1. ҮҮЛ, ТҮҮНИЙ АНГИЛАЛ Агаар дахь усны уур өтгөрөх (конденсацлагдах) ба мөсрөх (сублимаци) явцад орсны улмаас үүл үүсдэг. Үүл гэдэг нь газрын гадаргаас дээш тодорхой өндөрт хуримтлагдсан усан дусал, хэт хөрсөн дусал, хатуу биет мөсөн талстын бөөгнөрлийн нэгдэл юм. Газрын гадарга орчмын агаарт манан үүсэх бөгөөд энэ нь чухамхүү газар дээр тогтсон үүл. Харин үүл нь агаарт үүссэн манан гэж болно. Үүл, манан хоёрын хооронд мэдэгдэхүйц ялгаагүй байхгүй бөгөөд эдгээр нь зөвхөн орших өндрөөрөө ялгагддаг.

3. Сублимаци Усны хийн төлвөөс шууд хатуу төлөвт шилжих үзэгдлийг хэлнэ. Агаарын температур 0 0 С-аас доош буусан үед явагдах боломжтой. Ер нь үүлэн доторхи ус -40 0 С хүртэл температурт шингэн хэвээр байдаг тул үүнээс бага температурт сублимаци явагдах боломжтой ажээ.

5. Үүлэн доторх усан дусал ба мөсөн талстууд нь маш жижиг хэмжээтэй, дуслын хэмжээ нь 2-7 мкм бөгөөд 1 см3 үүлэнд хэдэн зуун дуслууд хамрагдана.Үүл нь усан дусал, мөсөн талстын алинаас тогтох нь тухайн үүл оршин буй орчны агаарын температураас хамаарна. 00С-аас дээщ үед үүл усан дуслаас, 00-аас доош хэмд мөсөн талстаас тогтоно гэх боловч 00с –аас доош хэмд ч усан дусал хөлдөөгүй байдаг тухай дээр өгүүлсэн. Ийм усан дуслыг хэт хөрсөн усан дусал гэнэ.

6. Үүлний ангилал 1940 онд гаргасан Олон улсын үүлний атласд зөвшөөрөгдсөнөөр бүх үүлийг дотоод бүтэц, өндрийн ялгаагаар нь 10 ангид хуваасан байдаг. Үүлний хэлбэр тус бүрийг Монгол, Латин нэрээр нэрлэж, тэдгээрийн товчилсон үсгийг заасан байдаг. Үүлний хэлбэрүүд нь дотроо дүрсүүдэд, дүрс нь төрлүүдэд ангилагдана.

8. I . Сэмжин, Cirrus ( циррус ) , С i , перистые облака. Ширхэглэсэн, цагаан өнгөтэй, утас маягийн бүтэцтэй, ихэнхдээ нимгэн, тунгалаг байх боловч заримдаа нягтарсан, хурган хэлбэртэй үзэгдэнэ. Цаанаас нь нар, сар, од тодорхой харагдаж, өдрийн цагт тэнгэрийн цэнхэр өнгө ч тод мэдэгдэнэ.

9. II . Сэмжин бөөн, Cirrocumulus ( Циррокумулюс ) , Сс, перисто-кучевые облака. Долгио, атираа маягийн, сүүдэргү й, эгнээ байдлаар тархсан, хаа нэг хэсэгтээ сиймхийгээр тусгаарлагдсан, цайвар өнгөтэй үүл юм. Тунадас орохгүй. Энэ үүлний цаанаас нар, сар нэвт гэрэлтэж, өдрийн цагт тэнгэрийн өнгө тод харагдана. Богино хугацаанд үүсэж сарнидаг, бага хэмжээтэй байна. Сэмжин бөөн үүл нь долгиолог, бөөн гэсэн хоёр дүрстэй.

10. III . Сэмжин давхраат, Cirrostratus ( Цирростратус ) , Cs , перисто-слоистые. Цайвардуу хөхөвтөр өнгийн, тэнгэрийг нимгэн жигд бүрхсэн, нэг төрлийн, заримдаа утаслаг бүтэцтэй харагдана. Нар, сар, зарим тод өнгөтэй од энэ үүлний цаанаас гэрэлтэж, өдрийн цагт нимгэн хэсгээр нь тэнгэрийн өнгө ч бүдэг харагдана. Энэ үүлнээс орсон тунадас газрын гадарга дээр ирэхгүй. Бусад сэмжин үүлнээс ялгагдах онцлог нь нэг төрлийн бүтэцтэй, цоорхойгүй үргэлжилсэн байдаг боловч газар дээрхи биетийн сүүдэр өдрийн цагт тодорхой харагдана.

11. Дунд мандлын үүл: IY . Өндрийн бөөн, Altocumulus Альтокумулус ) , Ас Y . Өндрийн давхраат, Altostratus ( Альтостратус ), As Суурийн өндөр нь газрын гадаргаас дээш 2-6 км-ийн өндөрт байх үүл хамрагдана.

12. IY . Өндрийн бөөн, Altocumulus ( Альтокумулус ) , Ас, высококучевые облака. Цайвар, сааралдуу, хөхөвтөр өнгөтэй, хэсэг хэсэг ялтас юмуу, хурган төрлөөс тогтсон, долгио байдалтай харагддаг үүл. Үүлний хэсгүүдийн хоорондох завсраар тэнгэр харагдах сиймхийтэй, гэхдээ битүү бүрхсэн ч байж болно. Усан дусал, хүйтэнд мөсөн талстаас тогтоно. Тунадас орохгүй. Хааяа тунадас унах ч газар хүрэлгүй ууршина. Өндрийн бөөн үүл нь сэмжин бөөн үүлнээс их нягт, үүлний хэсгүүдийн хэмжээ том байдлаараа, харин давхраат бөөн үүлнээс их өндөр, тунгалаг шинжээрээ ялгагдана.

13. Y . Өндрийн давхраат, Altostratus ( Альтостратус ), As , высоко-слойстые облака. Сааралдуу, цайвар юмуу хөхөвтөр өнгөтэй. Ширхэглэсэн утас маягийн нэг төрлийн бүтэцтэй, ихэнхдээ тэнгэрийг нэлэнхийд нь бүрхсэн байдаг. Хэт хөрсөн дусал, мөсөн талстын холимгоос бүрдэнэ. Өндрийн давхраат үүлнээс өвөл бол цас орно. Зуны бороо нь ихэнхдээ газарт хүрдэггүй. Хэдийгээр тунадас нь газарт хүрэхгүй ч түүний дор тунадасны зурвас заавал ажиглагдана. Өндрийн бөөн үүлнээс ялгаатай нь тэнгэрийг нэлэнхийд нь бүрхсэн байдал, долгиолог бүтэцтэй байдаг.

14. Доод мандлын үүл YI . Давхраат бөөн, Stratocumulus ( Стратокумулус ) , Sc YII. Давхраат, Stratus ( Стратус ) , St YIII. Борооны давхраат, Nimbostratus ( Нимбостратус ) , Ns Энэ ангилалд багтах үүлнүүдийн суурийн өндөр нь 2 км-ээс доош оршино. Доод мандлын үүл нь тэнгэрийг битүү бүрхсэн, нам өндөртэй, саарал өнгөтэй, хүнд, далан, гүвээ, битүү үргэлжилсэн байдалтай харагдана. Нар цаанаас нь нэвт харагдахгүй, хааяа зах хаяагаар нь бүдэг гэрэлтэж харагддаг. Усан дусал, хэт хөрсөн усан дусал юмуу, мөсөн талст, цасан ширхгийн холимгоос бүрддэг.

15. YI . Давхраат бөөн, Stratocumulus ( Стратокумулус ) , Sc , слоисто кучевые облака. Энэ үүл нь саарал өнгөтэй, хоорондоо зайтай, хэсэг хэсэг долгио, ялтас эсвэл хурган дүрсээс тогтсон, жигд бус нягттай. Заримдаа хэсгүүд нь хоорондоо нийлж битүүрсэн байх нь бий. Бараг тунадас унахгүй боловч нягт ихтэй нөхцөлд энэ үүлнээс зуны улира лд түр зуурын бороо, өвөл хааяа цас орох тохиолдол байдаг.

16. YII. Давхраат, Stratus ( Стратус ) , St , слоистые облака. Саарал өнгөтэй, нэг төрлийн бүтэцтэй, нар сар харагдахгүй нягт, зузаан үүл юм. Манантай төстэй боловч түүнээс газрын гадарга дээр биш өндөрт байрладгаараа ялгагдана. Суурь нь салбархай, тодорхой зааггүй. Зуны цагт шиврээ бороо, өв өл цасан үрэл, хялмаа орно.

17. YIII. Борооны давхраат, Nimbostratus ( Нимбостратус ) , Ns , слоисто-дождевые облака. Хар бараан буюу тугалган саарал өнгөтэй, хааяа шаргалдуу, хөхөвтөр туяатай, тунадас орж байх үед нэгэн төрлийн мэт харагдах, тэнгэрийг бүхэлд нь бүрхсэн үүл юм. Харин тунадас завсарлах хооронд нь харахад нэг төрлийн биш, үүлний давхаргын долгиолог байдал тодорхой ажиглагдана. Зузаан нь хэдэн км, хэвтээ чиглэл дэх тархалт нь хэдэн зуугаас мянган км үргэлжилнэ. Зөв таних үндсэн шинж нь түүнээс орох зүсэрсэн тунадас юм.

19. IX . Бөөн, Cumulus ( Кумулус ) , Cu , кучевые облака. Тод цайвар өнгөтэй, нягт ихтэй, бөмбөгөр оройтой, босоо чиглэлээр дов толгод, цамхаг хэлбэрээр хөгжсөн. Энэ үүлний оройн хэсэг нарны гэрэлд гялалзан цайрч, нүд гялбам харагдаж, суурийн хэсэг нь хар бараан өнгөтэй байна. Суурь нь ямар ч үед нэг түвшинд байдаг. Бөөн үүл нь дулааны улиралд газрын гадарга их халснаас агаарын босоо урсгалын нөлөөгөөр дээш хөөрөн, усны уурын өтгөрөлтөөр үүсдэг. Давхраат бөөн үүлнээс ялгагдах шинж нь урт үргэлжилсэн давхраа үүсгэдэггүй юм. Бөөн үүлнээс тунадас унахгүй, хааяа борооны ганц нэг дусал хаях нь бий.

20. X . Борооны бөөн, Cumulonimbus ( Кумулонимбус ) , Cb , кучево дождевые облака. Гадаад байдал нь уулс, цамхаг маягийн хэлбэртэй, нягт, босоо, орой нь бөмбөгөр биш, харин ч задарч сунасан, навсайсан, дөш маягийн хэлбэртэй харагдана. Суурийн доод хэсэг нь харлаж, түүнээс нь тунадас унаж харагддаг. Зуны цагт аадар бороо, мөндөр орж аянга цахилгааны үзэгдэл ажиглагдаж, хүчтэй салхи үүсгэх нь элбэг. Өвөл бол аадар цас орно.

23. Өмнөд тал бөмбөрцөгт үүлшилтийн хувиарлалт онцлогтой. Үүлшилтийн жилийн дундаж утга дэлхийн бөмбөрцөг дээр 5-6 балл бөгөөд дээд хил нь 8,8-аас (Цагаан тэнгис ба Антракдидийн эрэг дээр) 0,5 балл (Египитийн Асуан дээр) хүрдэг нь хамгийн бага утга юм.