3. XIX зууны үеийн Монголын их соѐн соѐн
гэгээрүүлэгч, гүн ухаантан, яруу найрагч,
театрын урлагийг монголд үндэслэн
байгуулагч, жүжгийн зохиолч найруулагч,
Буддийн шашны нууц тарнийн их мастер,
говийн ноѐн хутагт Д.Равжаагийн музей 1991
онд Сайншандад байгуулагджээ. Д.Равжаа
1803 онд Говь мэргэн вангийн хошуу
/одоогийн Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сум/-ны
нутагт үгээгүй ядуу ард Дулдуйтын
гэрт төржээ. Түүний бага ахуйд ээж нь нас
барж өнчрөл хагацлын зовлонг үзсэн хэдий
ч хурц сэргэлэн нэгэн тул
айлын найр наадамд шүлэг дууг
шууд зохион айлдаж
олонд хүндлэгдэн улмаар
говийн ноѐн хутагтын тавдугаар
дүрд өргөмжлөгдөж Лувсанданзанравжаа
хэмээн нэрлэгдэх болжээ.

4. Түүний бага насандаа тоглож байсан тоглоом
Д. Равжаа бол үнэхээр авьяас билэгтэй, тал бүрийн өргөн мэдлэг чадвартай XIX зууны
Монголын томоохон сэхээтнүүдийн нэг байсан нь түүний барьж байгуулсан сүм хийдүүд, мөн
музейд хадгалагдаж байгаа уран бүтээл, зурсан зураг, зохиосон дуу, шүлэг, яруу найраг болон
бусад эд зүйлээс ажиглагдах бий. Тэрээр 1820-иод оноос эхлэн Хамарын хийд, Чойлонгийн
хийд, Бүрдэний хийд зэргийг байгуулан, 1840-өөд онд Улаан сахиусны хийд, Цагаан толгойн
хийд, Дэмчигийн хийд, Ловон чимбын агуйн хийд зэргийг байгуулжээ. Д.Равжаа Хамарын
хийдэд “Намтар дуулах дацан” хэмээх театр, номын сан, хүүхдийн дацан нэртэй урлагийн
сургууль, Гиваадин Равжаалин нэртэй үзмэрийн сүм зэргийг байгуулсан нь хожмоо түүний соѐн
гэгээрүүлэх түшиц газрууд болжээ.

5. Түүний байгуулсан хамрын хийдийн макет

6. Д.Равжаа Хүүхдийн дацан хэмээх сургуульдаа эрэгтэй эмэгтэй хүүхдүүдийг бичиг үсэгт сургаж,
үүндээ үндэслэн Дорно дахины эрдэм мэдлэг олгож, “Саран хөхөөний намтар” жүжгийнхээ
хөрөгчин буюу жүжигчин, хэл хоолойн дохиоч буюу дуучин,ерөөлч магтаалч, хөл гарын дохиоч
буюу бүжигчин, жасчин буюу аж ахуй, тайз засалч урлалч үйлч, бичээч нарыг бэлтгэн гаргадаг
байжээ. Хүүхдийн дацанг төгсөгчдөд тусгай тэмдэг дарсан даавуу /гэрчилгээ/ олгодог байсан
ажээ.Энэхүү сургуульд үздэг байсан сурах бичгүүд, зураг урлал, хэв дардас тэргүүтэн болон
түүний холбогдолтой эд өлгийн зүйлс, гар бичмэлүүд эдүгээ тус музейд хадгалагдаж байна.
Д.Равжаагийн уран бүтээлийн өвийг тоймлон үзвэл 300 гаруй яруу найргийн бүтээл / түүний
төвд хэл дээр зохиогдсон 150 гаруй бүтээл буй аж /, 100 гаруй урт, богины дуу, гүн ухааны 1 боть
зохиол, жүжгийн 10 дэвтэр зохиол, шашны зан үйлийн олон бүтээлүүд байгаагаас гадна түүний
зурсан олон арван зургууд тус музейд бий. Д.Равжаа 1856 онд хорлогдож нас баржээ.
Түүнийг нас барсаны дараа лам Ш.Балчинчойжоо Д.Равжаагийн шарилыг
занданшуулан хатааж, Дингам буюу Гиваадинравжаалин хэмээх цуглуулгын сүмд
байрлуулсан бөгөөд Хамарын хийд болон түүний бусад хийдүүдээс Данзанравжаатай
холбогдолтой өд өлгийн зүйлсийг цуглуулан авдарлаж сүмд залжээ. Гэвч өвийн зүйлийг
эзгүйрүүлэн тарааж завших гэсэн шунахай хүмүүсийн санаархалаас болгоомжилж
Ш.Балчинчойжоо тангараг өргөн өөрийгөө тахилч хэмээн зарлажээ. Олз ашиг хайгч хүмүүс
хэдийд ч байх тул хэнд ч эс итгэн хорь гаруй жилийн дараа өөрийн хүү ГанОчирт
хүлээлгэн өгчээ. ГанОчир энэхүү үйлд багаасаа суралцаж албыг залгуулсаар 30 аад жилийн
дараа өөрийнхүү Наръяадаа уламжлуулжээ. Наръяа нь хүү Онгойдоо, Онгой нь дүү Гомбодоо,
Гомбо нь хүү Түдэвдээ уламжлуулсаар 1938 оныг хүрчээ. 1937-1938 оны гамшигт жил сүм
хийдийг галдан шатааж бурхан тахилыг эвдэн сүйтгэх их нугалаа Д.Равжаагийн байгуулж,
шавилан сууж, амьдралынхаа алтан үеийг элээсэн Хамрын хийдийг тойроогүй юм. Тэр үед 25
настай залуу тахилч Түдэв галдан шатаагчдын хий зайг харж зориг гарган шөнө дөлөөр сүм
дэхь өвийн зүйлээс үүрэн зөөж, хөдөө ухаж бэлдсэн нүхэнд хийж булах, уул хадны агуйд нуух
зэргээр 64-н авдар зүйлийг авч үлдсэн ажээ

7. Нууцыг агуулсан авдарнууд ...
Гэхдээ заримыг нь сүүлд хийсэн гэдэг
Хэдийгээр авч үлдсэн нь устгагдсан
1400 гаруй авдар зүйлийн өчүүхэн
хэсэг боловч бас музейн үзмэр болж
олны хүртээл болтлоо үзэл сурталын
хатуу чанга дэглэмийн хараан дор 52
жил
нууцлагдан хадгалагдаж иржээ.Энэ хэ
цүү цаг үеийн
дарамтанд зохимжгүй нөхцөлд өвийн
зүйлсийг өгөршүүлж муутгалгүйгээр урт
хугацаанд хадгалахын тулд
сүүлчийн тахилч бүх амьдралаа
зориулсан юм.Эдүгээ музейн үзмэрт буй
ноѐн хутагт Д.Равжаагийн өв бол тахилч
хэмээгдэх олон хүний амьдрал, хөлс
хүч, мэдлэг оюунаа зориулсан уйгагүй
зүтгэлийн хүчээр бэрх хэцүү цаг
үеийг туулан 147 жил
хадгалагдаж байгаа Монголын
түүх соѐлын дурсгалын
хосгүй үнэт цогц өв юм.

8. Тухайн цаг үед хэрэглэж байсан цамын хувцас хэрэгсэл нэлээд үлдэж хоцорсон байна.

9. Түүний хэрэглэж байсан дөрөө

10. Алтан бүүрэгтэй эмээл

11. Далай ламаас хутагтад бэлэглэсэн алтан очир, пүрэв бүхий 9
эрдэнэ шигтгэсэн гавлын ясан эрхи

12. Мөнгөн дотортой гавлийн ясан аяга

13. Түмэн мэсний бурхан