres 1. Struktura własności w sektorze bankowym 14 Struktura własności w sektorze bankowym Pączkowanie (do 1989): początki transformacji gospodarczej, uniezależnienie NBP, wydziele-nie 9 banków ze struktur banku centralnego. Ekspansja (1989–1992): pierwsze banki komer-cyjne publiczno–prywatne, rozwój organiczny, upadki i przejęcia, pojawienie się banków za-granicznych. Zdobywanie kapitału na GPW (od 1992): de-biut BIG SA w sierpniu, debiut BRE SA w paź-dzierniku. Prywatyzacja (1993–1999): sprzedaż udziałów państwowych przedsiębiorstwom zagranicz-nym. Konsolidacja (od 2000): przejmowanie słab-szych banków, zwiększanie udziałów inwesto-rów zagranicznych, fuzje i przejęcia wynikają-ce z połączeń spółek-matek.
- 15. Wykres 2. Udział grup inwestorów w aktywach netto sektora bankowego funkcjonujące pod szyldem znanych marek zagra-nicznych, które przede wszystkim świadczyły usłu-gi swoim klientom zagranicznym, działającym na polskim rynku. Z tego powodu konkurencja ze stro-ny banków zagranicznych pojawiła się najpierw w segmencie bankowości korporacyjnej, głównie na rynku kredytów dla przedsiębiorstw. Powstanie Giełdy Papierów Wartościowych w 1991 roku zostało wykorzystane przez banki pry-watne jako źródło pozyskiwania nowych kapitałów oraz jako forma reklamy. Pierwsze banki: BIG i BRE Bank zadebiutowały na GPW w 1992 roku. Pojawie-nie się banków na GPW sprzyjało rozwojowi giełdy, ponieważ instytucje finansowe stanowią znaczący udział w jej kapitalizacji: obecnie kapitalizacja spółek bankowych stanowi prawie 50% kapitalizacji giełdy. Między rokiem 1993 a 1999 nastąpiła faza dyna-micznej prywatyzacji banków państwowych połączo-na ze sprzedażą pakietów mniejszościowych inwe-storom zagranicznym. Wreszcie w ostatnich latach mają miejsce zmia-ny własnościowe wynikające z wewnętrznych proce-sów w systemie bankowym, które polegają na zwięk-szaniu udziałów przez inwestorów zagranicznych poprzez fuzje i połączenia (na przykład Citibank i Bank Handlowy) lub wynikają ze zmian właściciel-skich na rynku europejskim (jak było w przypadku połączenia BPH i PBK). Spośród pięciu wyróżnionych faz trzy miały cha-rakter spontaniczny, wynikający z potrzeb i rozwoju rynku: faza dynamicznego wzrostu we wczesnych la-tach 90., wykorzystanie giełdy papierów wartościo-wych do zwiększania kapitału oraz ostatnia faza na-turalnej konsolidacji rynku. Dwie pozostałe fazy były konsekwencją decyzji politycznych, które zależały od strategii gospodarczej kształtowanej przez po-szczególne partie rządzące. Wwyniku tych przekształceń liczba wszystkich ban-ków funkcjonujących na rynku stopniowo maleje, w cią-gu trzech ostatnich lat liczba banków z przewagą kapi-tału państwowego utrzymuje się na tym samym pozio-mie, natomiast zwiększa się liczba banków z przewagą inwestorów zagranicznych (wykres 2).Podobnym zmia-nom podlega struktura własności poszczególnych grup 15
- 16. Wykres 3. Rosnące znaczenie sektora bankowego w gospodarce (% PKB) wobec wzrostu obecności inwestorów zagranicznych (% aktywów netto) inwestorów w aktywach netto sektora bankowego, na rynku depozytów i kredytów dla przedsiębiorstw niefi-nansowych oraz osób prywatnych. 3. Sektor bankowy jako czynnik rozwoju gospodarczego Polski Obecność kapitału zagranicznego przyczynia się do rozwoju strukturalnego polskiej gospodarki. W ciągu ostatnich pięciu lat wzrósł udział aktywów netto, depozytów i kredytów udzielonych gospodar-stwom domowym i przedsiębiorstwom w relacji do PKB, co oznacza wzrost znaczenia sektora banko-wego w gospodarce (stopnia monetyzacji gospodar-ki). Obecnie kredyty złotowe stanowią około 30% PKB, zaś depozyty złotowe i walutowe niecałe 40% PKB, jest to poniżej standardów w krajach rozwinię-tych: na przykład wartość aktywów netto w sektorze bankowym na koniec 2001 roku stanowiła w Polsce 66% PKB wobec 265% PKB w krajach euro. Mimo że rynek kapitałowy funkcjonuje w Polsce od 1991 roku, sektor bankowy nadal stanowi główne źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstw. Poka-zuje to porównanie aktywów netto sektora bankowe-go do kapitalizacji warszawskiej giełdy.W 2001 roku wartość kredytów złotowych udzielonych przedsię-biorstwom przez system bankowy była 1,6 razy wyż-sza niż kapitalizacja całej GPW. Dodatkowo kredyty udzielane sektorowi publicznemu stanowiły w 2000 roku 34% kredytów udzielonych przez sektor banko-wy, wobec 29% średniej w krajach kandydujących do Unii Europejskiej oraz 21% w krajach strefy euro (wykres 4). 4. Wskaźniki efektywności Porównanie efektywności banków z przewagą ka-pitału zagranicznego i banków państwowych jest dość skomplikowane z tego względu, że zmiany w wartości 16
- 17. Wykres 4. Aktywa sektora bankowego wobec kapitalizacji GPW (mld zł) wskaźników wynikają także z przemian w strukturze własności. Dodatkowo ostatnie dwa lata, w czasie których Skarb Państwa nie przeprowadził transakcji prywatyzacyjnych w sektorze bankowym, zbiegły się ze spowolnieniem gospodarczym, które negatywnie odbiło się na wskaźnikach efektywności. Kolejnym utrudnieniem jest brak dokładnej sprawozdawczości banków państwowych, które nie podlegają takim rygo-rystycznym obowiązkom informacyjnym jak spółki pu-bliczne. Wreszcie porównania są zaburzone ze wzglę-du na zmiany w regulacjach prawnych, takich jak nowe zasady rozliczania odsetek od kredytów czy klasyfika-cji kredytów niepracujących. Warto jednak zwrócić uwagę na dwa wskaźniki rentowności: zysk netto na pracownika oraz udział należności zagrożonych w należnościach brutto (wykresy 5 i 6).W pierwszym przypadku obserwuje-my w ostatnich latach wyraźnie wyższy wskaźnik zy-sku netto na pracownika w bankach z przewagą ka-pitału zagranicznego. Nie wynika to jednak z dra-stycznego spadku zatrudnienia w bankach kontrolo-wanych przez udziałowców zagranicznych: w ciągu dwóch ostatnich lat przeciętne zatrudnienie w tych bankach wzrosło o około 30%, natomiast wynik fi-nansowy netto wzrósł prawie dwuipółkrotnie. Drugim interesującym wskaźnikiem jest udział należności zagrożonych w należnościach brutto. Choć w ostatnich latach wskaźnik ten rósł w całym sektorze bankowym, w bankach z przewagą kapita-łu polskiego sytuacja jest znacznie lepsza, co mo-głoby sugerować, że efektywność banków polskich jest znacznie lepsza niż zagranicznych. Czy rze-czywiście? Z jednej strony doświadczenia związa-ne z prywatyzacją Banku Zachodniego pokazują, że banki zagraniczne stosują bardziej konserwa-tywne metody oceny jakości kredytów. Z drugiej zaś, więcej kredytów zagrożonych w przypadku banków z przewagą kapitału zagranicznego w okre-sie spowolnienia gospodarczego wskazuje, że ban-ki te były bardziej skłonne finansować projekty obarczone większym ryzykiem niż banki z przewa-gą kapitału polskiego. 17
- 18. 18 Wykres 5. Zysk netto na pracownika Wykres 6. Udział należności zagrożonych w należnościach brutto
- 19. 5. Prywatyzacja po polsku Na koniec warto przyjrzeć się efektywności po-szczególnych sposobów prywatyzacji w polskim sek-torze bankowym.Wnioski z naszej analizy mogą być tym bardziej interesujące, że w najbliższym czasie Ministerstwo Skarbu zapowiada częściową prywaty-zację Banku Gospodarki Żywnościowej oraz najwięk-szego polskiego banku detalicznego – PKO BP. Można wyróżnić cztery zasadnicze metody pry-watyzacji w Polsce. Pierwsza, stosowana najwcześniej, polegała na sprzedaży pakietu mniejszościowego inwestorowi fi-nansowemu EBOiR. Przykładowo, tak sprzedano pra-wie 30% akcji WBK w 1993 roku. Objęcie 5% akcji Pe-kao w 1998 roku poprzedziło prywatyzację tego banku. Prawie w całym okresie prywatyzacji, aż do 1998 roku, Skarb Państwa chętnie sprzedawał swoje akcje w dro-dze oferty publicznej. Zwykle dążono do maksymalnego roz-drobnienia akcjonariatu, czę-sto limitując transze dla inwe-storów instytucjonalnych, w tym zagranicznych. W 1994 roku w trakcie sprzedaży akcji Banku Śląskiego ING nabył pakiet 26% akcji, a po trzech latach był jedyną instytucją za-interesowaną zakupem dal-szych 28% akcji oferowanych jako resztówka Skarbu Pań-stwa. W Banku Gdańskim, w którym Skarb Państwa sprzedawał 86% akcji w 1995 roku, 24% zostało zakupione przez BIG, który – poprzez sy-stematyczne zwiększanie swo-jego udziału poprzez giełdę – wchłonął BG po dwóch latach. Rozdrobnienie akcjonariuszy instytucjonalnych przyświecało Ministerstwu Skarbu przy prywatyzacji PBK w 1995 ro-ku i Banku Handlowego dwa lata później. W ostatnich latach prywatyzacji inwestorowi stra-tegicznemu sprzedawano pakiet większościowy pry-watyzowanego banku w drodze publicznego zapro-szenia. Tak zmienił właściciela Bank Zachodni oraz Bank Pekao. 5. 1. Prywatyzacja BRE Banku SA Analizę skuteczności poszczególnych metod prywatyzacji oraz ewentualnych korzyści z poja-wienia się inwestora zagranicznego zacznijmy od banku, który jako jeden z pierwszych pojawił się na warszawskiej GPW. BRE Bank (wówczas Bank Rozwoju Eksportu) zadebiutował na giełdzie w 1992 roku emitując akcje, przeznaczone dla in- 19 Prywatyzacja po polsku Sprzedaż pakietu mniejszościowego inwestorowi finansowemu EBOiR 29% w WBK (1993), – 5% w Pekao w (1998) Sprzedaż udziału mniejszościowego poprzez ofertę publiczną, kolejne pakiety w następnych latach Bank Śląski – oferta publiczna (1994): ING 26%, drobni akcjonariusze 30% – przetarg (1997) na 28% akcji: ING (w sumie 54%) Sprzedaż pakietu większościowego poprzez ofertę publiczną Bank Gdański – oferta publiczna 86% akcji (1995): BIG 24% Powszechny Bank Kredytowy – oferta publiczna 70% akcji (1995):Warta, Kredyt Bank, Creditanstalt po 13% Bank Handlowy – oferta publiczna 59% akcji (1997): 30% inwestorom instytucjonal-nym (plus obligacje zamienne), 29% inwestorom indywidualnym Sprzedaż udziału większościowego w drodze publicznego zaproszenia Bank Zachodni 80% akcji kupuje AIB (1999) Pekao 52% akcji kupuje konsorcjum Unicredito Italiano i Allianz (1999)
- 20. westorów instytucjonalnych i detalicznych, stano-wiące 47% podwyższonego kapitału akcyjnego. Po dwóch latach bank nawiązał współpracę strate-giczną z Commerzbankiem, który początkowo ob-jął 21% akcji BRE Banku, a następnie sukcesyw-nie zwiększał swój udział do obecnych 50%. Podstawowym obszarem działalności BRE Banku był rynek kredytów korporacyjnych, na którym, jak pamiętamy, najwcześniej pojawiła się konkurencja ze strony banków zagranicznych. Mi-mo to bank systematycznie zwiększał swój udział w rynku, mierzony zarówno udziałem w aktywach netto sektora bankowego oraz w kredytach i de-pozytach ogółem (wykres 7). Mimo że równocześnie obniżała się efektyw-ność BRE Banku mierzona wskaźnikami ROE i ROA, to wynik banku utrzymywał się powyżej średniej rynku (która dla porównania w 2001 roku wynosiła odpowiednio 12,9% i 1,0%) (wykres 8). 5. 2. Prywatyzacja Banku Handlowego Bank Handlowy tradycyjnie był bankiem korpo-racyjnym. W 1997 roku przyjęta przez rząd metoda prywatyzacji zakładała, że upublicznieniu banku będzie towarzyszyć sprzedaż 30% akcji pasywnym inwestorom portfelowym z sektora bankowego oraz 19% obligacji zamiennych na akcje (pozosta- 20 BRE Bank 1986 utworzenie Banku Rozwoju Eksportu 1992 oferta publiczna 47,4% akcji 1994 porozumienie strategiczne z Commerzban-kiem: objęcie nowej emisji akcji (13,7%) i zakup akcji na giełdzie (7,3%), w sumie 21% 1995-2000 zakupy akcji na giełdzie, obejmowanie nowych emisji przez Commerzbank Obecnie 50% udziałów BRE Banku należy do Commerzbanku Wykres 7. Pozycja BRE Banku na rynku bankowym
- 21. Wykres 8 Wskaźniki finansowe (efektywność) BRE Banku łe obligacje posłużyły do dokapitalizowania PZU przez Skarb Państwa), które – po dość skompliko-wanym procesie zamiany – dałyby tym udziałow-com dodatkowy 6-proc. udział. Okazało się jednak, że sprywatyzowanie banku wyłącznie poprzez wprowadzenie inwestorów portfelowych nie przy-czyniło się do poprawy efektywności oraz wzmoc-nienia pozycji banku na rynku. Utrzymaniu udziału w rynku kredytów i depozytów towarzyszył drama-tyczny spadek efektywności mierzony wskaźnika-mi ROE i ROA. Zarząd banku i inwestorzy portfelo-wi wyszli z inicjatywą połączenia z BRE Bankiem w 2000 roku, która jednak nie powiodła się. Po tej nieudanej próbie fuzji z BRE Bankiem, inwestorzy portfelowi sprzedali posiadane akcje Citibankowi, który kupił także obligacje zamienne i w ten spo-sób stał się inwestorem większościowym w Banku Handlowym. Połączenie obu banków pozwoliło Bankowi Handlowemu poprawić swoją pozycję na rynku, natomiast nie udało się dotychczas popra-wić efektywności połączonych banków. 5. 3. Strategie prywatyzacyjne Banku Zachodniego iWBK Wreszcie ostatni przykład, porównujący stra-tegie prywatyzacyjne Banku Zachodniego i WBK. Oba banki powstały z wydzielenia w 1989 roku ze 21 Bank Handlowy 1870 utworzenie Banku Handlowego 1997 oferta publiczna 59% akcji, 30% akcji kupują tzw. inwestorzy stabilni 1999 nieudane połączenie z BRE Bankiem 2001 fuzja z Citibankiem Obecnie Citibank posiada 92% udział w Banku Handlowym
- 22. struktur NBP i miały zbliżoną pozycję rynkową. WBK charakteryzował się jednak lepszą efektyw-nością i jego prywatyzację rozpoczęto już w 1993 roku.W 1995 roku bank nawiązał współpracę stra-tegiczną z AIB, który w kolejnych latach systema-tycznie zwiększał swój udział w WBK i w efekcie, w 1996 roku po zakupie akcji od Skarbu Państwa i odkupieniu udziałów od EBOiR, stał się właści-cielem większościowego pakietu. Inaczej potoczyły się losy Banku Zachodniego. Bank został sprywatyzowany dopiero w 1999 roku, a opóźnienie wynikało z konieczności wcześniej-szego wzmocnienia banku poprzez jego restruktu-ryzację i poprawę efektywności. Dodatkowo nie- Wykres 9. Pozycja Banku Handlowego na rynku bankowym 22 Bank Zachodni 1989 wydzielenie ze struktur NBP: 49 jednostek na terenie Polski południowo-zachodniej 1999 sprzedaż 80% akcji AIB 2000 połączenie z WBK Obecnie AIB ma 70,5% akcji BZ WBK WBK 1989 wydzielenie ze struktur NBP: 41 jednostek w środkowo-zachodniej części Polski 1993 publiczna sprzedaż akcji, EBOiR obejmuje 28,5% 1995 podwyższenie kapitału akcyjnego, AIB obej-muje 16,3% 1996 AIB kupuje od Skarbu Państwa 20% akcji 1997 AIB odkupuje akcje od EBOiR i osiąga 60,2% kapitału akcyjnego 2000 połączenie z BZ
- 23. Wykres 10.Wskaźniki finansowe (efektywność) Banku Handlowego Tabela 1. BZ WBK – wskaźniki finansowe 1994–95 1998 1999 2000 BZ WBK BZ WBK BZ WBK BZ WBK chętny prywatyzacji był zarząd banku. W momen-cie prywatyzacji okazało się, że bank nie tylko nie wzmocnił swojej pozycji, ale dodatkowo, stosując zbyt liberalną politykę rezerw, zawyżał swoje wyni-ki finansowe. W efekcie, po przejęciu banku przez AIB w 1999 roku, nastąpiła restrukturyzacja port-fela kredytowego, utworzono niezbędne rezerwy, które w konsekwencji wpłynęły negatywnie na wskaźniki finansowe (tabela 1). Analizując dane zamieszczone w tabeli widać wyraźnie, że proces restrukturyzacji w BZ zakończył się fiaskiem. 6. Podsumowanie Przykład Banku Zachodniego pokazał, że pań-stwo nie było skutecznym właścicielem i kapitał pry-watny jest bardziej efektywny niż państwowy. Przy-kład Banku Handlowego dowodzi, że proste dokapi-talizowanie banku – w tym przypadku pojawienie się biernych inwestorów portfelowych – nie wystarczało, aby można było efektywnie sprostać konkurencji na rynku. Inwestorzy strategiczni dostarczali oprócz ka- 23 Udział w aktywach netto sektora bankowego 2,5% 2,8% 2,5% 2,5% 2,2% 2,9% 2,2% 3,2% Udział w rynku kredytów 4,9% 5,6% 4,5% 4,2% 3,6% 4,0% 3,5% 4,8% Udział w rynku depozytów 3,2% 3,6% 3,2% 3,1% 2,8% 3,1% 2,8% 3,8% Wartość księgowa (mld zł) 374,0 287,0 695,0 777,0 837,0 923,0 947,0 1105,0 ROE 4,1% 37,0% 3,8% 25,9% 0,4% 21,8% -10,1% 22,1% ROA 0,4% 2,7% 0,3% 2,5% 0,0% 2,0% -1,0% 1,9%
- 24. Wnioski z przeszłości, wymagania przyszłości Prywatny kapitał jest bardziej efektywny niż państwowy (Bank Zachodni). Inwestor strategiczny gwarantuje lepszy wzrost fundamentalny spółki niż inwestor portfelowy (Bank Handlowy). Prywatyzacja „rozproszona” (publiczna emisja) kończy się skupieniem akcji lub przejęciem przez inwesto-ra pitału również know-how, zarówno w zakresie nowo-czesnych technologii jak i jakości zarządzania. Wre-szcie dążenia Skarbu Państwa do rozproszenia ak-cjonariatu szybko okazywały się nieskuteczne – wcześniej czy później bank był przejmowany przez inwestora strategicznego. Kontynuacją tego procesu jest naturalna konsolidacja rynku, zmniejszająca liczbę podmiotów operujących na rynku oraz wzmacniająca ich pozycję. Globalizacja oraz wstą-pienie Polski do Unii Europejskiej przyczynią się do umocnienia tendencji konsolidacyjnych na rynku fi-nansowym. Czy zatem przytoczone na wstępie wyniki sonda-żu dobrze oceniają skutki prywatyzacji sektora ban-kowego dla polskiej gospodarki? Nasza krótka ana-liza sugeruje, że nie. Co zatem sprawiło, że ocena Polaków jest tak jednoznacznie negatywna? Przede wszystkim brak elementarnej wiedzy o znaczeniu efektywnego i elastycznego sektora bankowego dla funkcjonowania gospodarki rynkowej. Po drugie, nie-rozumiejący procesów gospodarczych politycy, a za nimi media, rozdmuchują pojedyncze niekorzystne decyzje prywatyzacyjne lub wskazują jako przykłady prywatyzacyjnych porażek przedsiębiorstwa, którym nie powiodło się w wyniku błędnego zarządzania no-wych właścicieli. Należy także pamiętać, że prawie każda prywatyzacja oznacza zmniejszenie wpływów uprzywilejowanych grup gospodarczych, przez co kolejnym rządom, uwikłanym w polityczne zależno-ści trudno zdobyć się na obiektywną ocenę rzeczy-wistych ekonomicznych korzyści wynikających ze zmniejszania stopnia własności państwa. Dodatko-wo w spadku po dziesięcioleciach socjalizmu pozo-stała ułuda, że państwo może być lepszym właści-cielem niż kapitał prywatny, choć przeczą temu przy-kłady bardziej doświadczonych rynków. Można przy-puszczać, że nowemu pokoleniu polityków wycho-wanych w warunkach rynkowych uda się zmienić to myślenie. Można mieć nadzieję, że na tę zmianę nie trzeba będzie długo czekać, ponieważ w innym przy-padku wszyscy na tym stracimy. Alicja Kornasiewicz jest prezesem CA IB Polska Iwona Pugacewicz-Kowalska jest główną ekonomistką CA IB Polska 24 strategicznego (PBK, Bank Handlowy). Inwestorzy zagraniczni zwiększyli konkurencję na rynku, efektywność alokacji kapitału, dostęp do nowo-czesnego know-how. Nowe produkty i usługi: karty kredytowe, bankomaty, bankowość elektroniczna. Odpolitycznienie banków, większa przejrzystość sprawozdań finansowych. Globalizacja wymusi większą różnorodność i elastyczność ofert banków oraz dalszą konsolidację rynku.