1. БЗД-ийн 97-р сургуулийн хөгжмийн багш Н.Отгонсүрэн Сэдэв: Монголын дуурийн урлаг

2. Дуулаачын хөгжимт драматик урлагийн нэгэн томоохон төрөл бол дуурь бөгөөд нэгдмэл цогц урлагийн төрөл юм. Түүний бүрэлдэхүүнд хөгжим, жүжиг, бүжиг/балет/, дүрслэх урлаг гээд урлагийн бүхий л хэлбэрүүд багтаж байдаг. Анхны дуурь 1597 онд Италийн Флоренц хотноо Перигийн “Дафна” нэртэй дуурь туурвигдсан.

3. Монголын дуурын урлаг МонголындуурийнхөгжлийнтухайбичихийнөмнөМонголдахьдуулалтжүжгийнэхболсон V догшинНоёнхутагтДанзанРавжаа (1803-1856) - гийн "СаранХөхөө" дуулалтжүжгийнтухайбичихийгзорилоо. XIX зууныэхэнхагастамьдарчбайсанавъяасбилэгт, яруунайрагч, жүжгийнзохиолчДулдуйтын (Өлзийт) Равжаа 1803 ондТүшээтХанаймгийнМэргэнвангийнхошуунд (ОдоогийнДорноговьаймгийнӨргөн, Улаанбадрах, Хөвсгөлсумуудынзааггазар) ядууардДулдуйтынгэртмэндэлжээ. "СаранХөхөө"-нийтуужзохиолыгТүвдийнзохиолчЛувсанДамбийЖанцангалмогойжил (1737) бичсэнийгнэрторчуулагчДайгүүшАгваандампил 1770 ондМонголхэлнээхөврүүлжээ.

4. 1832 оныхавраасТүвдийнолонхуралхийдийнуранбарилгынхийцийгүзсэндээрээтулгуурланөөрийнорнынөхцөлбайдалдтохирууланхоёржилгаруйнхугацаандөөрөөудирданзааварлажтеатрыгбариулжээ. ТеатраабариулжбайххоорондооАлшаанутагтжүжигчиншавьнараааваачин "СаранХөхөөнийНамтар" жүжгийгсургуулиландэглэжбайв. Ингээд 1833-1834 онд "СаранХөхөөнийнамтар"жүжгийгнутагорондооТулгатынхийдэдбүрэнбүтнээрньдэглэнГалбынхийд, Цагаантолгойнхийд, Дэмчигийнхийд, Рашаантзэрэггазар, тэрчлэнЦахархошуугаараялантогложбайжээ.Энэжүжгийгбүтнээртогловолсаргаруй, товчилболаравхоног, түүнээс ч багахугацаандтоглуулжбайсангэдэг. Жүжгийнголдүрд 30 гаруй, нийтдээ 100 гаруйхүноролцож, театрынзасалчимэглэлийг 20 тэмээндачижявдагбайжээ. Үүнээсүзэхэдолонарвандүргардаг, олонөдөрхоногоорүргэлжилсэнжүжгийнхэлбэрзөвхөнДорнодахинытеатрт л байдагүзэгдэлюм. "СаранХөхөө"-нийжүжгийгдуулалтжүжигбайсангэдгийнучирньжүжигтярьжхөдлөхөөсдуулахньихбайсангэжнутгийнхөгшчүүлнотолжбайна. Аялгууныярих, гоцлоххоёрол (дуэт), гурвал (трио), дөрвөл (квартет)-аардуулах, найралдуучдынхэлбэрбайсанбайна.

5. 1921 оныхувьсгалялсаныдарааардиргэдийгсоёнгэгээрүүлэхзорилтчухлаартавигдсан. 1922 оноосОросынэлчинсайдыняамныхаръяаНардомхэмээхүзвэрийнхүрээлэнданхныүндэснийжүжигболох С. Буяннэмэхийн “Ойрхицагийнтовчтүүх” хэмээхжүжгээтоглуулжээ. 1924 онысүүлчээрСүхбаатарындурсгалдзориулжтүүнийнэрэмжитурансайхныклуббайгуулжээ. 1926 ондМонголынТеатрынурлагтнэгэнтомүйлявдалболсонньУнгарынбарилгынзурагтөсөлч 'ИожефаЛелетагааршинэтеатрынзурагтөслийггаргууланбарилгынажлыгудирдууланхятад, монгол 'мужаануудыгдайчлан 1927 онынамарБөмбөгөрНогоонтеатрнээлтээхийж, 1930-аад оноостэрүеийнЗөвлөлтулсаастеатрынурлагийнжинхэнэмэргэжилтнүүдуригданирсэнньмонголынтеатрынурлагсистемтэйхөгжихчухалалхамболсон. 1931 оноос “АрдынЦэнгэлдэхХүрээлэнхэмээхБөмбөгөрНогоонТеатрыгУлсынТөвТеатр” болгонөргөтгөжээ.Ингэжанхнымэргэжлийнтеатрбайгуулагдсанюм.

6. 1931-1934 онуудаддуухөгжмийгголчилсонжүжгүүдтавигдажбайв. МанайүндэснийдуурийнанхдагчД.Нацагдоржийн "УчиртайГурванТолгой" эмгэнэлтжүжиг 1934 онданхтайзнаатоглогджээ. Энэхүүдуулалтжүжгийнүндсэнаялгуундмонголардындуунуудаассонгоноруулжээ.Жишээнь,"Цэнхэрлэнхарагдахуул", "ГанТөмөр", "ЮндэнГөөгөө", "Гунанхар", "Гоолингоо" дуунуудааржүжгийнголдүрүүдийнүзэлсанаагилэрхийлжээ. 1942 ондУлсынТөвТеатрынтайзнаа Д. Нацагдоржийн "УчиртайГурванТолгой" дуулалтжүжгийн цомнолыг Ц. Дамдинсүрэнбичиж, А. Рабиновичнайруулан, хөгжмийгБ.Дамдинсүрэн, Б.Смирновнархамтранбичиж, тайзхувцаснызурагзагварыгН.И.Бельский, Н.Чүлтэм, Л.Гаваанарурланзуржээ.ГолдүрүүдэдЮндэнд- А. Цэрэндэндэв, Нансалмаад-Л.Цогзолмаа,Балганд-Л.Лувсан,Хоролмаад-В.Сүрэнхорлоонартогложээ. Б. Дамдинсүрэнгийнэнэдуурьдуулалтжүжгээсээдавууболсонталньардындууныаялгуундээртулгуурландуулжбайсанголдүрүүдэдөөрийнгэсэнзантөлөвийгилэрхийлэхдуунуудтайболсонявдалюм. Хэдийгээрбадагчилсандууныхэлбэртдуурьболсонхэдий ч манайдуурийнурлагийнхамгийнанхныбиедаасандуурьхэмээхурлагийнтомоохонтөрлийнэхүндэсболсондоршино.

7. 1951 оны 7-р сарын 2-нд Б. Дамдинсүрэн "Жаргалынзам" дуурь 1957 оны 7-р сарын 7-нд С. Гончигсумлаа "Үнэн" дуурь 1961 оны 1-р сарын 6-нд Л. Мөрдөрж, Л. Ванганызохиолоор "ХөхөөНамжил" дуурь 1965 оны 7-р сарын 11-нд Б. Дамдинсүрэн "Тэмцэл" дуурь 1966 ондЛувсаншарав "Ханбүргэд" дуурь 1970онд Б.Дамдинсүрэн "Амарсанаа" дуурь 1971 ондЛувсаншарав "Шивээхиагт" дуурь 1979 ондБ.Дамдинсүрэн "Мартагдашгүй 42 хоног" дуурь 1979 онд Л. Мөрдорж "Жаргал" дуурь 1984онд Лувсаншарав "НүцгэнНоён" хошиндуурь 1985 ондманайдундүеийнзохиолч X. Билэгжаргаляруунайрагч Б. Лхагвасүрэнгийнцомнолоор "ЛамбагуайнНулимс" дуурь 1988 ондхөгжмийнзохиолч Ц. НацагдоржШажинбатынцомнолоор "Үүлэнзаяа" түүхэнэмгэнэлтдуурь 1991 онд X. Билэгжаргал Г. Мэнд-Оөёогийнцомнолоор "ГэрэлСүүдэр" дуурь 1995 онд Ц. Нацагдорж Ш. Шажинбатынцомнолоор "Гэсэр" дуурь 2003 онд Б. Шарав "ЧингисХаан" дуурь 2006 оны 10-р сарын 29-нд Лувсаншарав "ИхХааныХатад" дуурь

8. АзийнорнуудаасанхныдуурийнтеатрМонголулсадбайгуулагдсаныгтэмдэглэхэдтунихбахархалтайбайна. МанайУлсынДуурьБүжгийнТеатрхэмээхнэртэйэнэхүүтеатрмаань 1963 оны 5 сарын 18 нд П.И. Чайковскийн "ЕвгенийОнегин" алдартдууриарнээлтээхийжээ. Улсындуурьбүжгийнтеатрбайгуулагдсанцагаасааурынсангааарвижуулаххоёрүндсэнчиглэлбаринажиллажирсэнюм. Нэгд, үндэснийдуурийгшинээрбүтээх, хоёрт, гадаадынсонгодогдууриассонголтхийж, өөрийнтайзнааболовсруулангаргахыгчухалчилжээ. ДуурьБүжгийнЭрдмийнТеатрмааньодоогийнбайдалаарүндэсний 22 дуурьтайболждэлхийнолонсонгодогдууриудаасөөрийнорнытайзнаатолилуулсаарбайна.

14. Анхаарал тавьсанд баярлалаа