1. BAB 5 – KEKAYAAN EKONOMI SABAH MENARIK • Brtish dapat memperluaskan pengaruh dan
MINAT ‘SYARIKAT BORNEO UTARA BRITISH’ menghalang kuasa Barat lain bertapak di Sabah
(SBUB) • Tahun 1888 SBUB menandatangani Perjanjian
• Sabah di bawah pengaruh Kesultanan Brunei dan Perlindungan Borneo Utara yang menjadikan
Kesultanan Sulu Sabah negeri naungan British
• Sabah menjadi tumpuan pedagang Barat kerana • British bertanggungjawab dalam hal ehwal luar
kedudukannya strategik dan kaya dengan hasil Sabah
bumi
Syarat-Syarat Pemberian Piagam Kepada
5.1 SBUB Bertapak Di Sabah Persatuan Sementara Borneo Utara British
( Teks m/s: 102-104) Berhad
• Sabah menarik perhatian pelabur-pelabur Barat • SBUB tidak boleh menyerahkan wilayah Sabah
kerana potensi ekonomi kepada sesiapa tanpa persetujuan kerajaan British
• antaranya kuasa Amerika Syarikat, Britain, • SBUB mesti melantik pentadbir daripada pegawai
Belanda dan Sepanyol yang diakui kerajaan British
• syarikat-syarikat asing mula bertapak di Sabah • SBUB perlu memelihara agama, adat resam dan
undang-undang penduduk tempatan
Amerika Syarikat • SBUB hendaklah mentadbir Sabah dengan adil
• tahun 1865 Sultan Brunei beri konsesi tanah di dan saksama
Sabah kepada wakil Amerika Syarikat iaitu W. L. • SBUB mesti menerima nasihat daripada kerajaan
Moses British
• tempoh sewaan selama 10 tahun
• Moses menjual konsesi kepada The American 5.2 SBUB Mengukuhkan Kuasa Di Sabah
(Teks m/s: 105-108)
Trading Company diketuai oleh J.W. Torrey dan T.
B. Harris • pemerintahan SBUB diketuai oleh gabenor
• Torrey gagal menanam kopi dan tebu di Kimanis W.H.Treacher
• Torrey menjual haknya kepada Von Overbeck • gabenor dilantik oleh pengarah syarikat dengan
persetujuan kerajaan British
Britain • gabenor dibantu majlis Penasihat yang ditubuhkan
• Von Overbeck menghadapi masalah kewangan tahun 1883
• Tahun 1877 Overbeck meminjam wang daripada • ahli majlis ialah Setiausaha Kerajaan, Bendahari
syarikat Alfred Dent dan Edward Dent dan Ketua Pasukan Keselamatan
• Gabenor Labuan iaitu W. H. Treacher bersetuju • pusat pentadbirannya di Sandakan
membantu Overbeck memperbaharui tempoh • SBUB menubuhkan jabatan kerajaan untuk
pajakan daripada Sultan Brunei dengan syarat melicinkan pentadbiran
syarikat yang ditubuhkan diletakkan di bawah
kekuasaan British Cara SBUB Mengukuhkan Kuasa dan Melicinkan
• Tahun 1877 Sultan Brunei iaitu Sultan Abdul Pentadbiran Sabah
Mu’mein perbaharui pajakan dengan Overbeck (i) Menubuhkan Jabatan Kerajaan Dalam
dan Dent melalui perjanjian Pentadbiran
• Sultan Brunei serahkan tanah antara Teluk - antaranya Jabatan Pos, Jabatan Buruh, Jabatan
Kimanis dan Sungai Sibuku Polis, Jabatan Kewangan dan Jabatan Tanah dan
• 1878 Overbeck dan Dent menandatangani Ukur
perjanjian dengan Sultan Jamalul Alam - mempunyai Pegawai Daerah, Ketua Anak Negeri
(Kesultanan Sulu) (digelar Orang kaya-Kaya – O.K.K. ) dan Ketua
• Sultan Sulu serahkan kawasan dari Sungai Kampung
Pandasan hingga ke Sungai Sibuku
• Tahun 1880 Overbeck menjual semua haknya (ii) Membahagikan Sabah Kepada Beberapa
kepada Alfred dan Edward Dent Residensi / Daerah / Kampung
• Dent tubuhkan Persatuan Sementara Borneo a) Peringkat Residensi
Utara British Berhad • pada peringkat awal Sabah dibahagi kepada dua
• Saham syarikat dijual kepada rakyat British bagi residensi iaitu Residensi Pantai Barat dan
menambah modal perniagaan Residensi Pantai Timur
• Persatuan berusaha mendapatkan Piagam Diraja • tahun 1935 terdapat empat residensi iaitu
daripada kerajaan British untuk mengukuhkan Residensi Pantai Barat, Residensi Sandakan,
kedudukan dan memajukan perniagaan Residensi Tawau dan Residensi Pedalaman
• November 1881 kerajaan British • setiap residensi diketuai seorang Residen
menganugerahkan piagam kepada Persatuan
Sementara Borneo Utara British Berhad b) Peringkat Daerah
• Tahun 1882 syarikat itu dinamakan Syarikat • Setiap residensi pula dibahagi kepada beberapa
Borneo Utara British (SBUB) daerah yang diketuai oleh Pegawai Daerah
(berbangsa Eropah)
Kesan Pemberian Piagam Diraja British Kepada • Terdapat sepuluh daerah iaitu daerah Alcock,
SBUB Daerah Dewhurst, Daerah Keppel, Daerah Martin,
• SBUB berkuasa mentadbir Sabah Daerah Myburgh, Daerah Dent, Daerah Clarke,
Daerah Cunliffe, Daerah Mayne dan Daerah
• Presiden pertama ialah Sir Rutherford Alcock
Elphinstone
• Pengarah urusannya ialah Alfred Dent
1

2. • Tahun 1915 jawatan Timbalan Penolong Pegawai (i) Hasil-Hasil Tradisional Sabah
Daerah diperkenalkan dan disandang oleh • SBUB memaksa penduduk tempatan menambah
penduduk tempatan hasil keluaran tradisional
• Ketua Anak Negeri (Orang Kaya-Kaya – O.K.K.) • Hasil jualan penduduk dikenakan cukai seperti
tugasnya membantu Pegawai daerah dalam cukai tanah, cukai kepala, lesen perahu dan
pentadbiran senjata
• Diberi surat kuasa yang membolehkan mereka • Tujuan cukai untuk mengatasi masalah kewangan
menguruskan hal-hal berkaitan masyarakat SBUB
tempatan • Antara hasil-hasil utama;
a) Sarang burung
c) Peringkat Kampung • eksport tradisional SBUB yang menguntungkan
• SBUB melantik Ketua Kampung yang digelar • 1926 nilai eksport sebanyak 125 000 dolar
Orang Tua • kawasan utama ialah di Gua Gomantong, Gua
• SBUB mengekalkan penglibatan peribumi dalam Kuamut dan gua Magdalene
pentadbiran kerana mereka memahami adat dan
budaya masyarakat tempatan b) Pokok lanut
• SBUB tidak mempu menggaji ramai pegawai • dikenali sebagai abaka, manila hemp atau musa
Eropah kerana menghadapi masalah kewangan textiles
• hidup meliar di kawasan pamah dan lembah
(iii) Melaksanakan Undang-Undang Barat dan
• gentian pokok lanut dijemur sebelum diproses
Tempatan
menjadi tali kapal
• tujuan untuk menjaga keamanan negeri
• di eksport ke Eropah
• tahun 1900 diwujudkan Mahkamah Majistret dan
Mahkamah Anak Negeri di Jesselton
c) Rotan
• di eksport dalam bentuk perabot, tikar dan tongkat
a) Mahkamah Majistret
- dihakimi Pegawai Daerah
d) Pokok sagu / rumbia
- mengendalikan kes-kes berat seperti kes bunuh,
• merupakan tanaman tradisional Sabah
culik dan rompakan
• hidup subur di kawasan berpaya di muara sungai
• harga sagu sangat mahal di pasaran dunia
b) Mahkamah Anak Negeri
- hakim dilantik dari kalangan Ketua Anak Negeri • SBUB menggalakkan rakyat Sabah
mengusahakannya secara komersial
yang arif dalam bidang agama Islam dan adat
- mengendalikan kes-kes peribumi berkaitan • Sagu mentah dieksport ke Singapura dan Eropah
• 1888 nilai eksport sagu Sabah sebanyak 93 433
undang-undang Islam dan adat
dolar
Organisasi Pentadbiran SBUB
e) Hasil laut
• Lembaga Pengarah di London • seperti mutiara, trepang dan sirip ikan yu
• Gabenor di Sabah yang dinasihati oleh Majlis • diusahakan oleh masyarakat Bajau
Penasihat • dieksport ke China
• Setiausaha Kerajaan yang bertanggungjawab
kepada; (ii)Hasil Pertanian Dagangan
- Ketua-Ketua Jabatan (Pos, Buruh, Polis, Kewangan, • SBUB mengusahakan tanaman baru seperti getah
Jabatan Tanah dan Ukur) dan tembakau
- Residen yang merupakan ketua pentadbir di • Sabah mempunyai tanah luas dan subur
peringkat residensi
- Pegawai Daerah merupakan ketua pentadbir di a) Tembakau
peringkat daerah • tanaman dagangan yang penting
- tugasnya sebagai majistret, pemungut cukai, • tembakau Sabah diiktiraf terbaik di dunia
bendahari daerah dan pegawai buruh • daun tembakau digunakan untuk menghasilkan
• Ketua Anak Negeri pula tugasnya menjaga cerut
• mendapat pasaran tinggi di Belanda dan Amerika
keamanan, menguruskan pembahagian tanah,
Syarikat
mengutip cukai dan memajukan pertanian
• SBUB mengecualikan cukai eksport kepada
• Ketua Kampung pula tugasnya menguruskan hal peladang tembakau bertujuan menggalakkan
ehwal kampung, menjaga keamanan, membantu tanaman tembakau
memajukan perdagangan, melaporkan kepada • Tahun 1890 terdapat 61 buah ladang tembakau di
Pegawai Daerah tentang kes-kes kecurian, wabak Sabah
penyakit dan menjaga keselamatan kampung • 1902 hasil eksport tembakau Sabah bernilai lebih
2 juta dolar
5.3 SBUB Mengeksploitasi Hasil Bumi Sabah (Teks
• Kawasan utama penanaman ialah di Pulau
m/s: 109-114)
Banggi, Teluk Marudu, Lahad Datu, Tawau dan
• matlamat SBUB menguasai Sabah adalah untuk Sandakan
membolot kekayaan ekonomi Sabah
• SBUB mengeksploitasi kekayaan Sabah seperti b) Getah
hasil-hasil tradisional, hasil pertanian dagangan, • ladang-ladang getah dibuka di Beauford,
pembalakan dan perlombongan Jesselton dan Tenom
2

3. • berkembang akibat pembinaan landasan kereta • 1930-an perhentian motokar dan bas dibina di
api Kota Kinabalu
• SBUB memberi 4% dividen kepada pengusaha
getah bertujuan menggalakkan penanamannya (iii)Pengangkutan air
• SBUB juga memberi pengecualian cukai eksport • 1890 Syarikat Perkapalan Straits Steamship
selama 50 tahun kepada pengusaha getah memulakan perkhidmatan
• Buruh ladang getah dibawa masuk dari China dan • tujuannya untuk mengangkut penumpang dan
Jawa barangan
• Getah menjadi hasil eksport utama SBUB
(iv)Pendidikan
(iii)Pembalakan • SBUB kurang memberi perhatian
• SBUB menguasai hasil balak Sabah • SBUB hanya menyediakan pendidikan di
• Kaya dengan sumber balak seperti seraya, ramin, peringkat rendah kerana kekurangan wang
kapur, belian dan meranti • SBUB anggap bidang pendidikan tidak
• Kawasan pembalakan utama di Sandakan, Lahad menguntungkan
Datu dan Tawau • Kebanyakan sekolah dibina oleh mubaligh Kristian
• Tahun 1898 kilang memproses kayu balak bagi tujuan menyebarkan agama Kristian
kepunyaan SBUB dibina • antara sekolah yang wujud ialah Sekolah Inggeris,
• Buruh dibawa masuk dari Filipina dan Indonesia Sekolah Melayu dan Sekolah Cina
• Hasil kayu balak dieksport ke China, Singapura,
Britain dan Australia melalui pelabuhan Sandakan a) Sekolah Inggeris
• 1883 sekolah Inggeris pertama iaitu Institut Byron
dibina di Sandakan oleh mubaligh Roman Katolik
(iv)Perlombongan • tahun 1887 Sekolah St. Mary ditubuhkan di
• SBUB giatkan perlombongan Sabah seperti emas, Sandakan
arang batu dan mangan • 1909 Jabatan Pelajaran ditubuhkan untuk
menguruskan sekolah-sekolah di Sabah
a) Emas • tahun 1939 terdapat 49 buah sekolah mubaligh
• tahun 1886 diusahakan oleh Orang Cina di Sungai dengan pelajar seramai 3700 orang
Segama
b) Sekolah Latihan
b) Arang batu • dibina di Jesselton pada 1 Julai 1915
• dilombong di Silimpopon dan Labuan • merupakan sekolah latihan bagi anak-anak Ketua
• Silimpopon mempunyai longgokan arang batu Anak Negeri
terbesar Asia Tenggara • dibina bertujuan untuk melatih anak-anak menjadi
• diusahakan oleh Syarikat Cowie Harbour Coal pegawai pentadbiran peringkat rendah
• bahasa pengantarnya ialah Bahasa Melayu
c) Mangan • dari segi kurikulum pelajar diajar tentang
• diusahakan di Teluk Marudu oleh Syarikat British membaca, menulis dan mengira
Borneo Exploration • jawatan yang dikhaskan bagi lulusan sekolah ini
• dieksport ke Britain ialah renjer, kerani dan Ketua Anak Negeri
c) Sekolah Melayu dan Bumiputera
5.4 Perubahan Sosial SBUB Di Sabah (Teks m/s:
115-120) • tahun 1921 sekolah Melayu pertama dibina di
Kota Belud
• SBUB membangunkan kemudahan asas seperti
• 1930 terdapat 10 buah sekolah Melayu bagi
landasan kereta api jalan raya, sekolah, hospital
menampung 400 orang pelajar
dan telegraf
• 1924 ditubuhkan Sekolah Bumiputera Keningau di
• tujuannya untuk kepentingan dan keuntungan
Keningau
SBUB
(i) Landasan kereta api
d) Sekolah Cina
• 1896 landasan kereta api pertama dari Weston ke
• dibina sendiri oleh masyarakat Cina
Beauford sepanjang 32 km
• 1940 terdapat 11 000 pelajar berdaftar di sekolah
• 1904 dibina landasan dari Jesselton yang dikenali
Melayu, sekolah mubaligh dan sekolah Cina
sebagai North Borneo Railway
• 1905 landasan disambung dari Beauford ke (v)Pembinaan Hospital dan Pusat Kesihatan
Jesselton dan dari Tenom ke Malalap
• SBUB bina hospital di bandar-bandar besar
• tujuannya untuk memudahkan SBUB mengangkut seperti Jesselton, Sandakan, Beauford dan kudat
hasil keluaran di bahagian pedalaman ke
• 1924 Hospital Besar Tawau di bina
pelabuhan
• 1940 terdapat 9 buah hospital dan 40 buah klinik
di Sabah
(ii)Jalan raya
• di kawasan luar bandar disediakan pusat-pusat
• SBUB menumpukan pembinaan jalan raya di
kesihatan
bandar-bandar besar seperti Jesselton, Sandakan,
Lahad Datu, Kudat dan Tawau • kelemahan – bilangan doktor tidak mencukupi
• tujuannya untuk menghubungkan kawasan • perkhidmatan perubatan tidak dapat dinikmati oleh
kegiatan ekonomi dengan bandar dan pelabuhan seluruh rakyat Sabah
3

4. (vi)Kemunculan Bandar-Bandar Baru
• akibat daripada kemajuan dalam bidang ekonomi
dan sosial
• bandar-bandar berkembang pesat sebagai pusat
pentadbiran dan perdagangan
• antaranya Sandakan, Kudat, Jesselton, Tawau
dan Lahad Datu
a) Sandakan
• diasaskan William Pryer tahun 1879
• menamakannya sebagai Elopura bermaksud
bandar yang cantik
• berkembang maju sebagai pusat pentadbiran,
pelabuhan antarabangsa dan pusat pembalakan
b) Tawau
• sebuah pelabuhan yang terkenal di Pantai Timur
Sabah
• eksport utamanya getah, abaka, mutiara dan kayu
balak
c) Kudat
• tahun 1881 SBUB menjadikannya sebagai pusat
pentadbiran yang pertama
• pedagang menetap dan membina kedai di Kudat
• gagal menarik ramai penduduk dan pedagang
kerana keadaan geografinya tidak sesuai untuk
pertanian
• tahun 1884 SBUB memindahkan pusat
pentadbirannya ke Sandakan
d) Jesselton
• diasaskan tahun 1900 oleh Charles Jessel
• nama asalnya Jessel Town sempena nama
pengasasnya
• kemudiannya disingkatkan kepada Jesselton
• juga dikenali dengan nama Api-Api, Singga Mata
atau Diasuka
• Jesselton maju kerana pembinaan landasan
kereta api, perkembangan tanaman getah dan
sebagai pusat perdagangan dan pelabuhan
penting
• 1967 nama Jesselton ditukar kepada Kota
Kinabalu
Perubahan Sosial dan Kemajuan Lain
• pejabat pos
• 1883 SBUB mengeluarkan setem pertama Sabah
• tahun 1883 juga akhbar pertama di Sabah
diterbitkan iaitu The North Borneo Herald
• 1890-an kontinjen polis tempatan ditubuhkan
• 1900 SBUB telah menubuhkan ‘Skuad Terbang’
untuk menjamin keselamatan dan dianggotai
pegawai polis tempatan
• 1903 loji air di Kota Kinabalu dibina untuk
membekalkan air bersih
• tahun 1905 menara jam Jesselton dibina dan
kekal hingga sekarang di Sabah
-----------------------------------------------------
4