1. Communicable diseases
Халдварт өвчин судлал
А / доктор , дэд профессор
У
Б .Баярмагнай

2. Лекц
1.
2.
3.
4.
4-6 /
Тусгай хэсэг /
Суулгалтаар илрэх халдварт өвчнүүд
Халдварын гаралтай шарлах хамшинж
Тууралтаар илрэх халдварт өвчнүүд
Халдварын гаралтай мэнэн хамшинж

3. Халдварын гаралтай
суулгах хам шинж
Диаррея /понос/
Diarrhea

4. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж
Суулгалт- Хоногт 3 ба түүнээс олон удаа
- 1 удаад 300 мл-ээс их хэмжээний
- Шингэн төлөвтэй

5. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж
Эрүүл хүн хоногт
- 1-2 удаа
- 1 удаад 300 мл орчим

6. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж
Үүсэх механизмаар
• Шүүрлийнсекреторная
• Осмосыносмотическая
• Салстад шигдэлтийн- инвазивная
диаррея

7. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж – тархвар судлал
Эх уурхай
• Өвчтэй хүн
• Нян тээгч эрүүл хүн
• Өвчтэй мал амьтан
• Нян тээгч эрүүл мал амьтан

8. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж-тархвар судлал
Халдварлах механизм
- өтгөн-мөр /фекально-оральный/
Халдвар дамжих зам / пути
передачи/
-
Хоол хүнс /алиментарный/
Ахуйн- хавьтал /контактно-бытовой/
Ус /водный/
Агаараар /аэрогенный/

9. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж- тархвар судлал
Улирлын шинж чанар /сезонность/
- зун-намар
Дархлаа/ иммунитет/
- Тогтвортой /урвах тахал/
- Тогтворгүй /шигеллёз, сальмонеллёз/

10. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж- эмнэл зүй
Нууц хугацаа
- Хэдэн цагаас 1-7 хоног
Илрэх хам шинж
- Ходоод-нарийн гэдэсний үрэвсэл
/гастро- энтерит/
- Нарийн-бүдүүн гэдэсний үрэвсэл
/энтеро-колит/
- Бүдүүн гэдэсний үрэвсэл /колит/

11. Халдварын гаралтай суулгах хам
шинж
• Цусан суулга. Дизентерия. Shigellosis.
• Сальмонеллын халдвар. Сальмонеллёз.
Salmonellosis.
• Урвах тахал. Холера. Cholera.
• Ротавирусийн халдвар. Ротавирусная
инфекция. Rotaviral infection.
• Эшерихиозын халдвар. Эшерихиоз.
Escherichiosis
• Гэдэсний иерсиниоз. Кишечный иерсиниоз.
Yersinia enterocolitica.

12. Цусан суулга. Дизентерия.
Shigellosis.
Үүсгэгч Shigella Flexnera, Zonne…
Халдвар дамжих зам ……..
Эх уурхай …………..
Нууц хугацаа- 2-3 хоног
Эхлэл- цочмог, 37-40 градус, хордлогын хам шинж :
- Бие эвгүйрхэх
- Толгой өвдөх
- Хоолонд дургүй болох
- Бөөлжих
- Ядрах

13. Цусан суулга. Дизентерия.
Shigellosis.
Колитын хам шинж:
- Дүлэх, Хий дүлэх
- S гэдэс тэмтрэлтээр /эмзэглэлтэй,
чангарсан, хатуу/
тогшилтоор /дүлий чимээ/
-Хэвлий мэхгэр,
- Хэвлий хүйснээс доош, хэвлийн зүүн дор
эмзэглэлтэй, хүчтэй базалж өвдөнө

14. Цусан суулга. Дизентерия.Shigellosis.
Өтгөн:
- Хэмжээ
- Тоо
- Үнэр
- Өнгө
- Эмгэг хольц /залхаг, ус, цус, хоолны
үлдэгдэл/
- Баах үед үүсэх шинж

15. Сальмонеллын халдвар.
Сальмонеллёз. Salmonellosis.
Үүсгэгч Salmonella …
Халдвар дамжих зам ……..
Эх уурхай …………..
Нууц хугацаа: 6 цагаас 3 хоног
Эхлэл: цочмог, 39-40 градус C,
хордлогын хам шинж гүн
- Олон удаа бөөлжих
- Аюулхай орчим, хэвлийгээр өвдөх
- Энтеритийн хамшинж

16. Сальмонеллын халдвар.
Сальмонеллёз. Salmonellosis.
Гастроэнтеритын хэлбэр.
Энтероколитын хэлбэр.
Колитын хэлбэр.
- Бөөлжих
- Аюулхай орчим өвдөх
- Энтеритын суулгалт, колитын суулгалт.
Үзлэгээр:
- Тэмтрэлтээр / сальмонеллёзын гурвалжин/
- Тогшилтоор / хэнгэргэн чимээ/
- Чагналтаар / хоржигносон чимээ/

17. Энтеритийн хамшинж
• -Хэвлий дүүрэнги
• -Аюулхай, хүйс, хэвлийн баруун дор
эмзэглэлтэй
• - Хэвлийг тогшиход хэнгэргэн чимээтэй
• Өтгөний шинж чанар

18. Сальмонеллын халдвар.
Сальмонеллёз. Salmonellosis.
Өтгөн :
- Хэмжээ
- Үнэр
- Тоо
- Өнгө
- Эмгэг хольц
- Баах үед илрэх шинж

19. Урвах тахал. Холера. Cholera.
Үүсгэгч Vibrion Cholera…
Халдвар дамжих зам ……..
Эх уурхай …………..
Нууц хугацаа: 2-3 хоног
Эхлэл: цочмог, 37,5-38 градус, шөнийн цагаар, гэдсээр
эвгүй оргих, суулгах, бөөлжих, тайван бус болох.
Суулгалт- шингэн алдалтын 1,2,3,4-р зэргүүд

20. Урвах тахал. Холера. Cholera
Өтгөн: цагаан будааны шүүс шиг
/рисовый отвар/
- Хэмжээ
- Өнгө
- Үнэр
- Тоо
- Эмгэг хольц / ус+үүсгэгч+эрдэс давс/
- Баах үед гарах шинж
Үзлэгээр: нүдний шилний шинж, угаагчийн гар,
хөхрөлт, гэдэс хоржигнох, олигоанурия...

21. Шарлах хам шинж

22. Òîäîðõîéëîëò
Öóñàí äàõ áèëèðóáèíû õýìæýý
èõýäñýíий óëìààñ àðüñ ñàëñòàíä
øàð òóÿà ñóóõ, ºòãºí öàéðàõ,
øýýñ ºòãºðºõ ¿çýãäýë

24. Áèëèðóáèíû õýâèéí ¿ç¿¿ëýëò
17.10ììîëü/ë ( 0-1.1)

25. Øàðëàëòûí àíãèëàë
• À. Ýëýãíèé ºìíºõ- pre hepatic
• Á. Ýëýãíèé äîòîðõ- inter hepatic
• Â.Ýëãýí äîðõè- post hepatic

26. Ýëýãíèé øàðëàëò

27. Ýëãèéã ãýìòýýã÷ âèðóñóóä
• HAV- Feiston, 1973
• HEV-M.Khuro, Ì.Ñ Áàëàÿí,1980
•
•
•
•
•
•
•
ÍCV-M. Hougthon, 1989
HDV-M. Rizetto, 1977
HBV-Blumberg, 1963-1964, D.S Dane 1970
HFV-H.S. Alter, 1992
HGV-J.N Simons,1995
SEN-D. Primi, 1999
TTV- ßïîíû ýðäýìòýä, 1997

28. Халдварын эх уурхай
• А,Е хепатит – Өвчтэй хүн
• В,С,Д хепатит – Өвчтэй хүн
• Вирүс тээгч
• Элэгний архаг өвчтэй хүн

29. Халдвар дамжих зам
• А,Е хепатит – Өтгөн мөр-амаар
• В,С,Д хепатит – Гэмтсэн арьс
салстаар
• Цусаар
• Эхээс урагт
• Бэлгийн замаар

30. Нууц хугацаа
• А,Е хепатит – 2-6 долоо хоног
• В,С,Д хепатит – 2-6 сар

31. Эхлэл буюу шарлалтын өмнөх үе
•
•
•
•
•
Томуу төст хамшинж
Ядрал сульдлын хамшинж
Диспепсийн хамшинж
Үеэр өвдөх хамшинж
Хавсарсан хамшинж

32. Ид буюу шарлалтын үе
• Шарлалт
• Элэг томрох
• Ерөнхий хордлогын шинж

33. Мэнэн хамшинж
• 1. Òàðõèíû 纺ëºí á¿ðõ¿¿ë ýìãýã òºð¿¿ëýã÷
áè÷èë áèåòýí áîëîí ò¿¿íèé õîðûí íºëººãººð
¿ðýâññýíýýñ ¿¿ññýí õàìøèíæèéã ìýíýí
õàìøèíæ ãýíý. Ýíý ¿åä äàðààõ øèíæ¿¿ä
èëýðíý. ¯¿íä:
• ÒÀÐÕÈÍÛ ¯ÐÝÂÑËÈÉÍ ÅЪÍÕÈÉ ØÈÍÆ
• ÒÀÐÕÈÍÛ Á¯ÐÕ¯¯ËÈÉÍ” ØÈÍÆ - ÌÝÍÝÍÃÈÉÍ
• ÕÀËÄÂÀÐÛÍ ØÈÍÆ – åðºíõèé õîðäëîãûí
• ÍÓÃÀÑÍÛ ÓÑÍÛ ªªÐ×˪ËÒ

34. • Îáùèé ìîçãîâîé ñèìïòîì –
Òàðõèíû ¿ðýâñëèéí åðºíõèé
øèíæ
• Òîëãîéí ºâäºëò / îðîé, øºíººð, õºäëºõºä,
ýð÷òýé, äèôôóç, çàäðàõ ãýæ áàéãàà
ìýò/
• Áººëæèëò / ãýíýò, îëîí óäàà, õîîëòîé
õîëáîîã¿é, äîòîð îíãîéõã¿é/

37. Мэнэн бөөмт халдвар

38. Шалтгаан
• Нейссерийн
бүлгийн менингококк-
диплококк
A,B,C,D,X,Z,W-35, Y,H,I,K,L , E-29 -13
• А,В,С , W-35, Z , 29E
• N.Flava, N.perflava, N.sicca, N.mucosa,
N.catarhalis

39. Халдвар судлал
 Халдварын эх уурхай- өвчтөн,
нян тээгч
Агаар дуслаар
Өвөл, хавар
10-20 жил
Дархлаа тухайн төрөл
үүсгэгчийн эсрэг

40. Эмгэг жам
1. Судасны эндотел
2. Төв мэдрэлийн систем
3. Бөөрний дээд булчирхай

41. Эмнэлзүй
•
•
•
•
•
•
Нууц хугацаа – 2-7 хоног
Эхлэл үе – гэнэт өндөр халуурах
ЕХШ
Царай цонхигор
Артpалги, миалги
Бага насны хүүхдэд – гэдсээр өвдөх,
шингэн суулгах

42. Ìåíèíãèòèéí ýìíýë ç¿é
• Ìåíèíãîêîêèéí ìåíèíãèòèéí õýä õýäýí õàì øèíæ èëýðíý
1. Ãýíýò ºíäºð õàëóóðàõ / 39-40Ñ/, ÅÕÕØ
2. Òàðõèíû á¿ðõ¿¿ëèéí ¿ðýâñëèéí õàì øèíæ
Áººëæèõ øèíæ
Òîëãîé ºâäºõ øèíæ
3. Ìåíèнãèòèéí õàì øèíæ
4. Áóñàä ýðõòíèé ýìãýã øèíæ¿¿ä

43. Менингококцемийн эмнэл зүй
•
•
•
•
•
Үеэр өвдөх
Гэнэт өндөр халуурах
Царай цонхигор
Цусархаг тууралт
Өвчин эхэлснээс хойш 12 цагийн дотор
ихэвчлэн хөл гуяар. Õºõ ÿãààí, äàðàõàä
àðèëàõã¿é, îäëoã õýëáýðèéí ÿíç á¿ðèéí
õýìæýýòýé. Хүнд явц-үжилт тууралт биеийн
дээд хэсэгт (öýýæ, õýâëèé, ñàëñò á¿ðõ¿¿ë)

44. Халдварын гаралтай тууралтын
хам шинж. Сыпь. Rash.
Тууралт- арьс болон салстад гарах хэсэг
газрын эмгэг өөрчлөлт.
-төрөл /розеола, улайралт, гүвдрүү, цэврүү/
-өнгө /улаан, ягаан, хөхөлбөр/
-байрлал/толгой, хүзүү, хөл, гар, их бие/
-хэлбэр /дугуй, зөв биш, одлог/
-хэмжээ /жижиг, том, дунд зэргийн/
-дэс дараалал /дээрээс доош, замбараагүй/
-фон /эрүүл, улайсан арьсны суурин дээр/
-дарахад арилах эсэх
-төгсгөл

45. Халдварын гаралтай туурах хам
шинж
Экзантема
Энантема
Тууралтын төгсгөлүүд:
• Гуужилт /шелушение,squama/
• Нөсөөжилт/пигментация, pigmentatio/
• Тав/корочка, crusta/
• Ул мөргүй арилах

46. Халдварын гаралтай туурах хам
шинж
Эх уурхай:
- Өвчтөн /улаан бурхан, салхин цэцэг, улаанууд/
- Нян тээгч/ улаан эсэргэнэ, менингококкцеми/
Халдвар дамжих зам:
- Агаар дусал
- Гэмтсэн арьс салст / улаан эсэргэнэ, боом, ёлом/
Улирлын шинж чанар
- Өвөл хаврын
Өвдсөний дараах дархлаа
- тогтвортой

47. Менингококкцеми. Менингококкцемия. Meningococcemia.
Тууралт:
- Цусархаг
- Эрүүл арьсны фон
- Зөв бус одлог хэлбэртэй
- Янз бүрийн хэмжээний /петехии, пурпура, экхимоз/
- Хатуу, арьснаас дээш өргөгдсөн
- Доороос дээш
- Үхжилттэй /некроз/
- Жижиг тууралт ул мөргүй, том нь сорви
үлдээнэ
Хордлогын хам шинж гүнзгий илрэнэ.

51. Óëààí áóðõàí
( Корь , Measles )

52. Óëààí áóðõàí íü õàëóóðàëò,
àìüñãàëûí äýýä çàìûí áîëîí í¿äíèé
ñàëñò á¿ðõýâ÷èéí ¿ðýâñýë,
àðüñàí äýýðõ òîì òîëáîò ã¿âäð¿¿ò
òóóðàëò øàòàëæ ãàðàõ
øèíæ¿¿äýýð èëýðäýã öî÷ìîã
õàëäâàðò ºâ÷èí þì.

53. Улаан бурхан. Корь. Measles
Paramyxovirus. RNA.
Нууц хугацаа: 9-11 хоног
Улайралтын үе шат:
• Стимсоны гурвал• хордлого,
• энантем / Бельский-Филатов-Копликийн
толбо/

54. Улаан бурхан. Корь. Measles
Тууралт:
• Толбот гүвдрүүт
• Дээрээс доош дэс дараалалтай:
1. өдөр- чихний ар, хүзүү, нүүр
2. өдөр- их биеэр
3. өдөр- дээд, доод мөчдүүдээр
• Хоорондоо нийлнэ
• Эрүүл арьсны фон дээр
• Тод ягаан өнгийн
• Нөсөөжилтөөр төгсөнө

55. Хүндрэл
• Эрт үеийн /эхлэл болон ид үед,
вирусын гаралтай/
• Хожуу үеийн /нөсөөжих үед, нянгийн
гаралтай/
• Хоолой бачуурах шинж /4 зэрэг/

60. Улаанууд
(Краснух, Rubeola)

61. Улаанууд нь тунгалгийн булчирхай
томрох,арьсаар жижиг толбот
тууралт туурах, бага зэрэг
халуурах зэрэг шинжүүдээр
илэрдэг, вирусын гаралтай, хүн
ба амьтны цочмог халдварт
өвчин.

62. Улаанууд. Краснуха. Rubella.
Togavirus. RNA.
Нууц хугацаа: 16-20 хоног.
Улайралтын үе: бага зэрэг, БФК/-/
Тууралтын үе:
• лимфаденит /дагзны, хүзүүний/
• тууралт

63. Улаанууд. Краснуха. Rubella.
Тууралт:
• Жижиг толбот гүвдрүүт /2-4 мм/
• Дэс дараалалгүй
• Бүх биеэр
• Эрүүл арьсны фон дээр
• Тэнийлгэх гадаргуугаар шигүү
• Цагаан-ягаан, улаан өнгөтэй
• Ул мөргүй арилна

64. Тархвар судлал
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Улаануудаар өвчилсөн хүн
Төрөлхийн улаануудтай нярай
Вирус тээгч 12-18 сартай хүүхэд
Тууралтаас 7 хоногийн өмнөөс эхлээд тууралтаас хойш 1
долоо хоног /удаан хамт байх-нөхцөлд 3-4 долоо хоног /
Агаар дуслаар
Ахуйн хавьтлаар
Эхээс урагт-ихсээр
Өвөл-хавар
3-6 насныхан
5-10 жилийн үечлэл
Насан туршийн тогтвортой дархлаа

65. Æèðýìñýí õ¿í àíõäàã÷ààð
ºâäºõºä
• Æèðýìñíèé ýõíèé 3-4 íåä- 60%
• 9-12 íåä – 15%
• 13-16 íåä – 4% óðãèéí ãàæèã ¿¿ñíý.

66. •
•
•
•
Ýäèéí ãèïîêñè-ýñèéí ¿ðæèë óäààøèðíà
Êðèòèê ¿å: - òàðõèíûõ 3-11 íåä
Í¿ä áà ç¿ðõíèéõ – 4-7 íåä
Ñîíñãîëûíõ – 7-12 íåä

67. Ñýðãèéëýëò
• Ýðò òóñãààðëàíà, æèðýìñýí ýìýãòýé öóã áàéñàí
ýñýõèéã òîäðóóëíà
• ×èéãòýé öýâýðëýãýý, àãààðæóóëàëò
• ªâ÷뺺ä ñàð áîëîîã¿é áàéãàà õ¿íòýé æèðýìñýí
õ¿íèéã àëü áîëîõ öóã áàéëãàõã¿é áàéõ
• 10-30 ìë ãàììàãëîáóëèí æèðýìñýíä
• Âàêöèí-òºðºõ íàñíû ýìýãòýé÷¿¿äýä
• Òºðºõ ýõèéã òºð¿¿ëýõäýý ýõ áàðèã÷ íü òóñãàé
ºðººíä õàìãààëàëòûí á¿ðýí õóâöàñòàé áàéíà.

69. Улаан эсэргэнэ. Скарлатина.
Scarlet fever.
Стрептококк. Грам /+/
Нууц хугацаа 5-7 хоног.
• Лимфаденит
• Ангина
• Тууралт

70. Улаан эсэргэнэ. Скарлатина.
Scarlet fever.
Тууралт:
- Цэгчилсэн гүвдрүүт
- Бүх биеэр
- Улайсан арьсны фон
- Пастиагийн шинж
- Филатовын гурвалжин
- Арьсны цагаан зураглал
- Гуужилт
Бусад шинжүүд: бөрөлзгөнө хэл
скарлатины зүрх

71. Салхин цэцэг. Ветряная оспа.
Chicken pox.
Herpesviridae, Varicella-Zoster-Virus.DNA.
Нууц хугацаа: 11-21 хоног.
• Тууралт
• Халууралт / субфебрилитет/

72. Салхин цэцэг. Ветряная оспа.
Chicken pox.
Тууралт:
- розеола, папула, везикула-полиморфизм
- Дэс дараалалгүй
- бүх биеэр /арьс, салст, үстэй хэсгээр/
- 1 таславчтай, дундаа хонхортой, гөлийсөн
- Эрүүл арьсны фон
- Тав
Халууралт:
- 37-38 градус С
- Долгион маягийн

73. Шалтгаан
• Herpes VZ (varicellae-zoster)
• Арьс, мэдрэлийн тогтолцоо, амьсгалын
замын салстыг сонгомлоор гэмтээдэг

74. Эмнэл зүй
• Нууц хугацаа 11-21 хоног
• Халуурах, ЕХШ
• Халууралт нь: Тууралттай холбоотой,
долгион хэлбэртэй, зөв биш шинжтэй
• Толбо- гүвдрүү- цэврүү- тав-Полиморф

75. Лекц
4-6 /
Тусгай хэсэг /
Нэмж унших материалууд
1. Халдварт өвчин. Сурах бичиг
2006,2010,2012,/Я.Дагвадорж
нар/
2. Халдварт өвчний сувилахуй.
Э.Ариунцэцэг,2012 он
3. www.who.infection control

76. Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà